A servidume dixital

Debo boa parte das máis entrañables lembranzas da nenez ao feito de ser un meu tío o xerente do cine da Estrada, nun tempo (por boa ventura moi diferente do de hoxe) en que o parentesco era seguro pasaporte para prebendas e regalías. Non é só que meus curmáns e irmáns entráramos de matute no establecemento, o cal proporcionou a quen de nós quixo aproveitala unha vasta cultura cinematográfica; o máis engaiolante da privilexiada condición de afillado do xefe era poder visitar a sala de proxección. Recordo con viva emoción polo tempo ido o penetrante arrecendo a graxa de máquinas e desinfectante; as sacas de lona verde nas que viñan embutidos os rolos das películas, coidadosamente gardados en latas pratedadas co título do filme e o número de cinta grafados en grandes letras de molde. Impresionábame (tal vez por ser eu cativiño) o grandor das máquinas de proxección, marca Ossa, que mantiñan a luminosidade grazas a unhas barras de grafito, que o operador debía celar en substituír. Cando non o facía, a pantalla escurecía co conseguinte incomodo do respectable, que no cine da vila, sobre todo nas sesións vespertinas de sábados e domingos, era de pelaxe variada pero, en xeral, non en exceso refinada. Menudeaban, entón, en horrísona combinación, os berridos, orneos, apupos e mencións á proxenitora do operador, quen, de contado, procedía á substitución do demo das barritas e morra o conto.

Hai uns días, comodamente instalado na luxosa butaca da sala iSens dun cine dos nosos días, asaltoume unha pregunta (e disculpe vostede a miña ignorancia técnica ao respecto). Como funciona un cine dixital? Porque, para a cultura dixital, as máquinas de proxección son, claro, obxectos paleolíticos. Supoño que a distribuidora fará chegar ás salas autorizadas arquivos dixitais que, como nun ordenador, se visualizan directamente nun neste caso, xigantesco monitor.

Ademais de deixar pouco espazo ao romanticismo, internet e a hiperteconoloxía universalizaron novas formas de servidume. Na editorial universitaria, dispoñemos dende hai anos de incribles plataformas dixitais para a edición de libros e revistas que, para alén das súas obvias potencialdades e vantaxes, obrigan aos autores (profesores e/ou investigadores universitarios) a converterse pouco menos que en expertos informáticos no manexo destas novas ferramentas. O malo é que no novo escenario do século XXI semella que a bioloxía molecular ou a termodinámica estatística son coñecementos subxugados a qué facer con eles nun portal dixital, nunha rede social ou nunha lista de distribución. Porque quen non vive en Internet non existe. 

Para que serve un filólogo?

Algunhas veces, tras unha breve disertación privada (a un amigo, á miña familia…) de natureza filolóxica, comentando, por exemplo, algunha etimoloxía curiosa, non son quen de ceibarme dun oneroso interrogante: para que serve un filólogo? Poñamos por caso que lles conto aos meus fillos, non por ir de listillo, conste, senón porque a cousa sae na conversa, que as palabras galegas callar e coagular ou comungar e comunicar son curmás. O máis probable é que os chavales digan algo como ahá, pero me miren cunha expresión que, no fondo, quere dicir: pois mira ti que ben. E para iso tanto estudaches? Esta indisimulada dúbida existencial que, en ocasións, me anega lémbrame a pregunta, por demais inevitable, que unha vez se facía un poeta: para que serve un poeta? 

Un filólogo tamén sabe, entre outras moitas cousas máis (todas, como se ve, curiosas e utilísimas), que é un til de nasalidade. Non me dirá vostede que non sabe o que é un til de nasalidade? Non, non é unha pinza para poñer no nariz. Un til de nasalidade é un símbolo gráfico que se usa en portugués para indicar que unha vogal é nasal: razão, nações. É o mesmo revirigancho (fermoso vocábulo!) que usamos en galego (e en español) para coroar a letra ene, co resultado do grafema eñe (ñ), tan castizamente español (e tan deostado por outras normas gráficas do galego alleas ás oficiais).  

Pois ben. Se hoxe lles conto que, como semella resultar evidente, non teño moi clara a proxección utilitaria dun filólogo, non é para abominar de tan nobre oficio, senón máis ben para enaltecelo na ara da máis sofisticada tecnoloxía da comunicación. Eu, que aprendín a escribir cunha pizarra e un pizarrín, síntome, como filólogo e como editor, un privilexiado por ter podido ser coetáneo da emerxencia e eclosión da Internet, sen dúbida a mudanza na comunicación humana máis profunda e radical dende a invención do libro impreso. 

Nas miñas aulas do mestrado en edición contáballes aos alumnos, maiormente nativos dixitais, que para redactar cunha máquina de escribir o texto da miña tese de licenciatura, cando tiña que grafar unha palabra portuguesa con til de nasalidade, imprimía un eñe no papel e logo cunha tesouriña recurtáballe o til, cunha pinza de depilar aplicáballe un chisquiño de cola por atrás e pegaba o minúsculo recorte encima da vogal nasal da palabra en cuestión. E así para cada vez (e foron moitísimas!) que debía reproducir algún vocábulo luso co diaño do til de nasalidade.  

Hoxe, escribindo estas liñas no meu portátil, confeso a vostede que sinto máis orgullo que saudade daqueles tempos. Pois todo, na evolución das cousas humanas, é unha cadea que nunca rompe.