30.10.06

Nas marxes do quiosco


Un coñecido universitario e intelectual dixo hai anos que a edición universitaria -entendendo por tal a que se fai nas universidades- vivía unha existencia catacumbática. Eu teño reflexionado sobre este particular e concluído, en liñas xerais, que, malia todos os esforzos de modernización, profesionalización, racionalidade e mellora na distribución das editoriais universitarias españolas nos últimos anos, hai un espazo natural para a edición universitaria que non ten, nin pode ter, intersección coa actividade da edición comercial, que persegue, ao cabo -e con independencia do fin cultural que indubidablemente ten- un ánimo de lucro. Ora, ese espazo natural non ten por que ser unha turris eburnea sen comunicación algunha co exterior nin moito menos unha catacumba, como máis radicalmente quería o meu devandito pensador. Combinar, polo tanto, a prestación dun servizo de alto contido científico, asegurando a súa transmisión entre emisores e receptores moi especializados, cunha produción e comunicación cultural de índole máis divulgativa, e para destinatarios non tan restrinxidos debe ser- de feito vén sendo- a dirección correcta para a edición universitaria. Así é que na Universidade de Santiago, a carón de coleccións de alto nivel científico, edítanse outras como a Biblioteca de Divulgación, Serie Galicia, revistas de creación poética como Dorna, ou series de traducións a galego de grandes Clásicos do Pensamento Universal, que procuran -e cumpren- un labor de difusión e animación cultural moi recoñecido e varias veces, mesmo, galardonado.
Esta breve reflexión quere servir de introito á reportaxe que o portal da cultura galega publica sobre as revistas académicas e científico-técnicas que se editan no país baixo o significativo, e moi atinado, título de Nas marxes do quiosco. É moi de agradecer a intención de divulgar un labor, anónimo, complexo, moitas veces ingrato, pero que non obstante representa un contributo socio-cultural imprescindible.

27.10.06

A calma tras o trebón


Gústame que por veces este blog retome o carácter de verdadeira bitácora, na que apuntar os datos ou aspectos cotiáns da singradura, sublime ou mesquiña, que é a vida, sen ter que recorrer a discursos máis elaborados. Hoxe loce o sol, con toda a maxia dunha esplendorosa mañá de outono. Supoño que, por fin, o presidente Touriño pode respirar tranquilo. Hai dous meses e medio pregaba con desespero que chovera. A semana pasada pregaba con desespero que deixara de chover. Así é a vida.
Tiven noticia por un amigo profesor de que no seu instituto teñen aberta unha porra sobre quen é o gafe, se Touriño ou Quintana. Non sei o que pensará Vde. pero a min tenme máis pinta de cenizo o de Allariz. Porque algo de mal fario hai en todo isto. Escoitaba o outro día a un edafólogo na radio dicir que despois dos lumes de agosto, o peor escenario teórico que cabia agardarmos era precisamente o que se produciu de feito: chuvias torrenciais e persistentes por moitos días (do cal, creo lembrar, alertaban xa os científicos a remates do verán). En fin. Menuda lexislatura, Emilio!
Que pecado teremos cometido?

26.10.06

Vello. Antigo

A actividade urbanísitica e de intervención paisaxística deste paisiño noso encádrase nomeadamente -á parte de nun mal gusto militante- na ausencia de lindes semánticas entre vello e antigo. Sen embargo son cousas ben distintas. Vello é simplemente ‘con moitos anos’. Antigo é ‘con moitos anos e cunha nobreza ou dignidade proporcionada por estes’. Esta ausencia marca unha diferencia fundamental entre a nosa terra e, por exemplo –por falar de algo que coñezo e moi semellante a Galicia en moitas cousas–, Bretaña, a vella e céltica Armórica, outro verde fisterra onde enterran os cables dos tendidos nas praias para que non se vexan ou limitan a potencia dos farois nas magnificamente conservadas zonas vellas dos pequenos portos tradicionais do país para que, de noite, o conxunto dea unha impresión máis real de antiguidade. Agora dádevos unha volta por Malpica, Muxía ou Camariñas. Intúo que este non é o camiño, non pode ser un bo camiño seguirmos indefinidamente sen diferenciar vello de antigo. Teño, por veces, a sensación de sermos un pobo sen verdadeiro espírito, coma figuras con pés de barro ou xuncos que abanean ao sopro do vento que lles veña. Poñerei un exemplo do que sinto, sen entrar en valoracións pragmáticas, e moito menos morais: non deixa de sorprenderme a facilidade coa que un país onde a necrofilia das ceremonias funerarias tiña xa unha raigame antropolóxica ten cedido, practicamente sen transición, á asepsia dos tanatorios.

Ó cabo, pode ser que ande eu errado e que non sexa tan malo construír o futuro sen o máis minímo respecto polo noso pasado colectivo; pero teño para min que un futuro así é un meniño que de adulto vai ser gris, feo, indiferenciado, aburrido e sen matices.

Nota: o día que teña verdadeiras razóns para ser optimista vai mandar carallo.

23.10.06

O diluvio


O lume, as cinzas, as chuvias torrenciais, o arrastre catastrófico das cinzas pola auga das chuvias torrenciais… Non parece un castigo bíblico? Cando Yahvé pensou cómo punir durisimamente a blasfema vaidade do seu pobo pensou en facer chover corenta días e corenta noites e anegalo todo. Neste sufrido recanto do planeta, pode chover máis, moito máis. Pero aquí non é Yahvé o responsable de desmontes perigosísimos, das inundacións en baixos, garaxes, sotos, de humidades e goteiras en pisos novos, de fendas impresentables nas paredes aos tres meses de adquirido o inmoble. Aquí o deus castigador chámase especulación urbanística. Cee é a vila emblemática do desenvolvemento na Costa da Morte. Emblemática de qué desenvolvemento? Grúas, ladrillos. Eis o resultado.
Eu (e moita máis xente) non nos merecemos un país así. Eu (e moita máis xente) non nos merecemos esta caste de políticos, absolutamente indiferentes ao que debera ser unha vocación de servizo público (que inxenuidade!). En fin. Isto vai rebentar. O día que a este país chegue un salvador populista falando de rexeneración moral, lembrando o gasto público que xera este mastodonte das autonomías (gobernos, parlamentos, administracións, televisións, policías...), e metendo no cesto dos ladróns, corruptos e especuladores a todos os políticos e alcaldes, témola organizada. Eu témolle aos mesías.
Foto: Cee. El Correo Gallego. Ao chapapote poñíanlle as chalanas.

22.10.06

Abderramán









Prieto era gordo, langrán, con expresión obtusa e o movemento corporal dun paquidermo. Prieto, o pobre, cheiraba sempre a suor e frito e a roupa quedáballe invariablemente pequena. A gabardina parecía unha chaqueta e os pantalóns unhas bermudas. Como era tan grande, sorteabámolo para telo diante nos exames e así poder copiar con maior seguridade.
En clase Prieto sempre estaba coa testa —que a tiña cabezona, de pelo negro e crecho— apoiada na man, con cara de aburrimento infinito e de non ir nada con el. Prieto tiña unha máis ben escasa relación co mundo exterior. Eu sempre o imaxinaba perdido nun parnaso particular de queixo e chourizos. Só lle faltaba unha mosca de punto fixo dándolle voltas arredor do melón para completar o cadro. Como ao don Celidonio de Risco, tamén a Prieto se lle escacharan o cabezón habíanlle atopar un unto en vez de sesos. Prieto tiña apenas un único interese: o Marca que adquiría e lía puntualmente. Prieto fixo o bacharelato comigo.

A señorita Aguilar dábanos historia. Era numeraria do Opus Dei, tiña o pelo moi curto, parecía un home, vestía coma unha monxa, nunca ría e sempre interrogaba cun hum? despois de cada frase. Un día eu estaba facendo dedo para a miña vila e a señorita Aguilar pasou, viume e non me parou. Días despois, no instituto, díxome que os seus votos lle impedían levar homes no coche. Eu pensei: eu non son un home, son un neno, pero non dixen nada.
Un día en clase da señorita Aguilar tocaban os árabes. Abderramán pra riba, os almorábides pra abaixo, que se tumba con Al-Andalus, que se dálle coa Alhambra. Tras a explicación, e para nos ilustrar debidamente, a señorita Aguilar apagou as luces da aula e puxo as correspondentes filminas con imaxes da arte árabe no proxector. Unha das filminas amosaba o coñecido interior da mesquita de Córdoba. A señorita Aguilar pronunciou as palabras A ver, Prieto, e a este confuso estímulo respondeu a maltreita psique do interpelado, obrigándose a saír do paraíso de empanada de raxo no que probablemente se atopaba. Coa cinética dunha morsa púxose dificultosamente en pé.
-A ver, Prieto, ¿puedes decirme cuál es el monumento que se ve en la filmina?
Tanto, claro está, podía Prieto dicir cal era o monumento que se vía na filmina coma eu tocar unha polca cun bombardino. Pero o piadoso compañeiro que tiña atrás, provisto do libro e abeirado na penumbra reinante, con esa solidariedade propia de quen comparte a máis crasa ignorancia, soproulle sottovoce:
-La Mezquita.
-La Mezquita, respondeu cansadamente Prieto.
-Muy bien, Prieto, y ¿en qué ciudad que fue capital del emirato se encuentra la Mezquita?
De novo, oh virtude da amizade!, o apuntador arriscouse:
-En Córdoba.
-En Córdoba, volveu responder Prieto, co ton de quen está rogando que a tortura remate canto antes.
-Fenomenal, Prieto, fenomenal. Y dime ahora, ¿a que estilo arquitectónico pertenece La Mezquita?
Demasiado para Prieto. Suspirou profundamente cun bufido paquidérmico. Pero de novo, o salvador apostou por Prieto:
-Estilo árabe.
-Al estilo árabe, recuperouse un chisco Prieto.
-Magnífico. Y ¿en qué te basas para tu afirmación?
Augh! Aquí non cabía apuntación posible. Prieto ficou só ante o perigo. O apuntador repregou velas, moveuse incómodo no asento, sabendo que moitas miradas estaban pendentes dunha axuda xa imposible para o reo de tan severo interrogatorio.
Prieto volveu a bufar. Balanceouse lixeiramente dunha perna a outra e, tras un tempo prudencial, xa convencido de que non cabía agardar axuda externa algunha, de propria minerva sentenciou:
-Me baso en Abderramán.
Foi a única vez en todo o bacharelato que vin rir á señorita Aguilar.

21.10.06

Reflexión sobre unha foto




Cuando me paro a contemplar mi estado,
y a ver los pasos por do me ha traído,
hallo, según por do anduve perdido,
que a mayor mal pudiera haber llegado.


O tempo é unha peneira, area nas mans. Lembrar, voltar a cara atrás é vestilo con roupa emprestada.

Texto: Garcilaso de la Vega.
Foto: o propietario deste local con 2 anos.
Inspiración musical: Psalme de Øystein Sevåg.

19.10.06

17.10.06

Fin de século


O libro do polifacético Luis Antonio de Villena — poeta, narrador, ensaísta, crítico literario, erudito e tradutor— Diccionario esencial del Fin de Siglo (Valdemar, 2001, non é nigunha novidade: este non é un blog de novidades, máis ben todo o contrario) parte dun presuposto que a un filólogo sempre interesado no apaixonante eido da lexicoloxía non podía menos ca atraer. Trátase do coñecido argumento que o lingüísta francés Georges Matoré propuxo en 1953 en La Méthode en Léxicologie de que o léxico dunha civilización é revelador da civilización mesma, de xeito que as palabras, ou máis ben, os neoloxismos e as reacomodacións semánticas (cambios de significado), deveñen mots-témoins (palabras testemuña) ou mots-clés (palabras clave) dun determinado momento social, a lombos das mudanzas —quer radicais e violentas, quer resultado dun evoluír máis pausado— que a tal momento coubo asistir. Dentro desta sistematización tan impecable xorde non obstante a dúbida do segmento cronolóxico concreto ao que apoñer a palabra en cuestión ou a mesma categoría de "primeira división" (palabra clave) ou de "segunda" (palabra testemuña). Alguén, por exemplo, poñerá en dúbida que internet ou informática son palabras clave dos últimos anos do século XX ou iniciais do XXI? Probablemente mapa xenético e clonación? Eutanasia, estado do benestar, aborto, hip-hop, estrés, serían, noutra orde de influencia ou reflexo, palabras testemuña do noso tempo. Fascismo, Volkgemeinschaft, ou —para desgraza da humanidade— Vernichtungslager foron palabras clave dos anos trinta e corenta. Guerra fría foi termo clave na posguerra mundial. Raison, razón, reason do século XVII europeo. Abolicion, abolicionismo, escravitude dos mediados e remates no Estados Unidos decimonónico.
Pero, que facer con verbas tan traídas e levadas dende séculos ou anos como democracia, liberdade, átomo, loita de clases, oligarquía, terceiro mundo…?
Como se ve, malia o arriscado de toda clasificación, especialmente nas disciplinas humanísticas onde a compoñente subxectiva nas apreciacións pode alicerzar un argumento, a idea de Matoré -alén de especulacións prácticas máis ben inútiles como as que vimos de tantear...- revela unha verdade incontestable: sexan clés ou témoins os neoloxismos ou os cambios de significado (velaí navegar, chatear, móbil, dixital…) son reflexo fiel da evolución social, económica e cultural das sociedades.
Se houbo unha época, xa que logo, na que certas palabras, modismos ou locucións adquiriron un valor de alta preponderancia e transposición social e cultural foi ese treito fascinante denominado fin de siècle, a fin de século, unha antonomasia reveladora dunha dialéctica —por veces aceda e mesmo violenta— entre tradición e modernidade, que se ía resolver nos máis revolucionarios cambios e nos anos máis convulsos que a sociedade europea coñecía probablemente dende 1789. Comprende, secomasí, Villena a fin de siècle entre dous fitos cronolóxicos (e tamén necrolóxicos): as mortes de Baudelaire, 1867, e de Darío, 1916. Nesa cincuentena agromaron e floreceron —outras mucharon no gromo—, moitas das personalidades literarias máis interesantes do mundo contemporáneo (e unha das que personal e literariamente máis me atrae: o irrepetible don Pío Baroja). Unha trintena de palabras (de anarquismo a bohemia, de drogas a hiperestesia, de mala vida a hispanidad, de ocultismo, en fin, a spleen) -desenvolvidas co rigor, erudición e amenidade popias do autor-, todas elas palabras claves ou testemuñas dunha época de grandes turbulencias e de insignes transgresores, motores en todo tempo do progreso da humanidade.

16.10.06

O noso sitio no mundo


Hai non moito, escoitei nunha entrevista na tele ao pensador e escritor José Antonio Marina argumentar que, nun momento da vida, o neno xa non se limita a pedir ao pai ou á nai o alimento, a auga, os xoguetes que lle chaman a atención ou a manta para se arroupar. Non. Comeza a pedir que o miren cando nada, ou a agardar unha gabanza polo ben que pinta ou cómo aprendeu a prescindir dos ruedines na bici. É dicir: reclama elementos de autoestima, tan precisa na vida para nos desenvolver como seres autónomos e seguros coma os nutrientes para a saúde e o desenvolvemento físico.
Trátase, ao cabo, de definir o noso lugar no mundo, a nosa identidade, os elementos que, coma seres humanos, confiren a cada un de nós un carimbo único e irrepetible.
O que segue ten que ver, creo, con isto. É un contiño que escribiu o meu pequeno —8 anos— que el titulou El gallo sin nonbre. Cando lle dixen que me gustara tanto que o ía publicar no meu blog, aínda sen saber moito que é iso do blog, alegrouse moito: autoestima.
Transcríboo tal cal:

Abíase una vez un gallo que no tenía nonbre y un dia un pollo le pregunto tienes nombre y el gallo dijo no y el pollo se enpezó a reir. El gallo se fue mui triste y llorando pero asus padres les daba igual. Entonces el gallo iba poquas beces al gallinero para no pasarlo mal. Entonces se quedaba en su casa mirando como jugaban los demás. Mientras los demás se divertían el pobre gallo siempre se preguntaba ¿me pondré algun nombre para que los demás no se metan quon migo?, pensó el gallo. El gallo estaba todo el día y toda la noche pensandose un nombre. El día menos pensado gritó ¡me llamaré KIRIKO! y todo se escuchó en el gallinero. Todos fueron a su casa a celebrarlo y icieron una fiesta.

A ilustración é, por suposto, do autor. Representa ao galo matinando día e noite no seu posible nome. Repárese especialmente no gorro de durmir.

14.10.06

Nota no pé


Algún día se recoñecerá 1979 dos Smashing Pumpkins como un dos mellores temas do pop dos 90. Na miña opinión, neste tema Billy Corgan descobre todo o terrible poder de fascinación que agocha a expresión aqueles marabillosos anos: loucura, inconsciencia, o mundo ao nosos pés.

Unha lección de ¿humanidade?


Felicito ao Concello de Oleiros, con quen colabora a Fundación Caixa Galicia, pola iniciativa na creación do Foro Internacional de Fotorreportaxe e Sociedade Reve!a, este ano adicado a Territorios en Conflito. A idea, ademais, de bater literalmente nas conciencias da xente que pasea as súas —probablemente— pequenas miserias ou grandezas paréceme, non sei se boa ou mala, pero de certo proveitosa. Refírome á exposición de máis de 300 fotos que estes días Reve!a 2006, baixo o título devandito Territorios en Conflito, exhibe no paseo central da alameda compostelá, toda unha proba de que botar a sonda na vesania e na brutalidade humana é arriscarse a non tocar fondo. Toda unha proba, por outra banda, de que podemos seguir agochándonos pero a realidade é, coma un mal sono, túzara, indomesticable.
Iraq, Haití, Chechenia, Sudán, Congo… O de sempre. Aí están, en fotos paneladas de extraordinaria calidade, as consecuencias da intolerancia, dos nacionalismos a ultranza, da aculturación, da incomprensión e a xenreira ao «outro», da forza como perenne substitutivo da razón, da avaricia compulsiva dun capitalismo feroz… Unha oportuna catarse para urbanitas, ou, dito doutro modo, unha brillante maneira de joderte el paseo. Ben. Paréceme ben. Vin a exposición coa miña familia. Para os nenos toda unha lección de humanidade, no máis puro (e paradoxal) sentido.
Lembreime tras o visionado destes dramáticos documentos do Ano da Memoria. Tras setenta anos, e vendo a magnitude planetaria de tanto horror contemporáneo, non será que nos miramos demasiado o embigo?

A foto é de Galicia Hoxe. Unha das metálicas Marías flanquea a imaxe dunha muller iraquí.

12.10.06

Plan Rosebud



















Esta é unha foto do Gabinete Fotográfico do Cuerpo de Ejército de Galicia —que comandaba o xeneral Antonio Aranda— tomada o 5 de xullo de 1939. Meu pai, Mario -terceiro pola esquerda- ten nesta altura 23 anos. Aí están, entre outros, Jaime Pacheco, da coñecida familia de fotógrafos ourensá, e José Lombardía, se non erro un dos pioneiros da Televisión Española no Paseo da Habana, no Madrid dos 50. Meu pai foi mobilizado con vinte anos, no 37, e perpetuou a través do obxectivo dunha Leica momentos terribles, cotiáns, íntimos, alegres, tráxicos… da fronte de Asturias, León, Aragón e da “liberación” de Valencia. En dous enormes álbumes hoxe repousan máis de seiscentas fotos, memoria e testemuño directo daqueles días, daqueles anos, daquelas vivencias.
En verán contactei coa ourensá María Ruido, creadora e profesora de audiovosual na Facultade de Xornalismo da Universidade Autónoma de Barcelona, e o seu equipo para facer unha cesión deste material gráfico —en soporte dixital— para o Plan Rosebud, un interesante proxecto sobre imaxes, lugares e políticas da memoria. Rosebud encádrase no Proxecto Edición, que sufragan en parte o Centro Galego de Arte Contemporánea, CGAC, a Fundación Luís Seoane e MARCO, Museo de Arte Contemporánea de Vigo.
Dende a miña actitude crítica sobre os usos e invocacións gobernamentais da memoria, atraeume do proxecto de María a súa dúbida fundamental sobre o propio concepto de memoria histórica ou colectiva, dúbida que de feito é o motor do propio proxecto.

Invocar a Rosebud é convocar os fantasmas, é facer un chamamento á disensión, e á memoria como contradición e como desacordo, sospeitando xa, desde o comezo, do propio concepto e posibilidade dunha “memoria colectiva” nun sentido unívoco, e manifestando, pola mesma apelación sobreentendida no texto fílmico, á fragmentación e á fraxilidade construtiva, sempre conxuntural e cambiante.Apelar a Rosebud, pois, é decidir o punto de partida dunha investigación audiovisual e verbal, que terá nas imaxes da memoria, e por extensión, no estudo do documento e o monumento as súas ferramentas de estudo.
Plan Rosebud quere ser unha investigación sobre as relacións entre os diversos usos da historia e a revisión dos lugares de memoria en relación ás necesidades de lexitimación e reescritura desde o presente na nosa historia recente.


Durante a miña nenez e a dos meus irmáns e curmáns aqueles dous enormes álbumes eran obxectos de culto; a irreflexividade propia dos poucos anos cedía perante o influxo turbador daquelas fotos de mortos, de «paseados», de corpos calcinados dentro dos tanques, de vilas e cidades arrasadas, de prisioneiros rojos, de soldados mouros, de enfermeiras e rapazas da sección femenina, de Francisco Franco —que sabiamos era quen mandaba en España— comendo dunha escudilla metálica en campaña, xunto co seu cuñado Ramón Serrano Suñer, e alí estaba nunha foto feita por papá, de… Cando as miraba, fascinado, de neno non sabía que algún día poñería distancia entre eu e elas, a distancia que impón esa señora tan seria que se chama Historia.
Estas fotos xa non me pertencen. Deixaron hai tempo de ser miñas e da miña familia. Son patrimonio de todos. Deixan fe de cataclismos persoais e infortunios que tamén son patrimonio de todos. Nunca serán abondos os esforzos que fagamos neste país noso, tan dado aos maximalismos maniqueos, para que a historia non se repita. Nin de lonxe.

11.10.06

Libros libres


Un estudo realizado pola magnífica revista de cultura, libros e comunicación Dosdoce e Elipsis Ediciones analiza as achegas das editoriais independientes ao sector del libro, os atrancos principais na creación e lanzamento de novas editoriais e mailo impacto nas librerías de proxectos de dixitalización masiva de libros como Google Book Search.

10.10.06

Moitas!


Dende aquí agradezo unha vez máis o recoñecemento que Miguel Anxo Fernán Vello —que parece andar estes días en liortas coa oficialidade cultural do país— fai deste local dende as páxinas de Galicia Hoxe. Obrigado, Miguel. E que non te leven ao «rego»…

9.10.06

De novo sobre o imprescindible



Rematei estes días a relectura dunha das miñas novelas favoritas, Cumbres borrascosas —direino en castelán; por certo, unha proba de fogo para un tradutor: Wuthering Heights, en inglés: Cumios borrascosos?— de autoría dunha muller moi infeliz, Emily Brontë, irmá de Charlotte e Anna, autora aquela dunha novela tamén de grande sona, Jane Eyre. Emily faleceu de tuberculose con trinta anos, tras coidar durante catro anos do seu irmán Branwell, quen, entregado á bebida e o opio, faleceu en 1848 nun violento acceso de delirium tremens. Emily non chegou a sobrevivilo catro meses.
A novela popularizouse aínda por unha película clásica, dirixida por William Wyler e protagonizada por Laurence Olivier, no papel do diabólico Heathcliff, David Niven e a belísima Merle Oberon, no papel de Cathy.
Relín Cumbres na mesma edición na que a lín por vez primeira, alá polos trece anos: un vello exemplar da colección «Áncora y Delfín» —marca, por certo, do impresor de Aldo Manuzio, pouca xente hoxe sabe cal é a orixe do nome desta tan coñecida colección— de Ediciones Destino, 2ª ed., maio de 1943, con tradución do inglés de Juan G. de Luaces. Este libro, editado cando España iniciaba unha longa noite de pedra e que pertenceu a unha miña tía, sobrevive hoxe co caixo de follas desprendido do lombo (terei que reencadernalo calquera día), as páxinas amarelas e ese arrecendo a libro vello e papel húmedo, imprescindible para certas lecturas. Na prosa dun tempo no que aínda se escribía ben, con gusto, estilo, rigor e propiedade —hoxe a escribir así se lle chama estilo afectado— o autor da nota introdutoria di:

No es este un libro amable. En la obra de Emily alienta un pozo supremo de amargura. Su pluma corre rápida, lacónica, cuando describe los momentos de felicidad que la vida concede a sus protagonistas; es, en cambio, más lenta y minuciosa al sugerir el escalofriante vendaval de tragedia que arrastra estas existencias en su torbellino.

Lembro que cando lín Los pazos de Ulloa, da vigorosa condesa de Pardo Bazán, houbo moitos elementos que me trouxeron á memoria Cumbres, empezando polo título que fai nambos os casos referencia á propiedade onde se desenvolve a trama. Logo os personaxes (Primitivo nos Pazos, de significativo nome), marcados a lume por un medio natural hostil que os empurra a seren como son. O naturalismo, con todo, descarnado e brutal en Brontë aparece moito máis edulcorado na condesa, como corresponde a unha muller dunha vida —dun contexto literario, dunha época— moi diferente.

No seo dunha produción editorial en masa, de autores que compiten entre si por unhas migallas de popularidade, dunha literatura do momento fagocitada en moitos casos —cada vez máis— polos media (a veces con auténtica indixestión: véxase o fiasco de Alatriste), dunha grave descompensación entre empacho editorial e indixencia lectora, un pregúntase qué sentido ten hoxe estimular lecturas como a novela que veño de describir, ou, mesmo, traducilas ao galego para seren editadas. Para que público?
Unha boa amiga, profesora da Universidade compostelá, contábame que impartindo aulas universitarias de historia do libro, falaba de cómo nos distintos momentos históricos das sociedades varían moito as percepcións sobre a literatura. Así, exemplificaba, Robinson Crusoe pasou de ser percibida na súa época como a obra dun ilustrado racionalista, que, coa peripecia do seu personaxe, indagaba no máis fondo e trascendente da condición humana, a ser contemporaneamente un título imprescindible nas coleccións de aventuras e xuvenís. Chegada a explicación a este punto preguntou aos seus alunmnos cantos leran nunha edición completa Robinson Crusoe. Ninguén de entre os corenta rapaces dixo nin fixo nada. Intrigada, e cun algo de alarma, a miña amiga inquiriu entón quen podía dar o nome do autor de Robinson Crusoe. Un rapaz, coa timidez da inseguridade, aventurou: Daniel Defoe?
Neste enorme desequilibrio entre a esixencia de coñecementos escolares que se exerce sobre os nenos e os adolescentes—teño un cativo de oito anos que a xulgar polo nivel e volume dos deberes que trae para casa vaise licenciar con catorce anos…— e a práctica inexistencia de vontade de adquirilos como exercicio meramente lúdico fonte á avalancha do tecno-lecer, só podo pensar que quen, con trece, catorce ou dezaseis anos, non se emocionou con Robinson Crusoe, Viernes e a súa illa ou cos amores imposibles de Heathcliff e Catherine Linton non sabe o que se perde.

8.10.06

El libro de las nubes















Hace tanto que no leo en el libro de las nubes
que he empezado a olvidar su contenido.
De vez en cuando,
en su jurisdicción, esclava de azules y fugaces
jirones de almas rotas, adivino,
como bajo la pátina del agua,
rostros que me miran y preguntan
¿quién eres? ¿desde cuándo
respiras y por qué? Y es así
que en tres momentos
se parten mis palabras: la mañana
una muchacha limpia, la tarde el hule
de tantos abandonos y conjuros,
y la noche un hombre enjuto
o un conjunto de murallas.
Huele a cielo y nubes blancas.

6.10.06

No limits


Para graduar como anda o patio e ponderar a media de intelixencia crítica do persoal, recomendo vivamente ler os comentarios dos lectores de El Correo Gallego á noticia sobre a farra do alcalde de Ortigueira e Pocholo, unha parella moi representativa deste todo vale ao que nos ten afeitos a caixa boba.
Eu só digo unha cousa. Poñan a un cidadán (mellor aínda unha cidadá) calquera a ver ese video. Tras velo, pregúnteselle a opinión sobre o señor da camisa rosa e sobre cousas que fai e que di neses escasos dez minutos. Só despois se lle dirá que é o máximo responsable da vida civil dun concello de case 8000 habitantes.
O malo de todo isto non é que pase: é grave, certo é, que un tipo con eses valores represente aos cidadáns, que democraticamente o votaron (algo lle verían…: alá eles). Neste sentido, a súa liberdade de actuación como cidadán -literalmente: facer o que lle saia das narices- non é coma a miña ou a de Vde. O seu cargo, a representación cívica dos cidadáns que o teñen elixido, imponlle limitacións obvias, que, se non entende ou asume, é debido a unha pobrísima percepción do alto sentido institucional da súa condición. Porque, ollo, el preséntase ao Pocholo ese e demais circunstantes dicindo: Soy el alcalde de Ortigueira.
O alcohol non o xustifica. Esa actitude chulesca do fulano que tira os cartos é, mírese como se mire, patética e representativa dun tipo antropolóxico moi concreto. Imaxino que no seu despacho de rexedor de Ortigueira terá un retrato de Berlusconi a carón do do Rei.
O realmente alarmante é que a farra deste par de frikis sexa materia dun programa de televisión. E o máis alarmante aínda é que ese programa teña público.
Por certo, a manía esa de acompañarse de gaiteiros... a quen me recorda?

5.10.06

Poesía apátrida


Intertextualidade, escolas, influencias, xeracións, fontes, tipos, temas... A monomanía clasificatoria levou a un crítico (citado ironicamente por José Ángel Valente) a clasificar ós poetas coetáneos a el en poetas casados e viúvos (¡!). A min, que editei o meu primeiro poemario con 40 anos, un crítico benevolente consideroume difícilmente localizable xa en xeración algunha. É o de menos. A poesía verdadeira (Wilde afirmou que todo poema malo é sincero) é intemporal, aidiomática e, por suposto, inclasificable. Un libro de poesía debera lerse sen información ningunha do seu autor, nin do tempo no que escribiu, nin da lingua na que foi orixinalmente escrito. A súa lectura proporcionaría, así, unha vivencia honesta, veraz, por completo acomodada ao lector. A poesía exprésase nun tempo e nunha lingua determinados como resultado a penas dunha coincidencia biolóxica, e, neste marco concreto, elixe a muller ou o home para a súa expresión (a quen de antigo se lle dicía tocado polas musas). Eu non sinto, por tanto, a poesía como un acto voluntario senón como unha sorte de imposición natural, que me leva a teimar na procura de min mesmo, para non me esvaer nesta calamidade absoluta que é ser adulto. Félix de Azúa deixou escritas non hai moito estas fermosas palabras (a tradución é miña): é imposible vivir a vida cotiá sen segregar poesía como a araña o fío que a sostén no aire. E como ela tecemos o noso poema, mediocre ou grandioso, ó longo das horas, cando ó guisar botamos un chisco de loureiro ou poñemos o espertador ás oito persuadidos de que seguiremos vivos para o outro día. Escribímonos dependurados no baleiro.
Habitarmos poeticamente a terra. A isto referíame onte.

4.10.06

A vida por diante


A miña sincera felicitación e gratitude para todo o equipo de realización, guionistas e actores da serie da TVG A vida por diante. Magnífica a banda sonora e ambientación musical de Nani García. Sígoa con fidelidade e agárdoa con ilusión (na casa á serie chamámoslle as mariñeiras). Un dos seus méritos, do meu punto de vista, é dar un tratamento universal —ao cabo, os problemas derivados das relacións humanas— dende unha peripecia tan específica como a dunha vila mariñeira galega, e que, por iso, podería ter ficado no enxebrismo pailán ou simplemente estúpido ao que nos ten tan acostumados a galega (e non quero dar nomes porque é indelicado, pero, si, está pensando Vde. no mesmo ca min…). Nese océano de inmundicia que é a televisión, o reto —íntimo pero próximo, cotián pero cheo de suxestións, pode que banal pero sublime na súa banalidade— que lles plantexa a existencia a este grupo de mulleres polo simple feito de teren ficado viúvas o reconcilia a un (ou cando menos me reconcilia a min!) coa vida, con esa experiencia terrible e marabillosa que é vivir, así, tan simple. Conseguir, pois, unha renda expresiva tan alta e plena de matices a partir do minimalismo —consciente— de recursos do que fan gala os realizadores e guionistas é algo extraordinario, para min descoñecido na TVG. A destacar a impecable interpretación de todo o elenco, o deseño de produción, a absoluta verosimilitude na fala.
Hölderlin pedía habitarmos poeticamente a terra. De certo que, sen o saberen, os membros do equipo de realización de A vida por diante están seguindo puntualmente a súa solicitude.

3.10.06

Juanita


Unha vez, nun carretón de feira, andaría eu polos sete anos, vin a vaca Juanita. O carretón era todo de madeira, de cor azul, con rodas tamén de madeira pero de cor marela, e tiraba del un cabalo, vello, comesto das moscas, que piafaba seguido.
A vaca Juanita era un animal famoso que se exhibía polas vilas os días de feira. A razón da súa fama era unha horrible deformidade que lle nacía do lombo: unha especie de bolsa rugosa coma o fol dunha gaita da que saían tres patas, incompletas e de tamaños diferentes pero perfectamente recoñecibles, que dependuraban dun xeito grotesco a un lado do animal. Polo demais, Juanita era unha vaca de raza rubia como todas as vacas, coa expresión de indiferenza, resignación e mansedume característica das vacas.
Era mércores, día de feira. Un curmán meu e eu latamos clase —iamos ao Grupo Escolar ‘José Antonio’— para ver a vaca Juanita. No carretón cheiraba a corte: mexo, palla seca e bosta. O tipo que nos cobrou a entrada era un labrador fraco, de pucha sucia e gastada e cara de mala hostia. Eu pregunteime por que estaría de mala leche xa que tiña bastante sorte de que lle nacera unha vaca como a pobre Juanita que lle proporcionaba bos reutos sen dar pancada. O tipo estaba alí, fumando, impaciente e picado, cunha pinta de langrán que botaba patrás, chiscando o ollo do lado de onde lle viña o fume, mentres o público de Juanita —latóns coma min maiormente— ollabamos para o animal morbosamente engaiolados por aquela deformidade tan fabulosa como inxeplicable. Nun momento algún dos nenos preguntoulle ao tipo se a Juanita lle anoxaba ou lle molestaba o peso das tres patas. O fulano aquel, cuspiu no chan do carretón, e respostoulle:
-Si ho, o mesmo que che pesa a ti o carallo!
España. Ano 67. Era unha sociedade brutal. Parece mentira o que cambiou todo. E non hai tanto. Ou si?

2.10.06

2 de outubro de 1936


Brétemas (obrigado, Manolo!) faime o acordante de que hoxe se cumpren setenta anos do asasinato do meu parente Roberto Blanco Torres.
A miña homenaxe a Roberto é íntima e permanente. Hai xa tempo, e por motivos distintos, escribía neste local unhas palabras de lembranza que, en data coma a de hoxe, permítome recuperar.
Onde queira que more o teu espírito, Roberto, tes que saber que non morriches o 2 de outubro de 1936. Vives. O teu corazón segue latendo con forza. Coma o de tantos.

Malos tiempos para la ética


O feísmo arquitectónico e a obrigada convivencia coa máis sádica degradación do medio; o cidadán insomne a base do balbordo orixinado polo dereito inapelable á movida e o botellón; as cacas de can por onde queira como minas nun campo; as praias zarrapicadas de plástico e metais; o ollo ciclópeo da vella lavadora que olla para nós dende a cuneta; os somieres pechando as leiras; a televisión do bar que ningúen mira facéndose oir terca por riba da voz dos parroquianos que, á súa vez, semellan sancionar o seus argumentos subindo a voz; o pai que fala con idéntico ton á muller, ao can e ao fillo; us uvas que apodrecen na viña pero pobre de ti se che ven arrincando un acio; as preas rebentadas nas estradas; a chuvia túzara, despiadada que empeza e parece que tiran a chave; a impotencia nacida da imposibilidade de lle botar a culpa da chuvia á Xunta ou a Zapatero; o recurso dirario ás pistas para eludir unha estrada hipersaturada dende hai dez anos (a causa, por certo, da máis brutal especulación urbanística na volta das cidades)… e, na fin do día, un rato de tele, no intento frustrado de ver algo máis ca publicidade. A tele, raíña e señora, constituída como centro neurálxico das aspiracións dos cidadáns, alí onde viven os corpos más atleticos e esbeltos, a mellor calefacción, o champú máxico, a hipoteca definitiva, coches coma relixións, a margarina para o colesterol, os mundos imposibles, os apartamentos de Marina d’Or e as viaxes a Túnez. A tele é un elemento castrante de aculturación e amoralidade, onde ten asento toda grosería, toda loanza á zafiedade, toda consagración do vulgar. Canto más gusto polo banal e canto máis desprezo á cultura máis doado será ollar para outro lado. Mañá será outro día.
Bailad, bailad, malditos.

1.10.06

Aniversario


Onte este blog cumpriu un ano.
Que é o que impulsa a alguén a enfrontarse co compromiso de encher periodicamente un espazo que ninguén lle mandou crear e que, probablemente, ninguén, ou moi pouca xente, le? Resulta ben ingrato atopar que aquel fragmento, aquel poema, aquela opinión… que nós reputamos suxestivos, esteticamente aceptables, interesantes e dignos de mellor sorte, non son quen de suscitar o mínimo comentario. Fica a esperanza de que se lean malia non se comenten, claro. Eu teño a teoría de que a maior parte dos blogs persoais e sen un perfil profesional específico créanse respondendo ao impulso que estaría ben denominar da mensaxe na botella. En efecto, escríbense mensaxes coa esperanza de que alguén os recolla. Compartir, en suma; algo tan humano. E, mentres, é esa mesma esperanza a que, nesta vida de náufragos que levamos, nos alimenta.
Todo blog é un SOS. No que a min toca, aínda como exercicio de autognose e consciente da súa esterilidade comunicativa, seguirei o mandado dos Police no refrain dun dos mellores temas da historia da música pop, lembran? Sending out an S.O.S