X.A.M. presidente

Hai un tipo de humanista que nunca perece. Acó e aló, no revirado devir da historia, o humanista fai renacer as letras, as artes e as ciencias, compoñendo, moitas veces, os anacos dun todo esnaquizado pola violencia ou insuflando nova vida nas cinzas dun fénix exhausto. O humanista ten unha dimensión especialmente sublime porque de costume nada contra corrente, defende o indefendible, deplora o que todos semellan adorar e descobre o bronce onde os máis só ven ferruxe. Coa teimosía característica de quen dispón dun sistema moral coherente, o humanista volve unha e outra vez, inasequible ao desalento, ao fulcro máis nobre da condición humana: o valor da palabra e o maxisterio da razón. O humanista non agarda nada, sente a cotío a trabada feroz da soidade, o ferir agudo da incomprensión, mesmo as palpitacións do medo, a tebra mesta da privación, pero, na fin de todos os camiños, enxerga sempre a luz. O humanista ten o poder da elocuencia porque posúe, ao tempo, a fortaleza do pensamento: verba e idea non son senón caras da mesma moeda. Que Xesús Alonso Montero sexa o próximo presidente da Real Academia Galega será, ademais dun acto de elemental xustiza, algo natural, como que o día suceda á noite, pois non hai nova dun humanista comparable nin coñecemento dunha entrega semellante a un ideal tan xurdiamente defendido, tan apaixonadamente amado: Galicia. Fala moito da madurez e siso dunha sociedade civil que, por riba de consideracións persoais e ideolóxicas e alén de liortas intestinas, prosaicas e que a ninguén interesan, se recoñeza colectivamente á fronte da súa máis nobre corporación a figura dun senior, que, coas canas dos seus 84 anos, peitea as lembranzas dunha singradura vital que constitúe, no seu amplo conxunto, parte esencial da nosa historia intelectual contemporánea. Cando, nos primeiros días do verán de 1998, Xesús telefonoume para me participar que o cidadán, poeta e xornalista Roberto Blanco Torres ía ser homenaxeado co Día das Letras Galegas do penúltimo ano do século XX, percibin na súa ledicia a íntima interconexión dos humanistas que nunca perecen: Susiño de Ventosela tiña apenas oito anos cando un fogonazo, infame e furtivo, matou a luz de Roberto en 1936. Non é doado restituir a dignidade allea, que a folgazanería sepultou no esquecemento. Tal vez esta capacidade de tender pontes no tempo sexa tamén patrimonio do humanista inmorrente. Como cidadán, eu elixirei testemuñalmente a Xesús Alonso Montero presidente da Real Academia Galega. Sen dúbida, o merece. E Galicia tamén.

Ir á capital

Que eu pertenza á directiva de certa asociación profesional sen ánimo de lucro,  pensada para cooperar á mellora dos seus asociados, non ten mérito ningún. Que eu, por tal pertenza, non  obteña nada a cambio, nada material quero dicir, agás viaxes ás présas, dores de cabeza, abafos e traballo extra, tampouco. Son cousas que, por fortuna, entran dentro do conxunto da actividade socioeconómica de calquera país civilizado. Sempre fun da idea, e remítome ás abundantísimas probas que obran no mundo contemporáneo, de que resultan en toda circunstancia infinitamente máis rendibles e produtivas as ideas, o entusiasmo e a crenza no que se fai ca a impúdica dilapidación de diñeiro en proxectos disparatados e claramente espurios, que as cabezas sensatas non ousan criticar por non molestar a quen, nesa altura, ostenta a patente de repartir sinecuras e mamandurrias. Por idade, formo nas filas dunha xeración á quen ninguén regalou nada, unha xeración que, sobre as borrallas dunha ditadura decimonónica, construíu un país na medida das súas ilusións e feituras: moderno, dinámico, aberto, eficiente. Non son especialmente pesimista, pero hoxe sinto que todo o que crin e din por bo durante moitos anos se esnaquiza ao meu redor. Semellará unha tontería pero, xa home maduro, canso de bregar e intentar ata a extenuación facer do sitio onde nacín e onde vivo algo do que sentir orgullo, cólleme de súpeto a certificación de que este país é unha merda. Organizo unha viaxe á capital. Acudo á Internet a reservar os billetes. O voo das 6:55 h foi suprimido. O das 7:55 tamén. O primeiro voo entre Santiago e a capital do país é ás 9:15, co cal a consecuencia é obvia se un ten que estar a primeira hora en Madrid: viaxar o véspera  e facer noite de hotel, o tipo de gastos para os que, precisamente, anda a empresa, tanto pública como privada, deste país. Un conxunto de ideas e imaxes acoden a alimentar unha indignación incipiente: ministro, alcalde e demais corte dos milagros inaugurando unha terminal megalómana e absolutamente innecesaria;  49 aeroportos en España fronte a 24 de Alemaña… Hai días en que, inevitablemente, vivimos intensos estados emocionais. Días en que unha parvada afecta máis ca as maiores traxedias. Xa non me afectan a corrupción campante nin a ousadía do ignorante elevada a norma de comportamento político. Sinto, apenas, a imperiosa necesidade de aconsellar seriamente aos meus fillos que decidan o que hai cen anos decidiron os seus devanceiros: emigrar en busca de algo mellor.

Omnia vanitas

Teño a fundada sospeita de que, nun verán de hai algúns anos, o meu pequeno Juanpe pillou unha gastroenterite vírica ben fastidiadiña por culpa duns calamares á romana, fritidos por man enferma, riscos que se corren cando un troca a exclusividade do deseño urbano pola terraza dunha enxebre vila mariñeira con mobiliario promocional de Estrella Galicia e o puturrú de fuá por modestos sabores de toda a vida. O que xa é máis chocalleiro é que un atrape un norovirus por saborear as delicatessen do mellor restaurante do mundo, que, imaxino manexará unhas tarifas consonte tan sonado prestixio culinario. Supoño que a diarrea e os gómitos das 67 persoas que se intoxicaron o pasado mes de febreiro no restaurante Noma de Copenhague, tras abonar un pastizal e, probablemente, agardar meses antes de seren tocados pola sorte de atopar mesa, eran sospeitosamente iguais aos do meu pequeno, aínda que, ben mirado, non debía haber dereito a que sexan os mesmos virus os que afectan o selectísimo estómago dun refinado connaisseur da arte coquinaria moderna ca os que luxan o calleiro dun mindundi tras engulir unha caña con tapa de ensaladilla. Non é de hoxe a ilimitada confianza da humanidade no poder do diñeiro. Yahvé castigou a vaidade dos ousados construtores de Babel confundindo as súas linguas. Hoxe tería que confundir algo máis para punir con xustiza os arquitectos das torres Petronas. Estas cousas levan pasando séculos: por exemplo, o odio aos xudíos tende pontes dende o Exipto dos faraóns a Goebbels, e a única novidade que os nazis achegaron á historia foi a intensidade dese odio. Do mesmo xeito, o amor desmedido ao diñeiro, do que xa previña don Juan Ruiz, presbítero e retrancón, naceu co mundo, si, pero a orixinalidade dos nosos tempos é a intensidade de tal veneración e a crenza de que o diñeiro, en cordial entente coa hipertecnoloxía e o máis esaxerado sibaritismo, exime de todo mal, blinda contra os accidentes, defende de molestias  e conxura a enfermidade e aínda a morte. Como pensar que unha exclusiva Fricassée de volaille de Bresse à la crème et aux morilles pode ser anticipo dun doloroso entripado e unha cagarría monumental? Ata os virus e bacterias deberan entender que aínda hai clases e que non é o mesmo intoxicar os afortunados clientes de Paul Bocuse ca aos míseros comensais de “Casa José. Vinos y Comidas”.

As laranxas de Arnolfini

No arquifamoso retrato dos esposos Arnolfini, cheo de significados simbólicos, Van Eyck pintou unhas laranxas. Visibles en segundo plano no alféizar da fiestra e sobre un arcón, iluminadas pola incerta luz do norte, o exotismo das froitas testemuña o poder financeiro do italiano, quen hoxe entraría na categoría ―aínda máis incerta ca a luz de Flandres― de xove emprendedor. O pobre Van Eyck, íncola dun mundo piramidal, onde cada home e cada guerra, cada vida e cada morte tiñan un sentido e un lugar inamovibles, voltaríase hoxe tolo para simbolizar no lenzo a riqueza do seu cliente: que lle poño?:  un Bugatti Veyron? Un Audemars Piguet? Un sobre marrón? De certo que non sería unha laranxa, pois o que era ata hai non moito un artigo de luxo, resulta na actualidade dunha vulgaridade aplastante por obra e graza da sociedade de consumo, un grande invento que, como a fregona, o inodoro e a manta eléctrica, ten contribuído de xeito definitivo a facer da existencia humana un sitio ben agradable. A sociedade de consumo fixo máis pola igualdade das clases sociais ca toda a doutrina sociopolítica decimonónica, e a realidade, que é máis túzara ca o meu can, demostrou  que todos os reximes que se pretenderon igualitarios escacharon polo mesmo punto, unha vez os seus súbditos descubriron o inefable, o incomparable, o exquisito pracer de gastar os cartos en chorradas e abalanzarse como harpías esfameadas sobre os concesionarios de Audi fartos de guiar un Trabant, alias Trabi, que era como un coche escapado dun tiovivo de feira. Pero, ai, non hai cousa que non remate, e tamén a sociedade de consumo semella periclitar. Falan xa os entendidos de mudanza de paradigma. A fin de contas, entre tapires, cerbatanas e taparrabos, os maias non andaban tan descamiñados. Non será a fin do mundo pero é a fin de algo, iso seguro. Toca vivir peor. Así de claro. Toca vivir peor, e ata os funcionarios, esa caste de carotas e nugalláns que, amén de non daren un pau ao auga en todo o día, non fan outra cousa ca laiarse, deben someterse á delicada operación de meter bandullo, apertar o cinto e comprobar por vez primeira en moitos anos o que é non chegar a fin de mes e comezar a preocuparse xa non do futuro dos seus fillos senón do seu propio. No entanto, en Forbes Ortega comparte podio con Slim e Gates (quen pode prescindir de roupa de moda, móbiles ou ordenador?),  Grillo pasea polas tvs de medio mundo as súas 5 Stelle e en Porto o povo é quem mas ordena. El haberá, despois de todo, outra revolución que facer? Quen pillara as laranxas de Arnolfini!