Liderar Santiago

Con esta vaina do cambio climático e a sequidade reinante, don Federico poeta e mártir íao ter difícil agora para atopar a súa musa na choiva compostelá, e a camelia branca do célebre poema, máis que brilar entebrecida ao sol, habíase achicharrar a 28 graos centígrados, porque últimamente Galicia semella máis Galifornia ca un país atlántico dos de toda a vida. Pero é o certo que, ao igual ca ao vate granadino, Compostela impresiona, con choiva ou sen ela, e non deixa indiferente a ninguén. 

Foi Lugín que dixo que a Compostela chega un chorando e marcha chorando? Cantos tópicos non se terán forxado ao lume dunha cidade milenaria, pétrea, máxica, aberta, mítica, simbólica…? Cantas lendas, vellas e novas, de campo e urbanas, non se terán tecido ao redor da aldea máis grande de Galicia? Clavouno, creo eu, outro insigne literato, ferrolán e universal, cando falou de Compostela y su ángel.

Santiago non é unha urbe normal, que tamén, en moitos aspectos, pero a miña alma de poeta e un amor apaixonado á cidade (daquela aínda bastante paleta) que me acolleu con dezasete anos, condúceme a considerala dende os seus aspectos máis líricos e subxectivos: a Compostela hai que entendela, e non é doado. 

Ben sei que as infraestruturas viarias; a ordenación urbanísitica; o pulo á industria; a estructuración e mobilidade entre a capital e a súa, xa considerable, metrópole; a regulación do turismo; a estación intermodal ou a depuradora da Silvouta son problemas reais, prosaicos problemas que, eses ou semellantes, ten calquera cidade. O que outras cidades non teñen é unha dimensión simbólica, acumulada sen pausa pola alquimia do tempo e a transcendencia espiritual, entre este mundo e outros, de ser meta dun camiño físico, si, pero fundamentalmente anímico e sensitivo.  E entender, e asumir, esa dimensión é o primeiro paso para liderar dende Raxoi unha cidade tan especial. Lembro un eslogan do Xacobeo 1993, para algúns un algo esaxerado, Compostela: no corazón do mundo, un fermoso pensamento que o alcalde, de entón, fixo seu, proporcionando á cidade, ao meu xuízo, unha puxanza, dende entón descoñecida.

Non resulta fácil estar á altura dunha cidade tan rica de matices, tan esixente, tan especial, unha améndoa que, intramuros, traza o meridiano espiritual de Galicia. Acaso para liderar Santiago haxa que ter alma de poeta. Pero son moi malos tempos para a lírica.

Fraguas na memoria

De certo que o pasado é un país estranxeiro onde as cousas se fan doutra maneira e, aínda, se fala outro idioma. Non quixera eu entremeterme na lea da memoria histórica, tan luxada de intereses políticos (é dicir, electorais), pero cada vez creo máis que a oposición entre historia (obxectiva, única, colectiva) e memoria (subxectiva, múltiple, persoal) non é tan radical como algúns queren, pois ¿que é a historia senón a suma ou destilado de centos, de milleiros de memorias individuais? A miña idea, por exemplo, do cataclismo de 1936 forxouse, foise forxando, máis que nos libros de historia, nas memorias individuais dos meus maiores e no xeito en que as memorias dos que os precederon lles foron transmitidas a eles. 

Cando en 1999 a Real Academia Galega adicou o Día das Letras Galegas ao cidadán Roberto Blanco Torres, asumín o compromiso de viaxar ao pasado para comprobar que, en efecto, alí as cousas se fan doutra maneira. Blanco Torres, ao que aquel ano consagrei tres ou catro libros e infinidade de achegas e artigos, xa non era o tío Roberto, do que levaba oíndo falar toda a vida, nin o 36 o álbum de fotos da Guerra de papá, o soldado do gabinete fotográfico do Corpo de Exército de Galicia, Mario Blanco Fuentes. Roberto era un sistema complexo, un xornalista excepcional, culto e brillante, un político de ética vertical, unha figura que ultrapasaba con moito a miña pequena e íntima memoria familiar, e a Guerra unha hecatombe real, da que as fotos do álbum de papá eran apenas pálido reflexo.  

Uns anos antes, en 1995, co gallo do V Centenario da Universidade, nas prensas universitarias traducimos a lingua galega e publicamos un texto moi significativo para a historia da minerva compostelá: O Colexio de Fonseca, que, editado en castelán polo CSIC en 1950, constituíra en orixe a tese de doutoramento dun señor do que, no seo da miña familia, se falaba moito e se tiña gratísimo recordo: Antonio Fraguas. 

Fraguas fora profesor no Colexio Libre Adoptado Inmaculada Concepción da miña vila, A Estrada, entre 1933 e 36 e impartira aulas a meu pai e tíos. Con motivo da edición do libro, estreitei os vínculos con don Antonio, que nesa altura era un lúcido nonaxenario, doce, afable, e cabaleiroso. No meu despacho da editorial universitaria, un día, lembrando a Roberto e a seu irmán, o meu avó Mario, grande amigo seu daqueles anos, republicano de Casares Quiroga, don Antonio rompeu a chorar coma un neno, embargado pola memoria de días tan amargos. 
Non sobreestimo o pasado. Pero, cada vez que viaxo a el, conclúo que somos ananos en ombreiros de xigantes.