Parad el mundo que yo me apeo

Nun intervalo de apenas dez páxinas dun xornal gratuíto dos que tanto menudean, leo tres titulares:

-Barcelona. Xulgado por gravar a súa sogra no lavabo mentres realizaba as necesidades fisiolóxicas.

-Unha muller alemá mete o bebé no conxelador ao crer que estaba morto.

-Navratilova dedícase a pintar cadros abstractos lanzando pelotas de tenis nos lenzos.

Doulle todo o seu sentido a unha pintada que hai a carón dun caixeiro no que acostumo quitar cartos (cando os hai, claro): Reset the world.

Unha mesa redonda

Hai uns días moderei unha mesa redonda (que, por certo, era rectangular) sobre Saídas profesionais da edición na compostelá Facultade de Filoloxía destinada a dinamizar a matrícula no vindeiro Programa Oficial de Posgrao en Edición que convocan xuntamente as universidades de Vigo e Santiago, como reconversión do noso Máster en Edición (que este curso cumpriu a súa terceira —valla a redundancia— edición). Na mesa, composta por editores de pelaxes varias (creación e edición de banda deseñada, unha pequena editora de libros góticos e de terror, a coordinación dunha liña de traballo dunha grande editorial e unha empresa de servizos editoriais), suscitáronse temas diversos que eu, como moderador, tentei levar ao pé de obra da profesión que, supuxen, sería o que debera interesar a rapaces e rapazas a piques de se licenciar en titulacións de Humanidades e decidir qué facer coa súa vida, expostos, xa que logo, a sucumbir ao doce virus da edición.
Digo que intentei levar ao pé de obra o debate porque demasiado ben coñezo a propensión dos editores aos transportes de entusiasmo profesional cando se reúnen, e corriamos o risco evidente de botarnos a falar de cousas que nós podemos considerar interesantísimas pero pouco ou nada os destinatarios do evento.
De entre o fluído intercambio de puntos de vista, que se estendeu dúas horas, difícil sería resumir o inventario de temas que foron tratados e as conclusións —sempre provisionais— da mesa. Con todo, aventúrome a sintetizar algunhas:
1) un dos problemas, por non dicir o problema, da edición independente é a distribución. Os grandes grupos editoriais teñen as súas propias canles e os distribuidores convencionais, nin aínda cos beneficios en porcentaxe e prerrogativas da devolución cos que traballan, queren asumir os riscos de distribuír un novo selo. O período de devolución, ademais, estase acurtando consonte medra a oferta editorial (68.930 títulos editados en 2006) e se reduce drasticamente a vida media do libro (hoxe atopamos libros editados en 2006 nas feiras do libro antigo e de ocasión). A distribución de contidos dixitais e as megalibrarías virtuais xeran, neste sentido, novas incertidumes pero, tamén, novas esperanzas e vías de traballo.
2) a única alternativa á horizontalidade da oferta editorial —representada pola cultura do best-seller, as megalibrarías e a oferta apabullante e indiscriminada dos malls e áreas comerciais— é voltar ao concepto tradicional de libreiro, que sempre foi un profesional con escasísimos coñecementos de márquetin e dotado dun entusiasmo e amor dos libros que non lle ía a la zaga aos editores. Hoxe non hai, de media, libreiros senón comerciantes que o mesmo venden libros ca trafican en cervexas ou vestidos de noiva. Alguén falaba na mesa do moito que, cando entra nunha libraría, lle molesta unha destas dúas cousas: que non lle deixen tocar os libros ou que lle pregunten ¿Puedo ayudarle? (no meu caso, máis dunha vez teño respostado a esta pregunta escuetamente Non na absoluta certeza de que, en efecto, non pode axudarme).
3) o concepto de lector ten mudado de xeito radical nos últimos anos. Se nos suxeitamos aos barómetros oficiais de hábitos de lectura, que se centran no consumo de libros, obteremos unha percepción perversa da realidade. Hoxe lese sobre moitos soportes: lense unha imensa variedade de revistas —dea Vde. unha volta polo quiosco máis próximo— (a título anecdótico: a revista semanal Pronto tira 1.000.000 de exemplares); lense manuais de autoaxuda; lense xornais e publicacións dixitais, lense blogs... Que é, en 2008, un lector? Por que limitar as posibilidades de comunicación cultural ao libro impreso?
4) en calquera caso, o mercado editorial, e con el as posibilidades laborais que ofrece, vai seguir sendo unha aposta firme: nunca se editou tanto nin tan ben, nunca como agora se mimou tanto produto ata os seus últimos detalles; é posible que sigan mudando as formas, mesmo máis do que o fixeron ata agora, que emerxan novas redes e xeitos de edición, de distribución e comercialización dixital, de almacenamento e transmisión da cultura escrita, unha profunda reorientación do mercado libreiro internacional, … pero, de certo, sempre seguirán sendo precisos homes e mulleres que propicien e protagonicen todo iso. O futuro é xa.
P.S. Hai que dicir que a audiencia da nosa mesa redonda compoñíase apenas dunha vintena de alumnos (ao mellor, son os chamados á mesa do Señor). Pero esta é outra cantiga.

Un R.I.P. por vía de urxencia

A Sidney Pollack débolle unha das máis grandes alegrías cinematográficas da miña vida: As aventuras de Jeremiah Johnson, da que —entre Memorias de África, Tootsie, Michael Clayton e demais— hai pouca recordación popular (en liñas xerais, o que se recorda popularmente sempre é, do meu punto de vista, o peor, velaí a vivaz raigame do meu elitismo cultural, e pense cada quén o que queira).
O filme, de 1972, baseado na novela Mountain Man (1965) dun autor pouco coñecido por estes pagos, Vardis Fisher, interpretado por un inmenso Robert Redford, cunha música envolvente e cálida e rodado nas impresionantes paraxes naturais de Alaska, desenvolve unha inesquecible historia —en clave iniciatica para algúns— no que un ser humano, farto das vaidades da vida urbana, non só se reencontra a si propio senón que, aínda máis, se reinterpreta a partir de valores que, ata o momento do seu contacto coa natureza en estado puro, ignoraba: a comuñón permanente coa lei natural, o escaso sentido do concepto raza, a solidaridade, o honor… Entre outras moitas secuencias inmortais, a escena na que o pawnee, no medio da neve, sabendo que vai morrer, réndese, e, axeonllado, entoa, como despedida da existencia, un cántico espiritual na súa eufónica lingua é, para min, do mellor da historia do cine.
Unha película eterna, de culto, intelixente, e dunha extraordinaria clarividencia en moitos temas de actualidade (a ecoloxía e o crecemento sostible, a tolerancia e comprensión entre razas…). Velaí a miña modesta homenaxe a Sidney Pollack. Levouno a Parca sendo ben novo. Vaia en paz.

De volta ás orixes

Non é a primeira vez, nin será a última, que nesta bitácora, adicada ―entre outros temas e intereses― á edición, me refiro a que, nunha ollada histórica, o pai do invento ―Hans Gensfleisch, de Gutenberg― aproveitou a tecnoloxía para poñela ao servizo da comunicación e a cultura, e así, dunha evolución sen solución de continuidade entre certos trebellos primitivos e a imprenta de tipos móbiles e reutilizables, naceu o libro moderno.
Hoxe en día, absolutamente indixestados dunha tecnoloxía que cremos omnipotente, o que facemos é normalmente o contrario: poñer a comunicación e a cultura ao servizo da técnica. Daí nacen produtos dunha absurda potencialidade como os dispositivos que almacenan 30 000 libros nas súas tripas sen que ninguén pare a preguntarse non qué senón para qué.
Unha das causas evidentes de que, malia non venderse unha escoba e lerse menos ca unha escoba, a produción editorial veña incrementándose imparablemente nos últimos anos é que simplemente podemos producir un libro en vintecatro horas dende o momento en que o autor o entrega composto cun procesador de textos. Nesta fuxida cara a non se sabe onde que impón a hipertecnoloxía, estamos, imperceptiblemente, voltando de novo ás orixes, ou, se se me permite a expresión, ás cavernas. Pensen unha cousa: a produción internacional de papel para impresora se ten multiplicado nos últimos anos. Saben por que? Pola absoluta estandarización do formato .pdf. Curioso, ¿non? Efectos sinerxéticos imprevisibles e paradoxais. Facía falta tanta alforxa para esta viaxe?

Cousas de hoxe

Querido diario:
Onte, tras unha reunión con certa autoridade académica dunha institución de ensino superior con sede na vila e corte na que se evidenciaron irreconciliables puntos de vista acerca dun mesmo conflito, concluín que unha condición envexable para a práctica da política é ser parvo. Se, nunha estancia na que a luz está acesa, alguén é capaz de manter que a luz está apagada diante de seis persoas que aseguran que, como é obvio, a luz está acesa, e ademais o fai poñendo cara de póquer e arrodeado dunha auréola de empaque e seguridade sobre a física e estados da iluminación, ten moito gañado no terreo da política. Esta autoridade é unha persoa nova, está enfundado nun traxe que a el lle parece impecable, leva gafas de deseño cunhas letras que se len claramente: Givenchy, viaxa en bussiness, ten secretaria, e derrocha azos, enerxías e modos da capital. As seis persoas que o instabamos a ver que a luz estaba (e segue estando) acesa imos un chisco máis valetudinarios e, no percurso desta congostra revirada e fodida que é a vida, fomos trocando azos e ambicións por (perdón) unha certa sabedoría e coñecemento das cousas que, en xeral, vai para alén dos catro tópicos e a cháchara propia cos que se manexan estes neo-tiburóns.
Hoxe, querido diario, a risco de que non esteas de acordo, quero compartir contigo unha inquietante sospeita, que, a estas alturas,para min é case unha constatación: está emerxendo unha nova xeira ou clase ou caste de políticos novos, que, incapaces de xeraren nada propio, suben ao carro do que outros crearon ao longo dos anos e, con entusiasmo e adicación, levan facendo funcionar con eficacia e xeral contento. Molestos polo protagonismo dos lexítimos pais do invento, orientan un esforzo que debera ter mellor destino a parasitar o que eles nin en cen anos serán quen de crear nin xestionar, centrando o seu obxectivo a curto prazo en asumir unha responsabilidade que non lles corresponde e matándose a cobadazos para colgarse medallas e saír na foto. No fondo da paisaxe —sempre— a pasta, procedente, claro, de diñeiros públicos, porque a vida estalles moi achuchadiña. É unha calamidade. Un mal endémico máis desta sufrida empresa pública na que, contra a percepción maioritaria, tantos traballamos como se fose privada.
Calquera día bótome ao monte (e non é a primeira vez que o advirto).

Pensamentos vagabundos

Na presentación dun libro na que participaba certo escritor cubano produciuse o outro día unha situación curiosa e un chisco incómoda, hábil e cortesmente reconducida pola autoridade académica que presidía o acto. Con ocasión de presentar o autor, fillo e neto de galegos, un pequeno libro seu acerca das pontes familiares secularmente tendidas entre a perla do Caribe e este vello finisterre europeo, nun momento dado, e tras a introdución e captatio benevolentiae de rigor, anunciou que ía ler o libro, provocando en todos os circunstantes a lóxica alarma, pois, dado o avanzado da mañá e tendo quen máis quen menos outros asuntos aos que atender, aquilo podía prolongarse en tempo considerable. O meu home —confirmando a peor das hipóteses— deu comezo, en efecto, á declamación literal do texto, que podía erguerse da mesa en que repousaba o seu bo centímetro e pico. Rico texto, por certo, magnificamente escrito, lido coa prosodia caribeña, cálida e sensual coma unha papaia. Movementos velados, toses nerviosas, olladas de complicidade e cellas en arco eran clara manifestación dun estupor derivado de estar verificándose a presentación dun libro coa lectura ao vivo do mesmo, práctica descoñecida por estes pagos pero, pola mostra, non infrecuente na illa fidelina (o adxectivo é de propia minerva). Como digo, con delicadeza e dozura, cando o declamante levaba consumidos por volta de quince minutos, a autoridade convidouno, para xeral alivio, a ir rematando pois a dependencia onde o acto tiña lugar era reclamada con inmediatez para outra ceremonia.
Fóra a anécdota, a conclusión subseguinte de moitos dos que alí estabamos foi, por unha banda, a distinta medida do tempo do escritor cubano e a nosa, o que, avanzando no estrato da reflexión, levou a considerar a permanente e absurda loita contra o tempo, os horarios e o reloxo que preside a vida dos cidadáns de Occidente. Por outra, apuntouse, con toda razón e oportunidade, que en Cuba, sendo practicamente descoñecida a monstruosa oferta mediática e tecnolóxica do mundo capitalista, o libro segue representando o valor fulcral da comunicación cultural e o lecer (algo así pasaba na nenez da miña quinta, con só unha canle de TV, que se vía fatal e pechaba ás doce da noite, e cocida culturalmente ao lume de Hazañas Bélicas, a editorial Bruguera, Tintín, Los cinco e por aí).
Así é a cousa, amigos: vítimas dun réxime de opulencia e consumismo insaciable, vivimos literalmente alienados polos mass media e, no canto de reconciliados coa nosa circunstancia, en perpetua, e por veces virulenta, loita contra algo: contra o xefe, contra o subalterno, contra o horario, contra inimigos reais ou imaxinarios (máis, creo, destes ca daqueles), contra o envellecemento, contra o estrés, contra o colesterol, contra a depresión, contra o pouco que nos pagan, contra a halitose e o cheiro dos pés, contra o botellón, contra o pouco que se recoñece o que facemos, contra a comunidade de propietarios, contra o caro que vai todo, contra a neurose, contra o PP, contra o PSOE, contra a ansiedade, contra os triglicéridos, contra Fenosa, contra o cónxuxe, contra o ex –cónxuxe, contra o banco, contra o secador de pelo da veciña ás sete da mañá, contra o tráfico e os embotellamentos, contra a hipoteca, contra a sanidade pública, contra a angustia e o spleen, contra Facenda, contra a Xunta, contra Quintana, contra Touriño…
Velaí dúas boas razóns (vivir a hostias coa vida e unha abafante presión tecno-meditática) polas que este blog vai perfilándose cada vez máis, non crean que non me decato, en depositario de ficcións, reflexións, folganzas, lembranzas e paparruchas varias, o máis afastadas posible da realidade circundante, que, a golpe de titulares do día, nos tiraniza. Non saben o que me aburren os xornais e a política.
Calquera día bótome ao monte.

Mistificación. Fusión

Nunca fun amigo de mistificacións. Unha cousa é a convivencia natural e intelixente de elementos dispares e outra a mestura artificial e interesada de magnitudes que nada teñen que ver, por moito que ao márquetin se lle poña nos miolos. Tras aquela hai síntese, lecturas claras, constatacións insospeitadas e complexidades harmónicas; tras esta patetismo e tontería. Freddie Mercury cantando con Monsterrat Caballé, por poñer un ejemplo que explicite o que quero decir, representa un estúpido paradigma de mistificación encamiñada a épater mentes obtusas. O selo ECM é un prodixio do contrario.
Supoño que o mundo de hoxe está xa en condicións de avaliar seriamente a impagable achega de ECM á música contemporánea. Dende o seu marchamo orixinariamente escandinavo, dende a ortodoxia ata as formas máis experimentais e innovadoras do jazz, ECM leva décadas promovendo non só os valores que xeograficamente lle son propios (algunhas pérolas, entre moitas: Keith Jarrett, Jan Garbarek, Palle Danielson, Jon Christensen) senón xenialidades de latitudes varias e paraxes musicais complexas na súa variedade pero de notable homoxeneidade funcional, como resultado. De Chick Corea, Gary Burton, Ralph Towner e Stanley Clarke a John Scofield, Bill Frisell, Peter Erskine e ―noutra latitude, esta quente, sabrosona e afastada de friaxes boreais― Flora Purim, Naná Vasconcelos e o gran, grandísimo guitarrista (e cantante, e pianista e moitas cousas máis) Egberto Gismonti.
De entre a ducia de moi venerados vinilos de ECM, gardo con especial devoción O sol do meio día (pronúnciese, de ser posible, á brasilera, co /d/ de día case como un ch, para percibir o que digo), que Gismonti gravou co saxo taumatúrxico de Garbarek, o diálogo coma un torrente coa outra guitarra de Towner e o berimbau, a botelha e outras percusións e ruídos de Vasconcelos e Collin Walcott. Tras unha convivencia militante cos indios Sapain e Xingu, no Amazonas, Gismonti volcou no LP the sound of the jungle; its colour and mysteries; the sun, the moon, the rain and the winds; the river and the fish; the sky and the birds; but most o all the integration of musician, music and instrument into an undivided whole.
Haberá que lembrar de novo a Borges?: a característica do clásico é a súa infinita plasticidade. Todo o disco é un prodixio musical tras outro pero en especial os números que abren cada unha das caras do disco, Palácio de Pinturas e Café, son unha mostra especial, e para min única, da máis exquisita convivencia de medidas diferentes e percepcións plurais (un sueco+dous norteamericanos+dous brasileros) acerca dun mesmo obxecto, neste caso a pulsión primitiva e fondamente étnica dunha tribo incorporada á alma, culta e sensible, dun músico urbano. Levo moitos anos (a obra é de 1977) sentindo a selva, o pó dos camiños, a calor acumulada nos ollos e o sol do medio día neste orgasmo sonoro ―perdón polo transporte de entusiasmo― e algún día tiña que falar del. Era, como tantas cousas na vida, simplemente inevitable; cuestión de tempo.

...todos (as) sacan astillas

En latín: Dum eris felix multos numerabis amicos. En paladino romance: Del árbol caído…Ao mellor se tivese saído presidente do goberno concitaba más adhesiones y el general aplauso. Digo eu. ¡Recia cosa es la política!

In memoriam

É certo que de costume son moito máis frecuentes os humanos exemplos da maldade, crueldade, violencia e ansia de dominio ca os da bondade desinteresada. Botar a sonda na perversidade dos homes é arriscarse a non tocarmos fondo. Dá medo poñer o telediario. Penso que de partida o ser humano é malo, e toda a actual arquitectura socio-xurídica de Occidente —froito dunha en extremo dolorosa evolución de séculos—, é dicir, o que normalmente chamamos lei, democracia e Estado de Dereito, foi levantada para acoutar e aínda acurralar esa maldade esencial. Podería argumentarse en contrario, pero acho unha proba indiscutible do que digo: se mesmo con lei, democracia e Estado de Dereito pervive tal cantidade de situacións de violencia, guerra e sadismo, qué non ocorrrería de non contarmos con eses elementos para a coerción do peor de nós mesmos?
Por fortuna, como é adoito, toda actividade humana tende á compensación, e, así, as innúmeras mostras da bestialidade vense contrapesadas por escasos, malia, por veces, sublimes, exemplos da máis emocionante bondade. Hoxe esta bitácora rende homenaxe a Irena Sendler, o anxo do ghetto de Varsovia, que onte morreu con 98 anos —supoño que sorrindo como fixo os últimos 60 anos, malia vivir confinada nunha cadeira de rodas dende que a SS e a Gestapo a torturaron nos anos 40. Salvou 2500 nenos da morte. Co efecto multiplicador destas cousas, aproximadamente 10 000 homes e mulleres hoxe viven grazas a ela, que non recibiu nada a cambio. Nada?

Baduar

Nun post anterior gravaba eu en lápida unha frase para a posteridade: cando un non ten nada que dicir o mellor é non dicir nada. É unha desas sentenzas, creo, que, malia (ou precisamente por) a súa descarada e insultante obviedade, deben ser lembradas en tempos nos que campan polos seus respectos indocumentados enchidos de fachenda, atrevidos ignorantes e orates e de toda laia que, sen o máis mínimo empacho, botan a lingua a pastar opinando de absolutamente todo, e, tirando de sinergias, escenarios, hojas de ruta, timings, contextualizaciones, dinámicas, recorridos, mire usté, e demais artillería terminolóxica à la mode, dan mesmo a sensación de estaren dicindo algo serio e profundo e seren competentes en terreos que, en realidade, lles son tan familiares como a colombofilia ou a capa dos porcos. Lembremos que é moito máis habitual, por doado, pensar de forma simple e falar de xeito complexo —actividade na que España é unha potencia internacional— ca pensar con complexidade e rigor e, non obstante, transmitir tal pensamento de xeito fluído e accesible, mostra inequívoca dunha boa carpintería mental. O amigo Apicultor, sempre intelixente e incisivo, terciaba o outro día, como comentario ao devandito post, apuntando que se aquí até o máis necio desbardalla sen parar (e algúns até lles pagan), por que imos ser nós menos (aínda que non cobremos)? Canta razón ten o cultivador de abellas! Aquí tododiós badúa. De traballar pouco. Pero baduar...! E algúns ata cobran! Coñecen vostedes algún país onde se celebren máis reunións ca neste? A xente adora as reunións e pensa que ter moitas é vitola de importancia. En efecto, en España os estados da materia son catro: sólido, líquido, gasoso e reunido. Preguntas por fulano: Está reunido. Dúas horas máis tarde: síntoo, segue reunido. Intentemos pola tarde: Ai, non, canto o sinto. Acáballe de entrar noutra reunión. É de supoñer que tan alto personaxe ás catro da mañán seguirá reunido… co/a cónxuxe (ou substituto/a) na cama, substanciando asuntos de menor calado. En fin. Se o papel de España no concierto de las naciones, como gustaba dicir ao Régimen, dependese do número de reunións que no seu seo se producen ao día, de certo que mirariamos para os EUA ou Alemaña por riba do ombreiro.
Para rematar por hoxe este asunto do moito que se badúa e do pouco que se concreta, quero recompensar a fidelidade dos meus amables lectores con dous pensamentos colleitados por aí e incorporados en clase preferente ao meu kit de supervivencia socio-laboral:
a) As reunións son como as putas: joden e joden e nunca paren (dito sexa con todos os meus respectos para o sufrido e imprescindible labor das dignísimas hetarias e traballadoras do amor en xeral).
b) De calquera proposta, o 90% é lixo.
Pénseno na próxima reunión á que acudan e xa me dirán se teño ou non razón. À toute à l’heure!

A bandeixa dos recomendados

Algúns benevolentes lectores destes galácticos fragmentos comunícanme que fían moito dos posts que adico á crítica e peneira de libros, e que mesmo, con fidelidade emocionante que por suposto agradezo, adquiren para a súa lectura os títulos que, xa implicita, xa explicitamente, recomendo. Arrenégote! Se hai un ministerio dos moitos que andan nas hijuelas do que, por ocio ou negocio, un fai que me parece espiñento e cheo de arestas e traizoeiros espellismos, tal é o de crítico literario. Acredito pouco na pretensión de elevar a disciplina sistemática —menos aínda científica— o que, en amplísima porcentaxe, alicerza en percepcións subxectivas e sensibilidades persoais. Non serei eu quen diga que tras todo crítico literario hai un escritor frustrado, pero dito queda. Lembro que, con gran candidez pero impecable incisión, un rapaz coa licenciatura do paquete, matriculado en certo posgrao de administración de empresas, contábame que tiñan un profesor que con fachendosa autoridade parolaba e atronaba contra o mal que están organizadas a maior parte das empresas do país, que aquí non hai empresarios senón mercachifles, que se fiaran do seu consello mellor e con ganancia máis pingüe lle iría a moitos deles. A dúbida dos alumnos xurdía clara como a luz do albor, malia non terse expresado nunca por pura educación: daquela por que non monta vostede unha empresa? De certo que, cos seus coñecementos, ademais de facerse millonario —e non gañar o puto soldo dun titular de universidade— a súa sería buque insignia e espello no que mirarse para as firmas do país. Cos críticos literarios «profesionais» (as aspas son miñas) creo que pasa un pouco o mesmo, pero ao mellor estoume deixando levar por unha certa mala uva...
En fin, que me dá bastante medo que se me apoña o raro mérito de ser recomendador de libros, anque non vexo moito modo de obrigar a ninguén a que, se lle peta, deixe de secundar os meus gustos. Aló cada quen.
Por outra banda, como calquera e en calquera actividade, un non conta todo. Vivir sen segredos e gustos inconfesables é restarlle moito sal á vida. Cantas cousas facemos que non podemos nin contar? Cantos libros lemos que non só non nos atrevemos a recomendar, antes ben nin falamos deles? De por parte, poñendo as cartas boca arriba, e xa que sae o tema pero sen que sirva de precedente, direi que estes días atopo moito soaz na lectura dunha vella e roñosa trioloxía inopinadamente extraída da biblioteca paterna que, editada nos comezos dos 70 por un dubidoso «Círculo de Amigos de la Historia», conságrase a Personajes malditos de la historia. De momento, estou co volume 1 adicado a Sade, El diablo e Laurenti Beria. O trío calaveras, vamos. Non me atrevo a recomendalo.

Don Leopoldo

Supoño que unha figura como a de Leopoldo Calvo Sotelo pode ser doadamente asignable a unha práctica política directamente herdeira da dereita hispana máis recalcitrante e carpetovetónica. Renovación Española, liderada polo seu tío José, era cerval inimiga da institución parlamentaria e estaba moi próxima ao fascismo da época. O seu asasinato foi, como ben sabido é, o detonante do cataclismo. Paradoxalmente, o herdo de tanta efervescencia —velaí unha forma de homenaxe tipicamente franquista— foi denominar Calvo Sotelo a unha infinidade de prazas e rúas do país, hoxe a maior parte venturosamente rebautizadas.
Pasados os anos, intúo que don Leopoldo, en virtude da súa orixe e extracción, fixo dende que naceu exactamente o que se agardaba que fixera: estudante modelo de Enxeñaría de Camiños, casado coa filla dun que foi ministro de Franco, tivo oito fillos (lembra nisto aos propios ministros de Franco que sempre tiñan un montón de fillos) e entrou na política —sólida formación profesional, francés correcto, tipo culto e amplamente europeo e europeizante alleo á bestialidade do «búnker»— vía a tecnocracia do tardofranquismo. Era o país que había.
O presidente discreto chamáballe onte El País. Subxectivamente creo que é un dos políticos españois máis absolutamente convencionais dos últimos trinta anos, non obstante non poder dicir que me resultase antipático. Era un deses tipos de seriedade moi española, solemne, como de enterro, de aspecto un pouco cenizo a lo Sazatornil ou Pantuflo Zapatilla, aos que resulta difícil imaxinar, non sei, en pixama ou bañador ou calquera outro aliño indumentario que non fose o pulcro e xeométrico traxe e as gafas de pasta grosa que constitúen a base da súa imaxe. Por outra banda, tiña un nome, Leopoldo, sonoro, clásico, antigo como un fonógrafo ou un pasiego de Pereda, que lle ía como anel ao dedo.
Había un chiste sobre o finado que eu lembro do tempo en que foi presidente, e que, polo gracejo prosódico engadido, imaxino xurdido do máis castizo barrio da capital. Era aquilo de en qué se parecen España e Portugal: en que o presidente portugués se chama Pinto Balsemao e o presidente español tiene pinta’embalsamao.
Sic transit gloria mundi!

Trancas e barrancas

Non hai moito, achegándome a un paso de peóns dinme ao demo por non ter parado o auto que debía cederme atravesalo. É máis, como é adoito, o tipo aínda acelerou máis para evitar deterse. Perante a miña queixa, tendente á xeneralización como é frecuente neste casos, do estilo Que país, carallo, así nos vai, unha amiga que me acompañaba, e a quen eu teño por persoa de moito siso, fíxome unha reflexión: Non te queixes e pensa de onde vimos. Hoxe un tipo así é a excepción; hai vinte anos era a regra. Non puiden menos que asentir, claro.
Sigo pensando, reafirmándome máis na idea canto máis pasa o tempo, que o evoluír social do país dende o rancio cuartel que era en 1975 ata os nosos días é un exemplo de aggiornamento social insólito na Europa contemporánea. Certo é que hoxe hai problemas de inconvivencia, irrespecto e mesmo de virulenta violencia, pero son doutra índole e en moitos trazos perfectamente homologables aos que pode sufrir calquera sociedade do noso entorno. É moi doado sucumbir á idea de que a nosa xeración estaba, con franquismo e todo, moito mellor educada, que había outros valores e patatín e patatán. En boa parte deste xénero de xuízos hai unha enorme erosión da realidade, pois traspóñense apresuradamente condicións e circunstancias sociais moi diferentes sobre a crenza fundamental de que todo tempo pasado foi mellor. Falando da xuventude de hoxe —o grueso dos dirixentes sociais de mañán— é certo, eu xa o teño exposto nestas páxinas, que padece en xeral dun déficit grave de conciencia do deber (fronte a unha, máis grave aínda, indixestión de dereitos). Non hai máis que contemplar os restos dun botellón para percibirmos esta descompensación. O outro día, nun xornal, un psicólogo letrado da Fiscalía de Menores do Tribunal Supremo declaraba, creo eu que con grande incisión e coñecemento de causa: Eu non diría que os mozos de hoxe son violentos. Son irrespectuosos.
É difícil, nesta perspectiva, conciliar tal irrespecto coa educación dun país libre, democrático, moderno, onde, precisamente, a convivencia baséase no respecto á opinión do outro. Como inferencia do anterior, no contexto dunha sociedade castrense, nacional-católica e brutal, castrada de toda liberade, que fedía a incenso e pis, a nosa si tiña todos os boletos para ser unha xeración de completos animais. E, sen embargo, semella térense invertido os papeis.
O que segue, pé da imaxe duna moza ataviada para a práctica do esquí, está tomado de Economía doméstica para Bachillerato, Comercio y Magisterio (1968), libro da Sección Femenina para rapazas:
No hay que tomar el deporte como pretexto para llevar trajes de deporte escandalosos. Podemos lucir nuestra habilidad deportiva, pero no que estas habilidades sirvan para que hagamos exhibiciones indecentes. Tampoco tenemos que tomar el deporte para independizarnos de la familia, ni para ninguna libertad, contraria a las buenas costumbres.
Eu tiña oito anos cando se publicou esta alhaja, perfectamente representativa da escala de valores dunha época. É simplemente acojonante termos sobrevivido a isto. Sei que é moi difícil, e ao mellor superfluo ou mesmo inútil tentar transmitilo, pero sinto, con toda xustiza, moito orgullo da miña quinta.