30.9.09

Cuando ya nada personalmente se espera

Eu creo que o paso do tempo vainos despoxando de tonterías e inútil lastre e, se temos ocasión para contalo (que hai quen non), teimamos naquel pensamento de Voltaire, que era un vello raposo: à force de s'occuper des choses urgentes, on oublie les choses essentielles. Teño a sensación de vivir arrodeado por xente persuadida de que dos negocios e angueiras nos que andan metidos depende o futuro da civilización occidental. Non perciben que, se despareceran, e, con eles, os seus importantes asuntos, ninguén os lembraría nin botaría en falta. A min, deste mundo de tráfagos, présas, compromisos, ambicións, vaidades, triglicéridos, síndromes de toda laia, enfermidades cardiovasculares e almorranas crónicas, quédame un kit máis ben exiguo: os meus amigos (poucos, pero gardados no recanto que, na adega, destino aos gran reserva); a miña familia (a quen, por boa fortuna, quero cada día máis -que hai quen non); a miña música; o meu xardín; este insignificante recuncho de internet onde me atopa quen me busca; os meus libros; os libros que fago e a ilusión que poño en cada un deles, como se cada un deles fose o primeiro; ver sorrir os meus; o milagro de ver este solpor de outono... pouca cousa.
Non me fagan demasiado caso. Hai días, así, tontos, que un se pon sentimental e o corazón se lle quebra por nada.

21.9.09

O mundo en octosílabos

En Peñaranda del Campo
el día diez de febrero
de mil novecientos veinte
día terrible y funesto,
cerca del arbol del Cuco
hallaron en el paseo
el cuerpo de una mujer
convertido en esqueleto.
El Juzgado las pesquisas
las hizo con gran empeño
y supo que una doncella,
la nieta del tío Penco,
había desaparecido
de su casa de este pueblo.
Días despúes del hallazgo
de aquellos mortales restos
se supo que un muchachito
muy marchoso y jaranero
llamado Pedro García
y del mal nombre el Canelo
se gastaba las pesetas
en un tupi muy flamenco.
Un amigo le pregunta
como tiene aquel dinero
y García le contesta
que es un terrible misterio.
La Policía interviene
con su acreditado celo
y hace confesar al mozo
su brutal crimen horrendo.
A Sinforosa ha forzado
el sátiro deshonesto.
Y como un tigre de Hircania
le quita la vida luego
metiéndole una navaja
por las vértebras del cuello.
La desangra y descuartiza
con arte de carnicero.
Da los pellejos a un gato,
el morcillo da a los perros
y vende los entresijos
a un industrial choricero.

Eu gardo nun recanto remoto da lembranza a un cego recitando romances, un cego que acompañaba a unha compañía de Barrigaverde -nunca se dixo guiñol en Galicia-, un cego que, supoño, debeu para a época un superviviente, o último mohicano do seu xénero. Os barrigaverde actuaban contra a noitiña nunha praza da vila e a xente tiña que levar o asento, quen unha caixa, quen un tallo, quen unha banqueta, quen unha silla, que aínda hai clases. O cego ía declamando, nos seus ripiosos, castrapeiros e mal medidos versos, crimes truculentos, que tiñan grande sucesso entre o respectable. Agora non hai romances de cego porque, entre outras cousas, os cegos son discapacitados visuais que gañan dignamente a vida e maldita a necesidade que teñen de andar como vagamundos facendo de cagarraches a gavillas de moinantes. Onde vai comparar. Agora o cego, que ve de puta madre, actúa nun escenario de dimensións ciclópeas arrodeado da máis sofisiticada tecnoloxía audiovisual para facer crer a quince mil seareiros enlouquecidos que é unha estrela baixada do ceo, tocada de propiedades semidivinas.
Hai perdas irreparables. E por irreparable entendo non teren substituto. E no proceso da perda fica -desaproveitada, maltreita, prostituída- moita inxenua humanidade, ou moita humana inxenuidade, que, segundo se mire, vén a ser máis ou menos o mesmo.

15.9.09

Un maduro atractivo

Nun dominical lin hai non moito un artigo que, baixo o título Maduros atractivos, referíase ao corte de idade -os cincuenta- no que se deixa definitivamente atrás a mocidade e se entra nunha fase que segundo se mire. Naturalmente, para o artigo -que remataba cun catálogo certamente extenso de potingues, exfoliantes, cicatrizantes, cremas de noite, antienrugas e reafirmantes para varóns de tal idade, a cincuentena é unha idade acojonante na se ten chegado á plenitude persoal e profesional e, a pouco que se acuda ao Gym, nos apliquemos as cremitas de marras e comamos e bebamos, maiormente, brécol e vichy catalán, un de cincuenta que non sexa plenamente feliz é un auténtico imbécil. Cousas do papel, xa saben, que terma do que lle poñen enriba.
Pero hoxe quería eu lembrar un maduro atractivo, metaforicamente falando. Para min xuño (o mes no que nacín) é un neno, sorrinte e cheo de vida coma un carneiro. Novembro é un ancián serio e adusto. E setembro? Setembro é un maduro atractivo. O mundo desprendeuse da luz excesiva e un pouco hortera de agosto. Setembro suxire a sabedoría dun pasado rico en vivencias, é un pouco como sentarse á luz da tardiña fronte ao mar a recordar vellos amores e praceres. Contra a satanización que o pobre setembro sofre por ser o mes no que coincide a tan temida síndrome posvacacional, eu adoro setembro. Nai natura está en agraz, unha vella matrona que ofrece a exuberancia dos seus froitos. A luz declina aos poucos, docemente, aínda viste setembro as galas do pasado estío, pero sen estridencias, como humildemente e sen trompeta. Un maduro, malia súa propia modestia, indubidablemente atractivo.

14.9.09

Quen gaña algo?

A vida está feita de nadas. Así comeza o poema de Miguel Portada intitulado Bucólica belisimamente musicado polo vello rocker portugués Rui Veloso. Certo: feita de nadas. Agora cremos, agora descremos. Un día é luminoso e outro escuro. Unha tempada confiamos e outra botámonos ao demo. Eu adoro este país pero, por veces, reconciliarse con el é complicado e o propio país nolo pon ben difícil. Unha visita inopinada á vila de Muxía en pleno ardor festivo co gallo da arquifamosa romaría da Barca foi unha experiencia moi negativa. A contaminación negra do chapapote, que eu gardaba nun siniestro recanto da lembranza, viuse substituída por unha maré humana fóra de todo control. Alí onde un chega planta a haima. A xente come en todas partes, mesmo a carón dos conteiners do lixo. Dorme onde Deus lle dá a entender. Pensar onde esta humanidade fará as súas necesidades e trousará o alcol engulido estremece. Porque é de notar que os bares pechan os aseos durante os días da orxía e nada hai previsto pola Administración local. As tendas de campaña e apaños para acubillarse están en todas partes: nas leiras, nas rochas, nas praias. Os coches, a miles, estacionan nos sitios máis inverosímiles. Un día a verbena dura ata as 9 da mañá (de cartel). Tres orquestras. O caso é beber ata que o corpo aguante. Apodérase dun a sensación de que a sensatez abandonou a vila e, durante tres días, se decreta unha patente de corso.
Para min o espectáculo é terceiromundista, a reflexión inquietante: que é o que media entre un fervor relixioso tan desmedido como pouco sincero e un macrobotellón de varios días e dimensións ciclópeas? Ou é que non media nada?

11.9.09

Pensamiento vagamundo

Deprimido, un amigo, catedrático na minerva compostelá -novo, infatigable e dinámico investigador, docente comprometido- confésame que o nivel dos exames de setembro dos seus alumnos non pode ser máis desalentador e frustrante: por termo medio (e honrosas excepcións hainas en todo), o problema non é só que coñezan pouco e mal os elementos da materia que profesan estudar; é -cre o meu amigo- máis fondo e, tras bastantes promocións compróbandoo, vai in crescendo: non saben expresarse ou, no mellor dos casos, fano moi defectuosa, insegura e interruptamente , cunha ausencia de solidez e coherencia que acena claramente cara a fenómenos de índole sociocultural máis graves, aos que a aceleración tecnolóxica dos soportes da información e a comunicación están contribuíndo non en pouca medida. Analicen, se cren que non é así, a calidade construtiva das mensaxes que diariamente se verten a centos de miles en facebook ou tuenti e infiran a influencia social, en macrotermos, dun xeito tal de intercomunicación.
Cantas veces nesta bitácora se teñen achegado opinións tecnófilas e tecnófobas extremas! In medio veritas, parafraseando a báquica paremia. De por parte, sigo crendo que a calidade do pensamento (e a calidade da expresión, xa oral, xa escrita, non é senón reflexo fiel da do pensamento), atopa grandes inimigos na efemeridade, evanescencia, inmediatez e absoluta falta de esforzo que imprime a hipertecnoloxía da comunicación, da que, cada vez, dependemos máis.
Cando vin por primeira un CD-ROM traspasando datos, imaxes, sons... ao monitor e altofalantes dun ordenador (e hai disto os seus bos vinte anos), intuín que a interfaz humana cos soportes da cultura estaba pechando un ciclo e abrindo outro, e que a cousa podía, co andar do tempo, revestir tintes arriscados ata o punto de influír no noso xeito de pensar (e o xeito, as estratexias de pensar evolúen e cambian cos séculos, claro). O que entón era intuición é hoxe certeza. E non porque un sexa moi listo. Estaba cantao. ¡Dios nos coja confesados!
Mais sobre o asunto.
E máis, por se está Vde. de humor.

7.9.09

Habelas hainas

Sendo todo o norte peninsular pródigo en meigas, sabias, güijas ou sorguiñas, son sen dúbida as bruxas de Zugarramurdi -concello navarro da bisbarra de Batzán- as que levan a palma da máis estensa sona. Débese esta, sen dúbida, a dous factores importantes, que demostran que non hai nada máis maleable ca a transmisión do escrito. O día seguinte aos Reis Magos de 1611, o impresor Juan de Mongastón, da mui nobre vila de Logroño, daba ás prensas a relación pormenorizada do Auto de Fe celebrado en la ciudad de Logroño en los días 6 y 7 de noviembre de 1610, "para que todos en general puedan tener noticia de las grandes maldades que se cometen en la demoníaca secta de los bruxos y les sirva de advertencia para el cuidado que todo cristiano ha de velar sobre su casa y familia". No auto foron procesados por bruxería e adoración a Satanás ata un centenar de mulleres e homes, maiormente procedentes do devandito termo navarro, nas sentenzas dos cales os inquisidores, contra a crueldade que o vulgo lles atribúe, gastaron bastante clemencia, pois só seis foron levados a queimar como relapsos (é dicir, relaxados -entregados- ao brazo secular). Tan curiosísima e estensa relación durmiu o sono dos xustos por douscentos anos, ata que, en xaneiro de 1811, sendo rei das Españas aquel irmán do corso a quen chamaban Pepe Botella e cumpríndose o segundo centenario da editio princeps do Auto, a inesgotable erudición de don Leandro Fernández de Moratín desempoou o mamotreto e o reimprimiu, dando lugar a un pequeno best-seller da época, reimpreso unha porción de veces tendo chegado fragmentos do cal mesmo a transmitirse oralmente incorporándose a romances de cego. O truculento do asunto está, claro, na base dese éxito: o irresistible atractivo cara áos recantos máis negros da nosa condición humana e unha prosa sonora, chea de afalagos antigos, característica da época clásica do idioma español, fixeron o resto.
Pero sigamos vendo como o texto se malea e avancemos setenta ou oitenta anos, ata os tempos de Baroja e a xeración do 98. Non me cabe dúbida de que o meu querido don Pío coñecía de sobras o Auto de Logroño. É máis, por un acúmulo de coincidencias e indicios, teño a sospeita -e tal vez alguén me lembre que quero arranxar zapatos sen ser zapateiro-, de que puido ser a base dun conto, ou noveliña curta, na que o aquelarre de Zugarramurdi é marco espazo-temporal e pulo a unha deliciosa fabulación romántica, de amor que triúnfa entre dous rapaces novos, La Dama de Urtubi, que leo en preciosa edición popular en oitavo de "La Novela Mundial", Rivadeneyra, 1927, magnificamente ornada con debuxos, de actualísimo estilo, de Máximo Ramos.
Falando don Pío da orixe desta bruxería vasco-navarra das sorguiñas, atopo na súa extraordinaria intelixencia e indisimulado anticlericalismo unha suxestiva interpretación antropocultural do machismo. Non me resisto a copiar un fragmento:

Como en todas las zonas selváticas de Europa no dominadas por la ideología del semitismo, en el país vasco existía un culto en donde la mujer era sacerdo­tisa: la Sorguiña. En las religiones africanas nacidas en el desierto, el hombre es el único oficiante, el pro­feta, el salvador, el mesías, el mahdi. La mujer está relegada al harén, la mujer es un vaso de impurezas, la mujer es un peligro; en cambio, on las regiones de las selvas europeas, la mujer triunfa, es médica, ago­rera, iluminada; se sienta sobre el sagrado trípode, habla en nombre de la divinidad y se exalta hasta la profecía. En los cultos semíticos, la mujer aparece siempre proscrita de los altares, siempre pasiva e inferior al hombre; en cambio, en las religiones primitivas de los europeos, aun en aquellas más pobres y menos pompo­sas, aparece la mujer grande y triunfadora. En la vida resplandeciente de los griegos, es sacerdotisa y sibila; en la vida obscura y humilde de los vascos, es sorguiña. La hostilidad del semita por la mujer se advierte en los primeros cristianos: para los evangelistas, María tiene una importancia secundaria; en el suplicio de Cristo no se indica su presencia en las relaciones de San Mateo, de San Lucas ni de San Marcos; ninguno de ellos habla de sus dolores de madre, ni cita la fecha de su muerte. Estos primeros cristianos de raza judía no tuvieron, no pudieron tener el culto a la Virgen: fue necesario que el cristianismo tomara carácter europeo, se injertara en una raza politeísta que había adorado a Venus, a Ceres y Minerva, para que glorificase a la madre de Dios.

Preciosa e elegantísima esexese! Non sei se mandar referencia deste interesante texto á Sra. Ministra do ramo, Dª. Bibiana Aído, para a súa mellor ilustración. Pero ao mellor pasa de tanta erudición e non lle interesa e levo un disgusto.

1.9.09

Unha excursión romántica

Romanticismo é unha desas palabras multiuso que o mesmo vale para un rompido ca para un descosido. Nunca me explicarei por que unha novela dedicada á vida dos pijos do cogollito madrileño cando Su Excelencia el Generalísimo andaba nos estertores se chama Romanticismo. Unha fin de semana en París é, por definición, romántica, o mesmo ca consagrar arrumacos e manitas ao obxecto das nosas paixóns nunha góndola veneciana. Unha inglesa romántica era Glenda Jackson nunha inesquecible peli de Losey. Pero romántico tamén é o dilema de Drácula, a maldición do cal só podería salvar o amor de Mina Harker, ou a loucura daquel poeta que, transido de dor, recitaba os seus acendidos sonetos, baixo a luz metálica da lúa, na tumba da amada prematuramente falecida. Hai comedias románticas, que nos esponxan de satisfacción e mortes románticas e terribles, que inspiran arrepío e compaixón, como o suicidio de Fígaro, sumido na negrura do desamor.
Digamos, pois, que hai un romanticismo doce, agradable, paixonal, luminoso e outro negro, mesto de melancolía, unha sorte de implacable designio do destino.
Unha excursión romántica a un lugar romántico, nestes dous sentidos, é o Cemiterio dos Ingleses, a carón da praia do Trece, en plena Costa da Morte. Unha excursión que recomendo vivisimamente a quen non coñeza tal paraxe. Alí nun edículo de pedra, a ceo aberto e fronte a un océano salvaxe e de insondable violencia, están soterrados os 172 corpos dos gardamariñas británicos que en novembro de 1890 naufragaron, co seu capitán, fronte á Punta do Boi no buque escola The Serpent. Toda a historia está aureolada dun veo de dor, dignidade, heroísmo, e fatalidade que se concilia moi ben co romanticismo do sitio e a sublimidade da inscrición lapidaria do túmulo, realizada en 1990 co gallo do centenario do fatal acontecemento: The Serpent, 1890-1990.
Ao Cemiterio dos Ingleses pode chegarse dende Cabo Vilán, por unha pista de terra que sae á man dereita pouco antes de chegar ao faro, ou ben -moito máis recomendable- dende Camelle (moi pouco antes de chegar a Camelle, á esquerda en dirección a Arou e logo xa está indicado "Cementerio inglés"). O itinerario (que pode facerse andando, en bici ou coche) bordea permanentemente o acantilado nunha paisaxe de incrible beleza. Como para presumir, con toda xustiza, de país.
Disque cando un buque de guerra británico cruza diante das coordenadas do punto onde afundiu The Serpent, lanza unha salva en memoria dos compañeiros devorados pola mar traidora. Son cousas románticas que fan que a pel se lle poña a un como de galiña.