31.5.15

Humanismo



Facéndome unha honra por completo desproporcionada aos meus escasos méritos, un insigne profesor da nosa universidade convídame a participar nun libro colectivo  consagrado a reflexionar, dende as máis variadas focaxes, sobre a universidade humanista, un libro alentado pola necesidade, cada vez máis amplamente recoñecida, de recuperar a dimensión humana, e non meramente técnica, que nunca deberon perder os estudos superiores. Trátase, en efecto, dun asunto fundamental pois involucra o legado intelectual que van herdar as novas xeracións. 
Botando a vista atrás, tributo hoxe unha homenaxe de recoñecemento a algúns dos meus profesores na vella Facultade de Filoloxía en Mazarelos, eles mesmos herdeiros dunha rica tradición humanística, culpables de inocularme o amor ás letras, unha tradición, creo, actualmente en transo de extinción. Algunhas voces críticas alertan sobre os riscos do abandono da lectura como práctica tradicionalmente asociada aos estudos superiores denunciando que o obxectivo inveterado da universidade, isto é, a formación de científicos e humanistas, foi substituído pola adquisición de competencias e destrezas, de xeito tal que o que antes eran universitarios son agora técnicos en dereito, en arqueoloxía, en medicina…  Esa visión, tan en voga, das universidades como empresas entregadas ás cifras de negocio e a rendibilidade, resulta en extremo perigosa pois propende a erosionar irremediablemente os flancos máis nobres da institución universitaria. Ten o latín un valor de mercado ou a filosofía algún potencial de transferencia tecnolóxica? Supoño que non pero maniféstome absolutamente incapaz de imaxinar un mundo no que se ignore a Cicerón, Virxilio, Averroes ou Hegel.
O humanismo non é un prurito de filólogos desocupados, nin unha especie de disciplina exclusivamente asociada ás mal chamadas ciencias humanas (algunha ciencia non o é?). O humanismo é unha dinámica e unha visión vertebradora de todas as ciencias e todos os coñecementos que alicerza en que todas as ciencias e todos os coñecementos precisan da palabra para seren establecidos e para seren transmitidos. Fronte á estéril diatriba das dúas culturas (ciencias exactas e naturai /vs/ ciencias humanas e sociais), cómpre lembrar as biografías dos humanistas, dos racionalistas ou dos ilustrados, que, en infinidade de casos, eran a un tempo matemáticos, enxeñeiros, gramáticos, filósofos, poetas, arquitectos, historiadores…

Hoxe, un médico, no canto de ollar para o paciente ou de falarlle, o  primeiro que fai é poñer as mans no teclado dun ordenador. Se Marañón erguera a cabeza!

26.5.15

Non é país para vellos



Se un puidese ollar fixamente para as flores dun testo durante meses, non apreciaría ningún cambio sensible, pois as mudanzas debidas ao tempo verifícanse tan de vagar que resultan imperceptibles no momento de producírense. Pero verifícanse, de certo, e tan invisibles semellan no curto prazo como evidentes (e, en ocasións, catastróficas) se manifestan no longo. Cantas veces non terá vostede reprimido unha expresión de sorpresa ao comprobar os estragos do tempo nunha amiga ou amigo que hai anos que non ve! O tempo transcorre, pasan os días, voan as semanas, os meses e, ao cabo, a amnesia dos anos comeza a esvaer os feitos, as persoas, os momentos, pois, como dixo alguén, o pasado é un país estranxeiro onde as cousas se fan doutro xeito. 
Eu, que estou a piques de clavar no merengue cincuenta e cinco velas (que son máis velas ca as que leva un bergantín); eu, que escoitaba a canción do Cola-Cao e vía  as pelis de Maciste nun cine onde olía a zotal; eu, que fun flecha da OJE e militante da Xuventú Comunista de Galicia; eu, que cando o Generalísimo pasaba a mellor vida cumprín quince primaveras, adquiro, case como un xarrón Ming, o valor simbólico dunha peza de museo, representativa dunha xeración, herdeira, por unha banda, dunha longa posguerra que rematou en 1975 e, por outra, dunha Transición que, cando menos emocionalmente, rematou para min o pasado domingo 24 de maio.  
Acaso non me decatei, acaso non nos decatamos, porque as grandes mudanzas operan paseniño, pero os síntomas son os da arribada doutras voces, doutras caras,  doutros nomes, para os cales  a canción do Cola-Cao, as pelis de Maciste, a OJE, a Xuventú Comunista de Galicia, Su Excelencia el Generalísimo e a Transición son zonas desenfocadas dunha vella foto sepia cos cantos roídos polos anos. Hai sombras alongadas que teiman en manter os órganos rectores da acción política nas vísceras: Madrid e Barcelona en mans da esqueda radical non é un titular do 36 senón a portada dun coñecido rotativo nacional do 25 de maio de 2015. Pero seguro que é mera anécdota, non pasa nada. Como calquera, resístome a ceder a miña xuventude ao transcorrer inexorable dos días. Con todo, percibo con serenidade e esperanza ventos de cambio e creo que o mellor é que me bote a un lado. Veñen aires novos que piden tomar o relevo. Non serei eu quen o impida.

3.5.15

Henok



O meu nome non importa, creo que o meu nome non lle importa a ninguén, é un nome como o de calquera, nada máis ca un nome. De neno quería ser novelista e pensaba que, cando chegase a ser un gran novelista, a posteridade lembraríame, como a Melville, polo comezo dunha gran novela que lin de cativo, unha novela na que o protagonista o primeiro que fai é declarar o seu nome: Chamádeme Ismael. Pero agora sei que nunca serei un gran novelista e que o meu nome non lle importará nunca a ninguén, entre outras cousas porque vai ser moi difícil individualizalo entre os milleiros de nomes como o meu, que para a maior parte do mundo son difíciles de pronunciar e, polo mesmo, imposibles de lembrar. 
Teño unhas ganas enormes de facer cousas, de coñecer xente distinta, de viaxar, de sentirme libre e de ampliar a miña perspectiva do mundo, bastante limitada por razóns que non veñen ao caso. Os meus pais fixeron o que puideron, non lles boto nada en cara: déronme o que consideraron xusto darme, aprendéronme o que a eles lle aprenderan os meus avós, sacrificaron a súa vida para que na casa nunca faltara pan e alegría, que xa é bastante, máis do que teñen outros. Rezaban consonte as súas crenzas e morreron en paz co seu deus, que é o meu.  
Reflexiono adoito sobre o destino. Sei que moita xente non cre nel e eu, a verdade, non sei que crer. Ás veces penso no distinta que sería a miña vida pasada e a miña vida futura se o destino dispuxese ter nacido eu noutro lugar do ancho mundo, noutra familia, noutro tempo. Pero é de parvos pensar así. O meu destino trazouse entre os berros de parto de miña nai e estaba escrito cando dela mamei o primeiro leite, branco e doce como o de toda femia.

Quérolle os meus irmáns e irmás, tal vez máis numerosos do que conviña; quérolles co amor calado de quen sabe que, tarde ou cedo, ímonos separar para sempre, sen idea de se algún día poderemos atoparnos de novo. O mundo é grande, o norte é lonxe. Máis ca area, queima a tristura; máis ca o medo, pode a esperanza. 
Nacín en Eritrea, nunha aldea pobre e calcinada, preto de Nakfa, e dentro de tres días atravesarei Sudán e Libia para embarcar con duascentas persoas máis cara á ilusión dunha vida máis feliz. Acaso afogue no Mediterráneo e non pasará nada: nacín reconciliado coa miña insignificancia. Pero, agora que remato estas liñas, a pouco de verlle a cara ao meu destino, encontro algunha razón para reivindicarme a min mesmo: chámome Henok e teño dezaoito anos.