26.8.09

Floresta estival

De costume, os plans que nos facemos para as lecturas de verán son como os propósitos de aninovo. Estes -deixar de fumar, ir dunha puta vez ao ximnasio, camiñar todos os días dúas horitas, comer máis verde, deixar de escoitar a Jiménez Losantos... - fican en meros propósitos. Aqueles en puras intencións. Un suma ao atrezzo da praia -bolsa folgada, toalla, cremas, móbil, autodefinidos do todo a cien, camisetiña por se refresca, chanclas ou crocs- o libro que decidimos ler este agosto e, curiosamente, de tanto transportín o bo do libro remata enrugado, deformado do contacto coa humidade, cheo de area e cos recantos das cubertas revirichados... pero virxe de lectura. Por máis que teimamos nesta, a eventual concentración que a trama esixe concíliase mal co entretemento que o sol, a mar e a euforia do tempo libre estimulan. Intentámolo pero, convencidos aos dez minutos de que non nos enteramos de nada, volta o libro á bolsa de praia. Ao día seguinte, o maltreito volume acompañará de novo o resto do pack playero e, de novo, con idéntico resultado.
Eu, cos anos, fun volvéndome máis e máis económico e restritivo nas miñas equipaxes (lembrando o consello do protagonista daquela marabillosa película O turista accidental: en cuestión de equipaxes inevitablemente máis é sempre menos), e máis realista nos meus proxectos de lectura para as ferias estivais. Por iso, creo que un modelo de libro ideal para tan agradable continxencia anual é o das seleccións, escolmas ou, por usar dun fermoso termo antigo, florestas de varia lectura. En efecto, contra o monolitismo emocional e a fidelidade que un novelón esixe do lector, a variedade de asuntos, rexistros, tempos, tramas, estilos e técnicas dunha escolma parece acaer mellor á inevitable, digamos, frivolidade derivada do lecer e a necesaria desconexión dos rigores intelectuais a que normalmente vivimos sometidos. Descubro na collectanea Relatos y poemas para niños extremadamente inteligentes de todas las edades (Anagrama, 2003), escolmada por Harold Bloom (edición orixinal Stories and Poems for Extremely Intelligent Children of All Ages, New York: Scribner, 2001) esa variedade da que falo. Dividida nas catro estacións, ás que o escolmista atribúe, en razón da súa natureza, cada un dos relatos ou poemas escollidos, o libro é unha intelixente e sensible singradura pola literatura anglosaxona -con moi escasas excepcións: Esopo, Maupassant, Gogol- que aporta con insistencia notable nos autores do XVIII, XIX e primeiros anos do XX, algúns deles de especial predilección de quen subscribe: Peacock, Longfellow, Shelley, Melville, Stevenson, Hardy, Conan Doyle, Twain, Hawthorne, Chesterton... Catro recomendacións especialmente especiais: "Los tres desconocidos", de Thomas Hardy; "Día de difuntos", de Edith Wharton; "El extraordinario caso de los ojos de Davidson", de H. G. Wells, e, por riba destes, "El diablo de la botella", do meu queridísimo Stevenson. Magnífica, igualmente, a introdución do editor.
Eu creo que este tipo de libros funcionan como as recomendacións do chef nos restaurantes: alguén elixe por ti, porque o certo é que, en punto a lecturas, asumir riscos e decidir a min inspíranme unha preguiza cada vez máis insalvable, esa mesma preguiza -e vostede vaime entender- de quen bota vintecinco minutos mirando con cara de parvo para a morea de pelis do videoclube e ao final leva unha merda.

17.8.09

Modernos invasores

O ser humano non fai outra cousa que repetir modelos de actividade de atávica antigüidade, só que os modifica consonte os tempos, as modas, os costumes, as ideas. Non creo exista latinajo máis certo que aquel nihil novum sub sole, que dixo ou escribiu non sei quen. Aí teñen os veraneantes. Unha nota léxica, previa, se mo permiten: non hai outonantes, nin invernantes, nin primaverantes. Sen embargo, hai veraneantes, porque existe un evidente culto ao verán (con perversións deste culto, como a tanorexia) que non son máis que formas renovadas do culto a Ra, ou Atón, ou Manitú, ou a Luz fronte ás tebras e a caloriña fronte ao frío.
Os veraneantes son coma os mouros de Tarik, os alanos ou os orcos de Isengard: son invasores, e, como todo invasor, o impulso que move ao veraneante é a depredación, o instinto atávico da rapina, da apropiación da maior parte de botín na menor cantidade de tempo. O veraneante, ao que se distingue claramente do nativo polo seu característico uniforme e a expresión beatífica de quen vive reconciliado co universo por un período de tres semanas, sabe que o seu paso polo territorio invadido é efémero e, coa ansia do avarento, depreda todo o que se lle pon por diante: postais; guías de todo tipo; souvenirs de pelaxe diversa; vai ás necoras; escarva na area buscando chirlas; esquilma as silveiras collendo moras; fai colas eternas con estoicismo admirable esperando un exiguo platiño con catro mexillóns e un codelo de pan; extenúa as existencias do súper da pequena vila mariñeira; ataviado cun neopreno e un acento estepeño inequívoco busca pulpos cun trueiro do todo a cien; o veraneante é insaciable: ocupa o espazo en prazas, espállase en terrazas de bar, difúndese coma unha infección en verbenas, praias, calas, festas, paseos fluviais e marítimos, romarías, cotillóns, guateques, lunchs, regatas, cuchipandas, paparotas estivais e exaltacións gastronómicas de toda laia.
O veraneante, coma o invasor, retorna sempre ao punto de orixe coa insoportable levedade de saber que puido depredar aínda un pouco máis, de que o tempo se lle fixo escaso, do moito que lle quedou por ver, mirar, oír, mercar, apañar, pillar. O veraneante que retorna, no fondo -por que non dicilo-, é un tipo triste e un chisco patético.

7.8.09

O tricornio e a pipa

Cando eu era neno, mediando a década prodixiosa, a Benemérita era un corpo policial que reflectía con toda fidelidade o país no que se vivía. Sen ánimo de ofender, a deserción do arado e o afastamento da miseria eran, daquela, estímulo común para o ingreso no corpo. Un ínfimo nivel cultural resultaba indispensable á ditadura para o proceso de alienación e sometemento absoluto que imprimía nos membros do instituto armado. Pero, fronte á policía armada, o carácter vilego ou rural da Garda Civil estaba na base dunha natureza popular que, sobre todo por razóns políticas, provocaba que xentes coñecidas da vila ou da aldea de toda a vida puidesen, a ollos do benemérito corpo, situarse mesmo na marxe da lei, debendo soportar a suspicacia e desconfianza dos seus veciños. O anecdotario acerca dos membros da Garda Civil era, nos anos do franquismo, un clásico e case sempre daba fe desa fonda imbricación do corpo na vida cotiá das vilas. A "casa cuartel" coa lenda Todo por la patria sobre o amarelo da bandeira patria son elementos do imaxinario de varias xeracións. Dun sarxento que fora xefe da Garda Civil local, contábase que, nunha barra americana, lle mexaron no tricornio e, cando se bautizou con aquel champán, botou man da regulamentaria, cego de ira, e por pouco non provoca unha masacre. Alcolismo, ignorancia, brutalidade (con trazos de verdadeiro sadismo), un machismo sen paliativo... tales eran as prendas con que Juan Pueblo ornaba a Benemérita.
Hoxe, os mozos que asasinou la ETA o outro día, eran membros dun corpo civilizado no mellor e máis etimolóxico dos sentidos. A silueta siniestra do tricornio mudouse por un ariño na orella ou a melena dunha guapa muller.
Cando eu era neno, ETA era un grupo terrorista que reflectía con toda fidelidade o país no que se vivía. Hoxe non. Hoxe, ETA, que defende o mesmo que defendía cando asasinou a Melitón Manzanas 1968, é un rollo malo, unha historia noxenta que aburre, un grupo de integristas retrógrados, obsoletos e máis pasados de moda ca as antenas de corno dos televisores. Quen no seu siso, con vinte anos, no canto de follar, fumar petas e ir á praia, pode andar despanzurrando mozos na flor da idade pola liberación de Euskalerría? O malo de non evoluír é que, co paso dos anos, van perdéndose os argumentos, de xeito que o único que se pode defender destes -con independencia do seu acomodo ou non ao momento e circunstancia- é o seu fundamento (id est, fundamentalismo, ou, vulgaris sermo, hijoputez).