30.6.12

Palabras de gratitude

[Texto completo do discurso de agradecemento á concesión da Insignia de Ouro da Asociación de Fillos e Amigos da Estrada. No Recreo Cultural da Estrada, a noite do 22 de San Xoán de 2012]
Atribúen ao actor británico Richard Burton, que viviu nunca vintena de países, o pensamento de que  un é de onde ten os libros. Eu os libros, centos de eles, herdados en boa parte do avó e en boa parte do meu pai, téñoos agora nunha biblioteca que mira, dende os cómaros de Brión, o fermoso val da Amaía, coa torres do Obradoiro e a Berenguela ao fondo, pechando o cadro. Pero, malia os libros e o fermoso pensamento do grande actor británico, eu son da Estrada, nacín nesta prezada vila, na rúa Serafín Pazo, barrio de Bedelle, e alí remiten as lembranzas douradas da nenez, pois como dixo Søren Kierkegaard somos a nosa infancia. O ultramarinos de Sofía; as correrías e xogos na veciña alameda; as visitas á alcaldía para pedirlle cartos a papá; o cine, que curiosamente sempre se chamou Teatro Principal malia que só había un, e no que irmáns e curmáns entrabamos de gratís, pois o tío Mundo era o xerente; o carro de cabalos que todos os días viamos pasar para o matadoiro; o tíovivo que polas festas se instalaba nun solar a carón da casa dos Carballeda e no que había un caballito chamado Mustang que era o meu preferido; as pelis da infantil ―Maciste, el enmascarado de Plata con aquelas dobraxes mexicanas irrepetibles― e as bolsas de pipas La Pilarica (Qué rica la Pilarica, repita) e Facundo (Y dijo el toro al morir: siento dejar este mundo sin probar pipas Facundo). A miña nenez, que foi unha nenez de Enciclopedia Álvarez, leite en pó, la canción del Cola-Cao, o grupo Escolar José Antonio e os veráns no campamento Paco Leis que a OJE tiña na praia das Sinas, foi unha nenez feliz, malia que, como dixen nun poema moitos anos despois, ata o universo era escaso naqueles tempos. Emporiso, quen de neno ten afecto teno todo. Coubéronme en sorte un pai e unha nai que, a falta tal vez doutros bens máis prosaicos e materiais, me legaron o mellor dos herdos: a universal e perenne lección da honestidade, da integridade e da coherencia, valores que, por certo, hoxe resulta ben difícil transmitir. Pero, en fin, todo muda ao son dos tempos e de pouco vale acubillármonos en saudades superfluas e improdutivas melancolías que a nada conducen. O mellor aproveitamento que podemos tirar do pasado é a súa proxección no futuro, algo que, ao meu entender, practica moi ben a nosa Asociación de Fillos e Amigos da Estrada, que todos os anos, nestes días limiares do verán e veciños da festa do neno mártir Pelaio, colleita os froitos de ricas sementeiras e as ofrece como homenaxe de futuro a unha vila puxante e pródiga en figuras senlleiras nos eidos máis diversos: a cultura, a ciencia e a investigación, a actividade política e empresarial, o altruismo, o deporte, as artes… Nesta selecta nómina de figuras a quen a Asociación leva galardoadas co seu recoñecemento anual, eu atópome, segundo adoita dicirse, como un polbo nun garaxe, pois sinto sinceramente que a xenerosidade desta distinción está en proporción inversa aos meus pobres e escasos méritos. Se acaso algún teño, ese mérito é o do traballo constante, o da convición e o do entusiasmo, receitas, por certo, ben recomendables para escuros tempos de crise. Pablo Ruiz Picasso dixo nunha entrevista que a el as musas sempre o pillaban traballando. Mutatis mutandis, eu non coñezo outras musas que o esforzo, o compromiso, o afán de superación, o traballo en equipo, o recoñecemento e estímulo aos méritos e capacidades dos demais, e, ao cabo, o empeño en facer as cousas ben sen agardar máis recompensa nin ouropel que a satisfacción do labor ben feito. Se credes que isto é merecente do galardón que hoxe me entregades, douno por ben recibido.
Agradezo á Asociación de Fillos e Amigos da Estrada, e moi especialmente ao seu presidente don Alfonso Varela ―membro esgrevio dunha familia moi querida pola miña―, terme incluído na selecta nómina de fillos predilectos desta miña prezada vila. Ao profesor Manuel Sanmartín, amigo, colaborador en tantas batallas e paisano, o seu padrinado neste acto.
Dúas palabras finais. Disque detrás dun grande home sempre hai unha gran muller. Permitídeme que altere esa sentenza, no fondo bastante machista. No meu caso, si hai unha gran muller, pero non detrás senón ao lado, mesmo moitas veces diante, e o home é máis ben normaliño. A Sonia, a miña dona, a miña compañeira de singradura, a nai dos meus fillos, débolle tanto que supoño que o día menos pensado terá que rescatarme, como aos mercados financeiros. Finalmente, quero expresar o meu desexo de que esta distinción honre por sempre a dúas persoas, a quen lles debo, non moito, senón todo: Carmen Valdés e Mario Blanco. Boas noites e moitas grazas.

20.6.12

Krísis (en grego 'elección')


O chiste, clásico, é do grandísimo Gila: «―Niño, ¿tú cuantos años tienes? Diez. Pues yo a tus años ya tenía once». Cantas máis velas, en efecto, engadimos á tarta, máis imos cedendo á perigosa sedución de «Eu, aos teus anos…», argumento que simboliza unha relación traumática co presente, en virtude da cal o pasado aparécesenos como unha sorte de Arcadia feliz na que reinaba a harmonía e os carballos secretaban docísimo mel. Eu creo, polo demais, que é consubstancial á nosa condición humana crermos que os tempos que nos toca vivir son sempre os da apocalipse final e que nunca o mundo coñeceu tanta falsidade, egoísmo, crueldade, depravación, envexa, frivolidade e  estupidez. No canto de ler tanta tontería envolta niso que chaman novidades, permítome recomendar ao benévolo lector unha novela clásica, Sinuhé o Exipcio, na que o finés Mika Waltari demostra, con mestría de espadista, que non hai nada novo baixo o sol e que ata os extremos máis rigorosos da vesania están xa inventados. Baixo este prisma, intento todos os días relativizar as consecuencias da profunda crise dos nosos días. Vale que cada momento ten as súas condicións peculiares e que de pouco serve alimentarse patoloxicamente do pasado, pero levar ao extremo este criterio sería tanto como negar as proveitosas leccións da nosa propia experiencia. Un exemplo. Cóntanme que un grupo de alumnos universitarios están pechados en certa facultade pois reclaman que a súa biblioteca abra toda a noite. Polo visto, se lles explicou que os custos de mantemento e persoal que esa ampliación de horario supoñería é inasumible na actual situación de carestía de recursos. Penso: a) se non pode ser, non pode ser. Que estuden na casa ou dentro dunha banda horaria razoable, pero b) estes mozos pertencen a unha xeración cunha nula tolerancia ás negativas. De xeito tal, infiro: a) na miña mocidade, reclamacións sociais, políticas e ideolóxicas de moito máis calado (e non a pataleta duns consentidos) se arranxaban en media hora cunha dotación dos  «grises», pero b) ¿non é certo que en todo tempo a mocidade é a idade da rebeldía, e que, mutatis mutandis, é o máis natural que os mozos manifesten a súa inadaptación? Sinto, ao cabo, que só teño dúbidas nesta época de incertezas e agoiros. Chego a intuír en cada rescate financeiro un moderno tratado de Versalles, que rematará por alentar algún mesías de gardarroupía a salvar a patria. Porque se algo sobra na historia son crises e caudillos.

13.6.12

Mundos paralelos


Dotado da sensatez propia de quen botou a sonda na tontería humana sen lle atopar fondo, o exalcalde da Coruña, Francisco Vázquez, referíase en certas declaracións ás preocupacións reais dos cidadáns fronte ás cuitas que políticos e medios de comunicación queren facernos sentir coma nosas. Naquelas declaracións afirmaba, con ironía, que a reforma do Senado era un asunto que de certo non deixaba durmir aos españois. Eu creo, en efecto, que vivimos en mundos paralelos. Ata a emerxencia da xeración Marconi, a aldea global e a máis recente eclosión da Internet, a xeneralidade das persoas apenas si tiñan outro horizonte que as luces e miserias da súa vida cotiá. De feito, deses mundos paralelos, un, o tanxible e próximo, segue sendo o mesmo que foi sempre: o constitúen as nosas angueiras, rutinas, suores, ledicias e tristuras cotiás e abondo temos de aturar con todo: traballamos (ou buscamos traballo) e representamos como podemos os papeis que a vida nos asigna: pais, nais, irmáns, fillos, xefes ou mandados, ricos ou pobres, sans ou enfermos, famosos ou descoñecidos, populares ou anónimos, sos ou acompañados…  O outro mundo é, en termos históricos, unha novidade, pois ata hai nada o peso dos mass media era socialmente inapreciable: complexos asuntos que se desenvolven nun entramado paralelo ás nosas venturas e desventuras íntimas e respecto dos cales, penso eu, se incrementa pouco e pouco o convencemento da nosa absoluta incapacidade, en canto meros cidadáns, para influílos. Non sei vostede, pero eu, cando a media mañán, decido tomar un café cun bocado e botarlle un ollo ao xornal que teña a man, comprobo as miñas insalvables dificultades para desenguedellar as claves do conflito sirio, da crise de Bankia ou do rescate financeiro do país, e, cun sentimento non exento de pudor, mesmo recoñezo que, no maremágnum dos compromisos diarios, me importan tres puñetas. Ben sei que na periferia informativa (sexa impresa, dixital ou audiovisual), unha lexión de hermeneutas, eséxetas e arbitristas de toda laia están ao meu servizo para a correcta interpretación, e aínda solución, de tan trascendentes cuestións, pero, ao cabo, tal balbordo mediático remata por frustrar máis a miña pretensión de ser un cidadán exemplar e impecablemente informado. O finado de meu pai, que era home tamén de probada sensatez, saltaba directamente todas as páxinas internacionais do xornal. Unha vez interrogueino sobre unha práctica tan peculiar e repuxo: «Pero ti cres que a min me importa o que pase en Tailandia?». Pensei: tampouco é mal sistema.

10.6.12

O pasado


Ao emblema de Falange Española un amigo meu chamáballe a nécora. Na fachada do Grupo Escolar «José Antonio», onde eu cursei o ensino primario, había unha enorme nécora de fundición. As aulas estaban presididas por un crucifico de madeira flanqueado pola vera effigies de Su Excelencia e mais de José Antonio, a camisa escura arremangada e a expresión de adusto miliciano. Naquel grupo escolar facía un frío sobrenatural, perante a cal o mestre defendíase cunha catalítica que apenas era quen de arrequentalo a el. Malia os gamberros que, con primor de namoradas, nais e tías calcetaban para nós, as orellas enchíanse de frieiras todos os invernos e era un clásico que o compañeiro do pupitre de atrás che beliscase os sabañóns, o que producía unha dor imposible de esquecer. Cando viña vendaval, Ramiro, o porteiro, facía unhas hábiles amarrallas para evitar que as fiestras saísen disparadas polo vento. O Grupo Escolar «José Antonio» era un micromundo de machos. Había, si, mestras,  pero só para os parvulitos e tamén unha señora que, nos recreos, nos daba leite en pó mesturado con auga quente, unha potaxe cun sabucho entre a masilla dos cristais e o papel húmedo. Os mestres eran señores de traxe e gravata, que fumaban caldo, tiñan os dedos e os dentes amarelados do tabaco e seguían ao pé da letra os itinerarios didácticos da Enciclopedia Álvarez. Os castigos físicos eran unha norma pedagóxica elemental, que ninguén cuestionaba e se suxeitaban a procedementos diversos: a palmeta de madeira, o simple pero sempre efectivo bofetón, o axeonllamento da vítima, que podía incorporar algunhas suxestivas variantes como as chapas de botella cara arriba contra os xeonllos ou a peseta apreixada polo narís contra a parede. Nos recreos daquel mundo de machos había pelexas diarias convocadas por vía do honor no patio de atrás. Daquelas refregas entre cachorros dimanaban erosións, feridas e contusións de toda índole e mesmo algún dente partido. Pero era un mundo normal, que ninguén percibía como violento. Os nenos eramos unha sorte de elementos estraños nun universo de adultos que nos mantiñan permanentemente na marxe das súas angueiras e labores cotiáns. Hoxe, vendo as riadas de adolescentes, europeos de primeira, finos e fermosos ―o noso recambio para o futuro―, agardando no campus universitairo para a selectividade sentín un arrepío ao lembrar o pensamento de L. P. Hartley: o pasado é un país estranxeiro; alí as cousas fanse doutra maneira.