26.4.20

Carvalho dende a clausura


Do despacho de avogado de meu pai, sito na rúa Calvo Sotelo da Estrada (nome oficial que só se usaba na correspondencia, pois para os estradenses sempre foi a calle principal), lembro a súa vella máquina de escribir Olympia sobre un tapete de groso feltro gris cos bordos dentados. Unha vez, por Reis, mercámoslle os irmáns unha Olivetti electrónica (que hoxe estaría exhibíndose nun museo), daquelas que almacenaba unha liña nun pequeno visor led antes de confirmar a escrita con enter. Ao pouco, e con toda a delicadeza de que foi capaz para evitar a nosa frustración, o pai díxonos que non era quen de entender tanta complicación eléctrica e que prefería quedar coa Olympia e o seu felpudiño de feltro. 
Por idade, que non por xeración, meu pai (nado en 1917) era un chisco máis novo que don Ricardo Carvalho Calero (1910), a quen este ano tan rariño lembramos no Día grande das nosas Letras, un 17 de maio que, dende a súa instauración en 1963, por vez primeira non se vai engalanar, temo, cos actos institucionais e a pompa propios do caso.  
Se non erro, a miña promoción de filólogos (1977-82) foi a última á que Carvalho impartiu aulas, na venerable Facultade de Mazarelos. Malia que esporádicas, nunca esquecerei daquelas aulas de literatura galega medieval a solemnidade persoal do mestre, a súa robusta retórica, a erudición inconfundible do verdadeiro sabio. Finou don Ricardo en 1990, ano en que un enxeñeiro británico do CERN, Tim Berners Lee, creaba a World Wide Web, o protocolo http e a linguaxe .html, é dicir, a moderna Internet. 
Eu imaxino a Carvalho mecanografando os orixinais do seu discurso de ingreso na Academia, da Gramática Elemental del Gallego Común ou da súa monumental Historia da Literatura Galega Contemporánea nunha vella máquina de escribir, talvez cun tapetiño de feltro por debaixo como o de meu pai e, cousas do maxín, sospeito que, ao mellor polas mesmas razóns ca o meu proxenitor, nunca pousou os dedos nas teclas dun trebello electrónico.
Como editor, levo sentindo nas últimas semanas un sentimento de paradoxo, pois, preparando,  nunha obrigada clausura, a edición da monografía que todos os anos a Universidade consagra ao autor homenaxeado nas Letras, en contacto telemático co coordinador da edición, coa maquetista, co impresor…, experimento a lembranza do vello mestre no monitor dun portátil de última tecnoloxía, rememoro os seus trazos nas extraordinarias fotos dixitais que van imprentarse no volume, recupero a excelencia e dimensión do seu inxente labor lendo os arquivos .doc que conforman o libro e os sucesivos .pdfs das probas maquetadas. En tan estrañas circunstancias como as deste ano, estou poñendo o mellor de min nun libro para cuxa confección, de principio a fin, non precisei de contacto persoal ningún. Pregúntome que pensarían meu pai e don Ricardo se ergueran a cabeza.

11.4.20

Menú para unha illa deserta



Con ocasión dunha interviú para certa revista (unha publicación especializada, sesuda, aburrida e sen santos, non vaia vostede a pensar en papel cuxé…), sentín unha gran ledicia cando vin que o cuestionario incluía a pregunta do millón de dólares, esa interrogante absurda e manida, unha parvada de pregunta que, acusando claramente as escasas luces do preguntante, deixa en grave risco a intelixencia do preguntado. Con todo, a miña satisfacción proviña de que, precisamente polo seu valor de topicazo recorrente en entrevistas a personaxes de maior vitola, non quería eu pasar a mellor vida sen tela respostado. Algo así como engadir a resposta a esa pregunta ás tres accións inexcusables na vida (ter un fillo; escribir un libro e plantar unha árbore) que, polo demais, boa parte da humanidade excusa.
A pregunta de marras (e xa imaxino que, nesta altura, estará vostede mosqueado sobre que raio de pregunta será) entraña unha desproporción tal que non ten resposta posible e, de aí, a súa absurdidade. Lembra vostede aquel chiste de cando aínda había conferencias e operadoras telefónicas? Era un que chama á Telefónica. O tipo pregunta: Ola, é aí a Telefónica? Unha voz feminina: Si, que número quere? ao que o gicho retruca: Cales ten?
En fin, que, na mesma liña, a pregunta famosa é: Que libro levarías a unha illa abandonada? Madia a leva! Como elixir un entre unha cantidade tan abafante de candidatos? Como elevar á categoría de único campión a tal número de excelentes concursantes? Como humillar centenares de grandes amigos, que nos deron o mellor de si cando cultivamos a súa amizade, co desprezo da nosa indiferenza?
Se a dicir a verdade vai, xa nin lembro o que respostei na interviu referida, e ben pouco importa. Tempo despois atopei a resposta perfecta nun pensamento de Ramón Gómez de la Serna: Existen moitos modos de mirar os andeis dunha libraría pero o peor de todos é o daquel que chega co desexo de comprar todos os libros e marcha sen ningún. 
Nestes días estraños, cada un de nos arribou a unha illa deserta e talvez a estúpida pregunta cobra unha dimensión especial pois, unha vez experimentadas todas as formas e versións do aburrimento, faise imperioso alimentar o intelecto con algunha délicatesse. Nun delicioso e breve artigo titulado precisamente Alimentar o intelecto, Lewis Carroll, con chispeante retranca británica, imaxina un médico que, máis preocupado da nutrición mental que da puramente corporal, recomenda a un paciente, indixestado de mala literatura: Nos días vindeiros non tomes máis que lecturas sinxelas. Nada de novelas, que non te vexa eu! Unha recomendación moi oportuna en tempos de confinavirus ou coronamento, nos que alimentar incorrectamente a cabeciña pode resultar máis nocivo que poñerse malo de fabada.