31.10.10

Las ratas

É curioso como a literatura, e aínda outras creacións intelectuais, se permean inevitablemente do contexto humano e físico na que nacen e se desenvolven. Creo que foi a Félix de Azúa a quen lle lin que todos os grandes filósofos europeos do racionalismo para acó eran nórdicos, melancólicos e enfermos de pulmón. Imaxina vostede a Kierkegaard vivindo en Ibiza ou a Schopenhauer na costa azul? De certo que as neves e o silencio, as brétemas eternas e os solpores prematuros das latitudes boreais explican boa parte do estado de profunda reflexión, preciso para desenvolver certos sistemas metafísicos.
Só cando un atravesa os infindos trigais da Terra do Pan ou as chairas ilimitadas, como mares sólidos, das provincias centrais chega a captar todo o senso poético de Campos de Castilla, de don Antonio. Unha novela, pequena de dimensión -case é un conto grande-, pero xigante no seu alcance, é Las ratas (1962) de Delibes. En poucas ocasións, creo eu, a rexa austerirade castelá, seca como a mojama, ten acadado unha tal simbiose cun relato; narrador e personaxes fúndense nun todo compartido: a crúa invernía e o inferno do estío mesetario; a comuñón cunha natureza inhóspita e ingrata; a latitude tráxica de vidas marcadas polos instintos primitivos e a monotonía, pola paisaxe, infinda de chairas, ruda de ceos atónitos e baldeiros de expresión. Así é que narración, narrador, paisaxe, tempo e personaxes transcenden a súa propia dimensión, e aínda a dimensión pechada -a novela de cento e pico páxinas- na que o seu autor os meteu, para proxectarse nunha peripecia atemporal, sublime e universalmente representativa diso tan complexo que é o ser humano.

26.10.10

Bitácora do día


Fiel ao compromiso de predicar o meu evanxelio noutras catacumbas, hoxe estarei aquí.

23.10.10

Media ducia de rosas vermellas

Deshumanización, automatismo, urxencia crónica, desconfianza social, aceleración permanente, agresividade, intolerancia... contra ese selecto elenco de características da vida urbana moderna reaxe o movemento slow, ao que me refería eu hai un tempo.
Vivimos nun tempo de semánticas ad hoc, nun tempo en que ao recreo de toda a vida se lle chama, polo visto, segmento de lecer. Abonda con que un psicólogo imaxinativo e máis ou menos desocupado tire do sombreiro, cal coello de taumaturgo, unha semántica propia e lla aplique ao sintagma síndrome postvacacional para que a tradicional jodienda de empezar a traballar de novo tras o verán vire socialmente o SPV: un mal endémico, de clarísima etioloxía, que afecta a un (poña vostede a porcentaxe) da poboación e, por suposto, susceptible de atallarse con algún fármaco específico ou, caso contrario, motivo máis que suficiente para unha incapacidade laboral transitoria, vulgo baixa.
O tal movemento slow cobre, dende as latitudes anglosaxonas -que semellan dar valor a caquera patochada- a semántica ad hoc de algo que, na miña opinión, e en Compostela cando menos, coñecemos ben, ao mellor por seguir sendo, como dixo Pedrayo, a meirande aldea de Galicia. O fascinante dativo ético ou de interese combinado con lexicalismos locais, todo ornado, cal capa de azúcar glas, con apelativos especialmente enxebres ofrece pérolas coma ésta, cando, nunha mercería da Algalia, solicitamos da dependenta un certo tipo de botón: Ay, mi rey, es que yo este botón no lo trabajo. Este botón te lo tienen en una mercería que hay en el Preguntoiro, no sabes? Fronte á pijotería e distancia impostada dun polligildo (o palabro é invención dun amigo) de El Corte Inglés, a cercanía, humanidade e pringosa calidez do trato no comercio compostelán de toda a vida, a min, ademais de encherme de emoción, seméllanme un patrimonio tan digno de conservación como o chocolate raposo, a casa da collona ou o arco de Mazarelos.
Busco en google "Interflora Santiago", pois quero agasallar a alguén con media ducia de rosas. O buscador rebótame dez ou quince floristarías. Selecciono a que me acomoda máis. Pincho o teléfono, agardo, resposta unha voz feminina con ese deixo deliciosamente compostelán, me presento, transmito a miña solicitude e máis o texto da tarxeta... e a boa da señora ía dar por finalizada a conversa e case colga. Estrañado pregúntolle:
-Mire, señora, e como fago para pagar?
-Ay bueno, no se preocupe, ya pasará usted por aquí cuando pueda.
Colguei, aspirando aire, bosquexando un sorriso inevitable, absolutamente reconciliado co xénero humano.

20.10.10

Digital divide

O magnífico limiar que o meu caro amigo e vello mestre Darío Villanueva redactou para a tradución galega d’A galaxia Gutenberg ―próxima a publicarse dentro da nosa colección de Clásicos do Pensamento Universal en coidada tradución de Xosé Manuel Outeiriño― fixome reflexionar sobre un acontecemento recente. Refírese Villanueva, entre outras moitas cousas, á evolución terminolóxica que se experimentou no eido das técnicas (ou tecnoloxías, que hai para gustos) da comunicación dende o texto de MacLuhan ―publicado en 1962―, evolución que testemuña no léxico os propios vieiros da eclosión planetaria da comunicación global: do propio clixé galaxia Gutenberg, tan socorrido ―mesmo para o bautizo deste recuncho de reflexión― ata o concepto global village, nunca tan acaído coma hoxe, pois a aldea ecuménica na que vivimos non deixou, dende o pasamento de MacLuhan en 1980, de medrar e globalizarse. Entre a fin da Marconi Constellation, da que os tv children eran vangarda para MacLuhan, aos digital children do gurú Negroponte e, finalmente, ao concepto de nativo dixital, troquelado por Marc Prensky e no que hoxe nos movemos, transitan, máis ou menos e sempre co retraso imputable ao ostracismo franquista, os anos que eu, nacido en 1960, conto. Pode dicirse, polo tanto, que vin a luz na transición da constelación Marconi: lembro, en efecto, da miña primeira nenez unha vella e fermosísima radio Atwater Kent, indubidable protagonista «mediática» da vida dos meus maiores, pero á que eu concedín xa pouca importancia, pois a tele, un rechoncho mamotreto de madeira con grosos botóns aos lados e unhas antenas impoñentes como a cornamenta dun venado, arrogouse para a sociedade na década dos sesenta a absoluta preponderancia, poñendo os alicerces da súa omnipotencia actual. O progresivo ingreso na condición dixital, fronte á analóxica, xa me colleu coa nenez un pouco pasada, pois a primeira vez que sentei diante dun ordenador tiña 25 anos cumpridos. Hoxe, pai de dous adolescentes, podo dicir, con toda contundencia (e sei o que digo), que teño un par de nativos dixitais na casa. Moitas veces teño invocado o privilexio ―non só como editor senón como cidadán do mundo― de ter sido testemuña desta apaixonante evolución. Pero creo ―e a iso me refería arriba cando falaba dun acontecemento recente― que non todo o mundo o percibe así. Coincido plenamente co prologuista de MacLuhan en que cando se fala da digital divide, da fenda dixital, alúdese á diferenza discriminativa e insalvable no aproveitamento das novas tecnoloxías entre os distintos países, pero non menor importancia representa a fenda dixital entre xeracións, algo que se aprecia con especial teimosía no ámbito educativo, desde as escolas primarias até as universidades.
O acontecemento ao que me refería hai un anaco e ao comezo deste post tivo orixe nunha chamada de teléfono, a hora temperá dun luns, cando, como pide a lei de Murphy, adoitan ocorrer tales cousas. Unha voz de muller, trémula e airada, tras presentarse como profesora de certa facultade e participarme os horrores dunha noite de insomnio orixinado nunha insoslaiable congoxa, me solicitou, en canto responsable da editorial universitaria, que retirara sen dilación a súa tese de doutoramento de Google Books. Tras indicarlle, nun exercicio de paciente explicación técnica involuntariamente entorpecido pola somnolencia e as lagañas matutinas, que Google Books só unha procentaxe limitada dos textos aloxados; que todos incorporan unha marca de auga coa mención da titularidade dos dereitos; que, en calquera caso, estes estan nin máis nin menos garantidos que na edición impresa, e que, sobre todos estes supostos, a invitaba a reflexionar sobre as evidentes vantaxes de que a súa investigación tivese unha difusión automática e universal, a miña interlocutora aludiu confusa e nerviosamente a un conxunto de factores que me convenceron, no breve lapso da nosa conversa, de estar falando cunha persoa da outra banda da fenda dixital, incapaz, tal vez por idade ou por outros parámetros que non son quen de penetrar, de ver en Google e a internet máis ca a ora leonis, a boca dun averno proceloso ou babilonia informe onde todo latrocinio ten asento.
Hai dez anos, nun artigo que viu a luz en Grial, eu reivindicaba, contra o binomio analóxico-dixital de Negroponte, o dereito de todo cidadán a non lavar o coche o domingo, carecer de conexión a internet ou ignorar como se abre un CD-ROM. As cousas mudaron moito e xa non estou agora tan seguro do que dixen entón, cando fenda dixital era un concepto inexistente. Na actual encrucillada de incertezas semella claro, non obstante, que non hai que temer ás eleccións pois sempre cabe unha posibilidade: tender unha ponte, ou máis se fora o caso, entre as dúas bandas da fenda e transitar por ela tranquilamente e sen mirar abaixo.

17.10.10

Crítica un pouco parda

Lembro, e talvez vostede tamén o lembre, un personaxe de La colmena celiana, literato bisoño e aínda ilusionado, que, en tanto non atopa editor, anda dándolle voltas ao orixinal da súa primeira novela acerca de cómo titulala: El destino ou Destino, e abofé que existe boa diferenza entre a presenza ou a ausencia do artigo.
Todo editor sabe que unha das operacións máis delicadas no delicado e complexo proceso de produción dun libro é acertar cun título, que non só reflicta de xeito fiel o contido do mesmo senón que o faga dun xeito retador, estimulante e atractivo. Se as señoras lectoras me perdonan o símil un chisco procaz, eu creo que o título dun libro debe ser como a lencería máis picantona: provocativo máis polo que tapa, e polo tanto incita o maxín, ca polo que amosa. Especialmente na edición científico-técnica anóxanme os títulos longos e ampulosos que, sobre unha estéril e pouco intelixente explicitude, pretenden convencer ao lector en tres ou catro liñas da profundidade e completitude do tratado que así bautizan. Imaxinan pedir ao libreiro Introducción a la estructura, tratamiento y rentabilidad funcional de los polisistemas literarios en la ensayística constructivista francesa contemporánea?
Habendo, en punto a títulos, unha casuística universal e inatinguible, é nomeada a predilección de autores de todo tempo e latitude por títulos baseados no esquema FN[Det+N+Mod] ―disculpe vostede o tecnicismo sintáctico, pero así repasa a gramática, que seguro que non lle vén mal―, sendo, claro está, N un substantivo; normalmente Det un artigo ―máis frecuentemente determinado―, e Mod xa un adxectivo, xa unha FPrep. Aí vai unha rea deles, que, para o caso, me veñen á cachola: Los girasoles ciegos; El corazón helado; Las máscaras del héroe; The Third Person; The Remains of the Day; The Western Canon; O porco de pe; La caccia di Diana; Les mystères de Paris; The Tapestried Chamber; As crónicas do sochantre; O dómine indómito; The Bible in Spain; Die verlorene Ehre der Katharina Blum; Os escuros soños de Clío; The Whitered Arm; A rolda invisible; The Fiddler of the Reels; The Grave by the Handpost; La pell freda; A orella no buraco; The Hound of the Baskervilles; The Cask of Amontillado; Der Ring des Nibelungen; A muller de ferro; The Merry Wives of Windsor; Nesnesitelná lehkost byti [A insoportable levedade do ser]; Las inquietudes de Shanti Andía; The Lost Language of Cranes; Les fleurs du mal; O asasino estrábico; Il nome della rosa; The Ghost Pirates; La casa de los espíritus; The Fall of the House of Usher; La lucha por la vida; La familia de Pascual Duarte Tal predilección é lóxica, pois o mundo, a realidade que nos arrodea é substantiva, e substantivos son as palabras precisas para transmitila. O artigo determinado focaliza o substantivo e o modificador engádelle matiz, modúlao.
Toda modificación neste esquema confire ao título da obra, creo, unha personalidade máis específica, unha subxectividade propia do autor destilada nun enunciado arbitrario que foxe conscientemente da convencionalidade: When We Were Orphans; Last Orders; En el norte hay un mar que es más alto que el cielo; Fragmentos de apocalipsis… No que a min mesmo fai, e emulando ao novelista novato de don Camilo, no meu primeiro poemario (e é de advertir que só publiquei dous) dubidei moito entre As ruínas e Ruínas. Ao cabo, igual ca o autor de Destino, optei por eliminar o artigo, pois así ficaba a cousa máis poética, indefinida, bretemosa, inquedante. Supoño que igual de pesimista, pero... onde se escribiu que un poeta deba ser optimista?

14.10.10

Rutas da vida

Noutro recanto deste local, e por razóns que agora non veñen moi ao caso, referíame eu ás vicisitudes, dificultades e íntimas traxedias a que se veu sometida a miña familia na nosa guerra, e a cómo, na posguerra, os seus membros, meus devanceiros, houberon de aclimatarse como boamente puideron ás novas circunstancias que impuxo, a ferro e lume, o glorioso movemento nacional. Teño reflexionado e cambiado pareceres con moita xente acerca do particular e penso, sinceramente, que acadar un certo estado de felicidade baixo a férula dun réxime político tan noxento non deixa de ter o seu mérito. Pero supoño que a nosa obriga ética como humanos é sermos o máis felices que poidamos, e só baixo este convencemento podo interpretar a evolución posterior a 1936 do meu grupo familiar. Ao respecto, unha carta que Fermín Bouza Brey- entre 1930 e 1942 xuíz da Estrada, onde meu avó Mario, republicano de Casares, exercía de Secretario do Xulgado-dirixe ao meu pai en 1959, co gallo do nomeamento deste como alcalde da vila, destila, alén da cortesía e a lóxica ledicia dun amigo, a fonda amargura de quen entende ao cabo que, non habendo outra vida, a que a el lle tocou vivir é a do sometido, a do escravo dunhas circunstancias que lle repugnan. A carta, próxima a ser dada ao prelo para a nosa Miscelánea de historia e cultura estradense, di no seu primeiro parágrafo:
Querido Marito:
Pra min ainda eres aquel rapaz afectuoso e pensatibre que eu conecín nos anos amergurados pra quen che deu o ser. Por iso hoxe, en que me veñen á lembranza todos aqueles dos teus que se foron pra sempre, grandes espíritos eles, chámote "Marito" como entón. Si eles vivisen verían no teu nomeamento de Alcalde o trunfo do ben sobre da ruindá, da honradez sobre da rapiña, do espírito sobre da materia. Dempois de dar a volta a roda das inmundicias, a agulla parouse no que trunfa sempre: a bondade, a lealdade, o traballo de boa lei.
Imaxino que a meu pai, en paz estea, lle humedeceron os ollos lendo estas verbas. A min me humedecerían.

12.10.10

Día da Hispanidade

Hai un chiste sobre a utilidade social dos economistas. Conste que, lonxe do meu ánimo polemizar, a min contoumo precisamente un economista. A cousa é que o primeiro economista certo da historia foi Cristóbal Colón, pois, cando saíu do porto de Palos, non sabía a onde ía; cando chegou a América, non sabía onde estaba, e fíxoo todo cunha bolsa do Ministerio.
Polo visto, agora os republicanos cataláns len a Frei Bartolomé de las Casas, da Orde de Santo Domingo, e interpretan a hispanidade como a conmemoración dun xenocidio. Supoño que lembrarlles que a historia da humanidade é a historia dun continuado xenocidio non serve de nada.
Que facer nun país onde o exercicio cotián máis estendido é coller o nabo polas follas? Por veces, síntese un tan canso, tan canso...

8.10.10

E máis tecnoloxía: o B.O.O.K. (demo)

O curioso deste vídeo que me fai chegar unha boa amiga é que dramatiza un texto que eu xa publiquei, traducido do inglés orixinal en que me chegou a través da rede, hai cinco anos. Serei, como o Xeremías do Pórtico da Gloria, profeta sen sabelo? Ou será, máis ben, que hai cousas que se ven vir?

5.10.10

Foguete Blanco. Motor Feijoo

Malia que o dicionario a rexistre no seu valor cosmonáutico, a voz foguete é unha desas palabras dotadas dun virtuema (é dicir, dun conxunto de semas virtuais non relacionados co seu valor primario senón coa súa percepción social) que dificilmente se pode facer equivaler ao castelán cohete. Foguete ten moito que ver con fogueteiro, unha profesión case proverbial nun país onde sen pólvora non hai festa. O valor de ‘rapidez’ e mesmo de certa ‘efemeridade’ conceden ao vocablo a facultade de traspasarse a toda sorte de velocidade (v. gr. ía como un foguete) e aínda a unha certa forma acelerada de sexo (v.gr. botar un foguete) e a quen a practica (v.gr. un fogueteiro de primeira). De xeito tal que sintagmas como un foguete supersónico ou o foguete que transporta a lanzadeira fan pensar nun donjuán cunha axenda amorosa apretadísima ou no Columbia transportado por unha bomba de palenque.
Eu creo que cando os señores voceiros do partido da oposición en Galicia se refiren ao señor ministro de Fomento como o foguete Blanco incorren nunha dupla inconveniencia, unha de lesa tradución e outra de intención, mutuamente interrelacionadas. Teño para min que cando o señor Blanco, en comparación co motor Feijoo, dixo que el era un cohete é evidente que se refería a un cohete dos de verdade (tipo Sputnik, Soyuz, Apolo ou por aí) e non á especie, vulgar e prosaica, á que pertence o foguete do país. Digo eu.

3.10.10

Input e output

Dicía don Pablo Ruiz malagueño que a el as musas sempre o pillaban traballando. Modestamente, eu creo que este noso é un país onde oito badúan e dous curramos. Quero dicir (e teño in mente a unha boa ducia de grandes "presenteiros" da cultura patria) que hai quen se dedica, comó actividade cotiá, a transitar polos mass media, proporcionando ao usuario dos mesmos -normalmente proclive á credulidade- a sensación de estaren ocupadísimos en proxectos que, curiosamente, sempre rematan en nada. Demasiado input para tan pouco output. E hai tamén quen, con desprezo ou ignorancia do ouropel, nos dedicamos a traballar arreo en proxectos, tal vez de menor trompeta e fuste, pero que, cando menos, se concretan en materia real. Aquí vai un, por ventura xa consolidado. E aquí vai outro, bonito de verdade, e chamado a medrar de xeito indefinido.
Nestes meus fragmentos, pasa como na pension de La Colmena celiana: non haberá moito de comer nin será de moita calidade, pero xantamos todos do mesmo: do que hai.