Rururbanitas en outono

Non sei se o adxectivo rururbano se aplica noutras latitudes pero, de ser así, non creo que teña a, digamos, semántica específica que adquire en Galicia. No seu pregón do Apóstol de 2015, a futbolista Vero Boquete recolleu (non sei se consciente ou inconscientemente) un pensamento de Pedrayo acerca da capital: Santiago é a aldea máis grande Galicia. Nada máis lonxe da miña vontade que sacralizar a filorruralia (o neoloxismo é de propria minerva) dos vellos galeguistas, que, no café do casino e nas tertulias da rebotica, moldearon o concepto de labrego asoballado que, polas mostras, lles molaba un pegote pois, como bos burgueses, se consagraron ao designio de redimilo. Con todo, tras, supoño, setenta ou oitenta anos de ter perpetrado ese argumento, coincido co venerable petrucio de Trasalba: Santiago (e outras cidades de Galicia) son, dalgún xeito, grandes aldeas. E isto, ao meu xuízo, porque a inmensa achega rural que, ao longo dos anos, foi contribuíndo ao desenvolvemento de Vigo, Ourense, Coruña… nunca se amigou de todo con xeitos de vida (urbanos) que lle eran por completo alleos. Compostela ten rúas e barrios enteiros que son  a xeito de extensións ou satélites de Touro ou Val do Dubra. O cal tivo, creo eu, unha consecuencia mala: boa parte dese continxente demográfico movido ás cidades dende os eidos nativos desertou de modos de relación seculares, baseados na sabedoría derivada dunha estreita relación coa natureza, e se abriu a moitas das peores trapisondas dunha existencia desnaturalizada en polígonos e barrios. Unha excrecencia de todo isto foi, precisamente, a emerexencia dun nova magnitude: o rururbano, un anárquico conglomerado ou perversa mixtificación de terreos rurais, dignos de mellor sorte, sobre os que se plantificaron destilados urbanísticos delirantes. Só en Galicia é posible contemplar un abominable bloque de catro plantas chantado de par dunha estrada comarcal no medio da nada e cun horrendo eucaliptal detrás.

En fin, ao que ía, que, ben vostede sabe, eu prendo nunha silva. Outro xeito de entender o adxectivo rurubano é a, en boa medida irrespectuosa, penetración da vida urbana no medio rural. Si, acertou vostede. Estou pensando na proliferación de urbanizacións (bloques de pisos, chalés pareados ou acaroados) e tamén vivendas unifamiliares, que, coa chegada da ducha diaria e o estado do benestar, comezaron a orlar os concellos rurais do país. Comentábame un amigo, usuario da máis intelixente retranca, que un seu veciño, médico na cidade, construíu no medio da aldea un casoplón, que protexeu de non se sabe que cun muro circundante de rexa cachotaría e tres metros de altura, práctica ignota nun medio humano, a aldea galega, que, en canto comunidade pechada pero aberta (non sei se me explico), probablemente sexa un dos mellores inventos de Occidente.  

Isto das urbanizacións na periferia rural das cidades, das que este menda é practicante, serviu (algo bo habían de ter), para os urbanitas de pura raza podérmonos achegar a marabillas virxilianas doutro xeito vedadas. Redescubrir as estacións; ver outonar os liquidámbares e bidueiros; aspirar o arrecendo do fume, branquísimo, espeso, aromático, do rastrollo nos solpores de outubro; a luz dourada, as volutas esquivas da brétema ornando o mato… Haberá que aceptar sen traumas sermos rururbanitas, invasores de luva branca.

O xogo do calamar

Malia estarmos afeitos a valorar a cantidade máis que a calidade (vaca grande, ande ou non ande), non é número senón a natureza e o potencial das cousas, independentemente de que abunden ou non, o que as fai meritorias e aínda imprescindibles. Tiña eu un compañeiro de carreira, da parte de Vea, defensor das teorías lingüísticas do formalista polaco Zawadowski, a quen por ser bazuncho e comedor alcumabamos Fabadowski, que, un día, coa fachenda dos orates, me dixo tras un exame de Lingua Española que escribira dezasete folios (eu redactei apenas catro). Cando fun ver as cualificacións, que dependuraban dunhas vitrinas no hall da vella facultade de Mazarelos, observei con asombro que o amigo Fabadowski recibira un ¡dous! Xuro a Vde. que aínda hoxe non son quen de imaxinar o que aquel home lle contaría ao profesor en dezasete folios… 

Dous premios Nobel de literatura, ambos dous peninsulares, merecerían tal galardón aínda que tiveran escrito apenas dúas  novelas (dentro dunha produción, polo demais, extensa): La familia de Pascual Duarte e La colmena abondan, ao meu xuízo, para xustificar de lonxe o Nóbel de CJC. Saramago, pola súa banda, deixou en Ensaio sobre a cegueira e As intermitências da morte o testemuño da máis sublime literatura, algo co que a Academia Sueca concordou en 1998. As dúas producións saramaguianas teñen, do meu punto de vista, algo en común coa gran novela de Defoe: Crusoe enfrontado á soidade e falta de recursos máis absolutas; unha soa persoa guiando a humanidade repentinamente cega; a morte que, tamén dun día para outro, perdoa os homes son excelsas tramas literarias que convidan, ou máis ben, obrigan, a reflexionar sobre as preguntas do millón de dólares: a vida, a morte, a dimensión das nosas prioridades, o amor, a amizade, as absurdaas necesidades creadas, os límites impostos, a capacidade de superación, o valor ou a miseria da nosa condición, a ledicia e a melancolía, a bondade e a maldade, o yin e o yan da existencia… 

Xogar con metáforas imposibles (unha cegueira ecuménica ou o perdón da morte) crea un mundo que, malia conservar as notas que o fan recoñecible, é obxecto dunha mutación que o transforma cualitativamente. Lembra vostede o escondite; a churra; a billarda; os trompos, o peletre, as chapas, o guá e as canicas? Existe algo máis inocente e de grata lembranza que os xogos da nenez? Imaxine agora que o castigo por perder no xogo fose a morte, unha morte brutal. Todos os compoñentes dun recordo entrañable viran ao vermello do sangue e a mesta escuridade da noite eterna.  Ignoro se detrás da serie O xogo do calamar (Squid Game, Corea do Sur, 2021), que o está petando en Netflix, hai unha gran novela ou simplemente o guión dun demente. Na mesma liña dos supostos imposibles, un conxunto de proscritos, despreciados polas convencións dunha sociedade obsesa do diñeiro, entréganse a unha serie de xogos violentos, pero sospeitosamente semellantes aos de cando nenos, nos que o premio para o gañador final é un pastizal inimaxinable. Conseguilo conduce a matar. Unha serie de novísima xeración, bizarra e brillante, na que nada humano resulta alleo. Hurra por Corea do Sur.