20.12.18

Stupid woman


Desequilibrado, carroñeiro, gilipollas, ignorante, mentireiro, inmoral, facha… o insulto rampante, ordinario e vulgar é unha práctica cada vez máis asentada no clima político, e especialmente parlamentario, patrio, o cal non me estraña nada contemplando a ensaladilla que é hoxe a nosa vida nacional e o niveliño dalgúns patres (e matres, vale) patriae. Certo é que adoptar a descualificación como argumento é algo, en política, tan vello como o mundo. Ora, ata a descualificación e o insulto poden revestirse coas galas da intelixencia, a finura e a elegancia. Na quenda de réplica a un deputado laborista no parlamento británico (estes días, por certo, ben de moda), Churchill dixo del que era un home modesto con moitas razóns para ser modesto. Pódese ser máis exquisitamente irónico para chamar mediocre, ou francamente parvo, a alguén? Coñecida é tamén a liorta que, esta no Congreso dos Deputados en tempos da República, enredou, creo lembrar, un socialista cun monárquico. Cando un deles preguntou retoricamente ao pleno qué cabía agardar dun home que gasta calzóns estampados, este advertiulle na réplica que pasaría por alto a indiscreción da súa dona. É difícil ser máis enxeñoso para tildar alguén tan finamente e con tanta chispa cun dos apreciativos probablemente máis escarnecedores da lingua: cornudo
O insulto en política non coñece fronteiras e, cando se usa descarnadamente, pode mover moito balbordo. Tampouco é que ler nos beizos sexa a miña especialidade nin o meu inglés un C2, pero eu creo que, na zaragallada que se armou o outro día no parlamento británico a conta do brexit e a delicada situación da premier May, o lider whig Jeremy Corbyn dixo stupid woman e non stupid people, como agora quere coarnos de matute. Chámame a atención, con todo, que cando os tories cargaron contra o seu rival, tildárano de misóxino e machista. Chamar a unha muller estúpida e tan sexista como que unha muller chame estúpido a un home. Entendo que cando Corbyn di da inquilina do 10 de Downing Street que é estúpida refírese á súa intelixencia e non á súa condición de muller. Ao cabo, e volto ao rollo macabeo da linguaxe politicamente correcta ao que aludía hai unhas semanas, non estaremos convertendo a condición feminina, tan exactamente digna e nobre como a masculina, nunha sorte de delicadísimo vaso de cristal que non se debe tocar, non vaia ser que rompa?

7.12.18

Perdón, prezados animais


Na nosa lingua galega peta é xeralmente a terceira persoa singular do presente de indicativo do verbo petar, a saber, bater nunha cousa ou persoa (peta na porta). Tamén como pronominal, petar vale apetecer ou querer facer algo (non me peta). E ultimamente, en castelán coloquial, lo peta quere confusamente dicir que alguen fai algo extraordinariamente ben (ou, cando menos, iso é o que entendo eu, nun momento lingüístico onde todo semella valer e, por exemplo, cundir pasou como por arte de maxia a significar ‘gustar’: iso non me cunde). Pero cando se escribe con maiúsculas, PETA, ten pouco que ver cos valores léxicos sinalados e responde, máis ben, a unha carallada de ultramar, condensada no acrónimo de People for Ethical Treatment of Animals, a cuxa delegación nacional se lle acaba de ocorrer unha idea, digamos, pintoresca: a de substituír certos especimes fraseolóxicos por outros para non ofender os animais. No progresivo e por demais imparable proceso de agilipollamento colectivo, que neste furancho vimos reiteradamente denunciando dende hai tempo, resulta que agora, ao dicirmos coller o touro polos cornos ou matar dous paxaros dun tiro, corremos o risco de agraviar un boi ou molestar un víchelocrego, actuando, cando menos, de xeito irrespectuoso cos inalienables dereitos de tan nobres especies. Ignora PETA que, en troques, outras expresións como ser un lince, ter a forza dun cabalo ou unha vista de águia enfatizan grandes valores destes animais?
A linguaxe, que, por se vostede non o sabía, é un organismo vivo, plástico e dinámico coa curiosa propiedade de funcionar na marxe da corrección política, cristaliza expresións para alén do seu significado orixinal, e, así, o cabelo de anxo é un doce de pasteleiro e non o pelo dun ser celestial. Polo mesmo, vai ser extremadamente difícil impedir que a vostede lle escape algunha vez que traballa coma un negro ou que o enganaron coma a un chino, porque, cando así se expresa, tira dunha frase feita orixinada vaia vostede a saber cando e baleirada xa do seu recto contido léxico, e nada máis lonxe da súa intención que aldraxar etnia ningunha.
Ao cabo, en todo este movemento da linguaxe politicamente correcta, non hai máis ca postureo, tontería e gana de amolar. O afecto e respecto aos animais, as actitudes positivas cara á integración social dos inimigrantes ou os valores de igualdade entre mulleres e homes non precisan de requintamentos idiomáticos e inventos contra a gramática, senón de integridade ética, convicción e compromiso persoal, algo que, se non se ten, ningún artificio lingüístico pode substituír.

25.11.18

Dor de España 3.0


A don Miguel bilbaíno e reitor da minerva helmántica doíalle España. Como para todos os membros da súa quinta, que contemplaron atónitos o saldo do vello imperio e unha demolición de valores que os enfrontaba ao abismo dun futuro incerto, España era unha dor punzante, unha patoloxía sen cura, na que ao lamento dos pobres, secularmente pobres, mesturábase o alarido do préso, torturado nun escuro calabozo por querer que os pobres deixaran de selo e, dando ambiente, o fedor a bosta dos cabalos dun exército brutal, formado por generalotes, que eran como esperpentos de guiñol ou cine mudo.
España doíalle á xeración do 98 pero esa dor era unha levísima molestia para o que agardaba nos anos vindeiros á vella pel de touro. A dor de España, asimétrica como adoita acontece coa dor, pois é raro que a un lle doan os dous riles ou os dous xeonllos, cortouse polo san en 1936, decidíndose a sangue e lume que España só ía doerlle a unha das súas metades, pois da outra metade encargaríase un caudillo enviado pola graza de Deus, unha graza, por certo, que, curiosamente, tende a inspirar sempre os ditadores. Cando, en 1975, a bioloxía, que todo o pode, puxo fin una unha longa noite de pedra, na que tamén o corazón dos homes era de pedra, semella que España ía deixar de doer, pois as balas, os paseos e as checas eran cousa do pasado e chegados eran os tempos de, entre todos, facer borrón e conta nova. Pero, ai, o pasado é ese país estranxeiro onde as cousas se fan doutro xeito… Malia os intentos de algúns poñer fin, con remedio farmacolóxico ou cirurxía se era preciso, á secular doenza, outros moitos empeñáronse en manter aberta a ferida e alongar inedfinidamente a sombra, ominosa e torva, do pasado.
A dor de España, esa conciencia de non termos remedio e de levarmos séculos a garrotazos, é xa un clásico e, como os clásicos, infinitamente plástica: adáptase a todo xénero de nova circunstancia pois os seus patóxenos reitéranse ao longo da historia con dorosa monotonía.
As palabras afogadas pola emoción da señora Pastor, presidenta do Congreso dos Deputados, tras un bochornoso episodio parlamentario de ínfimo nivel, reflicten a dor de España 3.0, a sombra -tecnolóxica, moderna, dominada pola Internet e as redes sociais pero igual de torva e ominosa- dunha xenreira mutua e colectiva, agarrada dende séculos á pel do país como os carrachos se agarran á pel dos cans.

8.11.18

Os ósos de don Claudio


Denominamos en galego cos fermosísimos substantivos donicela, denosiña ou donceliña (e comadreja en castelán) un dos bichos máis feroces e agresivos, malia o seu pequeno tamaño, da familia dos mustélidos. Esa capacidade universal de sublimar a percepción da maldade coa ironía e a proximidade maniféstase entre nós cunha intensidade especial. Así é que un ferrolán de nación, de nome Francisco, que, como bo militar, ocupou, tras unha horrible efusión de sangue, unha posición da que non se moveu ata que a Parca quixo lembrarse del, foi orixe de infinidade de chascarrillos. Dos chistes sobre Franco, hai un do que gusto especialmente pois achégame á miña terra da Ulla. É o caso que, cando su Excelencia viña a pescar ao couto de Couso, puxéronlle de acompañante un do país, que coñecía como a palma da man os saltos e fervenzas do río onde andaban os salmóns. Este dicíalle ao ditador: Eche allí, don Claudio. E outra vez: Ahí es buen sitio, don Claudio. Franco, estrañado, atallouno e preguntoulle por que lle chamaba así. E o bo do paisano razooulle que, sabendo que todo o mundo lle chamaba Claudillo (e imaxinando como as gastaba), el prefería non tomarse confianzas…
Pois aí teñen a don Claudio de rabiosa actualidade, por mor do complexísimo problema nacional de onde poñer os seus maltreitos ósos a seguiren dando malvas. Cuestión peliaguda, abofé, que semella queimar como unha pataca quente, e da que, sen dúbida, depende o futuro da civilización occidental e o benestar inmediato de non sei cantos millóns de españolitos (cataláns incluídos). Quen lle ía dicir a don Claudio que, tras corenta anos tocándolle a paletilla ao país, e corenta e tres durmindo o sono eterno, ía saltar día si dia tamén á primeira dos principais xornais e partes da tele! E é que hai sombras alongadas de máis.
A min, este transportín mediático da momia lémbrame aquilo que Tonecho dicía, desolado e no seu inimitable castrapo, do seu fillo Tucho: No lo quieren, no lo quieren y no lo quieren. No Val dos Caídos non o queren. Na castiza basílica da Almudena tampouco. En Ferrol, moito menos, non vaia ser o demo que, ao conxuro da familia, resucite. Ai, don Claudio, que facer cos seus ósos? Aquí quixera ver eu o oráculo de Delfos! Se, mesmo, un descontento coa exhumación (que de todo hai) alimentaba o vingativo designio de cargarse o presidente e, polo visto, xa o tiña todo preparado para o magnicidio! Que aburrimento de país.
Un graffiti de porta de váter que vin un día dicía: No se os puede dejar solos. E asinaba: Franco.

29.10.18

Memorias

Contra 1977 eu militaba na Xuventú (sic) Comunista de Galicia, brazo adolescente e fortemente hormonado do partido, que o era por antonomasia, é dicir, o pecé, sufixado en Galicia: pecegá.  Daquela era eu usuario dunha considerable empanada mental, na que, sen orde nen concerto, se mesturaban unha chea de lecturas mal dixeridas (Lenin, Malinowski, Freud, Cortázar…), das que non tiraba maldita a jota, o visionado de pelis tan contraculturais como aburridas (Bergman era unha especialidade) e a audición de músicas andinas, un chisco cursilonas, todo remexido coa impostergable necesidade de expansión sexual propia dos dezasete anos. Fumaba Celtas, gastaba botas gorila, anorak e uns pelos longos, de cor das cenorias e enguedellados, compoñendo o atrezzo do que entón se coñecía como progre. Xuntábame con dous perdis da vila, un deles pintor bohemio, de apelido Muras, da parte de Montes, moi boa xente, que morreu novo (e ben que o sentín), de tendencia nacionalista; o outro atendía por Orlando (un nome que ía ao pelo a un suxeito tan bizarro), gai e anarquista.
Nunha sorte de entente frontepopulista, unida máis pola gana de carallada que polo rigor doctrinario, faciamos saídas nocturnas pola Estrada provistos de spray para plasmar nas tapias locais tweets de menos de cento vinte caracteres. Muras, que militaba na AN-PG, escribía Autodeterminación para Galiza; eu reclamaba Aministía xeral, e o noso amigo anarquista luxaba o branco inmaculado das paredes cuns disparates que nos facían temer, se eramos detectados polo Land-Rover do benemérito corpo: Armas para el pueblo; Obreros: a las armas!, e cousas así. Para que non o recoñeceran (ou iso era o que el cría), Orlando poñía a trenka do revés, e entre o spray, a melena loira e os cadros e costuras do forro da prenda ofrecía unha imaxe de orate surrealista e abigarrado, como correspondía ao dinamiteiro que levaba dentro. Souben, anos despois, que tamén Orlando se foi na flor da vida.
Entón eu non o sabía, pero aquela entente de tres rapaces unidos por unha sede de liberdade tan intensa como a sublevación hormonal que experimentaban ía ser corenta anos máis tarde un símbolo, cando menos para min, de entusiasmo e ilusión colectivas, un símbolo honrado, modesto e íntimo pero non por iso menos trascendente. Hai corenta anos, por aqueles días de pólvora e magnolias, o país votou unha constitución que, con cousas boas e outras malas, fixo sermos o que somos. É polo arrecendo irrepetible daqueles días polo que hoxe non soporto que catro revolucionarios de gardarroupa me perdoen a vida.

13.10.18

Chacha para todo


Un afamado escritor e polémico columnista remataba hai días o seu artigo semanal en certo dominical deste xeito: O primeiro que desactiva un bo xornalista, un bo novelista, a calquera, é vivir con medo ás súas propias verbas. Cómpre dicir que na columna, titulada Mariconadas, o autor, por afastarse da incorrección política, recoñecía ter substituído esta fea palabra por gilipolleces.
A contención expresiva móvese nas linguas, nunha dinámica xeralmente localizada entre os polos extremos do disfemismo e o eufemismo, a impulsos da evolución social (razón pola cal estes fenómenos que atinxen o léxico caen no eido dunha interesantísima, e moi reveladora, disciplina denominada sociolingüística). Os meus fillos chamaban cuidadora ao que os da miña quinta chamabamos muchacha (co truncamento popular chacha) e os da quinta de meu pai criada. De paralítico a discapacitado, de cego a invidente e de anano a persoa de talle pequeno hai toda unha evolución da sensibilidade tras a que pula a benéfica tendencia á integración na categoría do normal do que, en termos dunha inercia viejuna e apoltronada, resulta diferente ou mesmo marxinal. 
Se existe unha área na que o léxico houbo de acomodarse a novas realidades sociais é das opcións sexuais de cada quen. LGTB e unha sigla que aglutina actitudes que hai catrocentos anos eran pase seguro para a Inquisición e a fogueira, a tal punto era un tabú calquera desvío da heterosexualidade. Non tan lonxe no tempo, eu (e vostede ao mellor tamén) lembro especimes léxicos como tortillera, marimacho, mariquita ou invertido que eran directo destilado dunha España gris e miserable, que fedía a sotana e mexo seco. 
Dito todo o cal, e recoñecida a enorme valentía dunha sociedade dinámica que, como amosa a súa lingua, evolúe e muda sen complexos, lícito é tamén recoñecer que a linguaxe avanza, retrocede, salta e colle atallos con absoluta independencia da vontade dos seus usuarios. Por que en galego dicimos normlamente baloncesto e fútbol (e non basket e balompé) semlla non responder a ningún criterio selectivo estable, pero así é. Chacha para todo é unha expresión lexicalizada referida a algúen (machou ou femia é indiferente) que o mesmo vale para un rompido que para un descosido. Buscar tras o seu uso (tal vez, en efecto, non demasiado recomendable nas declaracións públicas dun político) unha intención de vexación sexista é buscarlle os cinco pés ao can. Ou é que cada vez que usa vostede o enxebrísimo venablo coño está pensando no sexo feminino?

29.9.18

Dereito ao esquecemento


Un crítico (con bastante mala leite, condición polo visto anexada á propia profesión) referiuse a certo poeta con retranca. Nunha crónica dicía: Fulano (o nome do poeta), hoxe felizmente esquecido… A retranca, tan do país, ten sempre un compoñente paradoxal, divinamente expresado nesta opinión do noso malévolo crítico, porque, como é posible que o esquecemento sexa feliz? 
Lembro o crítico inimigo do indefenso vate por unha expresión, de seu terrible, que, como tantas cousas, puxo de moda a Internet. Digo terrible, pois todo dereito se exerce para a consecución de algo bo, nobre, mellor, e así dicimos o dereito á vida, o dereito a unha vivenda digna, o dereito á liberdade ou á saúde. Non obstante, para protexer a nosa intimidade a lei ofrécenos un novo dereito, o dereito ao esquecemento, ou, de traducírmolo ad pedem litterae da secuencia orixinal (right to be forgotten), o dereito a ser esquecido. Tremendo. Como pode ser un dereito algo de consecuencias tan tristes? Nada hai máis seguro que a morte, certo é, pero precisamente por iso facemos en vida o posible por ser amados, por ser respectados, mesmo por ser coñecidos, é dicir, por sermos lembrados unha vez a parca inexorable pase coa gadaña fatal. 
Os heroes clásicos (Xasón, Eneas, Hércules, Aragorn fillo de Arathorn e por aí) e os reis e príncipes da antigüidade (dos de agora mellor non falar) orientaban toda a súa existencia, a través de aventuras e machadas nas que, por regra xeral, amosaban un valor extraordinario fronte a poderosos inimigos, mares embravecidos e horrendos monstros, a perpetuarse e ser lembrados por toda a eternidade, como símbolos áureos das máis nobres xestas.  
Hoxe, desventurados tempos de mediocridade, o que queremos é que as cousas máis prosaicas dunha existencia pobretona (fotos feas, o número do noso DNI, unha multa de tráfico, o expediente da egebé ou o malfadado vídeo dun baile no que facemos o ridi), pegadas, que vaia usté a saber por que, un bo día apareceron na nube, desaparezan, sexan borradas da faz da Internet, nunca existiran. Pero internet é como un labirinto enganoso no que, unha vez se entra, resulta imposible ou moi difícil saír. 
O dereito ao esquecemento soa como o dereito á soidade ou o dereito ao desespero. Día a día, a humanidade reinvéntase e escribe liñas novas sobre un vello papel. Ao mellor, os heroes dos nosos días son os anónimos pringaos que, como vostede e coma min, pululamos, sen térmolo solicitado, pola rede. Vai ser complicado que se nos esqueza. O signo dos heroes.

16.9.18

Ser especial


Sentirnos especiais: velaí o reto. Desque nacemos, todo en nós tende a afirmar unha individualidade constituída por trazos persoais e intransferibles, pero a sociedade global e uniformada que habitamos pon moi difícil brillarmos por riba dos demais.  Nada hai máis molesto que recoñecer posuírmos un físico vulgar ou que o DNI, pola parte de atrás, nos indique o número de persoas que se chaman igual ca nós (o cal non sei se é ou non unha lenda urbana…). Aquela alegre tonadilla de hai algúns anos, Antes muerta que sencilla, faime lembrar a opinión de Wilde: todo poema malo é sincero. A canción, en efecto, era un horror musical pero contiña un xermolo de radical sinceridade: a xente, a maioría da xente, mataría porque os demais lle recoñeceran seren especiais, pois, na verdade, poucas evidencias resultan máis devastadoras como a de recoñecer que somos sencillos, vulgares, do montón. Só en situacións de amor extremo unha persoa dille a outra que é moi especial. E que é ser moi especial? Ah, boa pregunta! Que lle pregunten a Cupido, a quen, por certo, pintan cunha banda nos ollos. Non lle sorprende a vostede que certas persoas poidan suscitar sentimentos amorosos ou de atracción? Aí está a resposta: para alguén (e por moito que para nós representen o máis repunante, antipático e mesmo odioso que poida ter unha persoa), para alguén, digo, esas persoas son especiais
O atractivo de Facebook e Instagram alicerza no mesmo sentimento de irresistible sedución que experimentamos candos nos sentimos especiais porque alguén nos cre especiais. A imaxe dixital dunha adolescente con máis de 100 likes fai que a retratada soñe con Cara Delevingne e ser un día a it-girl de moda en Instagram, anque as probabilidades de que o soño se faga realidade son máis ben poucas, pois moitos son as chamadas pero poucas as elixidas. Pero, que importa? Non se vive tamén de ilusións? O caso é termos o noso segundo de gloria
Contáronme do responsable dun cátering que serve un colexio a quen os pais dos nenos volven tolo coas necesidades especiais dos fillos. Polo visto, que o neno sexa intolerante ás proteínas da troita ou á auga da billa fai sentir ao pai que o seu fillo é especial, algo que, claro está, marca diferenzas cos demais. Di o sufrido hostaleiro: “O caso é que o rapaz sexa especial, aínda que sexa para mal!”. Ai, tempos idos da aurea mediocritas!