Fellini e o BNG de Ourense

A máis notable característica dos clásicos é a súa infinita plasticidade. Que un neno de comezos do século XXI  ría as gatadas de Lázaro de Tormes, a emoción que provoca o fermoso busto de Nefertiti ou que un grupo tecno contemporáneo versione A Day in the Life dos Beatles remiten non só á súa permanente louzanía senón á capacidade dos produtos orixinais de se amoldaren a criterios estéticos radicalmente diferentes aos do tempo en que foron creados. Iso, e non outra cousa, son os clásicos. Hai clásicos en todas as artes sublimes pero a súa vitalidade e cercanía consagraron o cine como un dos máis populares produtores de clásicos: personaxes, melodías, diálogos, situacións… forxan a iconografía do mundo moderno, en moitas ocasións trazando paradigmas universais da nosa natureza humana. Anita Ekberg e Marcello Mastroianni quintaesenciaron na Fontana di Trevi o hedonismo e o rabioso desexo de facer da felicidade, por máis que sexa frívola, superficial, breve e evanescente, o motor mesmo da existencia. Como a saia voandeira de Miss Monroe ou o baile baixo a choiva de Gene Kelly, a escena de La dolce vita de Federico Fellini (1960) condensa todos os valores do clásico na sétima arte. Tirando desta dimensión atemporal, popular e simbólica ata a o obviedade, un artista inspirouse na escena para o cartel anunciador do entroido na cidade de Ourense. Trocando con enxeño a arquibarroca fonte romana polas burgas locais, e a Ekberg e Mastroianni por una moza e un mozo en actitude desenfadada e festiva, a imaxe convida, emulando a escena orixinal, a celebrar a ledicia de vivir celebrando a don Carnal, máximo expoñente da liberalidade e o sentimento da festa fronte aos rigores de togas, uniformes e sotanas. Polo visto, o BNG local, que tilda o cartel de sexista, non coincide con esta visión, aínda que cabe dentro do posible que os membros da formación que denuncian o cartel se subtraeran voluntariamente ao engado da cinta de Fellini, ben por non teren oído da existencia de tan recomendable filme, ben por consideraren a escena orixinal de don Federico igualmente sexista. Opinan, por outra banda, que o cartel está «desubicado da realidade cultural, política e social de Ourense e do noso país». Para min, que xa son vello can, este casticismo, reiterado ata o aburrimento, evócame, sen poder evitalo, o discurso dunha España, grande y libre, no que a realidade cultural, política e social de nuestro país era  o permanente e patético contrapunto da visión dun mundo aberto e enorme. Por cousas así, nunca serei un bo patriota.   

A ditadura do traballo

Vive na reiteración o xermolo do noxo, na rutina latexa o sentimento, gris e mesto, do fastío. Tomar unha ducha no comezo dunha xornada pode resultar un exercicio de tonificación ben pracenteira, pero, cando limiar de accións repetidas e situacións perfectamente previsibles,  tórnase, como as sílabas dunha salmodia, unha conduta carente de todo atractivo, o mero introito dun día por completo semellante ao anterior. Nun caldo de cultivo social que ten elevado a novidade aos altares, a rutina é, nas nosas relacións amorosas, sexuais, persoais, a voraz inimiga dese marabilloso sentimento, ai, tan pasaxeiro, das cousas no seu comezo, cando aínda non existen os costumes. Conciliármonos coa rutina, creo, (e ata nas existencias en apariencia máis suxestivas e turbulentas alenta a serpe do costume) é un reto vital que, de fracasar, pode xerar unha insatisfacción crónica. Lembra Vde. cando, de nenos, a reiteración era un castigo? Vas a copias cien veces "No se pega a los compañeros". Tras as vintecinco primeiras copias, a náusea apropiábase de nós; despois das cincuenta, o número 100 parecía aínda máis afastado ca no comezo, pois a impaciencia acadaba xa proporcións insoportables. Paradoxalmente, eu vivín unha experiencia na que a reiteración copiativa foi o estímulo creativo para unha obra única, prodixio de ourivería editorial: por instigación dun amigo, manuscribín cen veces, en papel previsto para tal efecto,  o fragmento dun poema, que logo o editor, xunto cos 100 fragmentos poemáticos e manuscritos de 37 poetas, encadernou nunha edición de 100 exemplares na que cada especime era único (Antonio Piñeiro, editor: 37 poemas por man propia, Col. Bourel, 2006). Aínda así, mentiría se non recoñecera que, mesmo con obxectivo tan fermoso, fun vítima do aburrimento e acabei do bendito fragmento máis cheo que de bolo. A arte pode ser, en efecto, transgresión e virar perspectivas habituais cara ó terreo do insólito, buscando así a reacción do espectador. Pero a transgresión e a heterodoxia non son arte en si mesmas, algo que, me parece, estamos moi afeitos a aceptar. Un artista, Santiago Sierra, especialista en performances, abona o salario mínimo interprofesional a 30 parados facéndolles escribir 1000 veces O TRABALLO É A DITADURA, como denuncia das perversións do capitalismo e da crise actual do emprego. É como torturar un can para denunciar o maltrato animal. Sempre me preguntei sobre o valor e alcance social destas bizarras manifestacións artísticas contemporáneas que, de certo, esixen un público devoto, culto, modernísimo e pouco vulgar, características tal vez difícil de reunir entre seis millóns de parados, que estarían encantados de someterse ás perversións do capitalismo e a alienante ditadura que a performance denuncia. Porque, como o diaño lembra ao Dr. Fausto, a teoría é gris pero verde é a arbore da vida.

Nada gallega

En portada de certo sabatino feminino, que, como corresponde a un sabatino feminino, sae os sábados e se dirixe de preferencia ás mulleres, un titular amosa orondo a súa desfachatez: La primera dama más desconocida. Retrato de Elvira Fernández. Es directa, pasional y «nada gallega». Malia a miña condición de varón (non se pode ser perfecto), apaño a revista e somérxome en tan interesante retrato humano, no que se salienta como extradordinario mérito que a Sra. Fernández non se contentase con ser a abnegada madre y apoyo y reposo del guerrero Rajoy, senón que, polo que parece, tamén ten a súa vida profesional. Polo demais, descobre un que a first lady naceu en Pontevedra, estudou en Santiago, veraneou toda a vida en Sanxenxo e casou con don Mariano na illa da Toxa. Recoiro! Pois para non ser nada gallega si que o disimula! Como se pode doadamente inferir, a metafórica negación da súa galeguidade provén de enfrontar o feito de que Dª Elvira sexa directa e paixonal ao estereotipo da nosa bretemosa indefinición atlántica. Nas redes sociais, os gardiáns do lume sacro reaxiron, como adoita acontecer nestes casos, coa carraxe e pouco sentido do humor de quen está afeito a vivir nunha alerta permanente perante o agravio e a interpretar como un insulto a máis velada alusión á que, polas mostras, reputan unha condición semisagrada. No Facebook cheguei a ver un remedo vengativo da devandita revista na que a chica de portada era Rosalía Castro, a quen se presentaba, claro, como moi galega. Se a santiña levantara a cabeza!! A min, para quen, sendo da Estrada, o feito de ser galego me parece máis ou menos igual de trascendente ca ser neozelandés para un nativo de Auckland, isto dos estereotipos antóllaseme un reflexo en panorámica do reducionista que resulta a mísera natureza humana: o catalán, tanazas; o vasco, primario e algo brutarate; o aragonés, túzaro; o andaluz, nugallán e frivolón; o alemán, cabeza cadrada; o francés, cursilón e afectado; o británico, flemático; o irlandés, borrachón e pendenciero; …e o galego, pois, xa saben: Deus é bo, pero o demo non é malo, unha visión do mundo, dito sexa de paso ―pouso da circularidade céltica fronte á xeopolítica cadrada e mediterránea dos romanos―, que me parece chea de aspectos positivos. Creo, en todo caso, que para esnaquizar esterotipos non existe nada mellor ca a reductio ad absurdum. Coñecín eu un de Toedo, freguesía a carón da vila ―pequerrecho, forte, mouro, listo como un allo malia case analfabeto―, que era taxista en Hannover. Intereseime en saber que lles dicía aos clientes cando lle preguntaban de onde era: Eu digo que son turco. Así non teño que andar con máis explicacións. Alabei a súa sabedoría, baseada na terquedade do mundo real e non en sutilezas de retórico.