28.7.15

O respecto á tradición




Nun país no que, por tradición, a un corpo militar se lle chama garda civil; no que, por tradición, se matan touros, tras os escarnecer, na denominada “festa nacional”; no que, por tradición, un fato de borrachos corren pola mañanaciña, noutra festa popular, diante doutros touros para alimentar así o xornal do día con interesantes novas de dentes rompidos, costelas fracturadas e cellas purulentas; no que, por tradición, persoas que casan na igrexa, bautizan os nenos na igrexa, celebran a primeira comuñón dos nenos na igrexa, xamais se interrogaron sinceramente sobre os seus propios sentimentos relixiosos;  neste país, paradigma da coherencia, o «respecto á tradición» semella un mantra, de durísimo material, contra o que se estrelan vontades, argumentos e razóns. 
Tradicións hainas boas e malas. É bo, por exemplo, comer o polbo na Santa Minia de Brión pero malo degolar galos dependurados dunha corda nun estourido de testosterona. A tradición, que tanto engaiolou os románticos ao punto de inventaren o folklore, alicerza sempre nos ingredientes máis emocionais, e, polo tanto, subxectivos da nosa pobre cerna humana. Por iso, e na medida en que historicamente foron callando os logros da sociedade civil fronte ao peso, por veces onerosísimo, da tradición, foise establecendo tamén un difícil equilibrio entre  valores universalmente compartidos e outros suxeitos a crenzas, dignas de todo respecto, pero que, ao cabo, proceden dun credo ou confesión persoal. Un difícil equilibrio, digo, e tamén una permeación contraditoria: qué do seu valor netamente relixioso ten hoxe o Nadal, esa impúdica orxía anual de consumo? Quen, por moi laico que sexa, deixa de cear cos seus en Noiteboa? Fan todos os peregrinos por auténtica convición católica o camiño de Santiago? Encontro interior, camiño espiritual, viaxe anímico… son expresións que, dende unha concepción en orixe vencellada a un certo credo, evidencian esa permeación inevitable nun mundo no que, tras tanto sangue e sufrimento, chegamos a un acordo razoable: non compartir a túa crenza, e polo tanto as túas tradicións, non me fai nin mellor nin peor ca ti, faime, simplemente, distinto. 
Ninguén entendería que un servidor do pobo, pois para tal efecto polo pobo foi elixido, faltase a eses valores civís universalmente compartidos que fixeron da nosa unha sociedade aberta e libre. En troques, declinar a súa presenza, como autoridade civil, en ritos derivados de crenzas particulares que non son as súas alcánzaseme unha actitude, cando menos, coherente. E a coherencia é, como os billetes de 500, algo moi raro de ver por estes pagos.

20.7.15

Déficits crónicos

A xente que nos dedicamos, dende os máis variados eidos de actividade, á nobilísima arte de editar libros (a arte de escribilos e, sen dúbida, aínda máis nobre e de certo máis difícil), temos un problema (pura deformación profesional) que nos fai bastante infelices: precisamos facer as cousas ben, pois un libro,  como un automóbil ou un pasapuré, precisa ser perfecto para cumprir co seu obxecto. Se ao coche lle falla o elevalunas, ou o pasapuré se quebra  ao primeiro embate cunhas cenorias, é o mesmo que se o libro ten un erro gordo na portada: un deixa de confiar nas súas bondades, barruntando que outro día fallará o arranque ou se descubrirá outra gralla garrafal na páxina 14.
Por isto digo que, no trato profesional diario, quen aspire en España á maior calidade no que fai lévao máis claro ca un filete de croca no tobo dun lince ibérico. Non sei vostede pero eu teño a sensación de que socialmente impera a sensación indiscriminada de que dá exactamente igual como se fagan as cousas, pois, xa ben, xa mal, o resultado vai ser o mesmo, máis que nada porque, un día con outro, pode chegarse á deprimente conclusión de que os destinatarios da obra ben feita non teñen a capacidade, nin a educación, nin a formación nin sequera a sensibilidade de apreciar as súas bondades e, nun bucle retroalimentado, quen lexitimamente aspira no seu traballo á obra ben feita, ao cabo baixa a garda e acubíllase nun principio profesional tan habitual como perigoso: vale ben así. Persoalmente, e malia a preocupación obsesiva por planos estratéxicos, emprendemento, innovación e demais cacharraría terminolóxica, creo que vivimos un momento moi baixo en algo que unha sociedade nunca debe deixar de mimar: a calidade nas relacións humanas, que, na contorna laboral, adoita ser a garantía en boa medida da calidade no traballo. A cortesía, as galas dunha boa educación (que nunca deben confundirse coas dunha educación elitista), o respecto crítico á opinión allea, a tolerancia intelixente co erro e o estímulo do traballo en equipo son (direi sistematicamente?) substituídos pola zafiedade, a ordinariez, a intolerancia, a intransixencia sádica co autor do erro, o culto á ousadía e o afán de protagonismo. Nunha típica reunión ibérica de traballo, non leva razón quen mellor argumenta senón quen máis berra e unha disensión ou trasacordo sempre acaba sendo a loita entre dous machos alfa encantados de coñecerse.
Hai pouco, na carpa dunha voda, vin un cartel de tres metros por dous no que había unha delicada mensaxe nupcial dedicada polos seus amigos á noiva: Mosa, se mexas fas unha posa, cun precioso debuxo alusivo. Unha anécdota? Non, un síntoma. 

16.7.15

Versión orixinal punto es

Un amigo xornalista referiume, nun agradable xantar, a seguinte anécdota. En tempos nos que non exisitía Google (e é mester advertir que si: houbo un tempo en que non existía Google), traballaba como bolseiro para certo rotativo arxentino un rapaz, ao que, por casualidade, unha fin de semana tocoulle cubrir a nova dun pequeno sismo no extremo sur do país. Dubitativo acerca da correcta ortografía no dialecto nativo da localidade onde fora situado o epicentro, lembrou que a súa nai vivira algúns anos por aqueles pagos, nos que Cristo perdera o flequillo, e chamouna para asegurarse se o bendito topónimo indíxena era con h ou sen ela. Pero tampouco a nai soubo dicirlle. Ao cabo, o tipo arriscouse, púxolle a h ao nome da aldea e así saiu no xornal. Ao día seguinte, recibiu unha chamada da nai que, moi contenta, lle dixo que, tamén mira que casualidade, o topónimo ese polo que lle preguntara era con h, que acababa de velo no periódico.
Con esta anécdota, austral como Yupanqui ou a Cruz do Sur, quería o meu amigo ilustrarme acerca do poder  canonizador dos medios de comunicación, que, de feito, non é máis ca a versión tecnolóxica e coetánea dos mentideros, prazas maiores e corrillos tradicionais: cando o sucedido comentábase no comezo da rúa, a Felipe lle roubaran douscentos pesos e, cando a cousa chegaba ao final, a Felipe lle asasinaran a nai, violáranlle a unha irmá, matáranlle a un loro moi coñecido que tiña, que o trouxera de Cuba, e, ademais, lle roubaran mil pesos.
Que e a realidade? Hai linguas no mundo nas que non existe un equivalente conceptual do substantivo verdade, pois, de certo, non hai concepto máis mentireiro: tres persoas ollan a fachada dunha casa e a súa verdade ao respecto será probablemente uniforme nos elementos esenciais (blanca, dous andares e baixo cuberta, con tellado a dúas augas) pero notablemente diferente nos accidentais e, xa non digamos, cando entren a valoracións estéticas sobre a súa beleza, funcionalidade, harmonía… Se a isto engadimos que un dos relatores é o arquitecto, o outro curmán do construtor e o terceiro está pelexado co arquitecto, imaxinen a ensalada. Porque iso é unha noticia: unha ensalada, si, pero que que un pide sen cebola, outro con atún e aquel con moito vinagre.
A web esa do concello de Madrid, bautizada, no colmo da oportunidade Versión orixinal, é, con seguridade, a maior pajaritada da que tiven noticia nos últimos trescentos anos. E mira que, en tanto tempo, xa che vin cousas raras.  

13.7.15

Calidade e universidade

Lembrado sexa cos meus máis fondos respectos para os sentimentos relixiosos de cada quen, Jaume Perich cría que  a Igrexa serve para resolver unha serie de problemas que non existirían se non existira a Igrexa. O pensamento do xenial humorista, ao xeito da pescada que morde na cola, resulta aplicable a unha manchea de actividades da vida. Por exemplo, aos procedementos de avaliación, moi de moda na universidade española de hoxe, orientados a demostrar que a calidade, poñamos por caso, dunha titulación en filoloxía hebraica pódese acreditar non de seu senón en virtude do rigor e a sistematicidade dos procedementos que a fan posible. Ao final, cando un equipo humano se ve sometido á presión dun sistema certificado comeza a proer a incómoda, e por demais teimuda, sensación de que, en realidade, se traballa máis para cumprir cos preceptos dunha dinámica formal ata a extenuación que para garantir a eficiencia do produto, a calidade do cal poderíase ponderar, tal vez, sen tanta complicación. Pero, en tempos en que semella lexítimo formular en qué termos a filosofía de Sócrates resulta rendible ou tecnoloxicamente transferible, parece tamén non existir inconveniente algún en certificar a calidade dunha prestación universitaria calquera igual ca a dun refresco ou dun queixo do Cebreiro.  
Creo que a obsesión pola calidade, pandémica na universidade española contemporánea, é moi mala para a calidade, sobre todo cando tanta esixencia asenta nunha autognose invariablemente negativa. Levando a auga ao meu terreo déixeme, prezado lector, dicirlle algo. En todos os países que, científica e academicamente, xogan na primeira división, as editoriais universitarias son garantía de prestixio, rigor e calidade. Lembremos, apenas, que un libro, digamos, de «certa» trascendencia (A galaxia Gutenberg, de Marshall MacLuhan) foi orixinalmente publicado por unha university press, a de Toronto, en 1962. En España, onde é paradgimático que o ladrón pense que todos son da súa condición, ocorre exactamente o contrario: para as axencias de avaliación e acreditación as editoriais universitarias son modelos de amiguismo e ausencia de control e as editoriais académicas privadas (nas que, de costume, se paga por publicar) son dechados de transparencia, seriedade e profesionalidade.
Nos catro últimos anos, dous libros publicados polas prensas universitarias de Compostela foron editados en inglés por dúas grandes editoriais académicas multinacionais, Wiley e Springer. Pero, segundo para que, en España ata a evidencia pode ser sospeitosa.

6.7.15

A cousa vai ben

Os psicólogos saben ben que cando alguén se enfronta á elaboración dunha enquisa de satisfacción (do que sexa: a calidade dunha pizza; a organización dunha viaxe a Cancún ou o aproveitamento dun curso de puntilla de Camariñas), a actitude de partida é sistematicamente negativa: a masa riquísima pero a mozzarella un chisco pasada; os nove días precedentes na Riviera Maia moi ben, pero a cea de despedida unha cutrada; o ambiente bo, pero a palilleira que ensinaba unha borde e unha ordinaria. É un fenómeno digno de estudo que de  certo os psicólogos, dignos profesionais que  andan remexendo arreo nas incomprensibles fonduras abisais da psique (e mire Vde. que me quedou ben isto de “as incomprensibles fonduras abisais da psique”), poden explicar con detalle e que se relaciona, creo, coa conciencia basal de que a perfección non existe na actividade humana.
De por parte, penso que cumprimentar unha enquisa de satisfacción ten moito que ver con sentarse semanalmente a escribir unha columna para a prensa. Ao igual que o usuario de Carglass vai poñer o til máis nos defectos ca nas virtudes do servizo recibido, tamén o analista circunspecto ou o mero afeccionado (como é o caso deste crocodilo), tras analizar o aburrido inventario semanal de acontecementos, pregúntase: de que ou quen vou falar mal esta semana?, pois resulta claro que para falar ben de algo ou alguén nin paga a pena nin ligar o ordenador.  Collla vostede dez xornais, e dentro de cada un escolme dous artigos de opinión: comprobará doadamente que as vinte columnas conságranse invariablemente  a crítica, xa máis benevolente e tépeda, xa máis feroz e despiadada, do que un erudito de toda a vida chamaría a sátira mordaz dos vicios do noso tempo. Aínda a pasada finde, lía eu o artigo dun coñecido novelista nun dominical no que se peguntaba onde estarán os intelectuais españois, argumentando que, dende logo, non nas tertulias televisivas, pois a ruindade e o decepcionante maniqueísmo destas manifesta que o xenio e o estilo nin están nin se lles espera.
Contra o tsunami crónico de carraxe e pesimismo, estou percibindo unha recente experiencia, en canto membro do tribunal de certo premio literario, como un baño de auga fresca, unha catarse que me reconcilia co mellor do país: estilo, ironía, rigor na escrita, coñecemento narrativo, brillantes metáforas, historias urbanas cheas de orixinal modernidade que demostran, para alén de toda dúbida, que algo bo teremos como colectividade para producir tanto xenio.