Embotados co curto prazo

Sobre a horizontalidade na oferta/demanda editorial —á que me refería hai días como unha das características do panorama actual da edición mundial— non hai máis ca pasearse estes días polas librarías das grandes superficies comerciais e pulsar ata qué punto a saída ao mercado dun libro pode converterse nun agresivo hit mediático, á altura do megagrupo Random House Mondadori, arrodeado de cifras absolutamente descomunais e records propios da máis pura industria do entertainment: 525000 exemplares (récord de tiraxe na historia do libro en España, ¡por riba de Harry Potter!); 80000 cajas de libros; 2000 puntos de venta; 300 persoas implicadas no operativo… A cousa lembra as abrumadoras enumeracións no comezo das superproducións de Cecil B. de Mille, recordan?
En fin. O libro en cuestión, Un mundo sin fin de Ken Follet é a segunda parte (segundas partes nunca…) de Los pilares de la tierra, unha torpe recreación dun inverosímil mundo medieval, anacrónico no menos perceptible —é dicir, os propios personaxes—, pero dotado de todos os elementos do best-seller, capaz de encandilar, en consecuencia, a lectores pouco habituais (de aí, como todos os best-sellers, as cifras de consumo que xeran): ritmo cinematográfico, profusión de diálogos, ausencia de profundización nos personaxes, acción trepidante, elementos máxicos, esotéricos, lexendarios, míticos, épicos… habelenciosamente trenzados e… pouco máis. Eu, presa do aburrimento, non fun capaz de rematala. Trátase dun deses libros que teñen na entusiasta recomendación de certas persoas a peor carta de presentación.
Créase o éxito, un éxito con pés de barro, a golpe dunha agresividade comercial e un rodillo mediático ilimitado, crecente e sen precedentes, e que, caso de errar e a fin de contas non contar co veredicto favorable do público, suporá, sen dúbida, unha débacle que custará máis dunha cabeza de executivos do grupo. O libro sométese así á tensión propia do produto efémero, do mero obxecto de consumo de calidade suposta sobre as bondades da anterior entrega -ao estilo de Shrek I, Shrek II, Shrek III...-, un obxecto feble por natureza, feito para usar e tirar, nunca para pervivir. A edición sen editores.
Cando Allen & Unwin publicaron entre 1954 e 1955 The Lord of the Rings manifestaron a Tolkien a súa preocupación e desconfianza no éxito do libro, tras a magnífica acollida de The Hobbit (1937), unha novela lixeira e breve, divertida, de personaxes, mesmo os máis malvados, edulcorados por unha inxenuidade moi infantil. Fronte a O Hobbit, o novo manuscrito tiña máis de mil páxinas e un carácter escuro, de larvada violencia, inquietante, moi pouco para nenos, dixeron. Con todo, arriscaron e apostaron pola obra. No mundo precario da posguerra, a carestía de papel obrigou a facer unha edición en tres volumes, de tiraxe modesta e espaciada, pulsando a eventual aceptación do público de cada un dos volumes. Hoxe, tras a Biblia e o Quixote, O señor dos aneis é o libro máis traducido, editado e lido do mundo.
O carro, como mellor vai, é poñendo os bois diante. De toda a vida.

Unha reflexión arrautada

A piques de saír zumbando para A Estrada á presentación do volume 10 da revista A Estrada. Miscelánea Histórica e Cultural —que teño a honra de coordinar editorialmente—, e ollando de esguello para a cuberta, reparo na foto que serve de ilustración para este número, o que me convida a unha reflexión ao fío.
Sendo como é A Estrada puxante vila e enorme concello, mundo urbano e rural, núcleo urbano reitor da vida de cincuenta e dúas freguesías, o director da publicación Juan Andrés Fernández Castro e máis eu convimos en ir alternando en cada anuario fotos de tema urbano —a vila e o seu desenvolvemento— e rural —e hai onde elixir—. Para este volume tan senlleiro —alá van dez anos de esforzos e desinteresada ilusión— Juan Andrés elixiu a fermosa instantánea destes cinco pícaros, tirada do fondo fotográfico Celestino Fuentes, hai pouco doado ao Museo Estradense, e do que esta bitácora daba conta días atrás.
Ben pouco podían sospeitar estes nenos da Ulla—mediando os anos cincuenta, íncolas dun universo no que o propio universo era escaso— que a súa vera effigies ía ficar perpetuada na cuberta dunha revista de estudos locais publicada en plena era da hipertecnoloxía e a opulencia, cando eles, de viviren, serán case anciáns. Que mundos tan diferentes o que esta foto reflicte e o de hoxe! Inescrutables, por certo, son os camiños da vida.

Año nuevo

Cuando cierto día del año, al tiempo de vestiros, reparáis en que el chaleco no pesa lo suficiente, y os preguntáis con asombro: ¿Qué he hecho yo de la paga de este mes? acuden a vuestra imaginación tan pocas cosas dignas de aprecio, que apenas halláis haber disfrutado placeres o adquirido mercan­cías equivalentes a tres reales de vellón.
Pues lo mismo acontece cuando, en la más melancólica de las noches (la noche de San Silvestre, confesor y Papa), os preguntáis con melancólica extrañeza: ¿Qué he hecho de los trescientos sesenta y cinco días de este año?
Y es que, en la una como en la otra ocasión, sólo recuerda vuestra memoria cuatro estremecimientos de tal o cual especie; corbatas que se rompieron; guantes que se ensuciaron; embriagueces de amor o de vino que se disiparon a las pocas horas; días de gloria o de regocijo, que terminaron en su infalible noche; conversaciones que se llevó el aire; ratos de frío y de calor, mucho desnudarse y vestirse; mucho acostarse y levantarse; mucho comer y volver a tener apetito; mucho dormir; mucho soñar; haber llorado algunos días, creyendo eterno tal o cual infortunio; haber reído y gozado más que nunca pocos días después; soles de primavera que se pusieron; lluvias que cayeron y se secaron… ¿Y qué más? —¡Nada más! ¡Y lo mismo de siempre! ¡Y el año pasado como el anterior! ¡Y el año que llega como el que acaba de pasar! ¡Y todo so pena de morirse!
¡Año nuevo! —¿Por qué? ¡Año limpio fuera más exacto! —El año que empieza es el mismo que ya conocemos. ¡Es ese traje de cuatro remiendos, que han llevado todos los hombres, todas las generaciones, todos los siglos! ¡Es el infalible arlequín de las cuatro Estaciones! ¡Es un cómico que murió anoche sobre las tablas y hoy principia a representar la misma tragedia!

(Pedro Antonio de Alarcón)

Feliz 2008 (dende o monte Gaiás)

O noso ínclito presidente comparou en certa ocasión á Cidade da Cultura coa Tate Gallery londinense. Xa me teño eu referido ao asunto. Desafortunada comparación, pois unha sabia decisión levou a aproveitar unha central eléctrica, abandonada en 1982, para acubillar unha das galerías de arte máis afamadas do mundo, co conseguinte aforro, mentres que aquí a) faise ex novo un edificio xigantesco e carísimo para b) non se sabe ben. En fin. A cousa xa está feita e de nada vale seguirmos dando voltas, coma burros de nora, ao asunto. Como non se vai tirar abaixo o xa construído, eu creo, e por iso aplaudo a iniciativa do Concello compostelán, que cómpre pecharmos filas co proxecto e sermos construtivos e un pouco, por que non, entusiastas.
Fago miña, por tanto, a fermosa felicitación da corporación, e envío os meus parabéns ao propietario da idea. Dúas son as torres da catedral. Dúas son as torres do polémico edificio. Mudar o tópico skyline dunha cidade como a nosa, repetido ata a saciedade, non é tarefa doada. Menos aínda, transmutalo nunha idea gráfica que o respecta pero bota por medio case catrocentos anos, os que median entre as torres de Casas y Novoa e as de Hedjuk.
Polo demais, sirva a imaxe, universal e compostelá, clásica e revolucionaria, moderna e inverniza, para acompañar a expresión dos meus mellores desexos a todos os amigos que me fan a honra de compartir este recanto de pensamento.

Canon dixital: triunfa o sentido común

En relación á inquietante nova a que se facía referencia nestas páxinas hai días, o asunto resolveuse onte no Congreso dos Deputados coa vitoria do dereito e o sentido común. Por unha vez, cousa rara, hai que felicitar ao goberno. Non vaia ser que lle colla o gusto…

Autores e editores apoian a medida.

Isto rebenta!

Moitos fenómenos sociais non son fenómenos históricos ata que, anos ou séculos despois de teren acontecido, son examinados e reputados como tales. A shoah da raza hebrea, que mentres durou supuxo para millóns de individuos un sufrimento persoal inimaxinable, é hoxe obxecto de sesudas investigacións, case coma un obxecto de laboratorio, pois fai parte xa desa familia tan respectable e gustosa da asepsia que se chama Historia. E no matraz da Historia (en maiúscula e singular) como é natural, depúrase toda a carga de subxectividade das historias (en minúscula e plural) persoais, para ofrecer unha visión necesariamente panorámica e redutora formulada case sempre en termos de macroestruturas sociais (obviando, como consecuencia, aquilo que Unamuno chamou a intrahistoria). Non temos a máis mínima idea do que, aos efectos das historias persoais, puido supoñer, por exemplo, o inferno (ou paraíso, segundo se mire) de luxuria que o emperador Tiberio, decrépito e patoloxicamente vicioso, montou na illa de Capri na fin dos seus días. Hoxe é tomado o episodio como signo evidente dunha inmoralidade sen paliativos, que acenaba con claridade cara á decadencia dun certo réxime de dominación do mundo.
Pregúntome se pervivirán polos séculos dos séculos as declaracións de Victoria Beckham acerca do tamaño do pene do seu home. Teñen todas as papeletas para seren interpretadas, aló no territorio proceloso do futuro, coma un signo inequívoco do ocaso.

Unha nova inquietante

Vía e-mail chegou hoxe ao meu coñecemento unha nova inquietante, sorprendente, e perante a que aínda non son quen, por non dispoñer de máis datos, de me formar unha opinión sólida. Segundo mensaxe da directora xeral do Centro Español de Dereitos Reprográficos, CEDRO, e cito literalmente el pasado martes 11 de diciembre se aprobó en el Senado una enmienda a la Ley de Medidas de Impulso de la Sociedad de la Información, que establece la desaparición del canon por copia privada en 2008. Esta enmienda, presentada por el grupo parlamentario Entesa Catalana, ha sido secundada por todos los partidos políticos, excepto por el PSOE y se someterá a la aprobación definitiva en el Congreso en los próximos días.
Deixando de lado que a copia ilegal é un delicto contra a propiedade intelectual y que, como tal, a Lei de Propiedade Intelectual no seu art. 25 garante a integridade de autores e editores perante tal delicto e, no seu teor, desenvolve todo o articulado legal referente á remuneración por copia privada, como persoa comprometida coa industria da creación intelectual creo firmemente que, xa mellorable, xa modificable pois nada é perfecto, a sociedade de xestión da remuneración por copia privada CEDRO (e creo ter sido testemuña indirecta ata dos seus primeiros pasos) vén poñendo por obra dende a súa creación un labor saudable e necesario nun país onde os dereitos de propiedade intelectual eran sistematicamente pisoteados coa maior impunidade. Quen da miña quinta non lembra ter fotocopiados libros enteiros?
Dende CEDRO está promovéndose unha mobilización contra a medida prevista e a prol dos lexítimos intereses de autores e editores —principalmente— pero tamén dos dunha chea de institucións e sociedades — como UNE ou ACTA— que existen e funcionan mercé aos diñeiros que, por dereito, aos factores do mundo editorial -nomedamente do entorno científico técnico, pois ninguén fotocopia unha novela- nos corresponden.
Doutro lado, que vai supoñer a medida? A inexistencia de control contra a indiscriminación da copia ilegal? Un control aleatorio?
Achegarei máis datos e agradecerei todos os que se poidan achegar.

Dez ideas alleas sobre a actitude dos políticos de hoxe

O amigo Apicultor, asiduo destas páxinas —duro crítico por veces, pero sempre cortés e construtivo— deixaba hai uns días un comentario sobre un post no que eu salientaba certas declaracións da señora Conselleira de Educación deste noso paisiño. O comentario do cultivador de abellas ao fío, que adoptaba a forma dun decálogo sobre o atrezzo actitudinal dos máximos responsables públicos en materia de educación pareceume tan atinado e completo, que pensei sería mágoa non relevalo a un post que o fixese máis público e notorio. Fícame a sospeita de ata que punto este breve ideario é extensible a todo político à la mode, sexa cal sexa o seu ramo. En fin.
Co permiso de Api, e o meu agradecemento, aí vai.
a) Non tomar o touro polos cornos, senón acariciarlle o rabo.
b) Buscar a aprobación do electorado con promesas ou anuncios demagóxicos e puerís (a última de IU é de nota!).
c) Botar balóns fóra e escaquearse ante os problemas graves.
d) Ir tirando até a próxima lexislatura e a ver se sigo no cargo.
e) Presentar unha realidade maquillada e marabillosa, aínda que se vaia pudrindo pouco a pouco.
f) Cargar todas as responsabilidades no profesorado e ningunha no alumnado nin nos pais.
g) Buscar a axuda cómplice dos equipos directivos oportunistas e de profesores aduladores.
h) Non tomarse en serio a preparación do profesorado ante os retos presentes e futuros.
i) Non reciclar nin mellorar os servizos de inspección educativa, adoito cheo de incompetentes e vagos.
etc., etc.

Repertorio de horrores

O catálogo de obxectos intrinsecamente feos, que propoñía elaborar nun post de hai días, vai engrosándose con propostas algunhas delas insospeitadas pero todas moi divertidas. Velaí vai a relación a día de hoxe:

-as zapatillas de casa
-os gorros de ducha
-a roupa interior de algodón
-os zapatos ortopédicos
-as batas de guatiné.
-as bragas maxi que soen regalar as avoas.
-os cans que van movendo a cabeza na bandeixa traseira dos coches.
-os chándals fosforitos.
-un señor dentro dun chándal fosforito nas mañás dos domingos co xornal nunha man e a barriña de pan na outra.
-os tapices eses de caza cos cans, os cabalos, corzos e tipos disfrazados de Cayetano Martínez de Irujo Fitzstweearth e Parma Undergoing.
-as ginetas/raposos disecados enriba do televisor dun bar.
-os tapetes de ganchillo enriba dos televisores, brazos de sofá, mesas camilla…, e xa non digamos os que se usan para vestir as botellas (especialmente de Fundador).
-as figuras de touros con banderillas e folclóricas andaluzas con traxes de faralaes (nunha exquisita gradación que vai do feo ao hortera e do hortera ao kitsch).
-os xerseis para cans.
-as follas de pedimento para tramitar pagos (paradigma da burrocracia universitaria).

Se é certo que un clavo saca outro, abofé que neste curioso muestrario atopará Vde. ideas para novas suxestións . Anímese e deixe a súa cagadiña!!

...non ten cancelas

Hai unha característica anexada ao exercicio da política nos tempos que corren, que non sei se relacionar coa incontinencia verbal, coa incapacidade de discernir claramente a realidade, ou cunha combinación destes dous factores. Ben sei que os medios de comunicación son mestres en descontextualizar e/ou terxiversar o que se di. De maneira que, ao que segue, quero concederlle o beneficio deste escrúpulo, que se non… En fin, xulgue por vostede mesmo. A entrevista coa Sra. Conselleira de Educación da Xunta publícaa o xornal El País o pasado día 9. Reproduzo un par de pérolas cultivadas.
Pregunta: ¿Pero se estudia siempre en la universidad para trabajar en algo relacionado con esa carrera? ¿Lograrán las titulaciones de Filosofía o las Filologías cumplir ese requisito?
Resposta: En EE.UU las empresas de bioinformática contratan a filósofos o a humanistas.
[…]
P.: Otro requisito [do EEES] será un número máximo de años para que los estudiantes terminen la carrera. ¿No puede llevar a los centros a bajar el nivel para aprobar a más gente?
R.: No porque va a haber una evaluación y se verá que resultados alcanzan esos titulados en el ámbito profesional. Se les preguntará: “¿Dónde están sus titulados? ¿Están al frente de una gran empresa? ¿Tiene usted algún Premio Nobel?”
"Con dos narices" (por non ser procaz).

Bases para unha estética moderna da fealdade

Téñenselle dedicado grandes pensamentos, teorías e tratados, pero non hai nada de coñecemento máis intuitivo ca a estética, nada que «entre máis polos ollos». Eu creo que á percepción da beleza pásalle algo así como aos olores. Sabemos que algo cheira a polo ou a bacallao, pero si tiveramos que definir a qué cheira o polo ou o bacallao veriámonos en serios problemas para dicir algo máis ca… a polo e bacallao (excepción feita, tal vez, de don Jean Baptiste Grenouille e epónimos). De igual xeito, por qué nos parecen fermosos o Partenón ou a fonte de Platerías e feos os "palafitos" do país ou a facultade de Filoloxía compostelá son preguntas a resposta das cales esixiría tratamentos e fórmulas teóricas que están alén do vulgar coñecemento (proportio aurea, symmetria, completitudo…), conceptos sistematizados pola antigüidade clásica e que veñen estando, están e seguirán estando no alicerce da percepción da beleza en todo tempo.
Por arrimar el ascua a mi sardina, eu recomendaría a todo editor que antes de aplicar ningún criterio teórico á percepción da estética tipográfica dunha maqueta ou do grafismo dunha cuberta, se deixe influír de xeito instintivo e prima facie polo que ve e detecte se hai ou non «amor a primeira vista». Se precibe que non o hai, simplemente non hai nada que facer e xa se pode mudar o que se queira que a cousa non vai funcionar. Se o hai, e pode que non sexa un amor completo e apaixonado, logo virán análises máis detidas e cambios e axustes necesarios de cara a converter esa páxina ou esa cuberta que de entrada nos gustaron máis ou menos nunha páxina ou cuberta que nos gustan moito.
Ora, na procura dos opostos nesta liña de pensamento, opino que existen estéticas imposibles. Entre os animais, creo que a fealdade ou mesmo a repugnancia —pense vostede nunha iguana ou nunha rata— pasan por baremos máis ou menos convencionais. Pregúntome se pasa o mesmo cos obxectos, algúns moi frecuentes na nosa vida cotiá. Eu propoño elaborar un catálogo de obxectos intrinsecamente feos. Suxiro a Vde. que adique un minuto para decidir algunha cousa que lle pareza fea e engrose este corpus, que pode servir para chegarmos ao que poderiamos definir como bases para unha estética contemporánea da fealdade, algo, por suposto, absolutamente inútil pero sen dúbida altamente divertido. De por parte, comezo esta lista con varios obxectos que sosteño é imposible seren sequera bonitos:
a) as zapatillas de casa.
b) os gorros de ducha.
c) a roupa interior (masc./fem.) de algodón.
d) os zapatos ortopédicos.

Quere Vde. o 10% de nove millóns de dólares?

En moitos, moitísimos dos fenómenos que atinxen ás tecnoloxías —renuncio de hoxe endiante xa a seguir chamándoas novas tecnoloxías— da comunicación creo que nos está pasando o que confirma o proverbio: as árbores non nos deixan ver o bosque. Quero dicir que só co paso do tempo, e cunha perspectiva minimanente a posteriori, adquiriremos conciencia das consecuencias que o seu influxo está tendo nunha porción de cuestións. Deixo para outro día botar a semente dun novo debate: a eventual relación entre os índices de comprensión lectora que o informe PISA establece para os estudantes españois, os propios índices de lectura na mesma franxa e a competencia brutal que exerce, contra a lectura como actividade lúdica, toda a artillería tecnolóxica que arrodea a vida actual dos rapaces.
Hoxe quería só facer unha referencia, curiosa e festiva, a unha especie de subxénero que, pola súa frecuencia, o cibercorreo está configurando: o de estrafalarias propostas de negocios multimillonarios dende, xeralmente, países da África negra, como consecuencia indirecta da violencia política. Entre o atrabiliario da propia solicitude e o uso indiscriminado de tradutores automáticos chegan galimatías como o que segue, recibido no meu box hai ben pouco:

Por Favor Ayudame,
Mi caro, Permiten mi informarse de mi deseo de la entrada en el informe de asuntos con ustedes. Soy falta Cristian Aiden Hernandez. de la única hija de último padre Sr.Aiden Hernandez. Mi padre era un comerciante muy rico de cacao en Abidjan, la capital económica de Costa de Marfil, a mi padre ha sido envenenado y es matado por sus asociados de asuntos sobre , una de sus paseos en viaje de negocios. Mi madre se murió cuando era un bebé y desde entonces mi padre lo ha tomado tan especial. Antes de la muerte de mi padre en octubre de 2006 en un hospital privado aquí en Abidjan me llama secretamente por su parte y me indicó que tiene la suma de $9,500,000,( nueve millones de cinco cientos miles dóares) unidos de estado fue en la cuenta de orden dentro un banco principal aquí en Abidjan es el que emplea mi nombre como su sola hija para el primo de los padres depositando fondos. Y mi, explica también que era debido a esta riqueza que fue envenenado por sus asociada de asuntos. Que deberé¦ buscar a un asociado extranjero en un país de mi elección donde lo transferiré este dinero y lo emplee para el objetivo de inversión como la gestión de bienes inmuebles o la gestión de hotel. Caro, busco honradamente su ayuda de las siguientes maneras: (1) para proporcionar una cuenta bancaria en la cual se transferiré este dinero. (2) para servir de encargado de estos fondos puesto que yo tienen solamente 20 años. 3) para hacer el acuerdo para que venga en tu país para mi educación y para fijo una autorización de residencia en su pais. Por otra parte, caro, estoy dispuesto a ofrecerles un 10% de toda la suma como compensación por su esfuerzo/entrada después de la transferencia triunfada de estos fondos en su cuenta nombrada en ultramar.

Además indican sus opciones para ayudarme mientras que creo que esta transacción se concluirá en catorce (15) días en que significan el interior en ayudarme. Prever a tener de sus noticias pronto.
Gracias y que Dios les bendiga los mejores recuerdos. Yo soy disponible por todos informaciones para los differentes documentos
Gracias de Miss Cristian.

Non me diga Vde. que a especificación alfanumérica catorce (15) días non é antolóxica.

De vellas librerías

Horizontalidade da oferta, imparable avellentamento da poboación, estilización da clase media e progresivo ensanchamento da banda de mileuristas, incremento da poboación inmigrante… Velaí algúns dos importantes factores socio-económicos que, en opinión de editores e consultores editoriais (Manuel Gil, Francisco J. Jiménez: «El nuevo paradigma del sector del libro», Trama y Texturas, vol. 3, 2007, pp. 53-65), están determinando xa, e vano seguir facendo no futuro con máis intensidade se cabe, o panorama da edición mundial. Mileuristas e inmigrantes coa satisfacción de necesidades máis ou menos básicas como horizonte inmediato e a quen pouca dispoñibilidade financeira vai ficar para mercaren libros; unha poboación moi entrada en anos, para a que haberá que deseñar dende novas ergonomías de cara ao almacenamento, manipulación, ubicación e transporte dos libros a estándares tipográficos relativos ao corpo da letra que aseguren a lexibilidade…
Permítanme unha reflexión, máis emotiva ca outra cousa, sobre un destes factores devanditos: a existencia dunha oferta e unha demanda absolutamente horizontais que ten o seu prístino reflexo nas megalibrerías das grandes áreas comerciais e malls. Parece indubidable que este modelo vai liquidar en prazo brevísimo —estao facendo xa— o pequeno comercio e o esquema vertical e xerarquizado conforme o cal un establecía as súas preferencias: tiña o seu quiosco de prensa, a súa librería de vello, a súa papelería para o material escolar, a súa librería de fondo, nos andeis da cal, a través dunha grata relación, por veces de anos, co libreiro podían botarse ata horas de demorado e delicioso olleo e exploración…
Cada vez teño menos enerxías, e tal vez menos argumentos, para manter que cualquiera tiempo pasado fue mejor. Como cantaba a vella zarzuela: Hoy los tiempos adelantan que es una barbaridad. Pero, fronte á ciclópea impersonalidade da oferta de El Corte Inglés, Alcampo ou Hipercor, síntome como unha especie de "último de Filipinas" cando disfruto do ambiente dunha vella e pequena librería. En Compostela aínda fican algunhas, cheas de maxia e engado. O outro día, mercando papel charol para as manualidades dun dos meus cativos nun pequeno establecemento do Preguntoiro, fun testemuña dunha escena doutro tempo. Debe salientarse que a librería ostenta un fermoso nome: El Sol, sonora denominación polo que eu sei debida a ser o fundador albanel do Grande Oriente. O dependente, e propietario —fillo do fundador— localizou o bloc de papel charol, coa delicadeza e morosidade dun orfebre fixo con el un cilindro e, tomando un fino prego de papel de estraza dun montonciño apilado no venerable mostrador de madeira, envolveu con el o caderno, rematando a faena cun anaquiño de tesa film (ou fiso, ou celo que varias denominacións populares ten o invento) e volvendo con todo coidado o sobrante do papel de estraza cara a adentro dos dous extremos do cilindro. Ao remate da operación, ofreceulle ao neno o fino resultado do seu labor co xesto e expresión de quen, non por ter repetido ata a saciedade unha rutina, deixa de atribuírlle a solemnidade que o respecto ao cliente impón.
A noticia do peche da Librería González, na rúa do Villar, non me deixou indiferente. Gardo con afecto a imaxe do vello libreiro, pequeno e anacrónico, calada a boina e nas mans os seus mitóns, e aquel refranero casero, carcundia e ripioso, co que agasallaba á clientela: Con alcohol droga y tabaco acorta su vida el insensato.
Uha persoa próxima contoume que lle solicitou a González, hai disto ben anos, unha edición das obras completas (de Aguilar?) de Karl Marx: con toda dignidade, o libreiro espalmou os dedos da súa man dereita sobre o peito, e elevándose un algo no bico dos pés, espetoulle ao solicitante:
-Aquí no vendemos libros de ese señor.

Eles

O meu querido amigo, infatigable e desinteresado animador cultural e erudito de tantas cousas, Juan Andrés Fernández Castro —director do anuario A Estrada. Miscelánea Histórica e Cultural, que este ano, por certo cumpre dez anos e que eu me honro en coordinar editorialmente— publica precisamente no volume 10 da revista unha primeira cala sobre un fondo fotográfico excepcional, recentemente doado ao Museo estradense. Constituído por máis de 28 000 negativos (que se di pronto), a maior parte dos cales chegou en lamentable estado debido a adversas condicións de almacenamento, o fondo débese ao talento innato de Celestino Fuentes, nativo da freguesía ullá de Oca —de sona polo pazo dos Camarasa— onde naceu en 1918 e faleceu en 1987. Foi alumno don Celestino de Pedro Brey, mestre e fotógrafo da mesma parroquia —tío carnal, por certo, do dirixente popular Mariano Rajoy Brey—, de quen acaso herdase o gusto pola arte fotográfica, a técnica da cal foi depurando co paso dos anos.
Poucas cousas énchenme da emoción que transmiten as olladas destes fotógrafos de pueblo. Coñecidos son xa os catálogos de Pedro Brey (con introdución do magnífico especialista en historia da fotografía galega, Henrique Acuña) e o adicado a Virgilio Viéitez, de Forcarei —case paisano—, tras unha impresionante exposición no Museo do Pobo Galego con obras que exercían un magnetismo inexplicable sobre o espectador. Da humildade con que executaban o seu traballo en festas, bautizos, comuñóns, vodas ou sepelios á sublimidade que hoxe lle atribuímos hai tan só un treito de tempo —e nada como tempo para dotar de nobreza e dignidade ás cousas— e o recoñecemento implícito do amor co que a súa mirada tinguía todas as escenas, rostros e paisaxes inmortalizados polo obxectivo, capaz de conxelar un intre para a eternidade.
A foto que dá sentido a este post evócame un fermoso poema de Manuel Álvarez Torneiro, "Eles" (de Luz de facer memoria):

Chámanse Claudio, Pedro,
Esther, Virxinia,
Rosalía, Fidel, señora Amalia.
Segan herba.
Teñen perto os seus mortos vestidos de domingo,
E a pomba grande da pobreza pobre.
[…]
Chámanse Elías, Belisardo, Estevo,
Esperanza a do souto,
Victorio, Aurora, a da casa grande,
Inés, a tola dos catorce anos,
Balbino, o de máis sona entre os cesteiros,
Marcial o mudo…
Un campo terminal dálles sentido.
¿Qué devoción pedirlles?
¿Qué urdime de cantiga ou resistencia?
¿Cómo medirnos con medida humana
sen eles?

Libros e chimpancés

Xa me teño referido a que unha das facianas máis estimulantes e dinámicas do traballo de edición é a permanente (e necesaria) rajadura con membros desa gran constelación que gravita ao redor da produción dun libro: autores, coordinadores, maquetistas, distribuidores, deseñadores, tradutores, revisores… Isto, como tamén teño comentado, proporciona, ao tempo que unha visión bastante panorámica ou en grande angular dun mastodonte como é unha universidade, unha enorme cultura enormemente epidérmica.
Hoxe, por exemplo, comecei a mañá recibindo ao autor dun texto sobre poesía épica anglogermánica medieval. Dalgunhas xeneralidades en torno á nosa mutua devoción por Tolkien —devoción que no estrato social máis amplo pode estar na clave do éxito da obra—, pasamos a cuestións máis técnicas como as evidentes virtudes da tipografía Caxton na que o libro se compuxo, e algunha das súas eivas, como é o excesivo enlace que a súa cursiva provoca por ter o eixo excesivamente inclinado (só nun traballo así pode chegarse a un nivel tal de rizamento do rizo); a tipografía levounos a evocar a Gutenberg, o que conduciu á polémica sobre o libro impreso-dixital recentemente avivada polo invento de Amazon, do que se fixeron, por certo, eco estas páxinas. Sobre a condición de especialista en filoloxía xermánica do autor do libro, eu referinme a Lutero e o agradecido que sempre estivo ao ars artificialiter scribendi de maese Gutenberg, grazas ao cal, por medio da impresión dos primeiros folletos da historia, as teses do heresiarca foron coñecidas nos últimos confíns da cristiandade tan só semanas despois de o martelo soar —torvo heraldo do trebón que agardaba a Occidente— nas portas do castelo de Wittenberg. O primeiro banzo na globalización da información e, ergo, da cultura.
De feito, a dialéctica do libro impreso-libro dixital non se limita, como se quere ver facer interesadamente dende certas instancias, ao obxecto libro. Trátase dunha difícil convivencia entre dúas formas de información e, polo tanto, de adquisición da cultura: a impresa, sustento de Occidente dende 1452, e a cultura dixital, que, coma un feitizo e a lombos de potencialidades tecnolóxicas subxugantes, revolucionou un paradigma inalterado dende hai séculos. Así son, en efecto, as revolucións; pero ollo: as que funcionan sempre son cruentas.
Sobre as circunstancias nas que pode circular nos anos vindeiros a dialéctica complexa entre o libro impreso e o soporte dixital, outra persoa que me visitou onte evocaba unha imaxe metafórica moi fermosa e, creo, acaída ao caso. Citaba meu amigo de cabeza a Desmond Morris, autor tan de moda hai anos, e un experimento antropolóxico que se desenvolveu con chimpancés: a varios bebés de tal especie lle mostraban dous trasuntos maternos: un era unha máquina metálica sen máis artificio, dotada de dous depósitos de leite, a xeito de mamas, que, levemente accionados pola boca do pequeno, surtían dun leite doce e morno. O outro trampantojo era o mesmo armazón metálico, que daba un leite de peor calidade e máis difícil acceso, pero provisto dunha cobertura de pelo, baixo a cal meteran un material brando e mol, que, ao tempo, proporcionaba calor. Invariablemente, os cachorros preferían esta última nai.
Fetichismo? Unha especie de xenética da cultura? (Ostia, que animalada! Anque, ben mirado, non soa mal... xenética da cultura).
E é que non só de pan vivimos.

Mariño

Establece certo principio da Lingüística que a linguaxe oral cumpre unha función, básica, instintiva, de interacción, mentres a linguaxe escrita, prescindible, derivada, cumpre unha función de transacción. E esta transacción non se suxeita, como é forzoso faga a interacción da lingua oral, a tempo nin espazo algún. É así que, cos oportunos, cando precisos, acomodos e actualizacións, un lector, por exemplo, da España do século XXI pode descubrir o feitizo que agochan palabras escritas en tempo e espazo radicalmente diferentes, feitizo no que sen dúbida asenta o insubstiutíble engado da lectura (léase sobre que se lea, deixemos que tempo poña as cousas no seu sitio).
Un libro é un amigo que nunca di que non. E, coma os bos amigos, pode pasar ben tempo sen vérmolo, que un bo día o atopamos de novo e é coma se non tiveran pasado os días, os meses, os anos. Cando os libros suman a esta condición, a de portaren a lembranza ou evocación de persoas que un día foron, e que, por intermedio da transacción das súas páxinas, se nos figuran de novo vivas e entre nós, entón a nobreza do volume acrecéntase e semella sentirmos unha gratitude case física.
Eu non coñecín persoalmente a Luís Mariño. Si gardo a súa imaxe noctívaga facendo barra fixa, e cun sempiterno cigarrillo nas mans, en algúns dos pubs que hai anos eu frecuentaba; por outra banda, coñezo a moita xente que o tratou. Algunha destas persoas relatoume certos golpes de enxeño cos que Mariño se refería a algúns personaxes e persoeiros composteláns que sinalan a ironía finísima dos espíritos máis intelixentes, a capacidade do home culto, tan culto que non dubida en satirizar a propia cultura.
Tras anos de estado latente ou stand by nos andeis dunha vella estantería familiar, a onde, por pura impenetrabilidade dos corpos, confino moitos volumes cos que, no curto prazo, non sei moi ben que facer, atopo un libro amigo, que anos despois de ter sido editado, éncheme de sorpresa e admiración. Magnificamente editado, por certo, (intúo que, a xeito de homenaxe, coa prevención de contentar ao editor que foi Mariño, máis tamén co agarimo e esmero de quen debeu querelo moito), con cuberta e ilustracións interiores de Quintana Martelo, composto en fermosa tipografía ITC Berkeley Old Style da que, polo visto, o propio autor gustaba moito, de xenerosa e elegante caixa, brillantemente executado na encadernación e selección do papel e co remate dun emotivo colofón. Trátase de La química de las pasiones (Ed. Compostela, 2002, 288) compilación das columnas de Mariño en El Correo Gallego entre outubro de 1997 e maio de 1999. Ignoraba eu -oh, valor da transacción, intemporal, que todo libro agocha- a faciana do gran dominador da escrita e a expresión do pensamento, do home asombrosamente culto que foi Mariño:

A medida que la pasión cede el paso a instancias más saludables de ese híbrido al que dan en llamar vida, más escribimos sobre ella. Hay una geometría de las pasiones, una física y hasta una dietética. Fijadas sin esplendor y escaso brillo en la letra impresa nos acercamos cautelosamente a ellas como el entomólogo al mosquito anofeles, a condición de matarlas previamente, y, en su defecto, al agente que las genera. Uno, quizás por su atávica querencia al revulsivo, prefiere la química de las pasiones, aún a sabiendas de su condición de arma de doble filo: o se acrecientan o se matan.

Non se pode atopar hoxe nun xornal quen escriba así. Visto en perspectiva, e valorando o exquisito alambique no que o autor destilaba un estilo insólitamente elegante e erudito, semella mesmo un pouco anacrónico.
Non quería descubrir con este post a pólvora mollada. Sei da fonda pegada de Mariño na historia recente da cultura e as letras e, tamén, dos afectos profundos que espertaba. Non podo aventurar, por outro lado, cal é a proxección actual do baldeiro que deixou. Tal vez en 2009 -aos dez anos do seu pasamento- se organicen eventos que recuperen a súa dimensión para as xentes e xeracións máis novas. Tal vez non. Apenas quería deixar testemuño dun libro, acaso pouco coñecido, e que estou disfrutando de veras. Non será, abofé, a última vez que fale del.

These wonderful years (remake)

Un recente post no que facía referencia aos tempos de José Luis Balbín e o seu programa La clave, e os comentarios subseguintes, especialmente certas reflexións do bo amigo deste local De la Highway61, estimúlanme a unha peneira ou lembranza crítica daqueles anos.
Disque cando un un xa non ten a quen aburrir coas súas batallitas escribe as súas memorias. Non pretendo eu tanto nin creo que as miñas memorias teñan o maior interese para ninguén, agás para min, nin agora nin nunca. Hoxe movémonos nas estreitas marxes da estandarización e apenas hai lugar para a aventura nin posibilidade de atopar unha existencia que non se amose tinguida de vulgaridade. Ir aos Himalaias ou ao Polo Norte? Cousa da sección grandes viaxe de El Corte Inglés. Coñecer os grandes da política, a arte, as estrelas de Hollywood? Ídolos con pés de barro; figuras de quita e pon. Todo está descuberto, a televisión todo o banaliza e a maior parte dos relatos pretendidamente suxestivos (para quen os emite) sobre o que facemos, a quen coñecemos ou a onde fomos provocan unha irreprimible somnolencia en quen os recibe. Só a partir deste caldo de cultivo explícase a necesidade —patolóxica nalgúns individuos— a emerxer da media a custa do que se sexa.
En fin. Quero dicir que, sendo tan difícil desvencellarse da máis crasa vulgaridade pouco hei de ofrecer eu de suxestivo tirando do meu particular baúl de los recuerdos (uúu). En calquera caso, como estas páxinas (e o intercambio dialéctico que provocan) teñen algo de psicanálise, ou de catarse, aí vai a tranche de vie dun español da añada do 60 (gran reserva).
Entrei no PCE, vía Xuventú Comunista de Galicia, en 1975, con quince anos. Daquela -anorak, pelos longos- había que ler a Freud, Martha Harnecker, Marx, Malinowski, Lenin e Jung, malia non entendermos maldita a jota da metade, e, no fondo, maldicir de tales peñazos; Miguel Hernández e, especialmente, Neruda liberaban da aridez de tanto rollo malo. Escoitábase La Cantata de Santa María de Iquique de Quilapayún; Inti-Illimani e Mercedes Sosa; a Jaume Sisa, Itaca de Lluis Llach; a Aguaviva (Dos cuchillos: qué fermosa canción). Eu, que proviña nomeadamente dos Beatles, atopei certas dificultades de acomodo a este novo universo político-sonoro. Viamos as pelis de Bergmann, Truffaut, Fellini… e cousas do leste bastante inclasificables. A golpe de compañeros e compañeras do Partido e hijuelas (a LCR, o PT, o MC…) ía eu descubrindo os meles da liberdade próxima e os primeiros embates dunha necesidade sexual impostergable. Os anos que mediaron entre a morte do ditador e a aprobación da constitución foron de moito crer, de moito falar, de moito berrar, de moita euforia e moito medo. Logo, sen apenas transición, veu o ingreso, meu e de toda a miña quinta, na sicodelia dos paraísos artificiais que fixeran furor na Europa de dez anos atrás e chegaban a España con dez anos de atraso. Kul nos ollos, foulards no pescozo, pachulí, o atrezzo dun pasota. O fondo musical sufrira radical mudanza: a nova cançó por Pink Floyd, a música chilena por Camel, Aguaviva por King Crimson. Apliquei idénticos empeño e fruición ao disfrute de tales paraísos e os excesos aledaños ca, anos atrás, a alimentar o convencemento de que as esperanzas dunha España libre e democrática residían nun bote de pintura en spray e nun feixe de panfletos. Logo, coincidindo co remate da divina loucura dos primeiros anos de mocidade, veu o que Leopoldo Panero chamou, creo que moi atinadamente, o desencanto, un enorme, un profundo suspiro social tras a descuberta de que, ao cabo, tras o retrato dun futuro debuxado por tantas ilusións e conxuras á luz dos flexos e fume de tabaco non había nada, só unha nova situación na que os máis espabilados ían afastándose aos poucos dos melancólicos da revolución pois o pastel que se aveciñaba prometíase goloso e rico de aproveitar e non había sitio para resentidos nin xentes ancladas en el pasado. E daqueles ventos veñen estes lodos.
Non sei se alguén se verá reflectido nas liñas que seguen ou son unhas memorias bonsai de tinte moi persoal. Sinto, en calquera caso, que a falta dalgún pobre vítima a quen colocar estes rollos teño un blog. Que cando menos sexa depósito de tanta paparrucha.

Jódete, Gutenberg!

Utiliza partículas reais de tinta, reflicte a luz como o papel e non brilla como as pantallas doutros aparatos. Ademais, pode almacenar ata 90 000 libros, límite tan só teórico pois a súa conexión sen fíos a Internet alimenta o dispositivo ad infinitum. Eis a carta de presentación do novo soporte para a lectura Kindle grazas ao cal Jeff Bezos, fundador de Amazon, está en condicións de asegurar a prontísima, -diriamos inminente, cuestión de días- morte do libro impreso. Vivimos unha escalada na competitividade tecnolóxica (Microsoft, Apple, Amazon, Google, Adobe…) que semella ter establecido un concurso público para ver quen se apunta finalmente o mérito de cargarse o libro en papel. Imaxinan a Bezos orgulloso de tal mérito, pegando saltos e exclamando, alborozado, conseguino, por fin, jódete Gutenberg!! E digo eu, que lles faría o pobre libro? Cotas de mercado, cifras de negocio, contas de resultados? Serán estas as razóns e non unha xenreira inexplicable a tan nobre obxecto?
Sábese, dende que André Schiffrin o sistematizou nun libro nunca ben ponderado, que as revolucionarias punto com (Amazon nomeadamente) tiveron o estraño mérito de arruinar un estilo editorial sen ter sido quen de crear outro: a edición sen editores se lle chama a iso.
Ora, sexamos cautos: levo sostendo hai tempo que todo é cuestión de soporte. Miren para o trebello: pesa pouco, é manexable, non agrede á vista, e aínda por riba podes levar á cama ou a unha hamaca debaixo dun pino 90 000 libros…
Non sei que pensa Vde. Eu tiña un gato que se lle enchía de máis o comedeiro, non probaba bocado. Tiña que darlle o xusto. Porque o exceso sempre acaba aburrindo.
Un post recente sobre o mesmo asunto. Outro, moi revelador, por se quere seguir lendo.
[Imaxe tomada da edición dixital de La Voz de Galicia]

Modernidade

O libro, publicado por unha coñecida editorial do país, chámase Hai cu. Pintadas de báter. Para a súa presentación vaise poñer en escena un espectáculo multimerda que terá lugar nun local chamado Malas pécoras.
De certo que o signo inequívoco dos xenios é que todos os necios se conxuran contra el.
Estou facéndome maior.

De musica germanica

Un día que me deleitaba cunha obertura de Wagner (Lohengrin?) a considerable volume (en realidade, o único que salvo da miña profunda aversión á opera son as oberturas de Wagner), meu pai espetoume:
-Ti estás moi xermanizado.
Hai que dicir que meu pai se deleitaba, a igual ou máis volume, con Verdi, e, horror!, co género chico, que me inspira unha alerxia aínda maior ca a ópera.
Debo recoñecer, de calquera xeito, que meu pai estaba no certo. Un de entre moitos herdos que aposou para sempre das miñas relacións de mocidade con Alemaña foi a admiración profunda da súa música. Autores e grupos contemporáneos, como Udo Lindenberg ou os Rodgau Monotones, moi pouco coñecidos por estes pagos, son para min obxectos de culto. As realizacións da música electrónico-atmosférica xermana (especialmente Kraftwerk e Tangerine Dream) resultan auténticos puntos de inflexión para o melómano que subscribe. En certa ocasión que escoitaba eu Timewind, do ex-Tangerine Klaus Schulze (sen dúbida, un vinilo de cabeceira), meu pai volveu opinar:
-Agora entendo perfectamente o que quere dicir o adxectivo monótono, porque isto que estás escoitando é un puro mono tono.
Sosteño que algunas páxinas de Bach e Beethoven están sen dúbida na altura do máis estremecedor e sublime que a pulsión melódica humana ten producido. Máis modernamente, é doado apreciar como o xenio aliado cunha posición estética teórica pode revolucionar o paradigma musical contemporáneo; refírome a Verklärte Nacht de Schönberg, a dodecafonía e os seus epónimos, de calidade par á do mestre.
Un xénero do que me confeso devoto é o Lied. De Mozart a Strauss e Wolf, dende pezas leviás e festivas a introspeccións musicais fondas e tinguidas de brétema xermánica, existe un repertorio de rexistros que ningún melómano pode ignorar. Dentro do xénero, Schubert salienta, claro está, dun xeito especial. No ciclo da bela muiñeira (ah! que resabios galegos), Die schöne Müllerin, descubrín outro pico de xenialidade irrepetible. Se se ten escrito algunha vez unha música capaz de transmitir a ledicia de vivir, de amar, de oír o fresco canto dun regato nunha mañá de primavera ou de sentir o ánimo de andar o camiño sen máis pretensión, esa música son as melodías de Schubert, en simbiose excelsa cos textos de Heine, Goethe ou Müller.
An dich hab ich gedacht. Hannes Wader singt Schubert é o título dunha reinterpretación moderna e que funde a súa raigame no propio cerne popular e folklórico do Lied de autoría do cantautor Hannes Wader, que toca a guitarra, e o impagable apoio do contrabaixista Eberhard Weber, polifacético e voluble, nome asociado ao selo de jazz ECM, de prístina impronta boreal, e recrutado para a súa banda polo saxofonista noruegués Jan Garbarek.
Un disco marabilloso, que recomendo vivamente, no que o idioma alemán, tan impopular e baqueteado por razones de historia recente e a inxusta lenda negra sobre a súa escasa eufonía, soa doce, musical e cómplice, convidando á ledicia, o amor ou o recollimento na voz barítona de Wader.
N.B. Sobre as dificultades de acceso a este CD no mercado hispano, e, tras o acendido panexírico do mesmo, é posible que algún lector pense de min que hai que ser un pouco cabrón. Non se preocupen. Estou disposto a alugalo a partir de módicas cantidades a determinar. Agardo solicitudes.

Mi moto alpina

Un alto no camiño, se se me desculpa a escatoloxía. Isto que vai a seguir parece o verso dun poema automático e absurdo daqueles que tanto gustaban aos surrealistas:

Mi moto alpina derrapante

Sen embargo ten truco. Probe a dicilo todo co a: ma mata alpana darrapanta. Ben. Agora co o. Superbe! Agora co e.

Have a nice weekend!

De imagine. De verba

Iso de que unha imaxe vale máis ca mil palabras semella estar facéndose palmaria realidade no mundo de hoxe. Afeitos coma estamos a unha civilización fundamentalmente visual (botamos media vida mirando monitores ou pantallas —sempre gustei do lusismo ecrán, que lin, creo, en Ferrín—, pois iso, ecráns de cine, de tv, de ordenador, de celulares, de iPods, de blakberrys, de gps’s…) e a unha existencia rexida polas présas, creo que o cultivo sosegado da palabra sofre dunha certa atrofia. Por unha banda, sentimos ter pouco tempo para conversas repousadas. O paradigma disto é ese abominable programa de debate televisivo no que, pasados creo que 59 segundos, ao ghicho en uso da palabra caelle o micro, negación de toda reflexión serena necesaria e previa á emisión dun parecer. Lembran a Balbín, repantigado no seu sillón, coa súa boa pipa, e o seu grupo de convidados ao lume doce dun debate con todo o tempo do mundo? O tempora, o mores! Por outra, o propio cultivo da palabra vén derivando cara a formas obviamente visuais: moitos dos artigos, por exemplo, dos innúmeros suplementos dominicais rubricados por coñecidas sinaturas rivalizan, na escalada dun tipo de prosa bastante sensacionalista, no uso permanente de imaxes cotiás e próximas ao lector. A literatura, en boa medida, é cinematográfica, e moitas novelas (algunhas de autores, en consecuencia, moi amados do gran publico —malo, malo), son puros guións dunha acción doadamente traducible a imaxes (aí teñen a Brown e o seu código: non sei que é peor, se o libro ou a película...).
A indixestión de palabra escrita (vivimos, de certo, no borde dun colapso informativo) ten como curiosa contrapartida un uso cada vez máis deficiente, penso, da palabra oral. Sosteño que unha boa expresión oral —fóra factores aleatorios: timidez, medo escénico…— corresponde a unha sólida arquitectura mental. Ninguén que fale ben pensa mal. E como na vida pública é cada vez máis raro atopar quen fale ben, iso que se di dá gusto oílo, non podo menos ca concluír que, de media, neste país noso pénsase bastante mal.
O tema ten tela, xa o sei. De por parte, non sería positivo incluír no ensino, dende a primaria, unha asignatura de expresión oral? Persoalmente, creo que si.

Urxencias

Algo no que coincidirá case todo lector/a que acceda a estas páxinas e que teña algún vencello co eido da edición é que unha constante no labor cotián son as présas, mortais inimigas do traballo editorial ben feito. Porque se de algo precisa a construcion dun libro é de calma e adicación, algo, ao que parece, descoñecido no día a día. Todo son presións, apuros, urxencias e agobios, que se traducen na material e sistemática incapacidade de adicar máis de dez minutos ao mesmo choio. Todo é para ayer. Ten un que atender cinco orixinais no tempo que racionalmente debera dar para a cuarta parte de un. Así observado este fenómeno, conclúese o mesmo que pensando nos accidentes de tráfico: o raro é que non haxa máis. En efecto, o prodixioso é que traballando de común nestas condicións non caguemos moitos máis libros, e vaian saíndo como dios manda.
En realidade, nesta fuxida cara adiante que é a vida moderna, creo que isto que digo vale para as circunstancias nas que se desenvolve o traballo de moitos máis gremios ca o editorial. Normalmente, o tipo (ou tipa) que está na posición xerárquica de máxima esixencia é o tipo (ou tipa) que non ten nin puta idea da natureza e dificultades do que está esixindo. Cómo os tipos (ou tipas) máis indocumentados chegan a tales posicións de poder e, no tempo que vivimos, un enigma. Acaso alguén teña unha hipótese. Relacionarase con aquilo de que non hai nada máis ousado ca a ignorancia?
Sexa como for, sinto a necesidade de evocar aquí e agora un par de tres cousas. A primeira e a segunda son reflexións dun vello impresor, sabio e grande amigo: 1) as urxencias sempres están dun so lado, e 2) non hai traballos urxentes: hai encargos tardíos. A terceira é unha frase lapidaria e volteriana, que, a beneficio da miña saúde física e mental, preside en fotocopia o meu despacho: A force de s’occuper des choses urgentes, on oublie les choses essentielles. Persoalmente, teño demasiadas cousas esenciais para perdelas polas urxentes. Agardo (e desexo) que vostede tamén.

Momentos dunha exposición. I.

A exposición de carteis (que atopo nunha escapada de fin de semana) chámase Planeta sano e foi convocada, baixo o leitmotiv da ecoloxía e a alimentación sa, pola Fundación Caja Madrid entre alumnos de Belas Artes. O cartel que ilustra este post evócame o subtítulo dun famoso libro: The Making of Typographic Man. Ata que punto somos, en efecto, homes (vale: e mulleres) xa non tipográficos, senón aínda logográficos, fica perfectamente claro na evidente fortuna desta proposta. Transmite de xeito obviamente perverso a relación entre o consumo desenfrenado e a (im)posibilidade dun desenvolvemento sostible, e xa que logo, da conservación do planeta. Pero, do meu punto de vista, o éxito desa transmisión reside no convite implícito a que o espectador aille e identifique a imaxe logotípica de cada unha das marcas comerciais que compoñen o texto. A pregunta parece de concurso gilipollas:
-É vostede un home (ou muller) tipográfico? A ver se as adiviña!

Momentos dunha exposición.II.

Deste prodixioso alarde de pertinencia e imaxinación fiquei cun regusto amargo: Co que me gustan as hamburguesas!

Dous puntos (filipinos)

Sobre o valor semántico da puntuación tense escrito abondo. Lembro eu un compañeiro do bacharelato que mal copiou do libro nun exame e escribiu:
Mahoma nació en la Meca a los siete años. Abandonó su hogar para marchar a…
José Antonio Millán chegou a titular un libro sobre ortografía creativa, moi divertido e rendible do punto de vista práctico, cunha coñecida anécdota: a do rei —creo lembrar que Felipe II— que mudando de lugar unha soa coma no billete que dirixiu ao xurado salvou da morte un condenado: de Perdón imposible, que cumpla la condena a Perdón, imposible que cumpla la condena.
Recentemente dous humildes puntiños salváronnos dunha boa. Iamos editar un inventario de distribución de certa especie de coleópteros galegos (aquí, por certo, pensando nos coleópteros, é onde resulta claro ata que punto o "feito diferencial" reside nunha mera coincidencia biolóxica, porque, que é un coleóptero galego? algo diferente dun coleóptero de Cacabelos?). Indo ao caso. Como os autores da obra tiñan lexítimas e moi loables pretensións de difusión internacional, ao lado da mención de Galicia no título do libro engadían (NO de España), establecendo, claro, a referencia ao punto cardinal concreto da vella pel de toro onde habitan os bichos en cuestión, e non facendo apoloxía —bastante extemporánea en libro de tal natureza— de separatismo político e coleoptérico. Como queira que, aínda máis no eventual ronsel das esixencias ibarrtéxticas, o sintagma ofrecía un aspecto inquietante: Coleópteros de Galicia (NO de España), máxime coas maiúsculas, decidimos incrustar dous piadosos puntos N.O. de España que alonxaban as nubes de interpretacións perigosas. E é que isto da edición é un traballo, por veces, de alto risco.

Memento

A reedición do extraordinario elepé Senderos de Traición de Héroes del Silencio (1990, con produción do Roxy Music Phil Manzanera) por parte de El País, e o poder evocador da música, que é coma un alud, retrotráeme a días nos que este menda era o batería dun grupo e tiña un mapa do mundo moi diferente ao que ten hoxe. Días en que era doado venderse pois cualquier oferta era buena. Angueiras, fillos, hipoteca, centos de compromisos, enrugas, canas… rematan por vencer os espíritos máis fortes. Conste que non me queixo: de todo, ata dos pasos máis arriscados, quitei unha lección. Non nacín poeta, profesor, blogger, editor nin intelectual. Desconfío sistematicamente da xente que dá a impresión de ter sido sempre o que agora é. Fuxide, especialmente, de quen non permite adiviñar que un día foi neno. No meu caso, de feito, o camiño cara ás condicións que hoxe me definen foi ben revirado, cheo de ocos, riscos, sombras, … pero, como o tempo é un escultor que sempre traballa pro domo nostra, o pouso que fica na lembranza é o dun superviviente. O dun heroe do silencio. Perde tres minutos e acaso pilles o que quero dicir.

Claves de senrazón práctica

Todo ten diferentes claves segundo onde, como, cando e porqué. As claves da violencia xuvenil no Bronx, Horcasitas ou El Carmel son, de certo, parcialmente comúns e parcialmente diferentes, pero relaciónanse en calquera caso con moitos dos males derivados das grandes aglomeracións, das marxes dos monstruos urbanos construídas do aluvión da desesperanza, o paro, a inmigración, o desencontro, a desigualdade de oportunidades, a difuminación dos valores fundamentais perante a sublimación dos males, as drogas, o sexo barato…
E Boiro? É inútil buscar nun rapaz de quince anos unha saña así apelando a lugares comúns verbo da violencia xuvenil. Nada de nada. Aquí hai que ir cara a atrás e cara aos lados. Educación e contexto.
Educación. Non podo imaxinar (ou, mellor, non quero facelo) aos pais dese rapaz nin aos dos que o jalean entre bromas para que siga mallando e propinando couces na cabeza ao outro neno de catorce anos que, deitado no chan, procura safarse da tunda.
Contexto: fendas. Hai en Galicia terribles traumas no complicado paso entre os elementos dunha sociedade rural, pobre, pechada en si, atávica, brutal en moitos aspectos, que muda —en trinta anos o que non mudou en trescentos— cara ás formas dunha sociedade democrática, rica, urbana, aberta, civilizada. Neste paso, fundamentalmente caracterizado pola confusa identificación entre democracia e todo vale, entre modernidade e ausencia de valores, prodúcense permanentes indixestións. Non será a última. En última instancia, o vídeo deste rapaz de Boiro evoca o abandono de todo o mellor que tiña a sociedade rural da que, con seguridade, provén e a asunción de todo o peor que ten a sociedade urbana, á que, coma quen di, acaba de chegar.
[Cuestións anexas].

Chinda, chinda...

Seica hai un concurso público para fixarlle unha letra, democrática, zetapeana, enrollada, guai e consonte os tempos, á vella marcha de granaderos . Iso de ver aos xogadores das seleccións de fútbol de medio mundo movendo os beizos mentres escoitan os seus respectivos himnos e os de aquí calados coma estatuas non está nada ben.
Na España de Franco había unha oposición de baixa intensidade e raizame popular, baseada en chistes malos sobre su Excelencia. Aquilo de que cando visitaba Marín lle berraban Marín con Franco! Marín con Franco! ou aquiloutro de que se a filla casara con Tom Jones o neto había chamarse Paco Jones Franco, e moitos máis que o respetable lembrará. Nesta liña, de certo que moitos lectores recordarán o texto galego, escatolóxico, irreverente, absurdo e inofensivo- e que se perpetúa, polo visto, xeración tras xeración (os meus fillos sábeno á perfección e lles causa a mesma risa ca a min cando tiña a súa idade)-, aplicado á música do himno nacional:

Chinda, chinda,
as cachas de Dorinda
postas a ferver
e pronto Lucifer
comeulle nas merdas
que tiña na cu
parabará, bará
parabará, barú.

Non o enviarei o envío ao concurso, ou? Case seguro que non lles gusta.

Something about me

Dentro do censo de blogs sobre edición, libros e lectura, Trama y Texturas publica hoxe a referencia a estas páxinas. Grazas pola iniciatica, Txetxu!

olibrodetodaavida.com

A maior parte das veces, cando entro a dar un bico de boas noites ao maior dos meus pequenos, trece anos, atopoo lendo (a cursiva é miña). Un día é un volume dunha colección de rapaces futbolistas que o trae tolo; outras veces é un Tintín ou Astérix (ah, os clásicos!); outro día, algún dos álbumes gráficos de Star Wars, unha versión adaptada do Quijote, por esixencias escolares, ... libros (a cursiva é miña). Books. Ou b.o.o.k.s.
O meu pequeno é un neno do seu tempo: ten ese manexo asombrosamente intuitivo de todo tipo de e-trebello: móbiles, mp4’s, dvd’s, cámaras dixitais, e todo tipo de novo programa e aplicación do seu ordenador son pan comido para el. Naturalmente que dedica tempo ao contacto cos seus colegas a través do messenger. Pero, chegado o momento, non é quen de resistirse ao pracer incomparable de pechar o sistema e desconectar con case todo, agás co universo que agochan as páxinas dun libro, no delicioso contexto da quentura e Gemütlichkeit do leito (disto os alemáns saben moito) na fin do día. Un clásico.
Ademais de facer bo este atinadísimo slogan ministerial (cousa rara) Se ti les, eles len, o exemplo do pequeno Roberto, sérveme para escoitar ao corazón máis ca a cabeza e introducir o tipo de elementos que van facer pervivir a lectura sobre o papel dese extraordinario artefacto que é o libro impreso, practicamente inalterable dende o seu nacemento, pois —ao estilo doutros produtos da marabillosa inventiva humana, como por exemplo a roda — naceu perfecto. Así, mentres as novelas de Pérez Reverte ou Lorenzo Silva sigan conciliándose coa sombrilla, un bo repousacabezas e unha tarde de praia, ou o último best-seller co cumprimento de certas funcións fisiolóxicas (ah! os clásicos!), a pervivencia do libro (non hai que engadirlle adxectivos: o libro, o que sempre foi un libro: os adxectivos necesitaranse para os outros produtos) ten un horizonte moi longo.
Agora, máis dende que Google fixo o anuncio da súa mastodóntica biblioteca, anda o galiñeiro moi alterado con novidades como os repositorios dixitais, conceptos cos que enchen a boca dirixentes culturais e académicos dor de ajora. Que dúbida cabe da maior difusión que tales contidos atoparían en Internet? De momento, con todo, percibo que case todo o mundo prefire a difusión discreta, máis metódica e lenta, pero segura por tanxible, que ofrece o produto impreso ca a distribución babilónica, confusa e pouco controlable da Internet. Eu mesmo, desmoralizado con datos como o número de blogs que hai no mundo, estou coqueteando —líbreme deus de superfluas vaidades— coa idea de facer un libro cunha boa chea de reflexións desta bitácora, convencido de chegar así a moitos máis lectores ca aos asiduos deste local (a quen, polo demais, agradezo fondamente a súa inmerecida fidelidade), e persuadido de que os méritos daquelas non deben ser moito menores ca os de moita obra insigne que por aí anda editada. Alá veremos.
Ao que vou é que a realidade parece dar trazas do camiño xustamente contrario ao que moita xente reputa por inevitable: a progresiva dixitalización de toda letra impresa. Aí está o exemplo da fantástica blog Trama y Texturas que tras varios anos en formato internético, deu o salto en 2007 ao formato impreso en forma de soberbia (e interesantísima) revista, á que, por suposto, aboneime de contado. E non falamos precisamente de profanos, senón da mellor revista especializada no eido da edición que se teña feito en España.
O outro día, un entusiasta do rollo este dos repositorios dixitais, transmitíame o seu convencemento afirmando:
-Ademais, o mellor de todo é que todo está en .pdf, de xeito que o podes imprimir comodamente, encadernalo en canutillo e ler logo onde che pete.
Unha pescada que morde o rabo. Para tal viaxe tanta alforxa?

A F.E.N. de hoxe

No bacharelato dos anos sesenta e primeiros setenta os nenos e rapaces tiñamos clases de Formación del Espíritu Nacional, F.E.N. As nenas e rapazas de Formación del Hogar. As nosas as impartían membros da Frente de Juventudes. As das nenas da Sección Femenina. Nós xogabamos ao fútbol e elas facían labores del hogar.
O profesor de FEN era delgado, seco, de permanente mala ostia, fumaba coma un carreteiro, distinguía cunha especie de afecto aos nenos da vila e tíñalles xenreira manifesta aos da aldea. Cando preguntaba a un neno que de ónde era, e o neno dicía Da Estrada e logo lle preguntaba a rúa e o neno, no canto da rúa, dicía o nome dunha aldea, o profesor de FEN rebotábase e dábase ao demo e dicía, cunha amargura desproporcionada: Hijo, si soy de Mourente, no soy de Pontevedra.
Porque o profesor de FEN era de Mourente. E alcólico. No fondo era un miña xoia, ao que, por estraña razón, lle morrían os fillos ao chegaren a unha certa idade. Moito me lembro aínda dun que lle chegou a bastante maior, pero logo morreu, que lle chamaban Luisito, coma ao pai. O profesor de FEN ía nos desfiles oficiais e procesións relixiosas do pueblo, canda as autoridades, coa camisa azul e o uniforme branco de Falanxe, compoñendo a imaxe dun fascismo subdesenvolvido e miserento, un lonxano remedo de totalitarismo itálico pero de personaxes solitarios, pequeneiros, infelices, dados á dipsomanía, os terrores nocturnos e as úlceras de duodeno.
As clases de FEN xiraban sempre arredor do mesmo rollo: José Antonio, Onésimo Redondo, Ramiro Ledesma, o discurso de la comedia, o mal que andaba todo na España roja, o Glorioso Movimiento Nacional que foi salvación, o fuero de los españoles, a morte de Matías Montero, as leyes orgánicas, as efemérides do mes de outubro, as efemérides do mes de maio. O profesor de FEN empregaba arreo unha palabra que a min me soaba a algo brando e maleable: postulados.
Nos dous anos posteriores á morte de Franco, o profesor de FEN foi esmorecendo, aillado, acurralado pola ruína progresiva dun réxime que o sustentara —non só no económico mais aínda no persoal— durante toda a vida. Mentar nas aulas a Onésimo Redondo cando as rúas de España eran un clamor a prol da amnistía xeral tiña narices, claro. Rematando o COU —xuño de 1977—, e coa euforia derivada da impunidade de sabermos a un tris de largar do Instituto para sempre, ofendimos a inviolabilidade dos armarios profesorais, onde se gardaban os extractos persoais dos alumnos e botámonos a ver que poñía o de FEN: da maioría de nós, poñía ojo, alumno rojo.
Agora non hai FEN. Hai Educación para la Ciudadanía. É consubstancial ao exercicio do poder político a tentación irresistible de dirixir, controlar, moldear conciencias. Non me retruquen tonterías, por favor. Falo de essentia, non de accidentia. Pódese ensinar a respectar un gai ou un inmigrante como se ensina a lei de Ohm ou os principios da termodinámica? Vivimos moi desorientados porque nos dirixen persoas moi desorientadas. Iso é o que creo

Fendas

Hoxe pola rede rula todo tipo de pijadas e curiosidades varias. Teño xa por norma, por exemplo, non abrir o aluvión de .ppt que chegan ás miñas caixas de e-correo, normalmente relacionadas —nunha sorte de especialización que non chego a entender— co entorno laboral, o sexo e as relacións-percepcións mutuas homes-mulleres. Indúcenme a pensar o desocupada que debe andar a peña e non son quen de ceibarme da intuición de que os individuos/as que prestan atención (normalmente en horas de traballo) á confección-envío-recepción-reenvío deste tipo de chorradas de power point non son xente de moita substancia. Sen ánimo de ofender a ninguén.
Unha chuminada internética destas, que deveu documento arquicoñecido por maxia dos MMS e e-mails, foi en orixe un rexistro sonoro magnético (supoño que realizado cunha cassette de man). Trátase das declaracións, creo que realizadas nas portas dos xulgados de Santiago, de dúas testemuñas —unha muller e o seu home— do caso de homicidio, pola volta do concello de Val do Dubra, dun jicho cun obvio trastorno mental, quen, tras ameazar reiteradamente a un veciño e destrozarlle unha moto cunha machada, é morto por este dun trancazo na cabeza. Paréceme bastante evidente que os elementos cómicos da gravación (o castrapo dos depoñentes e o seu intento de falar fino, a súa fonética vulgar —gheada, rotacismo, paragoxe—… na forma, e o fondo de atavismo primitivo das relacións humanas que, sen o quereren, describen), pasarían totalmente inadvertidos a un cidadán rural galego, pois ese é o seu medio habitual de desenvolvemento, e en nada do que a nós (clase media urbana e ilustrada) nos fai risa descubriría el elementos que movesen a tal. Non deixa de resultarme inquietante pensar que o mesmo que fai escachar aos meus amigos sería indescifrable no seu potencial hilarante a cidadáns cos que compartimos espazo físico e de convivencia social. E isto remite claro está á fenda sociocultural, profunda e en moitos respectos bastante irreconciliable, da nosa sociedade galega. Eu, íncola de chalet adosado en corazón de fermosa zona rural —id est, habitante dun ghetto inverso, ¿ou non?— vivo a moi pouca distancia física de seres humanos dos que sinto me separa unha gran distancia social, cultural e, por ende, cronolóxica. Por veces pregúntome se o tipo que me trae a leña ten sentimentos parecidos aos que eu experimento cando oio, coma neste momento, o piano sublime de Keith Jarrett e enxergo unha lua estremecedoramente chea dourar no solpor a terra en penumbra da Amaía.

Visita obrigada

Papás e mamás de todo o mundo: non o perdades!

Consola saber que aínda existe sentidiño.

Sen pena nin gloria

Por un conxunto de razóns complexas de sistematizar, pois son diferentes en cada caso, o príncipe Hamlet, Macbeth, Ricardo Corazón de León, Roland (o da Chanson) ou Till Eulenspiegel teñen para o público contemporáneo máis ou menos culto unha relación íntima e inequívoca, ata o simbolismo, con certas nacións (ai! xa empezamos): Dinamarca, Escocia, Inglaterra, Francia, Alemaña… E o Cid? Si, si, o Cid Campeador, Ruy Díaz, natural da aldea burgalesa de Vivar e de estatua ecuestre en Burgos, cabaleiro nun garañón exepcionalmente dotado. ¡Recio me lo levantais! Hai anos dicíase que o Cid, como don Qujiote, non é burgalés nin este manchego: son… españois. Pero hoxe... con el hecho diferencial hemos topado. Xa a temos montada. Hala, ás manis do PP, eu, don Quijote, o Cid e máis a bandeira roja y gualda.
Así é que o único aniversario posible do grande poema épico das letras hispanas (o setecentos cumpreanos do Poema del Cid que en 1307 asina un tal Per Abbat, único texto que ten legado á posteridade a voz rexa e sonora dos xoglares dos inmensos campos de Castela) pasou, e pasará inadvertido, como o que é para estes tempos: unha celebración politicamente incorrecta ata a médula.
Eu teño, herdo da biblioteca do avó, unha edición moi querida do venerable monumento: a de Ramón Menéndez Pidal en «Clásicos Castellanos» de Ediciones de La Lectura (logo Espasa-Calpe), Madrid, 1913. Desemboquei na edición pidaliana con algunhas calas previas, e, estimo, necesarias: a adaptación da colección «Historias» de Bruguera (qué servizo cultural o de Bruguera!!) da novela, moi pouco coñecida, de Joseph Lacier (agasallo que me fixeron con cinco anos todo o máis), e, por suposto, a película de Anthony Mann cun Cid guaperas e cachimán e unha Jimena neumática (Charlton Heston e Sofia Loren, al respective) recordos atesourados en recunchos especiais das memorias de nenez.
Lembro pasaxes enteiras do poema, tinguidas dun engaiolante arrecendo medieval; aínda hoxe gusto de picar acó e aló nas páxinas do volume, de basto papel pencado de manchas de humidade, salferidas de notas manuscritas ―lingüísticas, literarias, eruditas― de man dun estudante de filoloxía de apenas vinte anos. Sen dúbida, un factor fundamental da miña formación. Un capítulo do extraordinario estudo filolóxico de don Ramón chámase «Valor nacional del poema». Arrenéjote!
Nota toponomástica: como será que Cid é un apelido tan vencellado a Ourense? Será que don Ruy tiña moza en Allariz?

De profundis

Que mundo de tolos. Organizamos foros internacionais contra o racismo e pagamos verdadeiras fortunas polo pedigree dun puto chucho para presumir diante dos amigos e humillar ao piernas que só ten un palleiro (mestizos chámanlle agora).
Vou no coche, oíndo a radio. Venres, tarde. Unha voz falsamente entusiasta, de locutor claramente local que confunde invitación con berrido, propón nos espazos de silencio que deixa unha machacona sintonía dance:
¿Te gustan las motos? ... ¿Te alucinan sus curvas, su potencia, su rugido? ... ¿Te gustan las chicas que las montan? Entonces tienes una cita el sábado en discoteca XXX, en XXX! ... Las mejores y más potentes motos del mundo rugiendo para ti con las gogós más explosivas!! Fiesta del motor en discoteca XXX, en XXX. ... Una fiesta para que calientes tus motores y los pongas al límite!
Agora engádanlle, en tempo real, invidiuos/as de quince a, digamos, trinta anos; música a un volume que non permite a comunicación verbal; alcol e, probablemente, drogas de deseño e/ou cocaína, e un automóbil ou moto á porta.
Que mundo de tolos. Non hai carné por puntos nin control de ningún tipo que poida loitar contra unha hiperestimulación tan indiscriminada (e legal) dos sentidos máis primarios.
Prefiro non imaxinar os titulares dos xornais o luns.
Máis sobre o particular.