30.11.06

Sobre o argot editorial


O outro día referíame aos pasos en que se ve o editor enfrontado ás erratas, que son xeralmente fonte de anécdotas, por veces cómicas. Un comenatrista anónimo dicíame que a vida do editor parece divertida e eu respostáballe que, en efecto, visto o asunto coa distancia que é preciso poñer perante a imperfección (que, queirámolo ou non, é consubstancial á toda industria humana), ata a machada máis impresentable pode resultar cómica. Que nunca chegue, nesta profesión, a hora de botarmos en falta a capacidade de rir! Ora, outra cousa, e esta ben seria, é dispoñer o arranxo do erro en cada caso, co eventual cargo de conciencia de ter xerado gastos inútiles. Ben certo é que esta continxencia dáse en poucas ocasións, pois co oficio un chega a non fiarse da súa propia sombra e somete os orixinais a toda sorte de revisións. Aínda así, é imposible ceibarse das formigas no estómago cada vez que dá o nihil obstat: imprimatur á imprenta, ese momento de non retorno tras o cal haberá que apandar co que veña.
Outra peculiaridade do labor de edición é o nivel de especialización da jerga que chegamos a usar no cotián. Botamos o día pronunciando cousas como pedeefe, epeese, opcións de postscript, saír de caixa, ilustracións a sangue, bodoni, pantone, lapelas, selección de cor, freehand, fotolitos, palatino, bitono, oceerre, escaneo, maculaturas, directo a plancha, plotter, futura, ferros, inDesign, interliña, tramas, masas, quark, frutiger, blancas, cabeceiras, voladitas, bandeira, bloque (referencias estas dúas últimas tras as que non hai a menor intención ideolóxica). Un nivel de especialización así leva a xogos de palabras non exentos de humor.
Nas maquetas nas que non hai material gráfico usamos nós —ben certo é que cada vez menos— dun procedemento para aforrar en fotolitos (que, como é sabido, desperdician moita película), procedemento consistente en imprimir a páxina invertida ou en espello sobre papel vexetal (hoxe poliéster), de xeito que este soporte faga as veces do fotolito para a preparación da prancha. A este sistema che chamabamos vexetal invertido. De aquí a rematar chamándoo grelo maricón (perdón pola incorrección política!) non había máis ca un paso.
A especialización léxica, aliada coa metonimia, pode dar pé igualmente a expresións curiosas. A tripa é, como sabe todo editor, todo o papel que constitúe o conxunto de páxinas do libro, e que, fronte ás cubertas ou tapas, implica un labor editorial específico. Algunhas veces téñome sorprendido dicindo Hai que revisar con coidado a tripa de Maquiavelo ou oíndo Temos problemas coa tripa de Erasmo. "Maquiavelo" é a tradución que no seu día fixemos de O príncipe. "Erasmo" a do Eloxio da loucura. O mesmo ocorre coa sobrecuberta que, normalmente nos libros en tapa dura, serve de protección e tamén para levar diversa información. Esta sobrecuberta chámase no argot camisa. Pois ben, a metonimia pode producir expresións curiosas como xa está preparada a camisa de Freud (é dicir, a sobrecuberta do libro de Freud). Cando falamos de acurtar o apéndice de Barreiro non nos referimos a unha intervención cirúrxica no aparello dixestivo de tal señor, senón a reducir páxinas no apéndice do libro da súa autoría (a este respecto, son habituais na edición universitaria e científico-técnica os autores adoecidos de verdadeira apendicite aguda cando se presentan cun orixinal).
Publicamos hai anos a edición facsimilar —por certo, premiada e celebrada pola crítica— dunha folla literaria e satírica de vida efémera que, como tantas da mesma pelaxe, menudeaba na España de remates do XIX, redactada integramente por estudantes composteláns da época; a cabeceira da publicación, chocalleira e chispeante, era Café con gotas. A miña compañeira de traballo, un día ás 9 de mañá pediu polo teléfono interno ao conserxe que lle subira un Café con gotas. Aínda bo é que non había ninguén alleo a nós ao redor, porque a linguaxe oral non coñece de cursivas. Que pensaría sobre os seus hábitos laborais?

28.11.06

Historia dunha mesa. Relato en tres entregas


Non sei se será cousa acostumada practicar a literatura de cordel ou por entregas -tan de tempos pasados- na blogosfera, nin estou certo do resultado que tal designio terá. Pero, acubillado naquilo de que non fago mal a ninguén, aí vai un breve relato en tres episodios. Agardo que, na fin de cada un, a impaciencia devore aos asiduos deste local!
A cousa vai dunha fabulación arredor dunha mesa que teño.



I
Duras, durísimas son as borraxeiras deste mar noso. En medio dunha galerna de novembro, comodamente instalado na miña casa de inverno fronte ao cabo e os rochedais, o marco da fiestra pola que arestora estou mirando limita na madeira a visión dunha imposible fervenza de auga, vento e nubarrada escura. Na perspectiva dun home coma min –mariñeiro de auga doce, urbano ata a médula, aínda que coa capacidade de percibir o mar, a mar, como elemento substancial dun certo sentimento lírico (cando menos as fins de semana...)–, dá medo, auténtico temor, pensar no que ese mar debe ser visto dende dentro, dende a borda dunha baca en augas de Touriñán ou fronte ao Vilano. Algunha tarde, vítima da indolencia e apreixado por esa futil sensación de melancolía, de baleiro tan peculiar do serán que sabe próxima a fin do día, paseo polo peirao e miro os mariñeiros, homes feitos, vellos curtidos, nenos, rapaces na flor da mocidade, iren e viren entre as chalanas, aparellos e os restos de peixe morto, e síntome pequeno, vítima dun inconfesable sentimento de inferioridade. Ben sei que na vida ten que haber de todo, quen vaia ao mar e quen escriba poemas contándonos como é a vida, pero o respecto que de sempre me impuxeron os homes do mar exerce en min unha presión íntima e inevitable. Lembro esa clasificación terrible dos seres humanos entre vivos, mortos e mariñeiros.
Ollo para fóra. Segue impoñente o trebón, mentres marcha de vagariño a luz. Debera acender a lámpada se quixera ver un algo pero non quero. Prefiro ficar así, de pé fronte á fiestra e deixar ir a tardiña en silencio, no tépedo silencio do meu apousento mentres a escasos sesenta metros desenvólvese dantesco o temporal. O meu bafo enche de barola o cristal frío; o piano de Phil Aaberg, inspirado orixinalmente nos cumios de Montana, acáelle tan ben á miña paisaxe que non deixo de reflexionar na forza da estética subxectiva. Envolto na maxia lumínica deste solpor borrascoso reviso, máis coa mente que coa vista, os obxectos que me arrodean. Ao característico da súa disposición (os meus libros -amigos leais-, o equipo de música, … nada do outro mundo), súmase un certo encanto xenericamente mariñeiro -non pretendín aquí deixar a máis mínima pegada persoal-, derivado dos rolos de cabo tirados acó e acolá, un par de nasas habilitadas como lámpadas de sobremesa ou un vello temón dun vapor que me regalou un irlandés perdulario e borracho. De entre o conxunto de obxectos que alcanza a vista-¡maxia dos obxectos que os fai vivos, tan próximos!-, salienta de modo preeminente a miña mesa, a onde de súpeto dirixo a mirada. Suspendo neste punto toda outra reflexión e reparo nela.
É indiscutiblemente unha fermosa mesa que destila antigüidade, pero magnificamente restaurada. O taboleiro é de gutapercha verde encadrada en anchos marcos de madeira. Nas patas, elegantemente retorneadas e de madeira sensiblemente máis escura, vese outra man; parece que foran dispostas unha vez rematado o seu corpo principal. En efecto, a parte superior é de castiñeiro, de bo castiñeiro do país, duro e nobre coma o granito; pero as patas son de madeira moi escura, case negra, palisandro de Brasil nin máis nin menos.
Porque esta mesa ten historia, unha historia íntima, misteriosa, cativadoramente relacionada coa mar, con esta mar fervente e traidora que contemplan os meus ollos.
(Continuará).

27.11.06

Non gustar a ninguén


Coincidirán comigo en que entre todo o abano de posibles temas españois contemporáneos que se teñen levado ao cine, á literatura, ás artes plásticas… o que máis cheira é posiblemente a Guerra Civil. Nada hai tan manido e con menos posibilidades de suscitar tratamentos orixinais. Pois ben, leo estes días unha orixinal, e rara, historia da contenda: Una historia de la Guerra Civil que no va a gustar a nadie de Juan Eslava Galán, autor que xa nos sorprendera con outros títulos de estilo tan peculiar coma, ao meu modo de ver, necesario neste país onde, por regra xeral, se pensa de xeito simple e se fala de maneira complexa (cando o que hai que facer é exactamente o contrario).
A historia de Eslava é orixinal, e rara, por sumamente amena e por facer gala dunha prosa iconoclasta en absoluto contraria a unha excelente documentación, tanto escrita como de orixe testemuñal directa. Pero, sobre todo, a obra (de aí o título) é consciente, traballada, teimudamente imparcial, o que, no contexto da España actual, equivale a dicir politicamente incorrecta. Como é ben sabido, quen non se sitúa hoxe na elíptica do pensamento oficial (o que toque), entra de contado na órbita do partido contrario. Avaliar a vida dun país en termos da dinámica —pobre dinámica— dos seus partidos (PSOE, PP e a seita nacionalista ou feito diferencial que toque en cada territorio) é ben empobrecedor, e síntoma —cada vez estou máis convencido— da baixa, baixísima calidade do pensamento e da reflexión, porque en España, en liñas xerais, lendo e oíndo o que se le e oe, é preciso concluír que se pensa mal, se reflexiona mal.
Eu ríome, en calquera caso, destes sectarismos, entre outras cousas porque vivo alonxado do século (bos amigos e harmonía familiar, un pequeno xardín e unha gran biblioteca son as claves dunha existencia aceptable) e non debo nada a ningún avatar político.
En fin. Do libro de Eslava, inzado de historias, intrahistorias e historietas, destaco hoxe o testemuño de Francisco Partaloa, fiscal do Tribunal Supremo de Madrid e amigo de Queipo de Llano, que viviu a represión en zona republicana e logo na nacional. Lembra (p. 75):

Tuve la oportunidad de ser testigo de la represión en ambas zo­nas. En la nacionalista, era planificada, metódica, fría. Como no se fiaban de la gente, las autoridades imponían su voluntad por medio del terror. Para ello, cometieron atrocidades. En la zona del Frente Popular también se cometieron atrocidades. En eso, ambas zonas se parecían, pero la diferencia reside en que en la zona re­publicana los crímenes los perpetró la gente apasionada, no las autoridades. Éstas siempre trataron de impedirlos. La ayuda que me prestaron para que escapara no es más que un caso entre mu­chos. No fue así en la zona nacionalista.

Unha reflexión altamente recomendable e unha conclusión altamente ilustrativa, neste ano da memoria (memoria, por suposto, politicamente correcta, ou o que é o mesmo unilateral e maniquea, é dicir, no fondo fortemente perigosa). A sana pedagoxía coa que o tallante mandamento paterno remataba as liortas entre irmáns era: pedídevos perdón e que non volva a suceder. Neste paisiño noso, onde somos máis listos ca ninguén, remexemos ad nauseam na ferida, etiquetamos ideoloxicamente a lembranza, recuperamos a Historia a base de pretender amoradazala e berramos aos catro ventos que Franco nunca foi doutor honoris causa pola universidade entón acobardada e despreciable dun país entón acobardado e despreciable. Pero, ao mellor aquela universidade, este país nunca existiron. Veremos qué se vai decindindo.
Mirando a Rusia de Putin, pregúntome qué conseguiu Stalin borrando dos libros oficiais de historia o nome Romanov.

Cuestión de número


Máis de 200 mortos en Bagdad nun triple atentado.
Non lembro ter visto aínda ningún especial na televisión sobre o aspecto humano da masacre, do estilo dos que menudearon cando o 11-S ou o 11-M e que, cunha elegante mestura de música sublime, imaxes devastadoras e testemuños directos de vidas desfeitas pola perda absurda dun fillo, dunha muller, dun pai..., buscan —con toda razón e xustiza— premer no nervio individual do espectador, facéndoo partícipe dunha insondable desventura da que, ao cabo, el podía ser tamén protagonista.
Non é que Iraq nos caia un pouco lonxe, que tamén. É que onde hai confianza dá noxo. En Iraq a máis brutal carnicería -como a fame ou a sida en África- é o pan de cada día, e, perante o abrumador número de vítimas cotiás, xa nin paga a pena lembrar o seu aspecto humano: non son nenos, mulleres, anciáns, mozos, son números. Un día 35, outro 14 e outro 200.
Un oficial da SS no campo de Bergen-Belsen durante 1944 lembraba, xa vello, que a enorme cantidade de presos que tiña a instalación era o mellor antídoto para a compaixón, pois aínda querendo resultaba tecnicamente imposible especificar individualidades nunha masa tan inxente.
Tanto entón como agora, non sei que acojona máis: se a vesania ou a indiferenza.

23.11.06

Bambú

A Manolo García Diéguez, que me regalou a idea deste conto
O que máis me chamaba a atención do mestre eran os dedos medio e índice da súa man dereita absolutamente amarelos. Non quero dicir tirando a amarelo, non. Eran amarelos de vez, como os limóns ou o zafrán. Eu ben sabía que tan fermosa cor de dedos era por os teren sempre sometidos ó fume dos petillos aqueles de picadura que o mestre chupaba un detrás doutro. Por veces, os petillos cambiaban de domicilio e ían parar á unha boca de dentes máis negros que amarelos, anque algo de amarelo tiñan tamén. Entón o mestre falaba con cara de malvado, regañando a boca e chiscando o ollo do lado de onde lle viña o fume.
Cada vez que comezaba o noso anual periplo pedagóxico, nos primeiros días de setembro cando o intolerable frío do inverno era aínda unha ameaza remota, o mestre nos encarecía as belezas patrias, entre elas o delta do Ebro, que, non obstante el non o coñecer persoalmente, lle fora moi gabado dun seu curmán, panadeiro en Tortosa. Tamén lle saía o bo humor –o que era máis ben malo, pois de costume representaba a calma antes do trebón– cando nos falaba das afamadas rías gallegas, que, estas si, visitara máis dunha vez, especialmente as Baixas. Contaba o mestre –requintada a voz, no bico dos pés por ser baixiño– que cando Dios Nuestro Señor fixera o mundo, canso como ía de tanto choio, cos dedos da man esquerda apoiouse na terra de Galicia, aínda non ben callada por andar o mundo en obras, e sen querer saíronlle as rías gallegas, que por seren directa, anque polo visto involuntaria, creación do Señor, ficaron tan pintadas. Entón o mestre para nos ilustrar sobre o sublime acontecemento, imitando o movemento divino, espalmaba a man esquerda no mapa da península Ibérica, un mapa vello que nos cantos ía xa cuarteado e que en letra grande decalaraba Península Ibérica, e logo xa máis pequena Con las posesiones españolas africanas. Alí ía a man do mestre e, ubicándoa nas rías, triunfal, virábase cara a nós e ficaba así inmóbil un pisquiño para podermos os seus pupilos admirar a estupenda obra do Facedor. Eu, incapaz de compartir o entusiasmo do mestre, ollaba pampo aqueles dedos amarelos e grosos como percebes preguntándome se Dios Nuestro Señor tería tamén o vicio de fumar caldo.

Avanzaba a estación e sentiamos veciña e inexorable a invernía. Nas tardiñas, mestas, lenturentas, de tempo espeso, do mes de Santos había que acender a luz, mesquiña e cajada de moscas a bombilla. Cando repasabamos a táboa de mutiplicar ou liamos o Floresta, galgaba por riba do besbesello –era gustoso o mestre do silencio–, o renchir dos carros e os berros para poñer ó rego as vacas e, tamén por veces, lonxanos, misteriosos, os oubeos do lobo, aló na serra.
Por entón, o anecdotario do mestre deviña erudito e botábase de políglota, traducindo nomes ó inglés ou francés. Ano tras ano eran as mesmas palabras. Mesa, silla, galo, galiña, casa, árbore, mestre e catro cousas máis. Eu tiña as miñas dúbidas de que os ingleses ou franceses para diciren galiña ou casa tiveran que poñer a mesma cara ridícula que poñía o mestre. Ós que tiñan apelidos traducibles llelos traducía, e o mesmo o nome. Por caso, un José Castaño lle preguntaba como lle dirían os ingleses e o mestre facéndose o interesante lle contestaba Joseph Brown e despois de o pronunciar servíase poñelo por letra no encerado e quedabamos todos parvos mirando aquel impronunciable envurullo. E o mesmo pasaba, non sei, co Carlos Iglesias ou o Luis Campos. Había na escola un Carracedo que por ser esmirriado e pouca cousa, e tamén porque lle acomodaba ó nome, lle diciamos Carracho. Pois vai o Carracho e espétalle ó mestre que cómo se di Carracedo en inglés e cando o mestre, reprimindo a risa como puido, informou ó Carracho non ter equivalencia na lingua de Albión, este petou cos cotelos un lixeiro golpe no pupitre, sentouse e, contendo como puido o choro, mirounos a todos ca expresión de humillación e inconsolable tristura que só se ve no rostro dun neno. Eu sentino de corazón polo Carracho e pensei que tamén era bo capricho do carallo dos ingleses non teren palabra para Carracedo. Misterios de Babel.
O mestre era, aínda coas súas arrautadas, un infeliz, un miña xoia. Estivera casado pero enviuvara novo e sen fillos e vivía cunha velliña que disque xa a tiña de muchacha cando lle vivía a muller. Tiña un pronto de mil demonios pero eu, e os máis dos rapaces da escola, queriámoslle ben pois era afable connosco en tempos nos que os nenos pareciamos para todo o mundo unha borralla molesta e indigna de consideración. As lapelas da camisa renegridas e as puntas dobradas, a humilde gravata, o chaleque coa súa cadeíña de ouro do reloxio. Este reloxio se fose vivo atendería por roscopatén, que é como o mestre lle chamaba.
-Demonio, as cinco. Isto atrasa: hai que darlle corda ó roscopatén.
Moito tempo despois, xa home feito –sería contra o 58 ou 59–, nunha vella reloxería de Zürich vin nun escaparate un enorme carillón antigo que ostentaba na carátula ben clariña a marca “Roskoff” e debaixo en letra máis pequena “Patent” e, cun sorriso de saudade, de infinita saudade, expliqueime o nome do reló, lembrei o mestre, o cheiro dos plumieres e o frío sobrenatural daquela escola. Había quen de nós que lle sacaba gracia a un lamparón amarelo de mexo seco que o mestre lucía alí onde lle tocaba no pantalón a punta do instrumento, e é de destacar que o mestre cargaba para a esquerda. Pero eu non lle vía a gracia. A min dábame mágoa a súa pobreza.
Un día de outono estaba escolando o bo do home, explicándonos os vasos comunicantes, e entraron dous guardiaciviles e un fulano flaco con fixador no pelo, e con moito aspaviento pegan no meu mestre e o levaron. Atrás viña o cura don Severino que dixo que non pasaba nada, que o mestre tiña que cumprir uns trámites (e maldito se ningún de nós sabía qué era un trámite, pero non cheiraba nada ben) e botou o resto da mañá falando de Jesús e o pueblo de Insrael, así dicía con n, engolando moito o de Insrael. Para o día seguinte e o outro non houbo escola e ó terceiro día chegou o mestre, pálido, canso, coxeando da perna esquerda e con pouca gana de falar nin de nada. A moitos mangallóns que había na escola metéronos de militares pois disque había guerra. Eu que era dos máis pequechos quedei aló co mestre. Xa metidos no inverno, un serán escuro do mes Nadal o mestre, por nos entreter, anque sen moito entusiasmo, voltou á súa teima das grandezas patrias. Mentres liaba un petillo daqueles seus, arrancouse a falar de Alcoy e a gran industria de papel desa vila. Que se Alcoy tumba, que se Alcoy dálle, que Alcoy prerriba e Alcoy prebaixo. Que saen de Alcoy–claro, agora non, dicía, por estar en zona de guerra-, convois cargados de papel de primeira calidade para todo o mundo.
-Sen ir máis lonxe, ¿ónde credes que está feito este librillo de papel de fumar?
Levaba o mestre sempre o seu librillo de papel “Bambú”.
-A ver, ¿ónde cres ti que estará feito este librillo de papel de fumar?, dirixiulle a pregunta a un Penabade que era o tipo máis burro que na vida vin. Só lle faltaba unha mosca posta de fijo dándolle voltas arredor do melón. O Penabade saiu do seu parnaso particular de pan con queixo e chourizos, e, angustiada a expresión de quen intúe inminente e inevitable o ridículo, mirou para o mestre, mirou de esguello para nós, mirou para o librillo e dixo:
-En Bambú.

Un día de frío ingrato de xaneiro, o mestre apareceu morto, con outros dous, á beira dun camiño. Polo visto, a penas se lles coñecía porque tralos mataren fundíronos na goldra que logo coa xeada endureceu. Sacáranlle o roscopatén e maila cadeíña de ouro. ¡Cánto chorei por el!
Moitos, moitos anos teñen pasado. O tempo é unha brétema mesta que esvae os perfís desta congostra revirada e fodida que é a vida. Feito un cáncamo, canso e desenganado dos homes, eu sinto agora a vida do meu mestre como unha melodía alegre e triste á vez, unha música que dá gana de chorar oíla pero que é bonita e clara como a auga dun regatiño pola mañá dun día de sol.

21.11.06

Anécdotas de editor

Invito ao lector curioso (/á lectora curiosa) a ollar a cuberta que reproduzo na imaxe. Léaa unha vez. Léaa outra vez. Ben. Se despois da terceira lectura aínda non se decatou, permítame indicarlle —querido amigo (/querida amiga)— que non ten Vde. dotes de editor. A cuberta contén unha errata de vulto: di Un aventura no canto de Una aventura. Nos meus anos de editor, tal como lle fixen ver ao autor do libro cando tivo a ben agasallarme cun exemplar, o que me faltaba por ver era unha errata na cuberta dun libro de ¡¡Pepe Martínez de Sousa!!, mestre de editores, espello de correctores, exemplo de tipógrafos, paradigma de bibliólogos, báculo de todos. Agradecín ademais ao bo amigo o envío dun exemplar defectuoso, pois quero crer que, como sucede no eido da filatelia, o seu defecto converterá o meu exemplar na rara avis que co tempo será obxecto da cobiza dos coleccionistas.
Alén da anécdota do libro —magnífico libro, memoria vital e profesional de quen o é todo na profesión—, o feito demostra que a errata é a indesexable e temida, pero temo que inevitable, compañeira do editor.
E é que o oficio de editor, coma case todos, préstase a todo tipo de anécdotas, curiosidades e manías. Hoxe voume referir a algunhas anécdotas, das que as erratas son fonte inesgotable.
Existe un principio –sen dúbida baseado na Lei de Murphy– que todo editor subscribiría, probablemente na maior parte dos casos por telo sufrido en máis dunha ocasión: a posibilidade de descubrir erratas é inversamente proporcional á capacidade de emendalas. Despois de ter revisado nas semanas anteriores varias probas de maqueta dun libro, é no momento de recepcionar a tiraxe, depositada xa nas dependencias da editorial, cando nunha ollada casual ao primeiro exemplar que colle nas mans descobre que pon tetos onde debía poñer textos, cago no canto de cargo ou Sanitago no canto de Santiago. E parece que a cousa non é de agora. Refírese que o impresor francés do século XVI Robert Estienne empregaba na súa imprenta a ¡dez correctores! absolutamente escrupulosos, que lían as probas con todo esmero. Non contento con isto, Estienne, unha vez corrixidas, as expoñía ao ollo público nas fiestras da súa imprenta recompensando cun premio a quen atopase algunha errata non advertida polos seus empregados. A obra, así de expurgada, imprimíase, e unha vez impresa... as erratas saltaban á vista.
A primeira errata, por certo, da que se ten constancia remóntase ao círculo profesional do propio Gutenberg e é case contemporánea da súa Biblia. Trátase do Psalterium Maguntiae impreso por Fust e Schöffer en 1457, onde aparecía Spalmorum no canto de Psalmorum, errata que, coa característica eficiencia xermánica, aparecía xa emendada na segunda edición, de 1459.
O de tetos no canto de textos é un exemplo real, que non foi ao prelo de puro milagro. Peor é o caso de certa editorial que houbo de retirar a tiraxe completa do libro Verbas de chumbo. Na cuberta figuraba Vergas de chumbo, que máis ca nun libro fai pensar nun adminículo da sección SM dun sex-shop.
O procedemento de corta e pega dos ordenadores —tan proveitoso e rendible en xeral— pode ser orixe de erros garrafais. Nun libro sobre a historia da cidade de Santiago que editamos hai anos, figura o inexplicable e absurdo epígrafe El desfifiarrollo inducido, no canto, claro, de El desarrollo inducido. Fixemos dúas edicións, en galego e castelán. Aínda bo é que na edición galega non apareceu O desfifienvolvemento inducido... Cómo diaños ese fifi apareceu parasitando á palabra correcta é un enigma, pero seguro que correspondía a algo escrito antes e gardado no portapapeis e actualizado con pouquísima fortuna. A técnica que eu chamo do palimpsesto (é dicir, a de aproveitar o escrito antes para novos textos), pode dar orixe a feitos bastante hilarantes. Nunha carta que anunciaba a moitos dos nosos autores a descatalogación das súas obras por ter pasado o tempo preceptivo, diciamos: Atopándose o libro da súa autoría, como Vde. sabe., esgotado…
Ben, comímonos o sabe na carta dirixida a certo catedrático de idade provecta, de xeito que a misiva rezaba:
Atopándose o libro da súa autoría, como Vde., esgotado… Estivo de Deus dármonos conta no último momento e non ofender os anos do digno profesor.
Noutra ocasión, un comido de texto xeraba un pe de figura absurdo e inintelixible. Debía dicir: Pradera poco irrigada. Dicía: Pradera poco.
Un libro titulado Inventario de babosas de la península Ibérica y Baleares case vai a un catálogo deste xeito: Inventario de babosadas de la península Ibérica y Baleares (inventario, por certo, este último, que, de poñerse por obra, xeraría un traballo inmenso polas dimensións do material a inventariar...).
Outra cousa terrible, de baixarmos a garda, son os correctores automáticos. A unha boa amiga, este procedemento cambioulle o nome do historiador francés Duchesne por Dúchense. Eu mesmo case sufro unha volta o día que nos ferros de certo libro vin o seguinte: O sistema filosófico de Touciño. Crendo que toleaba, pasei máis páxinas: vexo o enfrontamento con Touciño. Máis: Touciño non se arredou. Pensei ¿Touriño? nun texto de introdución a un libro do XIX: retrotraeríase a influencia do presidente da Xunta a vidas anteriores, tan lonxe no tempo?
Ben. O puto corrector. Cambiou o apelido Bacon (do filósofo racionalista inglés de nome Francis, como a mula) por Touciño.
Hai anos, un texto aparaceume inzado da palabra Casteló, así co C maiúsculo. O corrector (e o meu cansazo) mudou automaticamente a contracción ao por ó, arrastrando na mudanza o apelido Castelao. NUNCA se debe traballar cun corrector a última hora. É preciso facelo cando os sentidos están espertos. En xeral na revisión e corrección textual, baixar a garda é moi doado e as súas consecuencias poden ser funestas.
Pero, ao cabo, que é un libro sen erratas? Coma un xardín sen flores, un parto sen dor ou un hortera sen transistor.

Vai boa por hoxe. Menudo rollo. Outro día seguimos.

20.11.06

Metal nobre


Crise das humanidades? Entre tanto fariseísmo, estupidez, frivolidade, interese, urxencia, cobiza, inmediatez, afectación, superficialidade, impostura, vaidade e inmodestia hai exemplos que o reconcilian a un coa condición máis nobre do ser humano (hoxe practicamente esquecida).
A profesora, por certo, hónrame coa súa amizade. Noraboa.

19.11.06

Unha de cal. Outra de area


Unha de cal: acerca do maltrato a profesores e o acoso de nenos e mozos sobre os seus compañeiros.
Reviso a historia dos meus anos escolares no Instituto Nacional de Enseñanza Media, onde estudei: vila da Estrada, capital dun concello eminentemente rural (52 parroquias), anos 1972-77. Vexo represión; flecos da miseria; curiosidade insana e morbosa no canto de información honesta; ignorancia e algúns comportamentos brutais (nunca cos profesores). O chaponcete -Pitagorín era o alcume común a todo especime desta natureza-, o gordo -Zampabollos, Abundancia, Embutido... son sobrenomes que lembro-, aquel que correndo meneaba o cu coma unha muller..., en fin, nada do outro mundo. Algún comentario ferinte, o uso dos alcumes, unha tangana moi de cando en vez. Eramos o produto dunha sociedade cutre, sen liberdades civís e permanente atemorizada por unha xerarquía cuartelera.
Pero nada era sistemático nin organizado. Agora eu teño a sensación de que todo é moi televisivo (ignoro o alcance do efecto imitación que os medios producen nestes asuntos, pero intúo que as modas informativas que levan a salientar de xeito bastante reiterado certos asuntos periodicamente non debe ser moi bo).
Como a nosa é dende hai vai para trinta anos unha sociedade con liberdades civís, sen miseria nin ignorancia, e con todas as posibilidades e medios de información veraz e honesta, supoño que a causa dese tipo de comportamentos hai que buscala noutros fenómenos. Dúas ideas (unha delas, a primeira, non é orixinal):
-moitos nenos escoitan por primeira vez a palabra NON no colexio.
-o colexio FORMA; a familia EDUCA.
(Nota no pé: que foi da familia?).

Outra de area: á poesía pásalle coma aos chistes: se hai que explicalos perden a graza.

Ben. ¿Isto, non é un argumento para xustificar que en poesía -coma en xeral na arte- todo vale? Non o sei. É unha pregunta.

18.11.06

Noviembre















De materia rica en vida,
e infinidad de otoños, solo,
inventándome, como el paseo
matinal bajo la lluvia fina:
mi gorro de agua, la perra y su correa,
las botas felices en su grasa de caballo,
el camino, dulce pisar de hojas ya caídas,
mis pasos sobre el humus, como la superstición
del fantasma que cabalga
a lomos del silencio lindero de la casa
con el bosque.

De materia rica en vida
que suavemente cae sobre la luz
abriéndose en harapos
de cielo gris copando las ruinas,
la lejana piedra solemne en la crudeza
del viento que circula
impune por entre las ojivas
y las psicofonías
de la tarde de hace tanto.

De la materia del recogimiento
se construye la noche, pues la luz
es sólo música, vagamente la armonía
que estremece lo oscuro del salón
amigo del crepúsculo, sola la casa,
abandonada,
imagen de la nave errante
en el resplandor que despide la ventana,
isla y tierra firme en el océano insondable
oasis de luz breve en la negrura.

17.11.06

A biblioteca absoluta


O outro día, o meu pequeno preguntoume se rematara co ordenador porque quería xogar con el (ollo: seguimos dicindo xogar con el, cando debiamos dicir en el, porque sentimos o cacharro aínda coma unha ferramenta, cando realmente xa non é unha mera ferramenta: un ordenador é un territorio, aínda máis, un universo de proporcións incomensurables e en permanente expansión). Ben. O feito é que o neno díxome que quería xogar co ordenador. Pregunteille se ía buscar os xogos en internet. Contestoume:
-En internet, no, hombre, En Google.
Nun post anterior, eu xa (ía dicir, case inconscientemente, alertaba, pero vou dicir outra cousa:) comentaba a progresiva institucionalización de Google coma referencia da arañeira mundial. Google non é un buscador. Google é internet, e todo o que se busca en internet está en Google. O axioma pode ser: se existe, está en Google. Ninguén o podía prever hai dez anos, cando as cousas se buscaban en Yahoo, en Opentext, en Virtual Tourist, en Altavista… Nomes para a lembranza. A razón do monopolio: a capacidade, a rapidez, a máxima eficiencia e depuración. É o que a xente quere e espera. Rapidez e ausencia de esforzo pero máxima fiabilidade (a filosofía que hai baixo este último argumento está no alicerce da nosa civilización e estimula milleiros de riscos, millóns de perigos).
Recibín hai días, como moitos editores, bibliotecarios, libreiros, documentalistas de todo o mundo, unha carta de Jens Redmer, responsable de Google Books para Europa, Oriente Medio e África, presentando Búsqueda de libros de Google —que xa está dispoñible en castelán, inglés, alemán, francés, italiano, holandés e portugués e axiña en xaponés, chino e coreano (por certo, supoño que o resto das linguas do mundo apenas importan)— nun folleto de 21 páxinas, ao que lle supoño unha tiraxe absolutamente astronómica. Un folleto, polo demais, magnificamente deseñado, editado e producido, no que se explican polo miúdo os obxectivos, estrutura, funcionamento e límites legais do portal. Outro día falamos do detalle de Búsqueda de libros de Google.
Hoxe apenas quero reter unha idea e propoñer unha reflexión. A carta de Redmer comeza cunha constatación que estremece; estremece porque, 1) como pode calcularse algo así?, e 2) é o anuncio implícito dun proxecto de dimensións imprevisibles:

Sólo el diez por ciento de la información del mundo está disponible en línea y tan sólo una pequeña parte de ella corresponde a nuestra amplia y valiosa tradición literaria.

Deixo á intelixencia de quen me lea tirar as conclusións que entenda oportunas desta constatación. Eu, pola miña parte, déixome seducir por algúns interrogantes. Como será o futuro? Que capacidade de incorporación da realidade terá Google en vinte, corenta anos? Está chamado a converterse nunha sorte de nova linguaxe que, ao igual ca a linguaxe de verdade, represente a outredade do mundo, traduza ao territorio dun monitor todo o que está aí fora? No folleto (cap. 1. Objetivos) dise:

La digitalización de libros va a facilitar el acceso al conocimiento, La idea es que, con el tiempo, sea posible acceder a una lista de cada uno de los libros en los que se menciona a Marie Curie o que un estudiante de la India pueda ver con sus propios ojos los textos antiguos expuestos en los museos egipcios, todo ello con tan sólo teclear un par de palabras clave en el ordenador.

O dito: inmediatez e ausencia de esforzo pero máxima fiabilidade; o coñecemento a golpe dunha tecla.
A tendencia ao absoluto e a súa busca son inherentes á condición intelectual do home. San Isidoro compendiou o coñecemento da súa época nas Etymologiae. Feijoo legounos —nun alarde da desemesura propia dos ilustrados— un Theatro Crítico Universal. Borges coqueteaba coa idea dunha biblioteca absoluta, que o contivera todo. Estamos en camiño.
Dúbidas, temores: coñecemento ou información? Pode chamarse coñecemento ao que se adquire sen esforzo? (o esforzo deixa un pouso inevitable, a súa ausencia unha pegada epidérmica). En que medida influirá -en qué medida nos inflúe xa- a dispoñibilidade completa e completamente asequible de tal cantidade de información?

16.11.06

Fotos en branco e negro


Despois dos sete anos ía polos veráns a un campamento (bautizado co nome dun insigne fascista vilagarciano) da OJE (Organización Juvenil Española) de Franco; alí nos daban café con leite en pratos de duralex e un doce de membrillo dunha cor misteriosamente verde. Nos aprendían fascismo a base de "consignas" (de tipo civil; poño por caso: Soy un eslabón en la cadena) e de "máximas" (de carácter relixioso) na máis cordial entente daquel invento tan cutre, mesquiño e aburrido que era o nacionalcatolicismo. Cos anos un vaise enterando de certas cousas, feblezas polo demais perfectamente disculpables entre homes, que era ao que se ía: o capellán e mailo intendente (un tipo siniestro do que todo o mundo sabía que facía auténticos destrozos coas contas e os estadillos do aprovisionamento) chegaron ás mans para dirimiren os favores sexuais dunha das cociñeiras, de nome Visita; aínda había outra culinaria pola que rifaban o resto dos mandos.
Hai xa uns anos, nunha cea oficial de certa institución educativa coincidín, mexando nos aseos do restaurán, cun individuo que foi varios veráns xefe daquel campamento. Unha vez estaba eu –con oito anos todo o máis–, sentado tomando un polo de laranxa e facendo guardia nunha das entradas do campamento e pasou este tipo –era enorme, imponente, de pelo xa entón branco e bigote negro–, e eu, pobre de min, non me movín porque non era sabedor do costume castrense que tal circunstancia esixía. Xirouse como un raio e berrando, tronando, díxome:
-¡¡¡Flecha, el saludo de la OJE!!!
Eu fiquei mudo, sentín empequenecerme, o polo caiume ó chan e mentres erguía o brazo no saúdo fascista os ollos se me arrasaron de bágoas. Ao que marchou, e mentres miraba o polo derreterse, sentín unha humidade quente e vergoñante na entreperna. Anos despois, alí estaba o tipo (era delegado provincial nun dos gobernos de Fraga, de non sei que cousa, algo relacionado cos deportes, creo) mexando, feito un cáncamo e dixen para o meu chaleque que un canalla vello é igual de noxento ca un canalla novo. A punto estiven de lle faltar, mentándolle a próstata. Porque un é un pasteleiro, que se non...
Un esquece, cambia; vánselle botando enriba anos, feitos, xentes, ambientes distintos, experiencias que vai un abismo dunhas a outras, maxia do tempo, o son familiar do carillón que nos leva en ás de Pedro Chosco a outros anos, á infancia, á sopa en pratos de plástico na mesa cos curmáns e un deles birolliño, todos baixo o manto tutelar da aboa, a grande mamma, á que lle encargaban sillóns de vimbio a medida do enorme que era...
No inverno viñan as frieiras no bordo das orellas, malia os gamberros de lá azul e gris de mamá; o leite en pó no grupo escolar José Antonio era ao recreo, da man agarimosa e cálida de Hortensia, o pelo gris revolto, unha expresión como de home, de home franco, grande era Hortensia, e forte; facía o xantar dos nenos pobres que ían ao grupo. O arrecendo que, nacendo na cociña, invadía todo o recinto do edificio no recreo convidaba a ficar alí, cos nenos pobres e compartir aquela comidiña feita coa graza e o agarimo de Hortensia. E eu sentía envexa, unha disculpable e infantil envexa, de non ser pobre e poder comer alí, e pensar qué o que fala esta xente pobre que non se lles entende, que na casa falabamos outra cousa.
A un que lle chamaban Alvarito moito o castigaban. Era este Alvarito mouro, os pelos crechos, a expresión doída de quen se sabe na marxe. Tiña revistas porcas que lle traía un tío que andaba de albañil en Francia e nolas ensinaba e eu sentíame morrer vendo aqueles peluxes e líquidos. Tamén dicían do Alvarito que unha vez lle chupou das tetas a unha cadela, unha perrilla parida que era de un que tiña un almacén de cementos, e disque lle bebera o leite e todo.
Unha mañá de inverno, vin algo que xamais esquecerei, tal foi a impresión que me produciu. A noite anterior houbera un temporal de tres pares de estalos, cun vento de furacán e un bullón de chuvia arreo. Alguén chegou ao recreo coa nova de que, preto do grupo escolar, caíra un poste de alta tensión. En minutos o carajo do Alvarito apañouse para cazar un gato, un pobre micho da rúa, miserento e abandonado. Eu, por certo, pregunteime pola estraña habelencia destes fillos da vida para mesteres que, coma cazar un gato en cinco minutos, a min levaríame todo o día. Pois ben, unha vez pertrechado do infeliz felino, dixo a quen quixo oílo que o seguira. E eu, vítima da morbosa e irresistible sedución de imaxinar o que non quería imaxinar que ía pasar, peguei atrás súa. Un anaco despois divisamos o poste derrubado polo vento. O pobre animal non chegou a tocar os cables tirados na terra. No aire, como a medio metro destes, coas patas tesas do terror, ceibou un maullido horroroso —que aínda resoa e resoará por sempre na artesa das lembranzas— e caeu carbonizado ao chan. Todos admiraban a Alvarito. Creo que chegou a director de banco nunha capital de provincia.
Tempo. O río de Heráclito. Fotos en branco e negro.

14.11.06

Pedefear. Cayuco. Hacker. Pañajo


Un lingüísta —non lembro cal, non se pode ser perfecto— afirmou que o dicionario é unha obra sen esperanza. Quería significar cunha declaración, en apariencia tan tristeira e pesimista, que pretender recoller nun tesaurus pechado a inmensa, incomensurable riqueza de matices, usos, abusos, perversións, deformacións, extensións, reducións, invasións, metáforas, metonimias, xogos de palabras, idiolectismos, polisemias, sinonimias e outros moitos fenómenos que rexen a lingua no seu uso cotián é como querer poñer valados ao aire. Un dos meus pequenos chama, dende sempre, pañajo ao cascanoces ou tontón a unha almofada da que, como a manta daquel amigo de Charlie Brown, precisa para durmir. Supoño que tontón é unha simple deformación fonética infantil de colchón, sobre a base dunha obvia identidade funcional. A etimoloxía de pañajo (=cascanoces) é para min un enigma… É o de menos, pois no meu «grupolecto» ten un significado claro e inequívoco malia ser un vocablo absolutamente críptico fóra del. A pragmática é unha corrente que dentro da lingüística se ocupa, como o seu nome indica, de especificar e describir esta sorte de mecanismos reais, sen preguntar pola súa sistematicidade ou corrección.
Nunha visita cuns amigos a un zoolóxico no restaurante do cal servían carne de animais exóticos, lembro ao camareiro confirmando o pedido antes de trasladalo á cociña:
-A ver, entonces serían dos canguros, tres bisontes y un avestruz, ¿no es eso?
Hai apenas uns días, o responsable dunha edición díxome que estaban pedefeando os documentos. Mecanismos pragmáticos.
A pragmática é, pois, a lingüística da fala, fronte á gramática que é a lingüística da norma. E a norma, que vai incorporando os usos que a fala consagra tácita e colectivamente, é de seu menos dinámica e máis conservadora. Os novos tempos, porén, a hiperaceleración tecnolóxica do noso mundo e o feito de vivirmos nunha aldea global está levando a mudar tamén os usos lexicográficos da Real Academia Española, institución que para o común dos mortais segue a evocar a solemnidade e requintamento case funerarios dun vello casino decimonónico, escuro, sepulcral e cheo de sabios valetudinarios apoltronados en cadeiras da época do fundador don Carlos III. E non. O proceso de modernización da Academia, e a aceptación, ao cabo, de que a lingua non é un tesouro zarrapechado nun baúl senón unha ferramenta viva, dinámica e indomesticable —manifestada na fala, a performance chomskyana— exprésanse coa incorporación ao seu novo Diccionario esencial de la lengua española, presentado onte en Madrid, de formas léxicas como internet, mulá, cayuco, cooperante, pósit, rap, zódiac ou chat , siglas como ABS ou expresións como droga de diseño, tarifa plana, ou gol de oro.
Supoño que os lexicógrafos da Real Academia Galega van ter que ir pensando neste complexo asunto da neoloxía cotiá, aínda máis complexo nunha lingua, coma o galego, que ten sobre a influencia do inglés, que toda lingua de cultura sofre, a presión do castelán, a combinación das cales podería conducir en último extremo —non sei ata que punto non o está facendo xa— a unha aceptación meramente automática, e polo tanto acrítica, de neoloxismos xa consagrados nesas linguas. É moi interesante e meritorio, neste senso, o libro Novas palabras galegas editado -magnificamente editado- pola Universidade de Vigo e elaborado dentro do Proxecto Neo do Observatorio de Neoloxía Léxica da universidade olívica [isto de universidade olívica paréceme unha cursilada, pero é por non repetir de Vigo].
Creo que nestes mesteres cómpre manterse nun prudente termo medio: é de papanatas apelar a un purismo absurdo que negue a maior —a lingua non é un tesouro: é unha ferramenta— pero tamén é mágoa ver como esa ferramenta, polas présas, a ignorancia, a incultura, ou o puro snobismo, se oxida, se luxa e se rompe. Porque, aínda como ferramenta, é ben bonita.

11.11.06

Gran noticia

Dende hoxe, grazas á sabia decisión e arduo traballo dos asesores xurídicos e históricos do Consello de Goberno da Universidade de Santiago de Compostela, vou durmir máis tranquilo. Un dos máis graves e actuais problemas da nosa universidade, enfrontada a complexísimos retos de futuro, vén de ser venturosamente solucionado: Franco xa non é doutor honoris causa pola Universidade de Santiago.
O malo é que non o vai saber nunca.
Someter a historia ás eventuais veleidades da memoria é un risco perigosísimo. A memoria provén da vontade. A historia dos feitos. Aquela, como a vontade, pode modificarse. Esta, como os feitos, non, por moito que se maquille. Ben. É o que toca, tendo en conta as mans nas que estamos. Eu xa o advertín hai tempo.
Outra opinión sobre o asunto, coa que concordo plenamente.

9.11.06

Literatura


Nota previa: aínda que ao principio pareza que non, conste que a novela da que vou falar estame gustando.

Resulta, como ben saben os teóricos da literatura, moi complexo determinar qué e través de qué procesos o tempo vai modelando como canons literarios das distintas épocas. Feita esta prevención, non creo que Juan José Millás vaia pasar á historia da gran literatura española, desa que tendemos a definir como literatura con maiúsculas (para entendérmonos, creo que, por exemplo, Antonio Muñoz Molina si o vai facer). Ben; aceptemos a subxectividade destas valoracións e non nos pelexemos. O que quero dicir é que, do meu punto de vista, moitos escritores de hoxe practican unha literatura de consumoconsumo e literatura, como promoción e lectura, son termos antitéticos—, eses "libros de mostrador" que, coma as películas do videoclube, os corenta principais ou a moda de Zara, se renovan sen que lle dea tempo a un de saber da súa existencia. Esta é unha das consecuencias da americanización da cultura europa, que provocou, entre outros efectos, a entrada da edición na industria do entertainment, o que converteu, precisamente, a literatura nun produto de consumo. Así é que hai cincuenta anos os autores escribían o que lles petaba, por completo ceibes da presión do que o público agardaba deles, pois o público eran catro gatos, a literatura un negocio moi pouco rendible, a cultura mediática non existía e un escritor tiña tanto glamour social —fóra o círculo de tertulianos e críticos— coma un guardia de asalto. Hoxe non. Hoxe a maior parte dos escritores escriben tiranizados polo gusto do público, ou, cando menos, moi pendentes do que este, que é un público de masas, agarda deles. O escritor que goza da mel do fama acomódase á erótica da popularidade e o que coquetea cun futuro de éxito agarda con ansia a chegada dos loureiros. Creo que, parcialmente, esta é a razón que explica o tipo de literatura da que falo. Millás, ou Pérez Reverte, son —insisto, na miña opinión— representantes paradigmáticos desta tendencia. O tempo, que non eu, os colocará no seu lugar.
A última novela de Millas, Laura e Julio, da que estou disfrutando, ollo, presenta as características desta narrativa facilona, que, como as tisanas de melisa, favorece a dixestión do que se le. A estratexia é secuenciar —non discuto que con mestría e bo estilo— situacións descritas con técnica case cinematográfica e escasísima introspección que presente atrancos á asequibilidade da lectura. Conséguese así unha narrativa modulada mercé a situacións, sentimentos, sensacións e percepcións moi actuais e comúns a narrador e lector. Creo que o éxito desta estratexia narrativa, moi de hoxe, estriba no afeitos que estamos á linguaxe da acción constante do cine, especialmente do cine americano (que cabida teñen no mundo de hoxe Passolini, Godard, Herzog, Bergman?). Nunca coma hoxe houbo (e isto terían que matizalo moito os especialistas en literatura comparada e teoría dos polisistemas) unha tan permanente dinámica de mutua nutrición entre cine e literatura de super-éxito: O señor dos aneis, O código da Vinci, Alatriste...
A trama da novela é tamén de rabiosa actualidade e encaixa nesa complicidade autor-lector da que falo: un matrimonio sen fillos que un bo día descubren que a súa relación non lles proporciona nada e que, en realidade, non son a suma de dúas individualidades senón simplemente dúas individualidades, entre as que o paso do tempo, a convivencia e a rutina, non estimulou a máis mínima ósmose (clave, creo eu, da solidez dunha relación de parella). A súa separación é o comezo dunha nova existencia para Julio que terá que reformularse moitas cousas.
É tarde. O que antecede son impresións dun lector curioso, nada máis. Eu non son crítico literario (arrenégote!). Deica mañá.

8.11.06

Máis sobre o fomento da lectura


O magnífico blog Addenda & Corrigenda, Bitácora colectiva y plurilingüe, sobre cultura escrita, lengua y edición -do mellor entre o que anda pola blogosfera en materia de edición, xa recomendado neste local noutras ocasións-, publica o último día 6 un post significativamente titulado El acoso y derribo a las bibliotecas españolas, do que me interesaron especialmente as propostas que contén para o fomento da lectura. Algunha delas, a número 7, ten relación co meu post Esquemas colgado hai uns días. A número 5, pola súa parte, relaciónase coa miña profesión e a de moitos sufridos editores que comprobamos cómo as présas, a desidia, a neglixencia e/ou a falta de profesionalidade rexen o labor de presentación formal (xa non falemos dos contidos) dos libros, consecuencia lóxica da indixestión editorial imperante (lembran a metáfora das mazáns Golden, non?). Velaí as propostas.

1. Apoyar con menos publicidad y analizar bien lo que se pretende que se lea: los dos últimos libros que cayeron en mis manos que venían anunciados a bombo y platillo no ofrecían apenas NADA.
2. ¿Qué tal si se reduce la cuantía de los premios y se prepara un fondo común para «autores en apuros»?
3. Que los derechos de propiedad intelectual pasen a ser «bien común de la nación» una vez fallecido el creador de las obras, quizá con una donación simbólica a los herederos. No se conoce de hijos de albañiles que coman toda su vida por derechos de «cimentación y alzada de pared divisoria», por ejemplo.
4. Que los autores abonen un canon a las bibliotecas por depósito y salvaguarda de sus obras, por publicidad gratuita y por difusión.
5. Que cada libro que se publique pase por un estricto control de calidad en el que primen la legibilidad, la corrección, la comprensibilidad y la valía del texto (lo cual incluye varias revisiones realizadas por editores y correctores adecuadamente cualificados), una encuadernación correcta y resistente, un aspecto que se acerque lo máximo posible al ideal (cubierta, colores, etc.), un precio razonable que no venga abultado por publicidad innecesaria, etc. (añada aquí el lector ideas de su cosecha personal).
6. Que los libros estén más a disposición de todos, que se abran más bibliotecas, que los fondos de las cenas de gala se reduzcan a la mitad y el resto se dedique a la compra de libros para bibliotecas, que se apoye el movimiento «el libro libre», el copyleft y el copyfight.
7. Que cada niño que nazca reciba en el hospital, junto a su primer pañal y su caja promocional, un libro sencillo y resistente, para que el contacto con el libro se realice desde el primer momento. Palpar, oler, sentir un libro... fomenta la lectura temprana.
8. Que las bibliotecas de las escuelas infantiles y de primaria tengan bibliotecas de libros interesantes adecuados para la edad, con instalaciones adecuadas y bibliotecarios que puedan trabajar allí a jornada completa.

Falamos dun mundo imposible? Hai tanto que sachar! E tanto que sementar!

7.11.06

Ética


CiU sobe 2. O PSC baixa 5. Rovira baixa 2. Unha liga antinacionalista de cidadáns nacida hai tres meses saca 3. Presidente Montilla (5 escanos menos). Vicepresidente Rovira (dous escanos menos). En Galicia en xuño de 2005, tras perder catro escanos, o Bloque pilla a vicepresidencia e varias consellarías.
Non vou a entrar en monsergas de aritmética electoral, "maiorías de progreso", "maiorías de esquerda" (ulo progreso? ula esquerda?) e demais pilulas para bobos. Non falo de política nin de cosmética electoral. Eu non son un político. Son un cidadán. Falo de ética, coño, de ética.
Non teñen a sensación de que hai una profesionalización no exercicio da política? Non é certo que, en si mesma e no que ten de servizo público, non debera haber nada máis desprofesionalizado ca a política? Teño a sensación de que ir votar cada catro anos (eu coma millóns de —perdón— borregos máis) é o pase, vitalicio por reiterado e sistemático, para unha morea de individuos (que, en moitos casos, non deben ter nada mellor que facer, nin defender, nin polo que loitar) gozaren por uns anos da erótica do poder, seguros de que, no peor dos casos, ao que marchen ninguén lles vai pedir contas do que fixeron ou que non fixeron. Igualiño ca a Vde. ou a min no noso exercicio, ese si, profesional.
A min -de momento- ponme a movida de Rivera (e Boadella, Azúa, Espada…). Non sería posible no país? É que coma cidadáns só nos queda mirar dende a barreira? Hai que remover as conciencias. E empezar a botar peito. E apelar ao sentidiño ( en castelán, sentido común). Isto non dá para máis.

4.11.06

Un blog de hai vintecinco anos


Teño unha venerable máquina de escribir. A propia denominación, máquina de escribir, é un anacronismo: evoca a oídos de hoxe un artefacto rudimentario e primitivo, incompatible na súa mecanicidade coa asepsia e fría precisión da hipertecnoloxía dixital. É, fronte a un procesador de textos, como chamarlle máquina de contar a unha calculadora. Esta máquina de escribir, de marca Olympia, foi de meu pai e nela, coincindindo coa época da miña adolescencia e primeira mocidade, el tecleaba historias ou retallos de historias e testemuños de moitas cousas que viviu, e que me legou en montóns de cuartillas, pequenos, e máis grandes, fragmentos da súa galaxia particular. Estas cuartillas son, á súa maneira, un blog, un depósito de sentimentos, acontecementos, lembranzas e opinións transferidos a un soporte que tiña no fundamental unha intención comunicativa, de perpetuación e transacción informativa. Como todo texto. Como esta páxina que nunca vai a ir ao papel. Como os 100 millóns de páxinas web que hai no planeta. Deixar sinal de nós.
A tecnoloxía simplemente muda, e non nos fai nin mellores nin peores, nin máis felices nin máis desgrazados. Hai uns días, ao meu pequeño de 8 anos—que, por certo, xa ten debutado neste local como pintor e escritor—, chamoulle a atención a máquina do avó e preguntoume:
-Papi, ¿dónde tiene la pantalla?

2.11.06

Eran horas!















Benvida, reveladora.

Suenas
a elementos que se alían
para darme de sí
lo más profundo,
acaso como el día
en que moría
el viento y comprendimos
que la nada nos espera
más allá de nuestra personal tiniebla.

Esquemas


Cando usamos de expresións como estaba no cine e, o típico, séntaseme diante un tipo coma unha torre botamos man do que en análise do discurso —dirección da Lingüística actual que explicita, fundamentalmente, os mecanismos da comprensión textual e da interacción conversacional— se denomina un esquema. Un esquema é unha estrutura de coñecemento convencional, que un falante presupón noutro, presunción de coñecemento previo que axiliza enormemente a comunicación e fai que non teñamos que explicarnos polo miúdo a cada momento. No exemplo indicado, a aposición do sintagma o típico quere dicir sei que probablemente xa pasaches por unha situación parecida. Cando dicimos que claro, Pepe levaba dúas horas no atasco e púxose coma unha furia, a) non temos que describir en absoluto as características concretas do atasco, e b) presupoñemos no/s interlocutor/es a asunción implícita de que calquera pode poñerse coma unha furia despois de dúas horas nun atasco. A exemplificación, en canto recurso pedagóxico de secular rendemento didáctico, baséase precisamente no uso dun esquema —ou sexa dunha estrutura de coñecemento xa coñecida— como metáfora ou aproximación dun fenómeno, acción ou concepto intraducible ou, no mellor dos casos, dificilmente adaptable a unha experiencia ou coñecemento anterior.
Igual ca na realidade diaria da conversa (actividade na que —bichos raros á parte— váisenos media vida), os esquemas son básicos para a comprensión textual, alicerce, á súa vez, da formación lectora. Sen entender o que se le, ou se o que se le se entende a base dun gran esforzo, dificilmente se pode tomar gusto pola lectura. Teño para min que este é un dos piares da actual deserción da lectura, en canto exercicio lúdico. A xeneralización, tan reiterada hoxe de que os rapaces en idade escolar non entenden nada ou o entenden con moitas dificultades e que, en consecuencia, resúltalles máis produtivo e inmediato chapar, creo que ten que ver coa ausencia cada vez maior de esquemas de coñecemento previo que faculte ulteriores avances. Temo que a educación actual —e o digo tamen como pai— estea dando peixe aos rapaces no canto de ensinalos a pescar. Se un neno, por exemplo, aprende con sete anos o que é cabrestante, goleta ou santabárbara, ou que o ron era a bebida favorita dos piratas, é posible que lle colla o gusto a A illa do tesouro nunha edición íntegra aos doce ou trece, de xeito que, nun proceso progresivo, aos dezaséis estea en condicións de evoluír cara a lecturas que esixan esquemas de coñecemento previo máis sofisticados. Por iso, do meu punto de vista, na procura de facer dos nenos bos lectores é básico estimulalos a ler dende o propio nacemento: "arrodealos de palabras na habitación da maternidade", ten afirmado algún sociólogo,

Nun libro xa citado neste local, La magia de leer, José Antonio Marina e María de la Válgoma, opinan que

la comprensión del discurso se guía desde fases muy tempranas por los modelos de funcionamiento del mundo que guardamos —amartillados, prestos para ser disparados por un estímulo lingüístico— en la memoria […] Afortunadamente, construimos con gran habilidad escenarios mentales apropiados para entender —o malentender— lo que leemos. Es evidente que comprendemos a partir de una memoria activa, que hace hipótesis e intenta comprobarlas. Así pues la pasividad y la ignorancia son grandes barreras para la comprensión (p. 50).

E, como exemplo da necesidade de compartir coñecementos previos, citan un chiste que esixe saber que, segundo a teoloxía cristiá, Xesús é fillo de Iahvé, o deus xudeu. Non resisto a tentación de reproducilo aquí:

Un judío ortodoxo recibe la noticia de que su hijo se ha hecho cristiano. Desolado, va a buscar consuelo en su ami­go Isaac.
-Amigo Isaac, estoy angustiado. Mi hijo se ha conver­tido al cristianismo.
-¡Qué me vas a decir a mí! —contesta Isaac—. El mío también. Y cristiano fervoroso.
Ambos deciden ir a buscar consuelo en su rabino.
-Rabino, estarnos muy tristes porque nuestros hijos se han hecho cristianos.
Esperaban comprensión y apoyo, pero lo que encontra­ron fue un rabino desesperado:
-¡Qué me vais a decir a mí! —dijo—. Mi hijo también es cristiano. Y además se ha hecho cura. Lo único que pode­mos hacer es orar a Yahvé para que nos ayude en este trance.
Los tres judíos ortodoxos se postraron de rodillas y reza­ron al Altísimo: «¡Oh, Jahvé! Estamos consternados porque nuestros hijos se han hecho cristianos».
En ese momento se oyó una tremenda voz desde lo alto que decía:
-¡Qué me vais a decir a mí!

1.11.06

Ecosistema


Chapapote? Non. Cinza e restos de bosque queimado.
Foto: Praia da Aguieira, Porto Dosón, 29 de outubro de 2006.