San Google

Hai uns días sorprendinme a min mesmo tecleando o título de dúas obras dun mesmo autor na ventanilla única de Google para deducir se unha delas era máis «importante» (as aspas son aquí necesarias) ca a outra. A primeira devolvía 600.000 resultados, a segunda 2.400.000. Nin que dicir ten cal foi a miña conclusión. O que me sorprendeu foi a capacidade canonizadora que, de xeito practicamente inconsciente e automático, concedín ao veredito de Google, sen determe a matinar un pouco sobre a calidade e fondura das coincidencias que o máxico algoritmo do buscador é quen de atopar en décimas de segundo. Que importa? O caso é o número, unha cifra que establece un ranquin universalmente recoñecido. Hai unha web moi divertida chamada Googlefight, onde pode vostede introducir dous criterios de procura para ver quen gaña. Algúns «clásicos» son Steve Jobs /vs/ Mark Zuckerberg; Google /vs/ Microsoft; Luke Skywalker /vs/ Darth Vader ou MacDonalds /vs/ Burger King. A xente pasa o rato metendo cousas como Rajoy /vs/ Zapatero, Celta /vs/ Depor,  Beiras /vs/ Feijoo e por aí, o que, entre outras cousas, ademais de evidenciar o pouco que teñen que facer algúns, demostra a tendencia basalmente binaria do seu humano. Eu lembro aínda próximos os tempos nos que existía a profesión do documentalista, un señor ou señora a quen se lle encargaba información circunstanciada sobre un asunto e, pasados uns días, enviaba un dossier impreso, relativo ao particular que motivara a consulta, algo inconcibible en tempos nos que a interfaz de comunicación coa información se basea na absoluta inmediatez e na ausencia do máis mínimo esforzo. Persoalmente superei hai moito a superflua dialéctica ‘papel-dixital’ ou, máis amplamente, ‘tecnofilia-tecnofobia’, entre outras cousas porque, en punto a tecnoloxías da comunicación, a miña profesión de editor obrígame a estar sempre un chisco máis alá ca o común dos mortais. Pero, poñendo unha vela a Google, non son quen de non poñerlla a Gutenbeg. Penso, precisamente, na indeleble pegada que unha cultura (¿) adquirida baixo demanda e desprovista da beneficiosa «xerarquía» que proporcionaba o papel (non é o mesmo un manual ca un libro de texto nin unha enciclopedia ca unha monografía) está deixando cada vez con máis intensidade en xa varias xeracións. Hai unhas semanas reflexionaba neste mesmo furancho sobre o desprezo ao pensamento complexo, case unha característica dos denominados nativos dixitais. Ata certo punto, Google quintaesencia esa ausencia de crítica. Anque, polo demais, San Google serve para todo. A viñeta gráfica é elocuente: «María, ti sabes onde teño os calzoncillos?» «Eu que carallo sei, busca en Google!».

Ambicións e reflexións

Na recente presentación dun libro no que participo cun breve relato (discúlpeme a promoción pero permítame suxerirllo como estupendo agasallo de Nadal: España negra. 27 relatos policíacos, Madrid: Ed. Rey Lear), o editor do mesmo quixo ilustrar ao respectable cunha metáfora da actual situación cultural de España. Agarrou o botellín de auga mineral que tiña diante e un rotulador que levaba no peto da camisa e marcou aproximadamente o quinto superior da botella plástica para afirmar que esa pequena parte, á que probablemente pertenciamos todos os circunstantes,  é a que emerxe dun océano de insondable incultura, oportunismo, zafiedade e corrupción. O resto da botella é o fondo dun iceberg social, paradigma do mal momento que vive o país, lentamente fraguado nos últimos decenios a base dunha alarmante erosión do respecto, a educación e o cultivo do pensamento. Concedo que existe un conglomerado de factores que excitaron tan deplorable depauperación cultural pero non quero esquecer a diminución paulatina dos índices de lectura como un elemento determinante do proceso, malia dubidar en ocasións se como causa ou efecto. O que si sei é que non teño nada que ver con ese fondo de iceberg e que, ben en troques, levo traballando arreo, tanto profesional como persoalmente, contra ese estado de cousas, esperanzado da miña achega a unha sociedade civil moderna, culta e aberta, practicando, precisamente, o respecto e a educación e promovendo, no que podo, o cultivo do pensamento. Por iso sinto que non me merezo un país tan escandalosamente inculto. Non se trata, ollo, de propender unha aristocracia da lectura e recuperar a Proust, Lampedusa ou Thomas Mann como autores populares. Pero digo que entre estes e os produtos literarios de Vicky Martín Berrocal, Naty Abascal ou Belén Esteban debe haber termos medios, nos que exercitar, con saúde e proveito espirituais, a imaxinación e o amor polas causas nobres e boas que fan do patrimonio literario da humanidade un dos cumios do seu xenio. Teño para min que non ler Shanti Andía, Moby Dick, Robinson Crusoe, O último mohicano ou Ivanhoe cando se teñen doce anos é unha perda irremediable. Logo, xa a alma ten callos e durezas que embotan a imaxinación e a lectura perde o seu compoñente de admirable e marabillosa aventura. Que as memorias da princesa del pueblo, compiladas por un tal Izaguirre, e o profundo ensaio Que haría Vicky sexan os best-sellers deste Nadal constitúen, para oprobio de todos, o símbolo dunha sociedade en caída libre.