30.12.11

Os meus amigos de Facebook

Onte tiña 197 amigos en Facebook. Hoxe, tras unha campaña navideña de captación orientada a superar a barreira sicolóxica dos douscentos, teño 204. Todo un récord. Andar pedindo amigos en Nadal para subir o share de contactos nunha rede social antóllaseme un trasunto tecnolóxico daquilo de convidar a cear un pobre en Noiteboa, situación da que fixo un clásico Luis García Berlanga en Plácido (1961), un fito do grotesco humor negro hispano. Voces hai que proclaman un paradigma novo nas relacións humanas baseadas no constante contacto cibernético. Non serei eu quen discuta o xuízo de mentes "previlegiadas", máis pensantes ca a miña. De por parte, coincido en que se marcha a luz ficamos sen amigos. Item máis. Oficiando de avogado do demo: non será a tecnoloxía, a mera tecnoloxía, quen estimula a crermos que é un amigo un tipo a quen non coñecemos absolutamente de nada, que, á súa vez, é coñecido dunha tipa coa que falamos nunha ocasión hai vintetrés anos? Se iso é un amigo, eu son Mickey Mouse. A min, ver na ringleira vertical do FB a listaxe dos meus "amigos", na que coinciden seguidas persoas absolutamente alleas en todo (incluído o nivel de relación comigo mesmo), evócame esas sensación tan estraña dos soños nos que unha persoa que hai decenas de anos que non vemos nin pensamos sequera nela, aparécesenos de repente próxima e cumprindo un papel totalmente extemporáneo.
En fin. Non sei. Tampouco quixera poñerme en plan jaimito como remate do ano. Tal vez como consecuencia da lumbalxia da que falaba no post de antes, ando frouxo, medio abatido e nun estado de especial sensibilidade. Na última entrega da nosa Miscelánea estradense lin que os poetas paisanos meus (da Vilancosta, aldea de San Vicente de Berres) Avelina e Marcial Valladares, unha vez casados os irmáns e irmás, ficaram a conviver sozinhos e solteiros na casa. Nessa altura, a vida em Vilancosta até a morte de ambos deveu ser muito solitaria (Isabel Rei Samartim: "Um cancioneiro estradense", A Estrada. Miscelánea Histórica e Cultural, vol. 14 (2011), 251-259). Avelina escribe:
Voai, voai ilusións
que no meu delirio forjei

cando en doces emocións

soños de amor arelei.
Voai... e ao ben que aínda adoro
con ardente frenesí,
dizei que en continuo choro
paso os meus días aquí.
Debo recoñecer que imaxinar os dous irmáns sos, envellecendo, tolerándose mutuamente as pequenas miserias da vellice, no caseirón da Vilancosta, nunha Galicia antiga, escura, sen luz nin as comodidades da vida moderna foi unha escena que me superou e a piques estiven de ceibar o moco. Nese momento, liguei o ordenador e vin que en FB xa tiña 204 amigos. Pensei: a vida sorrime. Teño 204 amigos. E iso só en FB.
Feliz 2012.

29.12.11

Dor

En 1820 o Honrado Estado Luterano Ortodoxo de Hannover aínda practicaba a tortura como procedemento penal normal. Lembro que, revisando a tradución que hai meses publicamos de Dos delitos e das penas (Dei delitti e delle pene, 1764) do extravagante ilustrado marqués de Beccaria, chamoume a atención que aínda mediando o Século das Luces houbera que adicar un capítulo enteiro a xustificar a barbaridade que era pretender achar verdade nos toldóns destrozados dun home. Só existe, en efecto, unha cousa que excite máis o home ca o pracer: a dor. A diferenza, como ben sinala frei William de Baskerville, reside en que, mentres o vencello que une o home coa éxtase beatífica é divino, o lazo do torturado co torturador é un cingulus diaboli, no que -unha sorte de síndrome de Estocolmo- aquel só busca a satisfacción deste, a custa do que sexa.
A dor representa un estado de anomalía, no que nada é como adoita ser: vítimas da dor, o mundo coñecido, as pequenas cousas que nos fan felices deveñen un territorio torvo e hostil. Unha recente lumbalxia, tan intensa como importuna, conduciume a un repouso forzado no que tiven tempo para máis dunha reflexión. A nosa é unha sociedade analxésica e damos por perdidas en absoluto as habelencias para convivir coa dor. O único que queremos en canto se instala, é que a dor desapareza. Os nenos, en canto lles doe algo, inquiren alarmados: Papi, cando me vai pasar? Postrado no sofá, vendo de mala gana, unha peli medieval de moita batalla, sangue a gogó, membros brutalmente esnaquizados e centenares de mortos por escena, pensaba: Que tíos. Isto eran homes e non as melindradas de hoxe. Ía jodido eu coa miña lumbalxia na Idade Media. Imaxinan chamar a William Wallace para lle dicir: Oe, William, que xa sei que temos batalla o luns, pero mira, case vou pedir o día, que che ando cunha dor de lombo que non me rexo.
Non son ningún heroe, por suposto; tanpouco creo que a forxa dos homes tivera que levar aparalleadas a privación, a enfermidade e a bravura de botar o día batendo uns nos outros. En realidade, tras varios días de sufrimento, recupero a luz coa saúde e bendigo os analxésicos, antiinflamatorios e relaxantes musculares e a nai que os abatanou. Pero todo ten a súa lección, e, cando toca apouchar cun lombo que renega de se poñer dereito, aprender da dor ten o seu aquel de sabedoría.

21.12.11

Matemáticas e astronomía en Galicia


Mañán presentamos o libro As matemáticas e a astronomía en Galicia, de autoría dos investigadores e astrónomos da nosa universidade Iván Fernández Pérez e José Ángel Docobo (este último, director do Observatorio Astronómico Ramón María Aller da universidade), un pequeno libro divulgativo da nosa colección de peto que recupera a memoria de meritorios científicos. Hoxe estamos persuadidos de que innovación, calidade da investigación, impacto, planos estratéxicos, internacionalización, excelencia curricular e demais artillaría terminolóxica son conceptos radicalmente modernos e directa ou indirectamente relacionados cunha posición de "segunda" no concerto de nacións cientificamente "de primeira". A inferencia implícita non deixa de resultar inquietante: se a universidade e a sociedade civil se autoesixen tan obsesivamente innovación, calidade e excelencia será porque, de partida, teñen a conciencia de careceren de tales prendas, e, o que é peor, que nunca gozamos delas. É un discurso que, por demais, me anoxa bastante: eu non coñezo máis plano estratéxico ca traballar con entusiasmo e crendo no que se fai, nin preciso de máis estímulo á innovación ca renunciar a inoperantes inercias e botarlle imaxinación, arrostrando con criterio as miñas decisións. E, mire vostede por onde, cada quen no seu pero creo que o máximo nivel de competitividade se consegue por esta vía.
De entre a extensa nómina de magníficos matemáticos e astrofísicos que inclúe o libro, permítanme ficar coa do presbítero dezán Ramón María Aller. En 1917 aloxou en dúas casetas de madeira un anteollo e un teodolito que lle regalaran para a observación do universo. Logo, en 1924, conseguiu erguer un pequeno observatorio, o Observatorio Astronómico de Lalín, xa mellor dotado. Dende alí, na España dos trinta, un curiña sen formación superior, nin graos, nin másteres en nada, publicou, ademais de catro libros e infinidade máis de artigos noutras revistas, dezaseis colaboracións en Astronimische Nachrichten, revista fundada en 1820 polo físico e astrónomo alemán-danés Hans Christian Schumacher, que, dende entón, se edita ininterrompidamente.
De Aller fixen no ano 2006 unha evocación que, co gallo do libro sobre a astronomía en Galicia que mañán bautizamos, quero recuperar. Velaí vai, tal como saíu ao mundo en decembro do devandito ano:
Hoxe, un sabio da consideración internacional de Aller sería con toda probabilidade un petulante de vaidade ecuménica. É o signo dos tempos. Vivimos reodeados de xenios incomprendidos. Aller era, no persoal, un curiña de Lalín que, ademais, e case pedindo perdón polo seu atrevimento, publicaba, por exemplo, nas Astronomische Nachrichten de Kiel. Meu pai tratou a don Ramón. Del conservo unha foto, ao lado de don Enrique Vidal Abascal, no xantar tras un acto, non sei cal, que tivo lugar na Estrada nos comezos dos anos 60. Desa foto reteño un comentario de meu pai: -Fíxate en como colle don Ramón o codelo de pan. É a maneira en que o collería un labrador.
Tiña razón. Un dos artigos de don Ramón, o referido ao observatorio de Lalín (no vol. IV dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos, Nós- Pubriacións Galegas e ImprentaSant-Iago de Compostela MCMXXXII ) contén treitos que translucen unha fina ironía e un espírito de modestia e humanidade emocionantes: Un amigo, cuya personalidad científica es destacada, opi­na que no deben pasar inadvertidos en el «Seminario de Estudos Galegos» los trabajos científicos realizados en Galicia. Aunque los míos se perdieran, cierto es que poco habría que lamentar; pero, esto no obstante, también es verdad que en España es­casean los de observaciones astronómicas, y aunque nuestra tierra no pueda gloriarse mucho por este concepto, ni menos ponerse en parangón con lo que se produce en los Observatorios del Ebro, del Tibidabo, de Madrid, de San Fernando…, estas notas darán el consuelo de que, desde Lalín, se mira siquiera al Cielo, cuando son tantas las provincias de España en las que no se sabe si se contempla el Firmamento bajo algún aspecto distinto del poético.

Hoxe, ao mellor, negábanlle un sexenio ao bo de don Ramón por non dar as clases usando power point...

20.12.11

Vello e antigo

Nun documental da 2, vin unha vez o actor Dennis Hopper manchar de pintura, cuspe, lama e papeis pegados unha tea. E, ollando para a cámara, dixo (en inglés coa vez en castelán por riba): isto é unha merda. Despois engadiu: Pero se o asina Andy Warhol vale unha fortuna. Moitas veces teño eu matinado no relativo que é o valor das cousas. Tanto que seica o tolo do pelo bermello, don Vicente holandés, vivía pouca menos ca da esmola e non vendeu un cadro en toda a a vida (ou, cando menos, é o mito que anda por aí), e co andar dos anos unha das súas pinturas (Os xirasois) foi o cadro más caro da historia. Tamén é coñecido que Kafka ordenou ao seu albacea testamentario destruír toda a súa obra pois tiña escrúpulos sobre a calidade dos seus contos e novelas.
Non hai nada, por outra parte, como o tempo para dotar de mérito ás cousas. Ata os máis prosaicos obxectos, que no seu día eran apenas nonnadas sen valor, acadan co paso dos séculos a valía do invalorable: unha mísera e mal feita estatuilla de arxila que un día modelaron en minutos as mans dun sumerio devoto da deusa da fertilidade devén catro mil anos despois unha peza pola que poxan os máis reputados museos. Un cabaliño que, no século VI a. C., un escita tallou ás presas coa navalla para o seu fillo exponse no Ermitage provocando universal admiración. Ora, isto non foi sempre así. De feito, os museos e a sensibilidade para co antigo son finezas relativamente recentes. O cataclismo que, para a arte e a libraría sacras, supuxo no século XIX a Desamortización dos bens da Igrexa, alén de consideracións de índole sociohistórica que non estou en condicións de avaliar, asentou, creo, en boa medida na ausencia da sensibilidade que conduce a distinguir vello de antigo, atribuíndo a este adxectivo unha nobreza ou sublimidade da que aquel carece. Así, os bens desamortizados (igrexas, mosteiros, pinturas, tapices, esculturas, códices, libros...) -simplemente vellos para a percepcion dunha sociedade fanatizada e brutal- foron condeados á súa ruína ao ficaren sen man que mirase por eles. Valla como mostra que boa parte dos tesouros que agocha a Biblioteca Universitaria compostelá (como o Libro de Horas de Fernando I, do século XI) proceden da desamortización dos bens de San Martín Pinario. Outras xoias correron desigual fortuna. A respecto da enorme cantidade de códices gregos e hebreos que o cardeal Cisneros e o seu equipo de humanistas houberon de usar para a redacción da Biblia Políglota Complutense (1520), o filólogo, anticuario e numismático ilustrado, D. Francisco Pérez Bayer (1711-1794), relata algo simplemente horroroso para un bibliófilo de hoxe: se vendieron hara como treinta años cantidad de códigos [sic] manuscritos griegos y hebreos que eran los mismos que el cardenal Cisneros había hecho buscar por toda Europa y comprado a precio de oro, para que sirviesen de originales en la edición de su famosa Biblia complutense, a cierto polvorista de Alcalá llamado Torija, padre del que hoy vive en la misma ciudad y ejercicio, como pergaminos viejos e inútiles sino para cohetes en que se emplearon. Outra erudita e espeluznante noticia relata que o Codex Justiniani (gran folio a dúas columnas, copiado no seculo XIV, procedente da Catedral de Girona), foi mercado en 1857 pola Universidade de Barcelona a un trapeiro que, xunto con outros códices, ía destinalo a colas y otras operaciones de industria.
E logo hai pesimistas que pensan que o mundo non evolúe e vai para atrás!

9.12.11

Ad pedem litterae

Observo nas novas xeracións unha notable limitación para a percepción das sutilezas da retórica, o senso figurado ou a ironía na linguaxe. Nas miñas aulas do mestrado en edición, lembro que en certa ocasión, tratando sobre os prazos de devolución das probas de imprenta, comentaba a existencia de verdadeiros profesionais do retraso na entrega das mesmas -cos conseguintes problemas e disfuncións-, perante o cal ofrecía eu aos alumnos unha solución doada para o seu futuro como editores: enviarlles una parella da garda civil. Ficaron ollando para min tan serios, sen esbozar un sorriso (home, recoñezo que o chiste tampouco é para partirse, pero ten o seu aquel, non?); mesmo, algún tomou por apuntes tan disparatada opción. Pido aos deuses que non se lle ocorre poñela por obra, atribuíndome a min a suxestión!
Ao mellor, esta certa limitación ou modulación restritiva de formas de humor que, eu lembro, na miña quinta eran moi comúns, ten que ver co descenso da lectura como exercicio lúdico, a consecuente redución do inventario léxico individual e das habelencias conversacionias e, tal vez de xeito máis importante, coa permanente interacción con máquinas de sobria exactitude e matemática frialdade.
Hai uns días, e co acompañamento da imprescindible mise en scéne, eu recoñecía perante o meu maior (17 anos, oh arcádica adolescencia!) que estudar é una tarefa dura, ingrata, desagradable, árida, que a ninguén gusta; que o exercicio memorístico é feo e provoca moitos momentos de desánimo. Roberto respondeume tan fresco:
-Estoy completamente de acuerdo. Por eso no soy capaz de estudiar.
Confeso que me sentín confuso e desarmado. De nada valeu o intento de defender a índole retórica do meu introito (ao que debera ter seguido a antítese dos grandes réditos que se obteñen en troques do esforzo), e, momentaneamente vencido, rendín o campo ao meu sagaz opoñente, á espera de mellor ocasión.
O meu argumento, en calquera caso, era sincero. Quen non recorda o negro desespero de ver achegarse aos poucos, cal data para a execución da pena forte et dura, o día dun temido exame debaténdonos entre a conciencia de non ter puta idea e o esforzo insuperable de chapar dúas semanas coma un condenado, renunciando a actividades moito más substanciosas en termos hedonísticos? Esa terrible sensación de afogo sopesando o mazo de folios que contiñan os apuntes dun parcial é algo simplemente inesquecible. Unha vez, esa angustia púxome nunha situación rocambolesca. Cruelmente constrinxido a meterme entre peito e lombo un artigo en fotocopia, de infame recordación, intitulado El artículo en español. Una lanza por Bello (agardo que o seu autor, Deus me perdoe, estea gozando dun longo inquilinato nas caldeiras de Pedro Botero), debatíame eu entre aquela angueira e o desexo irreprimible de mandar o artículo en español e o ínclito don Andrés venezolano a faceren puñetas. Nun certo momento de clímax non puiden conterme e, arrabeado, esnaquicei o mazuco de fotocopias, que caíron cal níveas folerpas á alfombra. Cando cederon os vapores da arroutada, dixen para min: "Agora si que a fixen boa, hai que ser parvo". Acontecía isto en tempos nos que a internet non existía nin en soños. Gradúe vostede a cruel natureza do meu dilema: o exame de lingüística era o luns e o episodio descrito acontecía un venres. Para máis inri, eu estaba na Estrada, cas de meus pais a onde acudía de estudante na procura dun sosego que me era imposible acadar en Compostela. Se aseguro que perdín media tarde en coller o coche de liña para ir a Santiago a buscar unha copia renovada do maldito texto e voltar ao punto de partida, está todo dito (e concedo a vostede licenza de pensar de min o que lle pete, que gañado o ten, e eu outro tanto).
Con todo, neste long and winding road que é a carreira estudantil xorden bos amigos e benéficos auxilios, por veces en forma de libros que edulcoran tanto sufrimento. Pero diso falamos outro día, que xa vai post abondo. Aburiño.

8.12.11

Humanidade

Volvendo recentemente dunha viaxe, no transcurso do vóo cara a Compostela, a azafata ofrecía, co carriño característico, bebidas e refrescos. Eu ocupaba o asento de pasillo e ao meu carón ía un home do país, un home forte, de avantaxada idade, aseado, pelo cano e cara franca, un home con toda a traza de vivir sanamente unha vida plena de honrados afectos e vivencias sensatas, unha desas persoas que -malia o risco de trabucármonos de pleno na nosa intuición- inspira confianza e simpatía. Fardado nun pulcro xersé e camisa inmaculada, o meu home expresaba o seu mapa do mundo cruzando as mans sobre o ventre, unhas mans grandes e fermosas, de labrador que se ergue co sol, mans que o mesmo serven para deitar o legón na terra dura que para apreixar os netos coa tenrura dunha fada. A azafata, moza nova e feita onde as haxa, dirixiu ao señor a mirada calculadamente afable e calculadamente distante típica das chicas monísimas afeitas a levaren a tixola polo mango e preguntoulle se quería café. O home, digo eu que pouco afeito a un trato impostado, que probablemente atribúe a un mundo urbano e complexo que non sente como seu, tivo a exquisita elegancia de avermellarse un chisco, e, nun castelán que na súa boca soaba finxido, respostoulle "No, muchas gracias". Pasado o sarandón, e xa a hospedera na seguinte fila, o home sorriume e implorando solicitamente a miña complicidade díxome
-Xa o tomamos na casa.
Ao que eu repliquei:
-Si, ho, que lojo chejamos.
Foi un rápido e cordial intercambio, rexido por unha educación social fonda e compartida, un breve encontro dialéctico cunha persoa que probablemente no volva nunca a ver. Rasgos enchoupados de humanidade, que avivan o meu orgullo de pertencer a unha comunidade de persoas que cren que non hai como o café da casa, que desbotan o artificio e veneran o auténtico, e que, coa primeira persoa do plural, me fan partícipe da proximidade do fogar e de que todo foi ben na viaxe. Unha admirable filosofía de vida que paga a pena mantermos. Remataría cunha coñecida frase publicitaria, pero paréceme feo facer propaganda a unha cadea de supermercados.

1.12.11

Normalización idiomática por vía necrolóxica

Os gardiáns do sacro lume da lingua son como os inimigos de supermán: non acougan. Sen darse repouso, consagran as súas múltiples e puxantes enerxías a vigorizar o noso fermoso idioma con complementos vitamínicos do máis amplo espectro. Xa referín nestas páxinas como unha película porno foi presentada como vía firme -malia o esbaradío das inevitables humidades derivadas da acción- para a normalización do galego tamén no sempre gustoso terreo do erotismo. Lembro, a este respecto, un a xeito de exiguo fanzine que nas mans caeu hai un tempo no que un grupo de afoutos mozos independentistas propoñían un bizarro kit léxico para estimular unhas relacións sexuais máis comprometidas coa causa da lingua (tomada, aquí , como sinónimo de idioma, non me sexan mal pensados). A cousa era deste estilo: como me gustaria lamberche a crica; ai que rabo máis riquinho; come a minha cona, e por aí. Algo como para rematar picando uns ferrero rocher con Isabel Preisler.
Maior alborozo prodúceme aínda unha iniciativa dalgúns paisanos meus da Estrada que promoven o uso do galego nas honras memoriais dos nosos difuntos o día de Santos. Home, digo eu que, como mostra de respecto, ao finado se lle falará ou lembrará na lingua que falou toda a vida, ou? É, en calquera caso, extremadamente improbable que, se elixa a lingua que se elixa, o bo do difunto chegue a queixarse nin dar o seu parecer. Anque, xa que o digo, imaxinen a escena: arredor do panteón, os deudos e amigos lembran emocionados o petrucio, que tanto quixeron e que viviu alá na aldea unha vida longa e plena. O crego palica a recordación en castejano e, niso, unha voz roufeña, profunda e ultratumbática retumba dende tres metros baixo a terra :
-FÁLAME BEN, CARALLO, QUE NON CHE ENTENDO!!