Reflexión

Comprobo neste meu caderno que non hai cousa que poña máis ao persoal e o mobilice á hora de expresar a súa opinión que a política, con mención especial, dentro desta, a certos asuntos especialmente espiñentos como a lingua (52 comentarios provocou un post recente ao respecto). Eu xa quixera que non fose así, pois se algo menudea no país son opinadores (algúns, como vostede saberá, moi cercanos a este menda) e para saturarse de política non hai máis que abrir un xornal (en efecto, nunca máis ca agora, xornalistas e políticos son os amos das pomada). Anóxame a fealdade da realidade inmediata e, entre outras andanzas e ensoñacións, percibo esta bitácora como unha sorte de válvula de escape ao noxento espectáculo da area política na que, como patéticos gladiadores, se baten homes e mulleres de bandeiras diferentes cunha saña que está en relación lóxica e directa cos emolumentos que, de venceren na contenda, lles agardan. Ética e vontade de servizo e 5000 euros ao mes son magnitudes que llo poñen ben difícil ao fiel da balanza.
Pero bueno, estando como estamos en día de reflexión, imos á política e, se mo permiten, tamén eu quero achegar o meu graíño por se alguén tena feliz ocorrencia de achegarse por aquí nesta sabatina xornada.
Opino que, mentres sigamos tragando co pildorazo de que PSOE e BNG representan o progresismo e o que chaman por aí cambio necesario imos simplemente jodidos. Sinto unha fonda mágoa e unha insondable decepción desta malfadada lexislatura de goberno "progresista" (aspas miñas). PSOE e BNG no ideolóxico, e aínda no persoal, están a enorme distancia. É, por exemplo, tremendo ter que finxir un apaixonado interese en problemas tan candentes como o estatuto de nación ou a cuestión lingüística e de afianzamento do galego cando, no fondo, iso che importa tres gordas. E cando se deduce que tal finximento e a hipócrita apariencia dun casal harmonioso veñen impostos como única vía de subir ao machito, o persoal, que non é tonto, ve claramente o calote. Xa sabe, a la fuerza ahorcan. No único que socialistas e nacionalistas parecen ter deixado na marxe diferenzas é na compartición dunha patente de corso á hora de dispendiar diñeiros que non son seus en beneficio propio e, con grande xenerosidade, dos seus abandeirados, acólitos e amigos. Algo que xa sabiamos facía a "dereita" (aspas miñas) pero que non podía concibirse que seguira facendo, en edición corrixida e aumentada, a "esquerda" (aspas miñas). En fin. Unha pena e unha enorme decepción. De progresistas líbreme Dios que de conservadores me libro yo.

Diabaram

Diabaram, diabaram, diabaram, nena dou ko baye, tarou naye, tarou naye, taru naye, mom la mino, nena dou ko baye, mom la khama ba nena dou ko baye. Nit sama nit nit nit garabam, guemnane.
Diabaram, diabaram, diabaram, nena dou ko baye, tarou naye, tarou naye, mom la mino, nena dou ko baye, tarou na, mom la mino, mom la kham dou ko baye. Nit sama nit ni nit garabam, guemnane.
Diabaram, diabaram, diabaram, nena dou ko baye, tarou naye, tarou naye, mboleme kharitam yep, xou nguinane ko bayiko, te mom la mino, mom la kham mo ko xaniwone, nena dou ko baye, diabaram, nit sama nit nit nit garabam, guemnane.
Diabaram, diabaram, diabaram, nena dou ko baye, tassou naye, tassou na limou digale, momm soko ne tam bayil, lolou mety.

Polígrafo (non, bolígrafo, non: polígrafo)

Nunha ocasión, o coordinador dun volume no que eu participaba cunha breve achega chamoume para, co pundonor finxido da condescendencia, indicarme que en varios puntos do escrito se me colara un p no adxectivo crítico, dicindo eu sentido críptico onde, sen dúbida, quería poñer sentido crítico. Calei para non abochornar ao meu avispado corrector e, en sazón oportuna, restituín o pobre p. Lembro a anécdota porque outro vocábulo, o substantivo polígrafo, soaría, para oito de cada dez lectores de hoxe, a obvia errata por bolígrafo. Capricho das letras e as súas figuras que só con trocárense nun sitio mudan por completo as intelixencias das palabras.
Polígrafo, que tanto lle imita a bolígrafo, ademais dunha cousa rara que soa un pouco a cabalístico ('persoa destra na arte de escribir por diferentes modos secretos ou extraordinarios, de xeito que o escrito sexa intelixble só para quen poida descifralo'), é máis comunmente un 'autor que escribe sobre materias diversas'. A respecto desta última acepción, hoxe, creo eu, o termo é pouco coñecido por usarse moi raramente, e se se usa raramente é porque non existe apenas a quen aplicarllo. A socialización do coñecemento, na dobre dirección creación-recepción, trouxo consigo unha progresiva, e polo demais lóxica, especialización dos saberes e habelencias, de xeito que, para non aburrir e dicilo brevemente, ata ben entrado o século XX eran moi poucos os que sabían de moitas cousas e hoxe son moitísimos os que saben de moi poucas cousas. Non lle producen a vostede unha certa admiración os comezos das biografías dos clásicos, renacentistas, racionalistas e ilustrados? Non é inhabitual atoparmos cousas como: Filósofo, matemático, físico, gramático, pintor e poeta alemán...; Químico, naturalista, médico e enxeñeiro italiano... Qué dicir de Leonardo? De Descartes? De Spinoza, que era fundamentalmente óptico? As fronteiras dos saberes percibíanse moito menos nidias do que hoxe e o paradgima no que se movían reflexión e investigación estimulaba as permanentes incursións en terreos científicos e metodolóxicos que hoxe consideramos claramente independentes cando non auténticos compartimentos estancos. A tan manida división entre humanidades, ciencias sociais e ciencias puras, operativa, lóxica e mesmo funcional nun mundo de saberes altamente específicos, conduce, porén, a certas consecuencias perversas. Teño eu impartido cursos de ortografia técnica e escritura académica onde escoitei a profesionais "da bata branca", polo demais magníficos investigadores e especialistas nos seus eidos, lindezas como que iso dos acentos, os conectores, a cohesión semántica dos textos, etc. é cousa de filólogos. No terreo da edición científico-técnica pode, de feito, establecerse unha meridiana gradación entre a calidade das habelencias textuais segundo a área de procedencia dos autores. Como é lóxico, os filólogos son os de maior nivel. Os de peor... En fin, non quixera eu que esta blog (da que, na verdade, non saco máis que canas e traballo) fose mesmo motivo da miña separación forzosa do servizo por revelar o que, mutatis mutandis, serían "segredos de confesión".
Non sempre foi así. Lembro marabillosos textos, por exemplo, de Claude Bernard, de quen publicamos en excelente tradución a Introdución ao estudo da medicina experimental, ou, a algunha distancia, de Roberto Nóvoa Santos, eximio representante galego dunha caste de médicos humanistas que por toda Europa se desenvolvía nunha selectísima familia. Estes días rescato da venerable biblioteca do avó un texto emocionante, emocionante tanto polos aspectos meramente formais canto polos contidos. Trátase de El mundo visto a los ochenta años, de sorprendente e significativo subtítulo: Impresiones de un arterioesclerótico (volume 214 da nunca ben ponderada colección Austral, en edición arxentina de 1944). Do seu autor, Santiago Ramón y Cajal, e outro libro seu, eu, que meto o fociño en todo, xa comentei algo marxinalmente nestas páxinas. Non dan estas liñas para glosar a exquisita elegancia da prosa e o exercicio de humana sinceridade do texto de Cajal. De todo hai na obra: as tribulacións do ancián, os cambios do ambiente físico e moral, os paliativos e consolos da vellez... A un capítulo, o XX (La distracción de la lectura) prometo dedicar no seu momento un post "especial de la casa".
Non é que me estea preparando para a senectude, para a que aínda me faltan, abofé (espero), algúns anos! Pero, tal como por veces se recoñece (eu de maior quero ser coma ti), sinto o mesmo, se alá chego, cando leo os tan ben torneados argumentos, brillantes metáforas e repousadas razóns de don Santiago, que en paz estea.

Olé!!

Hai veces que, por vía do inesperado, lle alegran a un o día. Unha amiga miña fala da socialización da dor como unha posible, desde logo necesaria, vía de solución do "conflito" (as aspas son miñas) vasco. O problema dalgunhas guerras, como a que os abertzales pretenden facernos crer que existe en Euskadi, é que só hai unha fronte, e as vítimas sempre están do mesmo lado da trincheira. Que a poboación civil vaia abrindo outras frontes, respostando aos fascistas coa súa mesma melecina, non sei se será o remedio, pero dáme que si. Agora ameazan a un porque lles destrozou un chiringuito. Ameazarán a 100, a 200? Non teño resposta, pero, de por parte, a cousa alegroume o día.

1968-2001-2010

Resulta imposible publicar un post nunha blog cada dous ou tres días e ser invariablemente orixinal. Unha cousa axuda, e é que a estrutura funcional das bitácoras limita o acceso de sete ou oito de cada dez visitas ao último, ou como moito penúltimo, post, e moitas menos efectúan un repaso temático polos posts antigos e máis vellos, co cal a posibiblidade de atopar ao blogger nun "renuncio" se aminora: home, Juan, pero se este chiste xa o contou en agosto de 2005; coño, ai está outra vez o amigo Valdés coa anécdota do can e o loro; joder, isto do bipartito e o matrimonio mal avenido, xa cheira, señor Blanco... Terrible.
En fin, amigos, que vaia o comido polo servido e sufran con paciencia se algunha vez, como as xudías, resulto reiterativo, pois en ocasións pode que un mesmo argumento, idea, anécdota, chascarrillo ou sucedido sirva para iluminar feitos diferentes.
Que os clásicos se caracterizan por unha plasticidade infinita -cousa que, segundo creo, dixo Borges- é deses asertos que eu repito porque reputo (valla o jeu d'esprit) como todoterreos, pois serve o mesmo para un rompido que para un descosido. Porque nesa mesma natureza multifuncional da sentenza reside a capacidade de condensar graficamente en poucas palabras o alicerce dunha idea universal e atemporal que pode estenderse indefinidamente. A plasticidade dun bisonte de Altamira é tan infinita como o número de espectadores que seguirán ficando atónitos cando o contemplan. É unha distracción tan suxestiva coma inútil imaxinar o que sería o mundo de non teren existido certos seres que o cambiaron para sempre. Só agora, cando celebramos o 150 aniversario da publicación de Mr. Darwin, adquirimos conciencia de ata onde unha soa obra pode proxectarse en toda esfera da investigación e a ciencia ao punto de constituír o que, antes con Galileo e despois con Freud, foron chamadas, con todo acerto, descontinuidades do pensamento científico.
Afirmouse que toda a filosofía occidental é unha interpretación de Platón. No ronsel deste razoamento, e deixando de lado a carga de evidente esaxeración que poida conter, eu creo que, en efecto, hai en certas producións humanas un valor seminal que define, suxeita ou determina todo o que vén despois. Por exemplo, 2001, Unha odisea do espazo (2001, A Space Odissey, 1968) do mago Kubrick. Como clásico indispensable, volvo ao filme de cando en vez e, na súa infinita plasticidade, segue asombrándome a clarividencia e inatinguible intelixencia dos guionistas (Arthur Clarke e o propio Kubrick), a elegancia de todo o deseño de produción, pero, sobre todo, a rabiosa modernidade da cinta, ou, mellor, a súa absoluta intemporalidade, algo que é consubstancial aos clásicos. Se alguén rodase en 2010 unha película de ciencia ficción imitando a produción artística de 1968, co seu delicioso deseño pop-art, sería exactamente como a peli do gran Stanley.
Lembro aínda con bágoas de agradecemento a primeira vez que vin o filme. Cando o antropopiteco comeza a golpear os restos dun animal coa tibia dun tapir, cada vez con maior intensidade, intuíndo o valor descomunal do seu descubrimento (as armas, nin máis nin menos), mentres soan os contundentes compases do poema de Richard Strauss, íame elevando do asento, nunha sorte de levitacion que non volvín a vivir nunha sala de cine. Hoxe a escena impresióname igual ca entón, pero xa non levito tanto. Cousas da artrite.

Julián

Julián era desas persoas que chama preciosidad a todo o mundo; aos seus amigos varóns, cando nos saudaba, bicábanos; aínda lembro os pinchazos dos cañotos da súa barba e a súa pel curtida, de home moreno, forte e viril. Julián contaba os coñecidos por amigos e os amigos por centos. Hai xente que semella ir espallando infortunio e mal rollo por onde queira que vai e xente que pensa que nunca é abonda a felicidade que pode repartir. Julián era o emperador do segundo grupo. Hai un par de semanas cumpriu 42 anos. Leveille unha caixiña de bombóns belgas, de chiculate escuro, ao hospital. A última imaxe que teño del é comendo, a duras penas, un bombón.
Hoxe, tras loitar coma un jabato contra a enfermidade, Julián marchou. E eu non teño xa máis bágoas para choralo.

Anacronismos

O desenvolvemento combinado da autoedición e da rede está establecendo modos de interactuación entre a escritura e a lectura (o que José Antonio Millán chamou moi acertadamente os avatares da letra) absolutamente diferentes do que veu ocorrendo en Occidente nos últimos cincocentos anos.
Nunha interesantísima entrevista co profesor do Collège de France e expoñente mundial en biblioloxía e historia do libro, Roger Chartier, que publica o volume 7 de Trama y Texturas, destaca o especialista francés, partindo do argumento de que o libro non é só obxecto senón tamén discurso, que ata os nosos días una jerarquía de objetos podía indicar más o menos una jerarquía de los discursos. Había una diferencia inmediatamente perceptible entre la enciclopedia, el libro, el periódico, la revista, la ficha, la carta, etc., que eran materialmente legibles, visibles, manipulables, y que correspondían a registros de discursos que se inscribían en una pluralidade de formas. Actualmente, sin embargo, el único objeto es el ordenador, que contiene todos los tipos de discurso, sean cuales fueren, y que hace absolutamente inmediata la continuidad entre las lecturas y la escritura.
É un proceso imparable. Con todo, non son quen de imaxinar un mundo sen libros impresos e bibliotecas nas casas, con ese ambiente un pouco reverente e solemne das bibliotecas. Persoalmente, recóllome ao meu "santuario" (a biblioteca de vellos libros do avó) cando, farto de monitores e da sobreabundancia indiscriminada e efémera de discursos e textos, busco o anacronismo de sentarme, moi ás miñas anchas, cunha boa música de fondo e a tranquilidade do apartado apousento onde a biblioteca reside, a ler (a cursiva é miña), a ler un libro, un libro do que debo termar para que non caia, un libro que pesa, que ten un tacto e un aroma, un libro que trato con agarimo para que non se deteriore e que deixo no seu andel unha vez remato. Cando, ao marchar, desligo a luz e a biblioteca fica sumida na escuridade dos panteóns, imaxino un mudo diálogo entre os miles de libros, que senten unha secreta envexa do elixido desa noite, e dormen soñando con seren eles algún día os seleccionados. Imaxinacións un pouco tontas que ten un.
Devoto como son do xénero da ciencia-ficción, un dos meus filmes de cabeceira é Aliens. O regreso en 1986 por James Cameron. Lembro a extraordinaria habelencia dos produtores en introducir certos elementos teoricamente anacrónicos no mundo futuro onde ten lugar a acción, co cal se asegura a verosimilitude da acción: a tenente Ripley fuma Winston, por exemplo, coma un carreteiro e o tipo da compañía Weyland que a contrata para voltar á colonia do nivel catro vinteseis viste o traxe de americana e corbata característico dos executivos un pouco gilipollas.
A outra noite, mentres compartía lectura co meu fillo maior, lendo eu Trama y Texturas (por certo estou subscrito á revista impresa dende o número 1) e o pequeno unha versión escolar de Lucanor, no remate dun día no que botei horas pegado a algún ordenador, lembrei, ao xeito do anacronismo consciente de Alien a sala dun fogar futuro ateigada de monitores e máquinas, onde un neno experimenta a sensación inigualable de abrir un libro e aspirar o arrecendo da tinta e o papel.

Léxico enxebre

Traduttore, traditore: que a tradución é un mal menor o saben ata as pedras. Que non dariamos por ler a Shakespeare en inglés, a Zola en gabacho ou a Tolstoi en caracteres cirílicos? Ademais dun mal menor, é un mal, polo tanto, necesario. Lembro aínda, co estupor que produce a sima de tontería na que por veces caemos neste paisiño noso, a que se armou cando o Centro Dramático Galego quixo representar a Valle en castelán. Anatema! Condenación! Herexía! Hai que traducilo a galego ou non representalo!! Ninguén, creo, se parou a pensar no privilexio de entender a Valle na lingua na que orixinalmente escribía e no estéril e absurdo dunha tradución tan innecesaria. Canto ao pecado mortal de que o CDG representase obras en castelán (dun autor galego de sublime galeguidade e que logrou co idioma un híbrido artificio inimitable), para non me meter en camisas de once varas, prefiro reservar a miña opinión. Aló cada quen.
A técnica da tradución, tan complexa e extremadamente sofisticada que se recolle innúmeros tratados e manuais, así e todo, atópase en ocasións con eses especimes que o sufrido tradutor deixa na lingua orixinal e envía a nota explicativa no pé baixo o piadoso rótulo de intraducible. Será a alma do pobo, o Volksgeist que se filtra, a xeito de vasos comunicantes, á súa lingua? A hipótese de Sapir-Whorf, como creo ter referido xa algunha outra vez, establecía na súa formulación máis radical que a lingua determina a estruturación das categorías mentais coas que percibimos o mundo. Secomasí, razoaban os insignes antropolingüístas, dábase o caso de tribos de indios norteamericanos nos que coincidía teren divindades duais e xénero dual para os substantivos.
Retomando o argumento precedente, e aínda sen outorgar á devandita hipótese un valor tan radical, non cabe dúbida de que unha determinada Weltanschauung, difusa pero colectivamente asumida por un continxente humano, trasládase ao longo dos séculos e a lombos das mutacións sociais e históricas tamén ao código lingüístico no que tal continxente se desenvolve e comunica, enchoupando, por así dicir, moitos aspectos do seu léxico e semántica. Nunha visión panorámica —que, como toda visión panorámica, en beneficio da funcionalidade, fai tabula rasa de moitos matices e reservas— digamos que onde hai unha lingua diferenciada hai unha cultura diferenciada.
Certos especimes do noso léxico máis enxebre abonan, na miña opinión, toda a argumentación antecedente, resultando cando menos moi difícil atopar cabais equivalencias en castelán, sen recorrer, en calquera caso, a perífrases. Aí van algúns.
O verbo revirichar —derivado de revirar cun precioso sufixo palatal— equivalería a algo así como «plegarse o doblarse involuntariamente algo, ya de forma antiestética ya produciendo alguna molestia o inconveniente», pero nin con arrodeo tan longo chegamos, creo eu, á intensión semántica específica do verbo. Un bo amigo suxíreme para este inventario o fantástico adxectivo doente, que pide, ademais, unha solidariedade léxica co verbo andar. Non se está doente: ándase doente. Fíxense no abismo semántico que se abre de recorrermos ao falso amigo doliente, en castelán. Qué é andar doente? Pois desde «estar sobremanera excitado sexualmente», a «sentirse muy ofendido o molesto», «quejica, enfermo imaginario» ou mesmo «cabreado, amargado, en permanente estado de mal humor». Aqueloutrar é, ademais do que en lexicoloxía se coñece como un parasintético, un prodixio de creatividade lingüística, absolutamente indefinible de xeito concreto. Xa o dicionario da Real Academia Española recolle un vello vocábulo español, curmán do noso enxebre verbo: quillotro, formado de aquello otro, describindo o seu valor semántico de maneira moi "galega": voz rústica con que se daba a entender aquello que no se sabía o no se acertaba a explicar de otro modo. Aqueloutrar é... que demo é aqueloutrar? «Arreglar, apañar, acicalar, preparar convenientemente, conformar con el gusto de uno...». A gama de palabras que reflicte na nosa lingua o valor xenérico do «mal feito» ou, máis intensamente, do que é «resultado dunha chapuza» é rica e especialmente expresiva. Probe vostede a buscar unha equivalencia concreta ao adxectivo charramangueiro. Trapallada, chafallada, trangallada son substantivos que van na mesma liña, para os que resulta complexo atopar equivalentes. E que dicir de pataqueirada? Adoptar para a antonomasia do que é ruín e de nulas calidades un simbólico icono do país non deixa de ofrecer campo abonado a interesantes inferencias.

Erwache!

Por moito que o queira someter a un criterio racional, e mesmo consciente, non podo dar unha causa para a fascinación que o nacionalsocialismo exerce en min. Non. Non se asuste vostede e siga lendo. Falo de fascinación e non de admiración. E a fascinación, como calquera sorte de feitizo, pode ter orixe na percepción ou influxo sublime da nobreza pero tamén no engado inexplicable con que a maldade suprema fire a nosa sensibilidade. Se o amor que as femias do mundo animal prodigan á súa camada nos subxuga, probablemente nos engaiola aínda máis a crueldade inútil da mantis cando se deleita coa súa presa antes de liquidala. Supoño, polo tanto, que o magnético atractivo da Alemaña nazi asenta nos recantos máis escuros do meu espirito, eses recunchos negros coma a pez que todo mundo ten e que, en función do individuo e o seu contexto, se reprimen ou non e emerxen á superficie con máis ou menos frecuencia e intensidade.
Se o meu fondo innato de romanticismo se concilia ben co genius loci, nunca o sentín tan intensamente como nalgúns lugares emblemáticos do itinerario histórico nazi en Hamburgo, Munich, Nürnberg e Berlín ou no campo de exterminio de Bergen-Belsen, visita á que xa me teño referido. A expresión do poder totalitario máis ferrea e metodicamente organizado da historia e unha arquitectura calculadamente pensada para transmitir a medida inatinguible dese poder son os elementos, un nuclear e outro complementario, que están na base dun genius loci tan característico e que, vaia por diante, non sinto necesidade algunha de xustificar pois, ­de novo volvamos ao argumento inicial­, fascinación e engado non implican en modo algún admiración nin adhesión.
Esa derivación perversa da xermanofilia que cultivei en anos mozos, ­nas ás omnipotentes de Cupido,­ levou a converterme non diría eu nun erudito pero si nun notable connaisseur da historia do nacionalsocialismo, prodigando, sempre que podo, lecturas e películas, que, á súa vez, estimulan reflexións e valoracións críticas. A marabilla de editorial que é Acantilado publicou un par de achegas ao respecto de extraordinario interese: o Diccionario crítico de mitos y símbolos del nazismo (do que xa se falou nesta bitácora) e, recentemente, as memorias do arquitecto de Hitler ­e unha das persoas de máxima confianza do Führer­ Albert Speer, que leo estes días, unhas memorias, cando menos, sorprendentes en moitos aspectos e das que darei conta polo miúdo noutra ocasión.

Hai ben anos, volvendo en automóbil de Alemaña cunha moi querida amiga desa nación coa que daquela compartía piso, suscitouse unha discusión que ao cabo se volveu agre e que foi causa dunha viaxe por demais desagradable. A miña tese era que os alemáns contemporáneos non fixeran contas co seu pasado e, con Adenauer e a monumental inxección de diñeiro aliado para a reconstrución do país, simplemente pasaron páxina como se nada tivese ocorrido. Por moitos anos, creo, esa foi a percepción internacional e, dende posicións radicais, se miraba os alemáns coa desconfianza de que, ao cabo, os directos reposanbles da shoah e unha espantosa guerra chegaron ao poder nunhas eleccións democráticas. Sociohistoricamente, os propios alemáns viviron resignados con esa percepción pois existían factores obxectivos que a substentaban e ata as bágoas polos seus mortos tiñan que agochar. O paso do tempo, non obstante, está atemperando esa visión e hoxe en Alemaña hai mostras de que, dende dentro, o propio fenómeno do nacionalsocialismo está sendo revisado con criterio se abertamente crítico, valente e sen complexos. Unha mostra é El lector (Der Vorleser, 1995) do xuíz natural de Bielefeld Bernhard Schlink, crúa novela pero absolutamente sincera, da que agora se estrea unha película. Outra é a magnífica película El hundimiento (Der Untergang, 2004), dirixida por Olivier Hirschbiegel e e producida por Bernd Eichinger, cun inmenso Bruno Ganz no rol do Führer e un elenco extraordinario. Nos momentos finais do filme, cando todo se desmoroa, antes de asasinar os seus fillos e suicidarse, Magda Goebbels despídese do mundo recoñecendo, coa sinceridade de quen xa nada espera, que coa fin do nacionasocialismo rematan todas as cousas fermosas e nobres nas que creu.

Post de venres

Unha das cousas que máis estimulantes me parecen dun blog é que, como din que pasa cos cans, rematan por imitarlle aos propietarios (persoalmente, dou fe disto, pois —caso extremo— coñecín eu unha señora idéntica ao lebrel afgano que tiña).
Deste xeito, reflexo fiel dunha personalidade abigarrada, exuberante, barroca e poliédrica —palabra esta última moi de moda que, por certo, xa usei o outro día— nesta blog, coma quen muda os calzoncillos, cámbiase da edición á política, dos libros á reflexión social, dun chiste ou anécdota curiosa a un sesudo argumento sobre a tecnoloxía, ou, como ultimamente, do debate lingüístico (id est, a caixa dos tronos) á música dos oitenta. Sobre que a cuestión lingüística ía desatar o trebón non tiña eu dúbida. De feito, o meu post era conscientemente agresivo e —concedo— un chisco tocapelotas. O que non podía sospeitar era que os meus gustos musicais xerasen tanta polémica. Pero, bueno, o debate é sempre refrescante, e, como di o meu fiel amigo anónimo cun comentario recente, só se botan en falta unhas cervexas. Ao mellor, logo resulta que nos xuntamos Api, Medela, Arumes, Marco, Von Stein e máis eu e nos aburrimos coma ostras… Deixémolo estar.
En fin, que andamos últimamente neste local coa hormona un algo alterada e bo será temperar gaitas (é isto un falso amigo?) cun post que nos relaxe un pouco a todos.

Falando, pois, de gaitas e volvendo sobre a retranca —algo que de verdade adoro deste recanto verdegrís onde discorre cal fresco regato a nosa peripecia vital (joder, como me ha quedao)— quero deixar catro contributos extraídos directamente do natural, e que, alén da anécdota e o humor, expresan a ironía do non dito, a sorna do suposto, cerna, creo eu, da auténtica retranca, que, como os bistés de ternera ou o godello, debía ter denominación de orixe e o marchamo de Galicia calidade.
1) Visto no suculento programa (parabéns polo mesmo!) Larpeiros, da G: o tío pregunta á señora que vende os grelos na Praza de Abastos de Compostela:
-E como sei se son bos?
-Coméndoos!
2) Eu en Baio, terra da miña sufrida esposa. Entro nun bar e pregunto a dous parroquianos dunha mesa cómo vai o partido. Resposta:
-Van empatados. Un silencio. Aínda non empezou…
3) O propietario dun bar no que, de rapaces, parabamos, borrachón e magnífico cociñeiro do meu pueblo, preguntou unha vez a un amigo:
-Fulano, gústache o arroz con leite dun día para outro?
O meu amigo, relambéndose, respostou de contado:
-Moito, moito!
-Pois vén mañá, que imos facer hoxe e a ver se sobra.
4) Un que, cando tiña invitados a comer e alguén dicía que non moitas grazas, xa non quero máis, replicaba:
-Come ho, come, que total xa ía pros porcos…

Nice weekend! O malo do venres, como di un meu amigo, optimista militante, é que o luns está máis cerca.

Quen teme a Google?

Se xa tiña poucas dúbidas ao respecto, o mércores pasado nunha breve e informal xuntanza co responsable de Google Books Research para España e Portugal acabei de convencerme de que o a nova web consolidou definitivamente unha estrutura moi evolucionada e elegante, onde a integración e mutua interacción de procesos (creativos, de lecer, culturais, informativos, académicos, científicos...) serán, por unha banda, garantes dunha expansión absoluta e, por outro, alicerces de novos desenvolvementos que non somos quen de imaxinar (quen imaxinaría Facebook hai dez anos?). O camiño a curto prazo é dispoñer de discos virtuais de enorme capacidade que permitan acceder á toda a nosa información, datos e aplicacións persoais, dende calquera punto, independentemente da terminal, o que de feito xa sucede parcialmente cos blogs ou gmail. Nese refinamento progresivo e imparable que Internet coñece dende o seu nacemento, Google -paradigma e símbolo da rede- xogou, xoga e seguirá xogando un papel determinante, como sostiven xa noutras ocasións (unha, dúas).
Sabía vostede que a orixe do nome Google está na denominación que Milton Sirotta -un neno de dez anos, sobriño do matemático Edward Kastner- deu en 1938 ao número 1.0 × 10 elevado a 100? O pequeño Milton bautizou o número como googol. Cando Sergey Brin e Larry Page, pais do invento, buscaron un nome para o seu daquela modestísimo buscador, pensaron que ao igual que o googol pretendía sintetizar nunha unidade un monstruoso caos numérico (un 1 seguido de 100 ceros!!), o seu obxectivo era odernar un proceloso, vastísimo e turbulento ciberocéano nun punto de referencia obrigado e adaptaron graficamente o nome, que se pronuncia igual (o que, dito sexa de paso, tróuxolles algún problema legal). Pois ben, a evolución dos feitos outorgoulles con creces a razón, e hoxe toda a Internet se transacciona a través da absolutamente minimalista caixa de busca de Google. Todo está alí.
GoogleBooks ten ao día sete millóns e medio de libros dixitalizados. Imaxinen o horizonte en dez ou quince anos. Na sección de dixitalización da división Books de Google en California traballan 1000 persoas. A democratización e deslocalización do coñecemento e o acceso ao patrimonio escrito da humanidade a través do desenvolvemento tecnolóxico da rede e o inxente labor de Google son camiños sen retorno. Sei que soa lapidario, excesivamente contundente, apocalíptico, pero así é. Vencidos medos e escrúpulos iniciais e reticencias sen sentido, o vello soño humano da Biblioteca de Alexandría ou da biblioteca total coa que coqueteou a psique inclasificable de Borges, está a piques de facerse realidade. Que virá logo?

Crisis what Regatta de Golpes Bajos

Iso que chaman amor a primeira vista funciona, case exclusivamente, coas mulleres. E, como aos homes nos gustan case todas, funciona sempre (todo o que antecede dígoo, claro, na miña condición de varón, e se hai algún lector que ouse desmentilo, que se atreva...). O amor a primeira vista é máis raro con calquera outra cousa, digamos, menos carnal. Cos libros e a música, creo, é algo excepcional, máis excepcional aínda coa música que cos libros. Cantas veces non temos experimentado oír un disco que, de primeiras, non nos di gran cousa e, condenado cruelmente a un stand by indefinido, recuperámolo meses despois e nos marabilla? Pensamos nese momento: joder, que bo, tío, en que estaría eu pensando a primeira vez que o escoitei!? Un libro que deixamos co fastidio do ennuyé farto de ler parvadas, recobra un bo día unha luz, un brillo, uns contrastes que non fomos quen de percibir na nosa primeira cita. Logo recomendámolo aos nosos próximos coa prevención do desenganado: Mira, de entrada non me gustou e tardei en collerlle o tranquillo. De feito, deixeino. Pero relino agora e encantoume.
Serán os biorritmos? Será o noso estado de ánimo? O tantas veces ponderado contexto da lectura? Será a hormonilla, que andaba revolta aquel día, a dixestión, a tensión arterial, os triglicéridos? Chi lo sa! Somos seres poliédricos, complexos, de cerebro e corazón en permanente e dialéctico trajín.
Ora ben, non habendo regra sen excepción, eu teño gardados coma ouro en pano momentos musicais de amor a primeira vista, escasísimas descobertas sensoriais só comparables a ver naves en llamas más allá de Orión ou rayos C brillar en la puerta de Tannhäuser. Contarei, hoxe, tres experiencias místicoauditivas.
1) Unha tarde dourada de 1976 na casa de campo dun grande amigo, que tal vez me estea lendo, mentres xogabamos nun prado ao crocket, o aire alegre da primavera tróuxome as melodías de Poor Boy, Easy does it, Sister Moonshine ou Lady de Crisis what crisis? de Supertramp. Mentres detiña a partida e me aproximaba atónito ao tocadiscos descubrín liñas melódicas, pianos, voces, metais, bases rítmicas, fusións de estilo, baixos e sintetizadores dunha orixinalidade absoluta, dunha brillantez que, alén da técnica, lindaba coa máis pura poesía sonora. A escalofriante e apaixonada voz de Hodgson en de The Meaning (non se prive, por favor, e siga lendo) ou os compases finais de Another Man's Woman -sintonía por varios anos do programa da TV Informe semanal, lembra?- son momentos musicais que aínda me enchen de gratitude e emoción.
2) Unha noite de inverno (1980?) mentres chapaba para un exame de Lingüística, a piques de sucumbir á doce aperta de Morfeo perante o escaso estímulo que a gramática xenerativo-transformacional me transmitía, busquei auxilio na radio. No momento de ligar o aparello, Ramón Trecet, dende Diálogos con la Música, anunciaba coa súa voz característica: "Que viene la Policía!". E pinchou Message in a bottle. Vin entón a porta de Tannhäuser e naves más allá de Orión. Foi un impacto simplemente brutal. Ao día seguinte, tras unha busca enfermiza, merquei Regatta de blanc e por vez primeira vinlle a jeta a Sting, Steve Copeland (grandísimo drummer e compositor) e o mercenario Andy Summers. Unha semana despois Message in a bottle estaba xa medio raiada e chea de "neve" de tanto picala no meu ruín tocadiscos philips.
3) A voz de Germán Coppini pedindo, co énfase do agorafobo desesperado, No mires a los ojos de la gente, me dan miedo siempre mienten. No salgas a la calle cuando hay gente... constituíron outra impresión memorable, que non son quen de fixar en circunstancia espazo-temporal concreta. O primeiro maxisingle dos Golpes Bajos, que incluía ademais Malos tiempos para la lírica, sinala, desde logo subxectivamente para min, pero creo que tamén de maneira obxectiva, un antes e un despois do pop en Galicia. Son deses temas que sae un de cada dez mil.

Bisbal tamén me gusta, pero xa é outra cousa.

Coñecemento do medio

Unha nena de dez anos está estudando Coñecemento do medio co seu pai. A lección, dividida en catro capítulos, conságrase ao clima, fauna e flora de Galicia. Cando pai e nena levan xa as súas dúas horas de estudo memorizando datos enriba de datos a nena debe memorizar aínda que na costa galega hai catro ambientes: cantís, praias, lagoas de costa e esteiros. A fauna dos cantís está formada por gaivotas, corvos mariños, paíños e mascatos; a das praias por vermes, gabitas e píllaras —a nena pregunta se na praia non hai tamén gaivotas e o pai non sabe que dicir para non liala—; nas lagoas de costa hai garzas, garzas cinsentas e galiñolas, e, nos esteiros, anguías e sabogas. Despois dunha primeira lectura, e intuíndo o que lle queda, o pai suspira angustiado.
A nena é de Madrid e o pai, endocrino destinado no hospital da cidade, tamén. Ao pai gústalle moito Galicia pero, ás veces, cre que vive nun país que non é o seu, como se ser de Madrid fose unha ofensa para moitos. Mesmo hai xente que lle asegura que, en efecto, se as cousas foran como debían, el debía vivir nun país que, de feito, non é o seu. Ou é que cando vas a vivir a Inglaterra non tes que aprender inglés? El xa se fartou de retrucar que, na súa opinión, non é o mesmo, e a maior parte das veces fica calado. Está pensando seriamente pedir o traslado e voltar ao seu país.
O sentidiño fuxiu hai moito destes pagos. Non se trata xa de radicais nin violentos. Este é un país de tolos.

Nenos medievais

Cada vez que me sento diante do meu portátil, vexo o escritorio de blogger co marco da páxina baldeiro e os meus dedos medio destro e medio sinistro comezan a bater contra as teclas, compoñendo unha ladaíña familiar e estrañamente musical, percibo invariablemente que, suxeitos como vivimos á tiranía da actualidade e a inmediatez -máxime en época preelectoral cando andan os ánimos tan recalentados-, as incursións temáticas destas páxinas reflicten unha personalidade que, cada vez con maior intensidade, sente unha patolóxica repugnancia pola actualidade e a inmediatez. Na dialéctica inevitable entre atender as cousas urxentes ou as esenciais estimo que, abundando de maneira notabilísima no nacional parladoiro toda laia de opinadores e analistas das cousas urxentes, se me disculpará que, para a exigua e e selecta tertulia que este caderno consegue convocar, consagre os meus esforzos a tratar de cousas esenciais.
Unha cousa esencial, á que me quero referir hoxe, é a infancia. Tan esencial que Jean-François Lyotard, un gurú da postmodernidade, troquelou o argumento de que somos a nosa infancia. Vou deixar para outro día, e así non me poño saudoso e tristeiro, a reflexión sobre esta apreciación, coa que, polo demais, coincido plenamente. Tráioa, non obstante, a conto para enfocar o comentario sobre unha lectura moi agradable e altamente reveladora que fago estes días.
Na liña dunha historia da vida cotidiana explotada, creo, con moito proveito nas últimas décadas (lembro con especial gratitude a lectura de La vida cotidiana: historia de la cultura material, de Norman J. G. Pounds, Crítica, 1992), xorden obxectos de estudo sorprendentemente esquecidos, tan sorprendentemente que, cando o esquecemento se evidencia ante o lector, este, en efecto, se pregunta como ata o momento ninguén reparou neles. As historiadoras francesas Danièle Alexandre-Bidon e Monique Closson comezan as 348 páxinas do seu suxestivo estudo L'enfant à l'ombre des cathédrales (CNRS, 1985) cunha contundente afirmación de partida: O neno é o grande ausente da historia. Como o título permite intuír, este é un libro consagrado á historia da vida cotiá dos nenos na Idade Media en Francia, mesmo antes do seu nacemento, co embarazo e o parto. Un libro máxico que evoca, dende o rigor da ciencia histórica e o exhaustivo contraste e crítica das fontes -moi especialmente iconográficas-, o universo de afecto, tenrura e coidado co que, malia o belicismo e brutalidade que xeralmente se atribúe a esta escura época dos nosos devanceiros, as nais e mulleres do entorno arrodeaban aos meniños. Unha obra sabiamente escrita, moi ben traducida (a versión española é de Beatriz Pascual) e magnificamente editada polos meus colegas de Zaragoza (La infancia a la sombra de las catedrales, Prensas Universitarias de Zaragoza, 2008), chea de engado e datos curiosos. Sabía Vde. que só co Concilio de Trento, a comezos do século XVI, se puxo fin ao bautismo por inmersión, substituíndoo polo rito da afusión dun pouco de auga só pola cabeza do cativo? A razón era obvia e de base absolutamente material: a metade dos bebés sometidos a inmersión en auga fría nas glaciais igrexas medievais, máxime en inverno, morrían de alí a pouco.
Outro día, que teña eu o corpo para as cousas que non volverán, falamos da nenez dende puntos de vista máis próximos e accesibles.

El libro en los tiempos del cólera

Como paradoxal efecto da crise, o sector do libro incrementa as súas vendas . Os títulos máis vendidos foron Dez receitas para esquecer a crise e Vivir en números rojos.

PSOEBNG/BNGPSOE/PBSNGOE/PSBOENG...

1) Un. 2) Dous. 3) Tres. Sátrapas do mundo antigo? Corsos patentados? Caciques da máis rancia escola? Estes son os progresistas?

Das asociacións de veciños ás facultades universitarias, dos clubes de fútbol ás deputacións, dos partidos ás oenegués, das autonomías á Moncloa, este país precisa dunha urxente rexeneración moral que, ou empeza polas persoas, ou vai acabar levándonos ao nivel dunha república bananeira, a que o día menos pensado veña un mesías populista e demagogo a rendibilizar en proveito propio que o persoal, coa que está caendo, está ata alí mesmo de ver o que se fai co diñeiro público.
E digo comezar polas persoas; non é tan difícil. Sería algo así como:
1) Home, paréceme unha inmoralidade acceder a un cargo deste xeito, así non o quero.
2) Bueno, non saíu o decanato como queriamos, pero, en fin, haberá que respectar a legalidade, non?
3) Non joder, é un disparate gastar esa animalada nun coche. Non o quero. Quero un que custe a metade e xa me parece moito.
E nós no guindo. Que facemos? Que vai facer vostede? Votar a Rosa Díaz? Jana me dá de mandalo todo ao carallo.

Chapado a la antigua

Internet é de momento a Web 2.0, a web social dotada dun esqueleto tecnolóxico adecuado a produtos que actúan como factores de cohesión e estandarización no acceso ao coñecemento, o lecer, a cultura. Dende os wikis, a blogosfera, o ecumenismo de Google, MySpace, YouTube, CineTube... é difícil aventurar o que será a nova Web versión punto non sei que.
De momento, nesa escalada do papel social da rede, Internet ten en Facebook un crisol de moitas -non digo de todas- das características que a elevaron á súa absoluta preponderancia no terreo da información e a intercomunicación: todo en Facebook se amolda a unha especie de caos ordenado (é dicir, Internet); todo é permanentemente sorprendente (é dicir, Internet); todo é efémero (é dicir, Internet); todo é rápido, evanescente e, polo mesmo, necesariamente superficial (é dicir, Internet); nada do que alí se fai ou se obtén é produto dun esforzo auténtico (é dicir, Internet); exerce sobre o usuario a fascinación das relacións nas que podemos sublimar a nosa personalidade, física e moral, real e xogar co engado duna sorte de misterio non revelado (é dicir, Internet).
Perante o rodillo de fórmulas desta natureza, pregúntome que sentido ten un local coma estes Fragmentos. Non sei se a metáfora será válida: ante a posibilidade de entrar nun local, moi fashion e à la mode, a peteirar de aquí e de alá, e, coa música altísima, falar en cinco minutos con catorce persoas que nin se coñecen entre si, sen rematar unha soa conversa, prefiro un bareto de barrio e máis modesto, onde lle teño confianza e afecto ao patrón e podo gozar, afastado do mundanal ruído, cun chisco de repouso e moi ao meu grao, dun cafelito, quentiño e saboroso, e o que caia: non sei, unha conversa, unha reflexión, un intercambio de puntos de vista, unha lembranza, un pouco de boa música, un conto, unha anécdota curiosa… Que lle queren? Chapado a la antigua que é un.

Ciberfeiras

A don Jorgito el Inglés chamáballe a atención o fondo de desprezo que os españois parecían sentir polo seu propio país. Cento setenta anos despois, o certo é que por moi positivo que un sexa, e tras coñecer como se cocen as cousa da re publica por aí fóra, non pode fuxir de certas constatacións que, nunha sorte de circuíto atemporal, o reconducen á apreciación de Mr. Borrow, en forma de imprecacións como Que merda de país!, exabruptos do estilo de Este é un país de coña! ou improperios así: Damos vergonza! Iso é o que amargamente pensamos e/ou murmuramos cando, nunha oficina pública, sete miran e un traballa; cando, como no caso do meu concello, Brión, o vial de acceso a unha urbanización e unha autovía leva máis dun mes sen pintar e sen iluminar; cando se ven os somieres pechando as leiras; os gatos rebetandos nas estradas; o estado do campus universitario sur de Compostela; os palafitos de cemento e ladrillo e o feísmo arquitectónico; as praias e portos cheos de lixo; a loucura da siniestralidade nas estradas… e un etcétera tan longo como o curioso lector queira. Ora, non son eu do xénero dos papanatas dos que vai para dous séculos falaba Borrow, aqueles que pensan que todo o de dentro, por ser de casa, é malo e todo o de fóra, por vir de fóra, é bo. Boto peito con orgullo do país, cando é xusto sentilo, e así o recollen -con menos frecuencia, certo é, do que eu quixera- estas páxinas.
Fronte á aparente postración do agro galego, que, sen saír dunha atávica estrutura do autoconsumo é incapaz de adaptarse ás demandas dunha economía globalizada e fortemente competitiva, hai iniciativas que, dende a sociedade civil e sobre a base dun pensamento e actuación en colectivo, están achegando a modernidade e as vantaxes da tecnoloxía a todo o mellor que unha nova caste de labradores e gandeiros son quen de ofrecer: produtos da terra, criados ou elaborados co mimo e entusiasmo de quen dende a boa tradición se insire na máis moderna tecnoloxía. Tal é o que ofrece a rede de explotacións familiares GranxaFamiliar, unha alternativa de comercio xusto que paga a pena coñecer, xurdida do Grupo de Investigación Sociedade Tecnoloxía e Territorio (GIS-T) da universidade compostelá, que dirixe o meu amigo, profesor de Xeografía, o sempre inquedo Carlos Ferrás. A web de GranxaFamiliar é emocionante, entrañable, apetitosa, divertida, e chea da luz e a cor —verde, por suposto— que o noso campo ten. Isto é facer país e o demais son ganas de tocar o nabo (e nunca mellor dito).

Máis info e opinións sobre GranxaFamiliar.

Puterío e ars coquinaria

Nun libro do que falei non hai moito, o narrador italiano Antonio Scurati refírese á idea que nos remates do século xv se tiña en Europa sobre a orixe do morbus gallicus ou mal francés: Muchos afirmaban que era un flagelo enviado por Dios para castigar los actos contra natura con los que los franceses disfrutaban de sus hembras. Parecía, en efecto, que las mujeres que habían bajado a Italia en el séquito de las guarniciones francesas, para que los soldados se desahogaran pero ellas no quedasen preñadas de su semen, solían introducir el miembro viril en su boca y no en el vientre, y se complacían con beber el jugo de sus cojones. De esta forma, el semen, al acabar entre los intestinos en lugar de la vulva, y mezclarse con los humores ásperos de la comida, se convertía en veneno, para pasar después al cuerpo del hombre cuando éste poseyera a la mujer como Dios manda.
Unha engaiolante e perfecta mestura de disparate, truculencia, escatoloxía, superstición e temor de Deus, como manda o canon do universo medieval. Que moitas foron as vítimas da terrible sífile, ata época relativamente recente, é algo arquisabido. Que o sufrimento por tan grande y prolixa enfermedad fose estímulo para a creación literaria é, en troques, moito menos coñecido. Se engadimos que tal noticia é transmitida por testemuño directo da vítima, rubricaremos, penso, unha curiosa historia: Y si dixeren que por que perdi el tienpo retratando a la Loçana y a sus secaces, respondo que siendo atormentado de una grande y prolixa enfermedad parescia que me espaciava con estas vanidades.
De Francisco Delicado, autor de La Lozana andaluza (Retrato de la Loçana andaluza, Venecia, 1528), sabemos que era converso, clérigo, vividor e putero empedernido -así lle foi-, e que, ademais, tiña pánico á Inquisición, o que motivou que vivira en Italia. O libro, que don Marcelino Menéndez y Pelayo condenou por "inmundo y feo", é un delicioso documental do mundo rufianesco, de pícaros e celestinas, na Roma da época, cidade na que, por propio testemuño do autor, avia más putas que frayles en Venecia y filósofos y médicos en Florencia. Admiro o valor lingüístico da obra e a súa monumentalidade lexicográfica. Como mostra da extraordinaria riqueza patrimonial do castelan de entón -e cunha adicatoria especial ao meu colega blogger e amigo Miguel Vila, propietaro da bitácota Colineta, especializada en gastronomía e arte coquinaria- recollo o treito no que Aldonza fai gala das súas habelencias en materia de guisos e confites, debuxando un apetitoso recetario da época: deprendí hacer fideos, empanadillas, alcuscuzu con garbanzos, arroz entero, seco, graso, albondiguillas redondas y apretadas con culantro verde. Sabía hacer hojuelas, pestiños, rosquillas de alfaxor, textones de cañamones y de ajonjolí, nuégados, xopaipas, hojaldres, hormigos torcidos con aceite, talvinas, zahínas y nabos sin tocino y con comino; col murciana con alcarabea y olla reposada; pues boronía, ¿no sabía hacer? por maravilla, y cazuela de berengenas mogies en perfición; cazuela con su ajico y cominico y saborcico de vinagre. Rellenos, cuajarejos de cabritos, pepitorias y cabrito apedreado con limón ceutí, y cazuelas de pescado cecial con oruga, y cazuelas moriscas por maravilla. Letuarios de arrope para en casa y con miel para presentar, como eran de membrillos, de cantueso, de uvas, de berengenas, de nueces y de la flor del nogal para en tiempo de peste; de orégano y hierba buena para quien pierde el apetito; pues ¿ollas en tiempo de ayuno?, éstas y otras ponía yo tanta hemencia en ellas que sobrepasaba a Platina, De voluptatis, y Apicio Romano, De re coquinaria.
Non é unha beleza de lingua? Non sei se me pode máis a fascinación idiomática ou o apetito.