28.6.09

Ex toto corde

Veño de recibir, supoño que como todos os contribuíntes -algúns, mesmo, asiduos destas páxinas-, o libro homenaxe a Marcos Valcárcel: Marcos Valcárcel. O valor da xenerosidade. Homenaxe dos amigos. O primeiro que teño de dicir é que este non é libro en agraz e que me gustaría que non existise. Un libro homenaxe a Marcos -inevitable como o outono tras o verán- debería tributárselle cando fose un ancián sabio e venerable, non agora. Agora Marcos é sabio e venerable -debeu nacer sabio e venerable- pero non é un ancián. É un home na flor da vida a quen os amigos tributan un agasallo prematuro en forma de libro -que outra forma podería ter?- transidos todos eles do desexo de que tal libro, e a circunstancia que o motiva, non existise. Nada hai que engadir. Quen coñece a fin de todos os camiños?
O segundo que teño que dicir é que concordo especialmente co parecer dos editores cando, na presentación, destacan que Marcos non é da tribo dos que recorren permanentemente á mantra estéril das perifrasis modais de obriga (hai que, había que, tiñan que), tribo abundantísima por estes pagos e especialmente representativa no circuíto da cultura patria. Marcos non badúa nin se pon para a foto: Marcos traballa, leva facéndoo toda a vida, e, como toda persoa de talla, ignora que é a vaidade.
O libro en canto obxecto e produto editorial merece todos os meus parabéns. Se acaso, un, que é moi amigo do minimalismo e a discreción, botaría en falta terlle concedido menos protagonismo ao libro en si. Quero dicir que o abigarramento tipográfico e a implícita proclama de obsesiva innovación editorial e de deseño de que o libro fai gala amingua, ao meu modo de ver, o protagonismo dos textos en canto contidos. En fin, son críticas menores dun cascarrabias.
Verbo das contribucións e os seus autores supoño que podemos falar dun livre témoin. Estamos diante dun volume que reúne -o meu excluído, claro- todos os nomes que en 2009 representan algo na cultura de Galicia. Vendo, no conxunto, a miña humilde achega, percibo, con todo, unha sensación particular, e naturalmente subxectiva, de alleamento. Pero este é outro cantar. O afecto fai parte, ao cabo, das cousas nobres, esas que nos elevan por riba das diferenzas.
Parabéns sinceros para todos os que fixeron posible este fermosísimo testemuño de amizade.

26.6.09

Momentos de gloria

A peaxe que é inevitable pagarmos pola globalización da aldea na que habitamos e a estandarización das nosas vidas e rutinas cotiás é o anonimato. A ninguén lle gusta ser por completo anónimo. Hai, mesmo, a quen o anonimato lle resulta insoportable. Aí teñen a Andrés Pajares que é capaz das cousas máis raras por seguir alimentando o cuxé. Porque todo o mundo, xa máis nutrido, xa máis escuálido, ten o seu ego, e busca os seus momentos de gloria. Esta busca pode revestir as máis peregrinas formas. Pulsaba eu o outro día, con asombro, a ansiedade, carraxe e mesmo angustia da oínte dun programa vespertino de Radio Voz -que comanda unha muller coa voz fría e aséptica das dominatrices sm e das tradutoras simultáneas- ao que a xente chama pedindo cancións para llas adicar aos amigos e parentes. Esta oínte sentíase atroz e desproporcionadamente ofendida pois a súa petición, segundo ela, non fora atendida no día e hora acordados. Oír o seu nome pola radio constituía, sen dúbida, o seu momento de gloria e alguén -o malfado, o destino, ese fillo de puta- o impediu.
Disque de toda reunión o noventa por cento é lixo. As reunións das comunidades de veciños e as de P.O.D. de establecementos docentes son un laboratorio onde se pode con toda fidelidade experimentar ese aserto. Tamén son territorios onde moitos buscan o seu momento de gloria, que, polas razóns que sexa, teñen vedado doutro xeito. Falan e badúan, aburren e resultan repunantes emitindo opinións absurdas, afirmando obviedades coa expresión triunfal de quen cre estar emitindo un principio universal, encantados de coñecerse e, sobre todo, de oírse. Momentos de gloria.
Eu, unha mañá escura de inverno, indo en coche de cara ao traballo, e como queira que aquela escuridade me trouxo á cabeza a agonía de Goethe, preguntei á miña acompañante se coñecía as famosas palabras que o gran literato alemán pronunciou no póstrer hálito. Para compensar a rudeza dos primeiros compases dunha nova xornada laboral, buscaba eu tamén o meu momento de gloria, esa impagable sensación de sabérmonos capaces de estremecer alguén premendo na tecla da máis sublime sensibilidade. A miña acompañante, entre bocexos, dixo:
-Siento dejar este mundo sin probar pipas Facundo.
É xusto aí cando un pensa que, por veces, a vida é un fardo gris que ninguén quere.

23.6.09

...a sardiña molla o pan

Xa glosei noutra ocasión a nobre e antiquísima arte dos graffiti. Nunha pintada antolóxica con que alguén tivo a ben gravar as paredes da Facultade de Psicoloxía compostelá explicítase unha consigna sospeitosamente paradoxal coa materia que se profesa ensinar en tal establecemento: Pensar non doe! Moi en troques, creo eu que pensar si doe, ou, cando menos produce, o uso abusivo das facultades intelectivas, un cansazo mental que, como o corpo con gripe, pide á nosa maltreita psique repouso, afastamento, consomés suaviños e tisanas psicolóxicas. Como xa reflectía o post anterior, unha extraordinaria actividade intelectual, derivada de esixencias profesionais excepcionais, teñen postrado as miñas, de seu exiguas, capacidades ao punto de convertelas nun mal engendro, en el que apenas hay aliento vital ni un átomo de inteligencia, tal e como crónicas e mamotretos debuxan a figura daquel malfadado monarca Carlos II, o rey pasmao da sabia voz popular, que tan ben retratou Torrente.
Acumulo, nestes días, unha gran débeda de pensamento e imaxinación con estas páxinas, que non sei se serei quen de abonar. De por parte, non perdo a esperanza.
Pero deixémonos de lerias e gocemos do fiandón neste serán de solsticio que pouco e pouco camiña cara á noite. Lumes e fumes, trangallada, viño a varrer, cachelas ou lumeiros, maxia e atávica excitación, sardiñas e chourizos criollos. Meu pai, en paz estea, con enorme ledicia facía as tardiñas de tal día coma hoxe a auga de San Xoán; nunha jofaina mesturaba herbas e flores de olor, para nos lavarmos na mañá do 24. Dicía el que era por purificarnos. Sería.

19.6.09

Out for work

Prezado blog:
Ultimamente téñoche un chisco abandonado por andar nos tráfagos que nos impoñen os moitos compromisos. Xa sabes o que dicía aquel picarón de Voltaire (e vasme perdoar la pédanterie de falarche en gabacho, que eu sei que ti es un blog moi aberto e internacional e non precisas de enquisas lingüísticas): à force de s'occuper des choses urgentes, on oublie les choses essentielles. Ti, querido blog, como os bos amigos e as amantes tórridas, para min es esencial, nunca urxente.

14.6.09

Unha ficción

As connivencias de música e pensamento poden ser extraordinariamente suxestivas. Non sei se produtivas tamén (teño para min que si), pero, dende logo, suxestivas. Mentres escoito Timewind, do estratosférico e wagneriano líder de Tangerine Dream Klaus Schulze -obra que é para min máis un totem ca un mero vinilo-, lembro algo que un amigo me dixo hai uns días. Viu -ao mellor vostede tamén- un documental no que se formulaba a ficción -de corte francamente saramaguiana- de que unha hecatombe liquidaba a humanidade sobre a face do planeta. Así de simple. Dun día para o outro.
A fantasmagoría melódica de Schulze acáelle que nin anel ao dedo á idea, poética por desprovista de todo consolo, dun planeta baldeiro. As cidades, as fábricas, os zoolóxicos, os parques, os vales e montañas, as urbanizacións e aldeas, os barrios, os bancos das alamedas, as estradas e rúas, as universidades e escolas, os paseos e avenidas... Ruínas, unha inifinita soidade e ilimitada devastación.
Polo visto, tense calculado cantos meses durarían funcionando soas as centrais eléctricas ata o fallo total, que induciría sinerxias ignotas; canto tempo transcorriría ata que as estradas e autoestradas fosen devoradas polo mato. As ratas, que de costume son consideradas especie invencible pola súa impresionante capacidade de adaptación á adversidade, perecerían en brevísimo prazo, a punto tal dependen do lixo e os desperdicios humanos. Só os cans de fociño máis afiado (loxicamente mellor adaptados á caza, a súa actividade xerminal) sobrevivirían; en todo tipo de instalacións humanas abandonadas (fábricas, edificios) crearíanse novos ecosistemas con formas ata o momento descoñecidas de simbioses entre especies animais e vexetais.
Ollo pola fiestra. Mentres o inquietante monotono de Schulze, entre ventos e furias, vai rematando, o val da Amaía amósase vizoso, esplendente, fermosísimo neste solpor estival. Vaise atenuando a luz e nacen fías de brétema. As calvas do verdor de bosques e fragas están cheas de casiñas nas que habitan as penas e glorias, as miserias e as grandezas, as risas e os choros dos homes. Hai momentos de infinita levedade -falsa, perigosa- en que un sinte unha especie de amor global, de universal sentimento de afecto pola nosa propia condición.
El non será unha maldición pensar?

11.6.09

Gnothi seauton

Non é moi aplicable a este blog aquilo de quen moito fala, moito erra, pois, non se tratan nel de costume magnitudes obxectivas senón aspectos variados da vida e os libros nos que normalmente andan trufadas opinións, puntos de vista e visións subxectivas do seu autor. Quero dicir que, fronte a un dato, dunha opinión pode dicirse que é discutible, pouco atinada ou oportuna, pero non que é errada ou falsa, o que si se pode dicir do dato. A un blog si pode aplicarse unha variante do proverbio: quen moito fala, moito arrisca. E eu, que falo moito e meto o nariz alí onde non me chaman, sufro por veces os riscos, danos, sensabores e aínda disgustos que derivan do malentendemento e do trasacordo. Porque sucede que os textos son, para o seu autor, coma os fillos para os pais: un quixera que fosen como a el lle gustaría pero logo adquiren un a xeito de autonomía e vida propia e, onde menos se agarda, salen por peteneras e son interpretados do xeito exactamente contrario a como se desexaba. En fin, como dicimos en edición cando metemos a pata e algo sae mal: se non traballase, non tería cometido o fallo. As cousas malas (e, por ventura, as boas tamén) pasan, precisamente, cando se traballa e se fan cousas.
Tras un deses trasacordos aos que me refiro, un visitante desta casa, alentado, non me cabe dúbida, polo máis encomiable espírito de construtiva crítica, diríxeme en privado algunhas suxestións para a mellora deste local, sobre as que, por resultarme algunha delas sorprendente, quixera reflexionar brevemente. Suxíreme,en concreto, 1. Facer textos moito máis breves, 2. Ser menos anecdótico. 3. Evitar ser o gracioso da reunión e 4. Evitar querer agradar a todos.
Sobre o primeiro apuntamento, que podo dicir? Hai posts máis breves e outros máis longos. Se, por sistema, aceptara ser breve, estaría aceptando implicitamente que aos posts longos lles sobra a maior parte, e, modestamente, non o creo. Falo do que teño que falar nas dimensións que entendo xustas e procuro en liñas xerais fiar o discurso para que se siga con certa amenidade. Imaxinan vostedes que un novelista se propoña ser sistematicamente breve? Haberá novelas que lle saian de 150 páxinas e outras de 300. Pois a min pásame o mesmo.
As recomendacións segunda, terceira e cuarta atinxen directamente á natureza deste blog e á chispeante, inimitable e desparramada personalidade do seu autor. Dicir, na miña defensa, que en ningún momento quero ser o gracioso da reunión nin agradar a todos, pode soar a desculpa inútil. Está en todo o seu dereito o meu crítico a pensalo, claro. Pero, xa que sae o tema, déixenme dicir (e coincido nisto con el) que sendo, na miña opinión, moi boa parte dos blogs insoportablemente sesudos, soporíferos ou monotemáticos, anecdóticos, e por tanto baldeiros, ou abertamente verborreicos, eu intento dende estas páxinas ser todo o contrario (chist! dixen o intento): frivolón cando me peta, irónico, anecdótico (tomando a anécdota, sempre, como ilustración dunha idea ou argumento), sesudo en ocasións, adicto a certos temas (pero non vicioso deles), misceláneo, iconoclasta (dentro do respecto), pero -en contra ese espirito pasteleiro que o meu amigo me atribúe- crítico, mesmo acerbamente crítico, e defensor de posicións arriscadas cando a miña conciencia mo dita en moitos temas.
A fin e ao cabo, como calquera produto do intelecto, un blog é en boa medida o reflexo da alma do seu creador. E, coma esta, o reflexo pode ser brillante ou pálido, transparente ou opaco, estival ou de inverno, verde ou gris...

9.6.09

Pampín ou que facer coa relixión

Hai declaracións que un escoita ao chou e permanecen para sempre. A un meu amigo, en certa ocasión, sentinlle dicir que a el non lle preocupa a relixión da xente, senón o que a xente fai con ela. Eu, nun momento dado da miña existencia, non souben que facer coa miña relixión e, coma quen abandonda ―non sen certa mágoa e dor de corazón― un obxecto que, malia inservible, leva acompañándonos moito tempo, deixeime de batifundios místicos e colguei os exiguos hábitos cristiáns que ata entón vestira. Supoño que entrei en relixión, coma tanta xente, pola vía nacional-catolica da misa de doce, as clases do instituto impartidas polo cura, a catequese e a primeira comuñón. Lembro, de cativo, algo así coma arrautos de beatitude cando saía do confesionario coa alma limpa despois de envorcar ante o crego o lixo da conciencia. Como pecador confeso, era un dun nominalismo atroz: á pregunta regulamentaria do sacerdote, qué pecaditos tienes, eu largaba un inventario literal de venablos: digo coño, carajo, mamón, merdento, gilipollas, vete a la mierda, vete a rascar el culo, vai á merda
Logo, na tontolescencia, viñeron, por vía dun cura rojo ―hoxe grande amigo― as misas de xuventude: moito Kumbayá, señor, Kumbayá; Venceremos nós e De que color es la piel de Dios, perante a crítica feroz da boa sociedade da vila que vía en nós un perigoso grupo de levantiscos. Aínda a lombos daquel prodixioso exercicio de mixtificación hortera que foi Jesuschrist Superstar e a melodía monocorde de My Sweet Lord de George Harrison (en paz estea), subiume a temperatura extática e andaba todo o día cun Novo Testamento de tapas verdes que me costara dez pesetas no peto traseiro do jean, botando man del a cada tanto para atopar conforto na áspera singradura da vida. Pura filfa. A vida aos dezasete anos era para min calquera cousa menos unha áspera singradura.
Con todo, antes do abandono definitivo, houbo un repunte. En sexto de bacharelato, o primeiro día de clase de relixión entrou un home novo, moi novo, de voz afrautada, delgadiño e pouca cousa el, de pelo curto, gafas de pasta e o traxe gris de paisano característico dos sacerdotes progres. Falaba galego, un galego fermoso e sonoro, repousado e ben construído. E non falou do pobo de Israel, nin do mes da flores nin dos exercicios espirituais, nin do horrible pecado que é o vicio solitario: falou da urdime (sempre lembrarei esa palabra na súa boca) que é o home, do complexísimo conxunto de factores, circunstancias, relacións e situacións que conforman a humana existencia. E falou dun libro que eu lembraba ter na casa, da biblioteca do vello galeguista que era meu pai, Mito e realidade da terra nai. E mencionou a Sartre, Heidegger e Camus e non rebatiu falar de Marx cando alguén o provocou. Aquel home, de trato suave, que sabía escoitar, que incitaba de xeito impercetiblemente irresistible ao diálogo e a serea reflexión, chamábase Xosé Manuel Rodríguez Pampín, Pampín para os amigos. Comigo estivo a piques de conseguilo, de levarme á súa banda do Tíber, pero ao cabo púidome o lado escuro da forza. Ou talvez troquei, como tantos, un repertorio ideolóxico (o cristianismo) por outro (o comunismo). Fun moi amigo de Pampín e, ao que partín para a facultade, propinoume unha aperta chea de agarimo e sincera lealdade.
No volume XI dos Cadernos Ramón Piñeiro, que publica un interesante epistolario deste, inclúese unha carta de Pampín a Piñeiro escrita en 1975 (por ese ano debeu marchar ao Instituto da Estrada) cun título que me fixo sorrir e lembrar a enorme humanidade, simpatía e dozura de Pampín: Carta a don Ramón Piñeiro falándolle do humor e outros asuntos que nos aqueixan, tal como pode facelo un teólogo de oficio. Pola breve semblanza biográfica que o volume inclúe entérome de que faleceu moi novo, en 1997 aos 56 anos; maxia dos libros que, coma mensaxes en pomba, traénnos novas de xentes distantes. Agardo esperanzado que Pampín comparta a benaventuranza de estar en compaña do Deus no que tan honesta e afectuosamente creu.

7.6.09

Pincelada

Tarde de xuño. Chove e brúa o vento. O camiño é longo, longas as horas e os pasares, longa a lonxanía que nunca se aproxima. Soa a intervalos, lúgubre, a campá da parroquia convocando os vivos a velaren alguén que parte. E hai no tanxer triste do bronce, nas ondas que levan paseniño e lonxe o agoiro, algo intemporal, de terra veneranda, insondable como a pedra ríspida da igrexa, o regusto de todo o silandeiro, como a cerna dos carballos e o rumor da aldea.

6.6.09

Vini, vidi: vinci?

Publicado hai uns días en Infolibro.org:
El director general de la División de Librerías del Grupo Planeta, Jesús Badenes, se mostró ayer convencido de que el libro electrónico estará ya implantado en España "dentro de veinte años" y, aunque no desplazará al de papel, sí será "mayoritario" en algunas líneas editoriales. "El libro electrónico está aquí para quedarse", afirmó Badenes en la segunda de las jornadas dedicadas al libro digital, que tuvo lugar en la Feria del Libro de Madrid y en el que la mayoría de los participantes coincidieron en reclamar "un esfuerzo coordinado" ante el reto que supone la edición digital. Por otro lado, Guillermo Altares, director del suplemento literario "Babelia" del diario "El País", calificó de "esfuerzo absurdo el tratar de impedir" que el e-book no esté presente en la Feria del Libro de Madrid.
En efecto, negarlle a butaca ao e-book na Feira do Libro de Madrid é querer poñerlle valados ao vento. Claro que chegou para quedarse. Pero o que aínda non sei é en que termos. Tal e como evolúen hoxe este xénero de innovacións, dende o nacemento comercial dos dispositivos con tecnoloxía e-paper e e-ink, Kindle, iLiad, Papyre ou Sony Reader tiveron tempo abondo para seren acollidos socialmente cunha unanimidade e entusiasmo moito meirandes do que as súas cifras de venda parecen reflectir nos países cultos. Penso que a clave está en iso tan socorrido que di o executivo de Planeta de que o e-book será maioritario en “algunas líneas editoriales”. Coño, que tío listo! Iso xa o sabemos. Os retos do futuro do libro están na especificación de cales serán esas liñas editoriais.
Deixémonos de bromas: o que sostén hoxe o gordo da industria editorial mundial é a narrativa. Por que, nesta altura, Los hombres que amaban a las mujeres, por exemplo, (extraordinaria novela á que, por certo, non son quen de lle botar o dende hai máis dun mes)­ non é un éxito en e-book cando leva millóns de exemplares impresos vendidos en todo o mundo? Fetichismo? Inercia? Tecnofobia? Tecnofilia? Non será que o libro impreso é un invento caralludo que non é necesario cambiar, e que, pola mesma razón, está chamado a convivir por séculos coas tecnoloxías da comunicación máis sofisticadas?
(Máis sobre o asunto).

1.6.09

O cabalo, a rata e o ornitorrinco


Un amigo anónimo desta casa, un pouco cascarrabias e quejica pero boa xente e agradable, afirmou en certo debate xerado por un post meu un argumento que non quito da cabeza, pois ten un pouso de razón, que, cando menos eu, non podo rebater: os blogs son un negocio para corentóns. De momento, déixenme retroceder vintecinco anos, e logo volvemos sobre tan contundente aserto.
Os xogos característicos da adolescencia teñen todos eles unha dobre compoñente: o espertar sexual e a propia imaxe. Quen non ten xogado á cerilla e respostado á pregunta decisiva quien te gusta cando se apagaba o misto, para non chamuscar a punta do matapiollos? Outro pasatempo de larutos había, do que fun eu vítima nunha ocasión, que consistía en facer espirais cun boli ou lápis sobre un papel ininterrompidamente e durante un tempo prolongado, cos conseguintes comentarios de estrañeza, impaciencia e fastío ante tan estúpida actividade. A escuso, o/a bromista ía tomando nota de todo e logo, cando remataba a cousa, declaraba que tales comentarios eran os que acostumaba un a facer no acto sexual: joder que coñazo; esto no se acaba más; ya me estoy mareando con tanta curva; puedo parar de una puta vez?; esto que sentido tiene?, e tal. Outro chascarrillo había no que se preguntaba que animal lle gustaría ser a un; que animal lle dá noxo e que animal lle parece o máis estraño do mundo. Poñamos un cabalo, unha rata e un ornitorrinco. A cousa tiña unha correspondencia chocalleira co noso lugar no mundo e era, no fondo, unha advertencia sobre a necesidade de graduar a nosa vaidade: un cabalo ―forte, nobre, fermoso― era como un se ve a si propio; unha rata como nos ven os demais e un ornitorrinco como somos en realidade.
Xa de corentóns (mesmo de corentóns pasados como este menda), e xa que os blogs son un negocio para maduros melancólicos entre os que nomeadamente a educación da prole é labor preeminente, traio de novo a colación o noso mapa do mundo, na altura das nosas vidas na que andamos, e a sempre suxestiva cuestión de cómo nos vemos e como nos ven. Eu creo ser o mellor pai do mundo: coherente; firme pero nunca autoritario; tolerante e comprensivo pero severo cando é preciso; ecuánime, equilibrado e sensato, características todas elas que me compelen de xeito docemente inevitable a crer que meus fillos ven en min un modelo a seguir. Pero, o vaidade!, e se non fose así? No limiar a Ética para o meu fillo, conta Fernando Savater unha anécdota que moi ben pode ser ―eu así o vexo― aviso a mareantes: un neno de cinco anos di ao pai: Papi, canto gustaría de ir contigo e mamá a dar unha volta polo mar nunha barca. O pai, co corazón feito biscoito, dille: Claro, filliño, cando poidamos o faremos. E ―repón o neno― cando esteamos dentro, ben dentro do mar, tirareivos a ti e a mamá para que afoguedes. O pai, dorido: Pero fillo!! E o neno: É que os pais dades moita lata!