27.3.23

Traduttora, traditora

A tradución é un mal necesario: necesario pero un mal, ao cabo. Que non daría eu por ler a Soseki en xaponés ou a Shakespeare en inglés! Neste último caso, aí ten vostede a excelsa tradución que, á lingua de nós, fixo Ramón G. Izquierdo dos sonetos de don Guillermo que, con toda xustiza, foi merecente do galardón á mellor tradución en 2012 nos premios da edición dese ano. Eu lembro, e acaso vostede tamén, a zarracina que se organizou hai anos pola pretensión de traducir a Valle a galego. Se don Ramón de las barbas de chivo erguese a cabeza! “Que dislate, que barbaridade!” diría, “precisamente co traballo que me deu galeguizar o español no que falan os meus personaxes populares en Romance de lobos ou Divinas palabras! Como traducilos?”. O artificio lingüístico de Valle é un dos maiores logros do seu inconfundible estilo. Por que privarnos de aprecialo? 

Ora, noutros casos, baixo unha tradución poden latexar razóns de peso. Lembro, aínda con algo de lástima, a agre discusión que, a conta da nosa colección universitaria de Clásicos do Pensamento Universal, tiven cunha colega dunha universidade mesetaria. “Pero que necesidade, argumentaba, tedes de traducir a unha lingua minoritaria a Newton, Platón ou MacLuhan, se xa están traducidos a español? Non é unha perda de tempo e de diñeiro?”. En fin, que convencer a certos carpetovetónicos de que España é un país plural, no que existen sensibilidades moi diferenciadas pode ser unha angueira extenuante.  

Agora, unha señora catalana, de apelido que transcende a cubata (Bacardit), sae con que non quere que unha novela súa, escrita na nobre lingua de Pla, se traduza a español. Nos ha merengao! diría dona Rosa, a do café. Polo visto, a escritora busca, con tan pintoresco designio, extirpar o cancro do bilingüísmo por aquelas latitudes. En fin, non creo que ningún editor español vaia facerse un sepuku por non mancillar a pureza do texto catalán e publicalo na infamante lingua de Quevedo. Que cansinismo. Isto dos indepes vai de mal en peor; cada vez parécese máis ao conto de Andersen: non hai cristián que os convenza de que o rei vai espido. Madia a levan.  

14.3.23

O corpo aberto das bestas

 

Dende 1984, data do seu pasamento, Sam Peckimpah reside no olimpo da sétima arte pola moi merecida honra de ser o rei das puñadas en cámara lenta. Xa ve vostede, de certo que fixo outras cousas dignas de bitola, pero a estética da recepción é do máis caprichoso que hai. En 1971 o rexedor situou nunha poboación da atlántica e finisterrá península de Cornualles un dos seus máis memorables filmes, Cans de palla (Straw dogs), no que un refinado profesor e a súa fermosa dona son a mecha para acender nos paifocos locais, calculadamente brutarates, un violento lume de baixos instintos que remata nun clímax de sangue e vinganza. Na miña opinión, a violencia de Peckimpah era, se vostede me entende, un pouco "en tecnicolor", comercial e impostada, malia que brillantemente interpretada. Os agresivos e primarios pailáns da peli o mesmo podían ser de Cornualles que de Motilleja, provincia de Albacete, pois eran uns malos de película, arquetípicos, envoltos en celofán, sen maior introspección nin perspectiva.

Máis modernamente, o cine mira a violencia, ese magma de negra maldade que vive en nós normalmente reprimido, con ollos curiosos, pois non en van o mundo evoluíu moito dende os tempos de don Samuel americano. Agora o finisterre atlántico é o cadro de fondo onde homes e mulleres senten que a propia contorna, os húmidos bosques, o inverno bretemoso e o atávico oubeo da natureza inflúen, como un meigallo ou lousa do destino, no que son e no que fan e, sobre todo, no que odian. Nove Goyas para As bestas de Rodrigo Sorogoyen e doce Mestres Mateo para O corpo aberto de Ángeles Huerta consagran a Galicia no diabólico altar do medo, a ansiedade e o fatal designio da morte. Nas montañas orientais e na remota aldea de Lobosandaus (non existe un topónimo comparable no país) habita, segue habitando, o monstro, larvado, coa faciana renovada de Romasanta, agardando, como os carrachos, que o can se deteña baixo a árbore.

2.3.23

Híper

 

Malia que, como adoita ocorrer cos pensamentos da xente extraordinariamente intelixente, existen interpretacións para todos os gustos, eu creo que o terceiro principio de Clarke, a saber, «a partir de certo nivel de desenvolvemento, toda tecnoloxía é indistinguible da maxia», inspirou unha escena desa obra de arte que é 2001. Unha odisea do espazo. De certo que lembrará vostede a imaxe do homínido, ao comezo do filme, que olla con curiosidade a enorme tibia bovina da que terma nas mans ata que, con ela, comeza a bater, cada vez con máis forza, nos restos óseos esparexidos polo chan, ebrio de violencia. En segundos, o primate descobre que un simple óso pode ser un instrumento de poder e dominación, ao estilo do chamán que controla a tribo con conxuros, arcanos, apócemas e taumaturxias. 
Hai un século, un pobre labrador sen futuro emigraba a Arxentina con dúas mudas e un queixo nunha maleta de madeira e non se sabía del en anos, se estaba vivo ou palmara ou, mesmo, se casara outra vez, mantendo unha dobre vida grazas á máis crasa incomunicación. Hai uns días, o meu fillo Juanpe, que viaxa por Europa en bicicleta, púxome un guasap dende a fronteira de Bulgaria. No mesmo momento, lembrei que eu tivera unha alumna búlgara, coa que, grazas  a Facebook sigo tendo contacto. Púxenlle a Nikoleta unha mensaxe co messenger de FB e ao minuto respostoume pedíndome o móbil de Juanpe, ao que chamou de contado. Menos de dez minutos despois do primeiro contacto, a miles de quilómetros, Juanpe e Nikoleta falaban polo móbil para combinar unha cita. E eu, que comecei o meu sufrido periplo escolar cunha pizarra e un pizarrillo no Grupo Escolar José Antonio da Estrada, lembrei, de novo, o pensamento de Clarke, pero agora baixo claves ben distintas. 
Híper é un prefixo que define ben o noso tempo. Hipermercado, hiperconsumo, hiperactividade, hiperenlace, hiperespazo, hiperabundancia... Hipercomunicados: así vivimos, sometidos permanentemente a armas de distración masiva. Pero aposto a que calquera día saberemos dunha estatística americana segundo a cal máis do 60% dos habitantes de Occidente se sente só nalgún momento da vida. Hai que joderse.