Me pones

Sendo como é un xénero de culto,  contando mesmo con fanáticos seareiros, a ciencia ficción ten en nómina certos produtos que, para alén do radical amor dos frikis, marcaron fitos na historia cultural de Occidente. A deshumanización e as consecuencias dun capitalismo despiadado alicerzaron, por exemplo, lúcidas reflexións de celuloide, ademais de magníficas producións visuais, en fitas memorables como Metrópolis, de Fritz Lang (1927), ou Soylent Green , de Richard Fleischer (1973). Pero teño para min que, de cantas tramas futuristas ten urdido a bizarra psicoloxía de guionistas e directores, poucas calaron tan fondo como Blade Runner, obra mestra de Ridley Scott, que Harrison Ford e Sean Young protagonizaron en 1982, con inesquecible banda sonora de Vangelis. Dou fe de que coñezo un tipo que sabe os diálogos completos de memoria, o que, polo demais, converte a experiencia de compartir con el o visionado da peli nun exercicio de resistencia ao asasinato.

Nunca, creo eu, o cine quintaesenciou, con tan sutil  e incisiva metáfora, unha cuestión que palpita dende a cerna de máquinas cada vez máis sofisticadas e perfectas, formulada pola ciencia con renovados puntos de vista, que, en última instancia, conducen aos estratos da lucubración metafísica. Se as máquinas son ou non intelixentes é, simplemente, un asunto de definición de intelixencia e de relación das accións,  non con instrucións prefixadas (o que semella propio das máquinas) senón co libre albedrío de decidir, aínda sabendo que se decide mal (o que semella propio dos humanos). Nexus 6, o loiro robot de Blade Runner, é unha réplica de nós tan perfecta que contrae o máis fulcral medo dos seres humanos: o medo á morte. Tal vez o erro da Tyrell Co., responsable da fabricación dos pellejudos, estivo en implantar recordos nas cibernéticas mentes dos Nexus. Centos, milleiros de guasaps, mensaxes, fotos e chamadas perdidas: eis as lembranzas dos móbiles, unha memoria dixital que a nosa propia memoria se encarga de dotar de alma. Cada vez que me eu me declarei a una rapaza, tremaba como unha folla ao vento. Gústasme, Queres saír comigo?, Non podo deixar de pensar en ti, Estou feito un lío pola túa culpa eran fórmulas coaligadas á servidume do cara a cara, ao terror ás calabazas e a o engado impagable da súa cercanía, do seu arrecendo. Hoxe, polo visto, o asunto acostuma arranxarse cun guasap do tipo: Me pones.  Non falta moito, creo, para comezarmos a sentir saudade de nós mesmos.

Unha esperanza truncada

Luis Morillo Uña viu a luz en Berlanga, provincia de Badaxoz, a pouco de nacer o século, en 1901, fillo de Manuel Morillo Tena, profesor de instrución primaria, natural de Castuera, tamén en terra pacense, e María Uña Muñoz, de profesión os seus labores, natural de Maguilla, da mesma provincia. Estudou Medicina na Universidade Central de Madrid, onde foi dilecto pupilo do ilustre obstetra e xinecólogo Manuel Varela Radío, galego de Compostela. En 1923, cursando aínda o cuarto ano dos seus estudos, Morillo é nomeado, tras oposición, alumno interno da Cátedra de Obstetricia e Xinecoloxía da Universidade de Madrid, que rexía Varela Radío, con una remuneración anual de 1000 pesetas. Froito da dedicación e dunha máis ca evidente brillantez profesional, con 34 anos, Morillo gaña por oposición, non exenta de polémica, a cátedra de Obstetricia e Xinecoloxía en Santiago e en xuño de 1936, cando xa a sombra ominosa do cataclismo comezaba a escurecer os días primeiros do verán, é elixido Decano da Facultade de Medicina, facultade esgrevia e dura de augafortes de Fonseca e o Hospital, deixou dito Otero Pedrayo. Tras o golpe, don Luís é destituído do decanato e, ao pouco, tamén separado da súa cátedra. Fundido moralmente e vítima dun insoportable clima de vae victis, consciente de que, probablemente, só era cuestión de tempo, Morillo quítase a vida en 4 de xaneiro de 1937, deixando viúva, Dª. Ana Mª Navacerrada Pardo, que aínda houbo de vivir, en 1939, o proceso de depuración política do seu home, no que constitúe, sen dúbida, unha prístina mostra da xenerosidade e altura moral dos sublevados.
As historias persoais son como o ceo. Visto en panorama, o ceo apenas ofrece estímulo a unha observación máis polo miúdo. Só, cando unha nube en concreto, tal vez polo capricho da súa forma, acaso polos contrastes da súa cor, reclama a nosa atención e afondamos no detalle da súa anatomía, descubrimos un pormenor que engaiola, as arestas e perfís que, nunha mirada desatenta, non eramos quen de percibir.
Cando oín por vez primeira a historia de Luis Morillo, e a intención que algunhas persoas vencelladas coa Facultade de Medicina tiñan de restituír a súa memoria académica, científica e civil a través dun libro, a editar pola Universidade, deixei de ver o ceo, torvo e hostil, que atoldou España entre 1936 e 1975, e concentreime nunha lívida nube. Hai, á parte do cerebro, outra paraxe da nosa anatomía que sabe moito de editar libros: o corazón. Hai páxinas que son unha obriga moral. Emocións que van para alén do papel, a tinta, os deseños e as técnicas. Libros militantes, rexos e duros como un trallazo, dorosos pero tépedos como a luz da esperanza. E da memoria.

Eloxio da biblioteca

Unha biblioteca é un mapa do mundo, onde cada individuo ten unha camisa mnemónica, chea de sutís trazos, códigos indescifrables, segredos para lubricar a alma, tónicos para a intelixencia, máquinas da mente con que alimentar a vesania. Unha biblioteca é unha paisaxe, chea de harmonía, onde, en ocasións, as árbores non deixan ver o bosque, e unha floresta verde e luxuriante, inzada de perigos, que pon asombro e medo, o pánico estarrecedor e a atracción inevitable que infunde o caos. Unha biblioteca tamén é unha xerarquía, onde ningún individuo ten o mesmo valor, nin o mesmo peso, nin inspira o mesmo afecto ca outro. Nunha biblioteca, o poeta, inspiradísimo, conversaba cos difuntos e escoitaba cos ollos aos mortos, pois, ante todo, unha biblioteca é un sancta sanctorum onde toda metáfora ten asento, toda reverencia espazo, ocasión todo coñecemento, toda luz e toda sombra o seu momento. Hai, entre as pantasmas e saudades do tempo, deambulando entre vellos mamotretos, papeis de trapo e volumes estantarelados, un cativo de pelo roxo e pencas que lembra, cunha melancolía densa como o mel de montaña, o arrecendo dunha biblioteca pública onde vivían Haddock e Tintín, Marsupilami, Jean Valjean, o último dos mohicanos, Asurancetúrix e a galaxia infinita da Enciclopedia Espasa. Acaso o cativo coceu o seu amor aos libros ao lume de merendas de pan de molete e chocolate duro, nun mundo en branco e negro onde ata o universo era municipal e escaso, malia unidades de destino chamadas a máis grandes alcances. Unha biblioteca é, segundo se escoite, un coro de afinadas voces, nobres e sublimes, erguidas ao ceo como columnas de basalto, ou o pandemonio de milleiros de alaridos desgarrados, as voces do inferno, das penas e do sufrimento. Late nunha biblioteca o consello dos amigos, verdadeiros uns, prudentes e asisados, falsos e mentireiros outros como un espellismo. Unha biblioteca vive espiritualmente, palpita e medra na medida do amor de quen a alimenta, como as plantas en maceta. Non existe armadura electrónica, nin bastidor tecnolóxico capaz de conter tanta vida nin de alentar tanto sentimento, pois, como todo o que é único e imperfecto, unha biblioteca está chamada a desaparecer. Como os escravos no mundo antigo, tamén as bibliotecas se herdan e, tamén como os escravos, os seus individuos agardan unha manumisión que tal vez nunca chegue.