Fraguas na memoria

De certo que o pasado é un país estranxeiro onde as cousas se fan doutra maneira e, aínda, se fala outro idioma. Non quixera eu entremeterme na lea da memoria histórica, tan luxada de intereses políticos (é dicir, electorais), pero cada vez creo máis que a oposición entre historia (obxectiva, única, colectiva) e memoria (subxectiva, múltiple, persoal) non é tan radical como algúns queren, pois ¿que é a historia senón a suma ou destilado de centos, de milleiros de memorias individuais? A miña idea, por exemplo, do cataclismo de 1936 forxouse, foise forxando, máis que nos libros de historia, nas memorias individuais dos meus maiores e no xeito en que as memorias dos que os precederon lles foron transmitidas a eles. 

Cando en 1999 a Real Academia Galega adicou o Día das Letras Galegas ao cidadán Roberto Blanco Torres, asumín o compromiso de viaxar ao pasado para comprobar que, en efecto, alí as cousas se fan doutra maneira. Blanco Torres, ao que aquel ano consagrei tres ou catro libros e infinidade de achegas e artigos, xa non era o tío Roberto, do que levaba oíndo falar toda a vida, nin o 36 o álbum de fotos da Guerra de papá, o soldado do gabinete fotográfico do Corpo de Exército de Galicia, Mario Blanco Fuentes. Roberto era un sistema complexo, un xornalista excepcional, culto e brillante, un político de ética vertical, unha figura que ultrapasaba con moito a miña pequena e íntima memoria familiar, e a Guerra unha hecatombe real, da que as fotos do álbum de papá eran apenas pálido reflexo.  

Uns anos antes, en 1995, co gallo do V Centenario da Universidade, nas prensas universitarias traducimos a lingua galega e publicamos un texto moi significativo para a historia da minerva compostelá: O Colexio de Fonseca, que, editado en castelán polo CSIC en 1950, constituíra en orixe a tese de doutoramento dun señor do que, no seo da miña familia, se falaba moito e se tiña gratísimo recordo: Antonio Fraguas. 

Fraguas fora profesor no Colexio Libre Adoptado Inmaculada Concepción da miña vila, A Estrada, entre 1933 e 36 e impartira aulas a meu pai e tíos. Con motivo da edición do libro, estreitei os vínculos con don Antonio, que nesa altura era un lúcido nonaxenario, doce, afable, e cabaleiroso. No meu despacho da editorial universitaria, un día, lembrando a Roberto e a seu irmán, o meu avó Mario, grande amigo seu daqueles anos, republicano de Casares Quiroga, don Antonio rompeu a chorar coma un neno, embargado pola memoria de días tan amargos. 
Non sobreestimo o pasado. Pero, cada vez que viaxo a el, conclúo que somos ananos en ombreiros de xigantes.