27.3.12

Inercias de papel


No prazo dun mes e para tres obxectivos profesionais diferentes daba eu comezo a unha argumentación escrita do mesmo xeito: «Moitas son as mudanzas que está a experimentar o mundo da comunicación cultural ao fío da revolución tecnolóxica dos nosos días. As novas formas de difusión dixital e o acceso aberto ao coñecemento — ao que hai que sumar conxunturalmente unha extraordinaria carestía de recursos financeiros— están a esixir a todos os axentes implicados unha permanente adaptación de formas e comportamentos que, en ocasións, baten con inercias propias doutros tempos». É a cultura impresa unha destas inercias? É o libro, tal e como o vimos coñecendo nos últimos cinco séculos, o produto dunha inercia que ten cada vez menos sentido? Na resposta a estas preguntas hai moito da posición de partida de cada quen, incluída unha gran parte da cidadanía, allea ao mundo profesional da edición pero cunha opinión formada acerca dun asunto socialmente tan próximo, desde os tecnófilos máis militantes, que agoiran un final inminente á cultura impresa, aos máis recalcitrantes partidarios da permanencia do papel. Os frikis da tecnoloxía aseguran que todo aquel que defende sen concesións o libro impreso é porque non tivo nunca nas súas mans un e-reader ou unha tableta dixital. Os adaíles do papel rexeitan as acusacións dun pretendido «fetichismo» argumentando que ningún obxecto tan perfecto como un libro tradicional vai deixar paso a un cachivache electrónico que ao cabo serve para o mesmo, coa diferenza de que, ademais, anula a personalidade propia de cada libro: o seu tacto, o seu cheiro, as anotacións que sobre el fixemos de estudantes e hoxe lembramos con morriña; as manchas de café que unha tarde caeron sobre as súas páxinas, ou os recantos do libro dun amigo comidas por un gato ao que, aquel día, case matamos; todo aquilo que alguén con acerto titulou a «camisa mnemónica» do libro impreso. Pero, ao igual que o poeta di cousas cunha clarividencia inatinguible para o científico, hai realidades máis demoledoras ca dez mil razóns: a Encyclopaedia Britannica ― símbolo incólume do patrimonio cultural impreso da humanidade― emigra ao formato dixital. O último mohicano. O futuro é incerto, e unha crise de recursos que nada respecta adopta un papel dirixente en moitas decisións radicais. Pero é indubidable, ademais, que xermolou unha xeración para quen, en efecto, o papel é xa unha inercia. O meu pequeno proporcionoume hai un tempo a máis brillante explicación sobre o concepto «nativo dixital». Contemplando á máquina de escribir do seu avó, unha venerable Olympia que repousaba sobre o seu tapetiño de felpa verde, preguntoume estrañado: «Onde ten o monitor?».

22.3.12

Os manguitos do turbo e a política

Iso de que as comparacións son odiosas non vale para a retórica, nobre arte do discurso, onde as comparacións se denominan símiles ou metáforas, co cal, ben en troques de resultaren odiosas, as comparacións poden ser belísimas e aínda sublimes. Logo desta captatio benevolentiae, voume permitir un símil: o actual sistema de partidos é como o coche. Cando este funciona mal, levámolo ao taller convencidos dunha única cousa: que funciona mal. Logo, o tipo do taller, enfundado nun buzo cheo de lamparóns, colócanos unha milonga sobre os manguitos do turbo ou a bomba do aceite e nos casca 600 euros máis contento ca un rato enriba dun queixo. Pagamos relixiosamente confiados na veracidade do seu informe e «a outra cousa volvoreta», como me dixeron un día. Pero, igual que me anoxaría que o gicho do taller me reportara unha detallada diagnose sobre os manguitos do turbo, eu me salto sistematicamente os profundos artigos sobre as crises dos partidos da lexión de analistas políticos que menudean nois xornais pola sinxela razón de que me aburren infinitamente. Ora ben, que eu, e moitos máis cidadáns coma min, pasemos olimpicamente dos pareceres de tanto sabio non quere dicir que nos chupemos o dedo e non identifiquemos, por baixo de tanta cantinela, o «extracto seco primitivo» do asunto. Sen a marxe de confianza que eu outorgo ao mecánico do taller, a cousa simplemente non funcionaría, ao igual que o sistema non se sostería sen o pacto tácito que os cidadáns establecemos cos representantes dos partidos, un pacto en boa medida baseado en mirar para outro lado cando cheira mal. Para alén, polo tanto, de argumentos, correntes ideolóxicas, tendencias, interpretacións, conxunturas e correlacións de forzas, eu, que son máis curto ca o rabo da pucha, comprobo que cando a fame entra pola porta, o amor escapa pola fiestra. O espectáculo que veñen ofrecendo nos últimos meses o pesoe e o benegá é a irrefutable demostración de que, en política, cando toca subirse ao machito, todo é harmonía, comprensión e amor fraterno (malia sexa só de cara á galería). Pero cando a vontade popular ai, tan veleta e caprichosa ditamina que toca recoller os bártulos, comezan os gorrrazos. Saen candidatas á poltrona como coellos de chisteira, amigos inveterados traizoan a súa fidelidade con absoltua impudicia, e unha organización frontista, que no fondo era como unha festa moteira onde o único elemento de unión era teren todos os asistentes unha moto, esmiúzase no prazo de semanas, mentres o seu teórico lider anima aos descontentos a marcharen canto antes. É o que hai. Persoalmente, cústame moito menos confiar en que saio do taller cos manguitos do turbo arranxados. Será porque non entendo nada de mecánica.

15.3.12

A couza


Hai pouco alguén afeoume a corrección á que sometín un escrito alleo, tildando de petulancia e pedantería o que era para min unha meditada mellora da redacción en termos de galantería consciente, altura léxica e fluidez sintáctica. A isto chegamos. Hoxe, cando campan ao seu antollo a zafiedade e o bulldózer de que todo vale, a pretensión estética é afectación, a xentileza clasismo, a educacion aburguesamento. Hoxe nin os sinvergonzas teñen estilo. Porque, é certo, galopíns e tipos que non se avermellaron na vida hóuboos sempre, pero, cando menos, facían gala de certas ínfulas que os afastaban do común dos mortais. Eu lembro un banqueiro da jet-set, galego de Tui se non erro, unha preciosidade el, que daba xenio miralo, almidonado, moreno de lamparilla, o pelo adherido ao cráneo como se o lambera unha vaca, de traxe armani impecable e manicura de esteticién, que, tras levar un honoris causa por non sei qué universdidade que tamén vaia papelón deu cos seus ósos no talego por unha porción de trapacerías e manganchas que non puido negar. Aquel gordán de tetelas trémulas e bandullo hipertrofiado, presidente dun clube de primeira división, mergullando as lorzas nunha piscina na envexable compaña de tres garotas de impresión e ríndose de todo bicho vivente, compoñía unha imaxe que exercía un inexplicable morbo en juanito español, quen, para o seu chaleque, sempre admirou o espabilao capaz de facer diñeiro fácil, aínda a custa dunha promoción inmobiliaria que veu abaixo causando unha serie de mortes. Ficará para sempre nos anais da máis depurada sinvergonzonería patria a estampa daquel director do benemérito corpo bailando en cirolas e colocado ata as trancas de cocaína. Todas elas mostras dunha ousadía, unha desfachatez e un estilo propios que candidataba a estes pájaros a ingresaren na historia universal da infamia de don Jorge arxentino. Hoxe, en troques, os sinvergonzas son uns tipos vulgares, anónimos, cobardes, de caracolillos no pelo, que actúan con testaferro e pululan de Camerún a Andorra, como os ácaros na tela dun sofá caro ou as toupas nun coidado xardín, minando o subsolo dun sistema que, na epiderme, semella o mundo feliz de Huxley. Non gastan fama nin falta que lles fai, pero cando toca caer sacuden ben a manta para que todas as pulgas se desprendan. E as pulgas son, ou foron, ministros, conselleiros, alcaldes, directores xerais, xefes de gabinete, empresarios, concelleiros, ata futbolistas retirados. E os cidadáns, que afrontan todas as mañáns a torva perspectiva dunha durísima crise, asisten atónitos a un mercadillo onde un falabarato lles quere endosar un moble de madeira nobre, en apariencia puído e brillante, pero, no fondo, roído pola couza e a piques de facerse pó.

8.3.12

O virilismo


En certa ocasión, un lingüísta amigo meu recoñecía, con moita sensatez, que o tipo de traballos académicos que adoitan titularse El problema de la sintaxis en… ou Problemas derivados de la morfología de… lembrábanlle un pensamento do meu admirado, e sempre incisivo, Perich: A Igrexa serve para solucionar un conxunto de problemas que non existirían se non existise a Igrexa. En efecto, hai xente que, non facendo dano a ninguén ―vaia por diante―, gaña a vida xerando primeiro o problema e buscando logo a solución. Claro, para que o problema sexa sentido como tal precísase tamén da axitación e refrendo dunha comunidade de teóricos afectados, que non só recoñecen o problema en si senón que ademais aplauden a súa solución. Na liña destes graves «problemas» do noso tempo, andan, creo, as recomendacións para derrogar das nosas rutinas usos lingüísticos tan insultantes cara ás mulleres como os que gastamos todos os días. Unha insidiosa felonía, en efecto, que perpetro cada vez que, por exemplo, en aulas, obradoiros, cursos e foros diversos me dirixo aos alumnos (e alumnas) pronunciando fórmulas nefandas como agardo de todos provocando a airada e lóxica reacción do audiotorio feminil. Que a maior parte das prendas máis nobres do ser humano (a liberdade, a nobreza, a fidelidade, a ética, a honra, a bondade, a xustiza, a amizade, a confianza, a independencia, a honestidade…), mesmo algunhas de especial aprecio para o home (aquí home vai stricto sensu) como a virilidade, sexan substantivos femininos, é tan ofensivo para o sexo masculino como outros valores non menos importantes que corresponden a nomes masculinos (o amor, o respecto, o afecto, o sentimento,o esforzo, o espírito, o corazón, o compañeirismo ) o son para o feminino. E isto é así porque as linguas funcionan como os seres vivos que son, asumindo de xeito imperceptible unhas solucións e desbotando outras, e é absurdo nadar contra a corrente do que a colectividade lingüística, polos motivos que sexa, sancionou inveteradamente. Por que dicimos fútbol e baloncesto e non balompé e básquebol é un enigma que está para alén das nosas capacidades analíticas. Imaxinen o puntilloso autor dunha destas utilísimas guías de linguaxe non sexista. Ten unha filla e un fillo pequenos e ademais un can e unha cadela. O tipo ten que combinar telefonicamente coa súa muller a recollida da nena e o neno do cole e unha consulta no veterinario para a cadela e o can. Mentres oe o zumbido da conexión telefonica, monta mentalmente a pregunta con todo escrúpulo, pero é a súa muller quen se lle adianta ao descolgar: Oe, xa recollo eu os nenos e levo os cans ao veterinario. O home pensa: joder, espero que isto quede entre nós.