28.4.10

Os sete magníficos (reitores)

Por riba (ou por baixo) de lexítimas predileccións e gustos persoais, que, coa que está caendo, haxa sete candidatos/as a reitor/a na minerva compostelá non deixa de ser significativo. Significativo de non sei que, pero significativo. Algunhas propostas de por que que haxa sete candidatos a reitor na minerva compostelá non deixa de ser significativo poderían ser:
-existe unha insalvable (insalvable?) fenda entre o que C.P. Snow, nun texto, hoxe clásico, pronunciado en 1959 como discurso na Universidade de Cambridge, titulou the two cultures , é dicir, as ciencias 'sociais' e 'humanas' fronte ás ciencias 'duras' (naturais, experimentais, técnicas...). Hoxe, cando tanto se bota man dunha artillaría terminoloxica que inclúe transferencia de tecnoloxía, posta en valor, impacto internacional, excelencia, mencións de calidade, ata o punto de mesturarse alarmantemente as lindes da universidade (fundamentalmente, unha institución de a) docencia e b) investigación, por esta orde) e a empresa (fundamentalmente, unha entidade que persegue ánimo de lucro, a base de atribuír unha certa plusvalía ao prezo de custo de calquera produto), un profesor que ensina os verbos polirrizos gregos, as fontes medievais de Lutero, as aplicacións xurídicas da Lex Irnitana ou a evolución sociopolítica contemporánea de Bulgaria, pregúntase, con moita razón, o valor que as súas ensinanzas teñen en termos de transferencia de tecnoloxía ou impacto internacional, o que xera a certa sospeita de pertenza a unha sorte de universidade de segunda división. Por baixo dalgunha destas candidaturas, latexa, secreta, arteiramente, esta fenda. Por baixo doutras, simplemente non latexa nada.
-a enorme división de puntos de vista, proxectos e políticas que reflicte a existencia destes Sete Magníficos é un trasunto de ata que punto a universidade española vive hoxe desmembrada en reinos de taifas, esmiuzada en compatimentos estancos, nos que a ignorancia do veciño chega a ser alarmante. Disto dou fe dende o priviliexiado observatorio que é un servizo como a editorial, por onde, debido ao seu carácter transversal, pasa toda a universidade. É posible que poida existir tal variedade de opcións? Non resulta un pouco ridículo? Non é, máis ben, o reflexo dunha especie de esquizofrenia multilaateral e colectiva a onde nos vai levando, pouco e pouco pero irreparablemente, insistirmos sempre nas diferenzas no canto de teimar no que todos temos de común?
-por último, e como brevísimo corolario, de todo o anterior, o gusto da peña por pisar (nalgúns casos, seguir pisando) moqueta, estar todo o día en El Correo Gallego e subir e baixar do coche oficial é un fenómeno, neste paisiño noso, digno de estudo e dunha perspicacia maior ca a do propietario desta humilde tabernucha.
Nota: conste que, pola carencia devandita, non quixen facer unha sesuda análise de política universitaria, senón, como moito, atizar o debate (en termos técnicos, tocar a paletilla, ou, como dicía meu pai, dioloteñanagloria, meter ferrete).
Outra nota: o Consello da Cultura Galega publicou recentemente, en excelentes tradución e edición, o discurso de Snow (As dúas culturas, 2009), unha lectura que lle recomendo vivisimamente, sobre todo se é vostede candidato/a a reitor/a.

26.4.10

Kinski

Eu son máis un gran relector ca un gran lector. Iso de andar á que caia, buscando morbosamente nas librarías e tragando novidade tras novidade (patoloxía editorial, por certo, moi común) é para min un pouco como andar querendo facer amigos todos os días, no canto de disfrutar dos que un xa ten, e afondar na riqueza de matices que, cando bos, os amigos ofrecen á percepción repousada, tal o viño de reserva, tras o paso dos anos. E, como cos amigos, cos libros pasa o mesmo: o catálogo dos bos, dos verdadeiros, daqueles de fidelidade comprobada, é máis ben cativo.
Volvín hai pouco a Dracula. O meu amor polo tema, noutras calas literarias máis ou menos coetáneas a Stoker, foi xa indisimulado nas páxinas deste furancho. E, ao fío da lectura do grandísimo roman que dá forma definitiva e sistemática á figura do infeliz monstro chuchón, revisitei, tras moitos anos dende que a vin o filme por vez primeira, o Dracula de Coppola. Lembro unha discusión de hai anos con certo admirador do estilo cinematográfico americano fronte ao europeo. Ao cabo, a conversa, iniciada por derroteiros que agora non son quen de lembrar con exactitude, deu nunha argumentación comparativa entre a peli de Coppola e Nosferatu de Wener Herzog, remake, como ben sabido é, de Nosferatu, eine Symphonie des Grauens (F. W. Murnau, 1922). Se ao meu contrincante dialéctico supurábablle en cada argumento a súa adhesión á superprodución copoliana -na miña opinión abigarrada, excesivamente literal e apegada ao relato orixinal pero mostra, iso si, dun financiamento que non se parou en barras-, a min en cada embate xurdíame unha xermanofilia evidente, que enfatizaba o minimalismo expresionista da cinta de Herzog (herdo directo do orixinal de Murnau), a súa atmosfera profundamente poética, aínda acrecentada cunha banda sonora exepcional do estraño grupo, moi pouco coñecico, Popol Vuh, pero, antetodo, a miña querencia case maniática por dous actores: Klaus Kinski e Bruno Ganz (a beleza etérea a case intanxible de Isabelle Adjani dá para outro post).
Nosferatu é, sen dúbida, unha das dez pelis que debera vostede ver antes de morrer (se non o fixo xa) e que, desde logo, eu levaría a unha illa deserta (de haber cinematógrafo, claro, en tal paraxe). Kinski simplemente se sale. De feito, e contra as previsións, o éxito da cinta sorprendeu a director e actores. Hoxe, creo, é un filme de culto, un monumento do culto vampírico.
Kinski, mala ostia, dado a todo xénero de excesos, de negra fama que o precedía alí onde ía, resúltame extraordinariamente atractivo, e creo que o régisseur Herzog o conducía, como ninguén, a papeis onde o actor brillou a altura incomparable. Lope de Aguirre, "a cólera de Dios" e Fitzcarraldo son outros tantos personaxes tocados da aureola do malditismo, o infortunio, aviolencia ou a extravagancia que Herzog transmutou en Kinski, con inesquecibles resultados. Verdi en fonógrafo no medio do Amazonas son, para o dono deste local (un pouco rariño, concedo) do tipo de combinacións audiovisuais que, en efecto, é difícil esquecer, e ás que, como aos vellos amigos e os viños nobres, hai que retornar de cando en vez.

25.4.10

O solitude


As lindes entre ser unha persoa culta e un peidorro non están nada claras. Se eu digo que, para a mitigación das monumentais resacas dominicais da miña mocidade (que eran lóxica consecuencia de todo xénero de nocturnais excesos sabatinos), o que para outros eran as ostras frescas ou a auga de Sousas para min era a audición da canción para solista O Solitude! de Henry Purcell, corro o serio risco de encaixar para vostede na segunda das dúas categorías coas que comezaba estas liñas. Correrei, con todo, o risco fiando de que, se é vostede, amigo lector ou amiga lectora, novo por estes pagos, no anonimato purgarei a miña vaidade, e, se é vostede asiduo deste local, ben saberá interpretar, no caldo da miña tantas veces probada humildade, que o que digo non lle debera soar a pedantería:
O solitude, my sweetest choice!
Places devoted to the night,
Remote from tumult and from noise,
How ye my restless thoughts delight!
Cantas veces, e en que deplorables estados, teño escoitado, como un tépedo bálsamo de harmonía sonora, as fermosísimas palabras da poesía de Katherine Philips, que Purcell musicou! Fica xa tan pouco espazo para a soidade, temos ata tal punto sacralizado a vida social, as redes sociais, a cultura social, a socialización de todo (o coñecemento, a tecnoloxía, a ciencia...), que enviamos a soidade ao recanto das máis lamentables desgrazas : Está tan só! Vive soa, a pobriña!, dicimos con compaixón. E a soidade é tan necesaria como o aire que respiramos.
Ao cabo, tras unha erosión social de min mesmo durante tantos anos, supoño que algo debe ficar entre os multiples anacos dos papeis que desempeño: pai, amigo, fillo, marido, editor, escritor, profesor...
Momentos como este, mentres filosofo (o itálico é meu) e escribo sobre a soidade, mentres escoito (unha vez máis e non a última) os sublimes compases de Purcell, mentres contemplo a extremaunción do día nas sombras do val, serven, precisamente, para buscarme e non perderme de todo.

23.4.10

Día do Libro

Vía cartolina de 280 g e un esmerado labor de tesoura, o meu caro colega Aurelio Barreiro agásallame en día tan sinalado cun extraordinariamente versátil reader de e-book. A súa asombrosa intercambialidade (pode acoller calquera tipo de texto, dentro, naturalmente, das dimensións do cadro de lectura); un peso de apenas 1o g e un grosor de 1 mm (que literalmente vasoiran os límites do máis lixeiro dispositivo ata a data); a teconoloxía p-ink (printed ink) e t-paper (true paper) e unhas capacidades de harmónica convivencia co soporte impreso (os eventuais desaxustes entre o dispositivo lector e o texto de debaixo pódense solventar con toda comodidade e inmediatez cun pouco tesafilm), converten o novo reader no agasallo ideal desta data. Xa non é preciso ter que recorrer á, sempre incerta e dolorosa, elección entre libro impreso e e-book! Só cun chisco de imaxinación pola súa parte, disfrutará vostede das marabillosas potencialidades de ambas as tecnoloxías nun novo e definitivo soporte para a lectura!
Nota: Os primeiros 100 dispositivos levan como agasallo unha esmerada edición fascimilar de Sucedió en Wichita de M. Lafuente Estefanía. Apure, coño, que queda sen el!

19.4.10

Proposta para unha nova materia universitaria: Principios morais da tecnoloxía.

O meu sempre inquedo amigo Pedro Rey Sanchiz, director da Oficina Web da USC, remíteme un documento audiovisual que, alén do pasmo que a tecnoloxía pode seguir provocando (malia xa non asombrarnos de nada), indúceme a unha reflexión que vai para alén das lindes mesmas da tecnoloxía e o seu desenvolvemento. En cinco anos pasamos dun robot que dixitalizaba 600 páxinas impresas por hora a un robot, o IEEE Spectrum, ideado e construído na Universidade de Tokyo, dotado dun "chip de supervisión", inifinitamente máis preciso ca o ollo humano e que é quen de, capturando 500 "frames" por segundo a unha resolución 1280 x 1024, dixitalizar ¡¡15000 páxinas por hora!!
Eu pregúntome sobre os límites morais (morais?) da tecnoloxía. Existen tales límites? Ten a tecnoloxía unha moral? Un dispositivo de menos de 200 g que acubilla nas súas tripas 2500 libros non é, de seu, un canto ao exceso, un artiluxio moralmente insultante? Unha pantalla de plasma dependurada da parede que sintoniza 150 canles de televisión non é un pouco como comer nas bodas? Quero dicir que todos os grandes avances tecnolóxicos da humanidade satisfaceron determinadas necesidades plenamente xustificadas no seu momento, e aínda máis xustificadas polos desenvolvementos posteriores que propiciaron. A xeración e conservación do lume, a roda, a lámpada incandescente, a máquina de vapor, a lente de aumento, a imprenta de tipos móbiles, o tubo catódico, o fotomátón ou a pluma estilográfica foron, xa máis trascendentes xa mais humildes, sublimes trouvailles coas que a humanidade foi escribindo as páxinas do seu devir histórico como especie, na procura do seu maior benestar. Pero percibo límites; debe existir un punto a partir do cal a evolución tecnolóxica deixa de ter unha base humana para ser substituída por outra, meramente, tecnolóxica; é dicir, a tecnoloxía evolúe porque si, porque é posible, sen preguntarnos se é necesario. Explota vostede todas as posibilidades do seu teléfono celular? Que é que fai co DVD da peli do fin de semana: ver a peli ou explorar toda a artillaría de extras e versións en estonio ou búlgaro? De verdade que aprecia a diferenza entre o Bluray e o DVD?
Para que pode servir un robot que dixitaliza 15000 páxinas por hora? En efecto, tal vez Google estea na lista dos primeiros clientes, e consiga dixitalizar todo o patrimonio escrito da humanidade nun ano no canto de en dez ou quince. Un grande avance para a humanidade.
O malo dos humanos é que somos febles, choramos por nada, esquecemos as cousas máis elementais, poñémonos enfermos, enfadámonos uns cos outros, envellecemos e as analíticas cada vez nos asustan máis. A ilimitada perfección, esta sorte de hasta el infinito y más allá ao que nos ten afeitos a sociedade hiperconsumistatecnolóxica que habitamos, entrana o risco obvio de obrigarnos a esvaír cada vez máis a nosa deficiente construción, como seres falibles e finitos, na aséptica e implacable perfección das máquinas, que, cada vez en maior número, invaden o noso espazo vital.
Algún día quereremos parecernos a elas. Ou será que algún día elas queiran parecerse a nós?

16.4.10

Inquisitio haereticae pravitatis

Eu non son historiador, pero intúo que, na historia da humanidade, poucas conquistas ideolóxicas se desenvolveron cunha agresividade comparable á que despregou o cristianismo para, dunha seita residual de Galilea, rematar por impoñerse en todo o antigo Imperio, esnaquizando, a sangue e lume, séculos de culto baseado na inexorable lóxica dos elementos naturais, o seu equlibrio e a súa harmónica interrelación (é dicir, a mitoloxía). A última peli de Amenábar, Ágora, sen me ter entusiasmado, incide, creo con intelixencia, nestes primeiros tempos, nos que a seita xudea, facendo gala da máis inflexible intolerancia (eles transmitían a única verdade revelada), pretendía pasar páxina a crenzas, dende entón chamadas despectivamente politeístas, de fondísima raizame, tan fonda que todo o que a historia da Igrexa en diante tildou coa maior xenreira e impiedade de culto satánico, bruxaría e idolatría, non era máis ca a pervivencia tenaz dun sistema que divinizaba as forzas telúricas na Nai de todo, a natureza.
A editora Alvarellos vén de tirar do prelo, en coedición co Consorcio de Santiago (Apuntes históricos sobre Santiago. Obra dispersa y olvidada, 1868-1903) un interesante fateixo de vellos e ignorados papeis xornalísticos daquel gran erudito que foi don Antonio López Ferreiro, figura que, na súa honestidade intelectual e orondez clerical de chiculate vespertino, sempre me resultou especialmente simpática. Nun artigo aparecido en 1868 en El Eco de la Verdad, "El Monte-Sacro de Galicia", en referencia á transferencia do carácter sagrado do Pico dende o paganismo ao incipiente cristianismo dos tempos do bispo Sisnando, di o bo crego: los pregoneros del Evangelio debieron desde luego dirigir sus cuidados a destruir a aquel centro de superstición e idolatría y purgarlo de las torpezas que en él se hacían. Los sacerdotes del monte debieron sentir desde luego grande alarma con la venida de aquellos advenedizos que, con la mayor fuerza y energía, les echaban en cara su ignorancia y necedad, la torpeza de su culto, lo erróneo de su doctrina y la vileza de sus maneras.
Curiosamente, lembrei este revelador treito interpretativo dos modos en que historicamente se debeu ir impoñendo o cristianismo, dende unha lectura que nada ten que ver cos deliciosos textos decimomónicos de don Antonio, unha lectura que, dende outro punto de vista, me leva á consideración de que os prexuízos sempre son malos. O libro -unha edición de batalla (colección Best-Seller de de Bols¡llo), adquirida por 8 euros na área de lecer dunha autoestrada de Euskadi, onde se exhibía a carón de botellas de pacharán, guías Repsol e esponxas antivaho- é En el tiempo de las hogueras (The Burning Times, na edición orixinal, 2001), de Jeanne Kalogridis, a maxistral, amenísima e magnificamente documentada recreación dun tempo escuro en que o potro e a agonía das bruxas no lume querían silenciar, entre outras moitas cousas, unha vetusta comuñón cos elementos do universo.
Fin do post: todo no seu sitio; unha argumentación discutible pero penso que bastante razoable; unha edición de Alvarellos moi agradable e un best-seller que, contra o prexuízo, me está resultando un libro inesquecible, deses que se comezan con desgana e se rematan con saudade, xa saben.
Máis sobre o asunto.
E máis, por se está Vde. de humor.

13.4.10

DRM social

Como ben se sabe, non hai mellor maneira de estimular algo ca prohibilo. Lembren, se non, a Lei Seca.
Imaxine Vde. por un momento que entra nunha libraría, elixe un libro para mercar e, tras abonar os 20 ou 25 euros que custe, o libreiro espétalle:
-Por certo, seguindo instrucións moi precisas do editor, non pode vostede emprestar este libro a ninguén máis de dez veces.
Os criterios alta e absurdamente restritivos que impón o protocoplo DRM Digital Rights Management (ou Digital Restrictions Management, para outros) na súa versión máis radical (limitar o número de cesións dun e-book unha vez descargado, ou mesmo impedir a súa lectura nunha plataforma diferente á da propia descarga), lonxe de supoñer unha maior ou mellor protección aos dereitos de propiedade intelectual, estimularon a hackers e corsarios de toda laia ao deseño de sofisticados, e por suposto fraudulentos, mecanismos de desencriptación de tan restritivos protocolos. Ou é que o dereito de propiedade mercantil do editor e intelectual do autor se ven máis salvagardados canto menos se poida difundir lexitimamente o libro? Pois estariamos bos! Claro que se empresto un libro a un amigo, probablemente impida vender un exemplar máis. Pero, ao mellor, non, mire usté por donde: Oe, gustoume tanto o libro que me deixaches que o vou mercar. Ademais xa sei que regalarlle a Fulano, porque estou certo de que lle vai encantar.
Mentres teimemos en facer da Internet un mundo distinto ao real, imos cascados. No proxecto que estes días estou madurando para o que serán os primeiros títulos da "e-brary" (ebraría será un neoloxismo aceptable?) da Universidade de Santiago ten moito que dicir o denominado DRM social, que hoxe convido aos lectores interesados a coñecer.
Unha conclusión (e unha reflexión): un editor (de libros, música, cine...) non pode considerar que sistematicamente todo ciberusuario dos seus servizos é un delincuente potencial. Por aí veñen, creo, moitas das peores ansiedades e incertidumes que actualmente aflixen ao mundo dixital.

8.4.10

Matiné

Será a preguiza a que fai que mundo me pareza a primeira hora da mañá un bulto oneroso, que anoxa e aburre? Tras a violenta ruptura do sono, nunca sentíchedes o desexo irreprimible de dicir que lle dean bertorella ao mundo, ao traballo, a ese tráfago rutineiro de présas e urxencias que tan importante parece a tododiós? Alguén me explicou a teoría do tobo: como mamíferos que somos -por moi superiores que sexamos, mamíferos ao cabo- o noso tobo, a nosa madriguera é a cama. Alí é onde nos sentimos protexidos e alonxados de ansiedades e preocupacións, De feito, é moi bonito que en galego cama e tobo dos animais sexan sinónimos, e así se di a cama do raposo ou a cama do lobo.
A min o canto dos melros na mañanciña, lonxe de me parecer poético, paréceme un insoportable anuncio da luz, da nova xeira de adrenalina que, como unha fera agazapada, agarda por nós. Eu, se por min fora, dáballes ao carallo dos merlos unha boa ración de cartuchos do 12. Nesa hora, tan pouco amable, a vida semella un fardo gris que ninguén quere. Non me estraña que houbera un programa de radio que se chamaba Jack el Despertador.
Unha vez escribín un poema intentando transmitir algunha das confusas sensacións dunha mañán na que hai que facer unha viaxe. Chámase Matiné. Velaí vai, por se a alguén lle gusta:

Están tras la ventana el mundo
y la numeración obstinada de los días.
Está el café en la mesa y la epidermis fresca de las cosas,
alzando la vista y tanteando la calidad del aire,
como recién nacida, como en el silencio
recogida. Está el azúcar
en el azucarero y las moscas que la rondan
en la actitud que se espera
de quien sólo es abandono.

Están aun las sábanas calientes,
y aun dispersas las migas de la cena
testigos de una advertencia acaso decisiva.
Late un dolor sordo y antiguo
desparramado en el mantel,
inventándose anónimos agravios
para invadir impune los límites del alba.

Está el desayuno y los minutos del reloj
apremiando los pasos hoy definitivos:
la maleta y el adiós en la guantera,
el mapa preparado del país de ningún sitio,
el abrigo y la expresión extraña,
la puta esperanza de que algo cambie ya cansada.