Transicións

Alguén contoume hai pouco que, nunha cea de empresa, unha vintena de empregados dunha firma tecnolóxica sentados arredor da mesa estaban absorbidos botoneando cos seus móbiles, talvez mesmo guasapeando co tipo de en fronte, sen que ninguén falase con ninguén (se por falar entendemos transmitir os nosos pensamentos facendo uso do aparello fonador co complemento da linguaxe xestual).  Sei de dúas nenas que conviven baixo o mesmo teito e non falan: comunícanse por tuenti cada unha dende a súa alcoba. Todos experimentamos o pudor de atoparnos realmente con amigos de Facebook e non saber que dicir. Unha tableta é unha cousa negra, lisa e fría como o basalto e non doce, branda e derretible como o chocolate. Quen lembra xa a ilusión de esperar o revelado das fotos tras as vacacións? Aínda sometido á voráxine da vida moderna e afeito a unha efervescencia tecnolóxica permanente, non podo —nin quero— esquecer que, aló polo paleolítico, comecei o meu periplo escolar no Grupo Escolar José Antonio cunha pizarra, un pizarrín, a enciclopedia Álvarez e os cadernos Rubio (mi mamá me ama, yo amo a mi mamá). Esa lembranza axúdame a ponderar con sensatez que hoxe, corenta anos despois, tire unha foto cun smartphone de última xeración e, en tempo real, a instantánea dixital se aloxe na carpeta de cargas de cámara do meu dropbox na «nube», de xeito que podo dispoñer dela dende calquera recuncho do planeta. Unha magnífica novela que lin hai tempo (El rumor sordo de la batalla, de Antonio Scurati) ilustra cómo a transición entre a Idade Media e o Humanismo veu marcada, en non pouca medida, pola paulatina substitución da espada polo arcabuz, da lanza polo mosquete, pois a fin dun xeito de facer a guerra era, paralelamente, a fin dun xeito de vivir a vida. Cando hoxe contemplo os tres mil volumes da biblioteca do avó, herdo dun empeño familiar ininterrupto, sinto a nostalxia dun mundo que marcha, engulido por un tsunami tecnolóxico imparable: podería acubillar no meu eReader o dobre desa cantidade de libros. Pero é unha melancolía, digamos, construtiva. Dende hai anos, convivimos con nativos dixitais que non perden o tempo en romanticismos de gardarroupa e nos sinalan nidiamente o camiño. Xa hai máis de cen anos, cantaba don Hilarión «hoy los tiempos adelantan que es una barbaridad». Porque, malia a vaidade de cada época, nunca hai nada enteiramente novo.

El toro

Un diestro brindando ao respectable unha verónica cunha ikurriña por capote compón unha imaxe digna de ingresar no rico imaxinario do surrealismo patrio, que, dende os caprichos de Goya ao can andaluz de Buñuel, define con bizarro estremecemento moitas das obsesións, medos e tabús desta vella pel de touro. Agora que os excesos nacionalistas destilan escrúpulos insalvables acerca do financiamento dun mastodonte administrativo perfectamente prescindible ―resulta que, por exemplo, a Rioxa, cunha poboación pouco superior á cidade de Vigo, ten un parlamento autonómico―, a «fiesta nacional» adquire unha dimensión, ao meu modo de ver, moito menos criticable pola crueldade exercida coa nobre e fera res ca polo feito, simplemente intolerable para o pensamento nacionalista, de que as corridas constitúan un elemento paranacional que non respecta as lindes entre Aragón e Cataluña ou Burgos e San Sebastián. Resulta dunha hipocresía dificilmente defendible apelar á crueldade física da lidia nun país onde se ten elevado á norma colectiva de conduta a bestialidade no trato cos animais. No noso paraíso rural, tan caro aos entusiastas, é acostumado que un desafortunado can morra atado á cadea á que o uniron de por vida sendo un cachorro. Non é isto crueldade? Nunca me gustaron os touros pero entendo que todo e cuestión de sensibilidades. Persoalmente, sempre deplorei ter convertido en espectáculo o terror de cabalos e poldros vítimas dunha agresividade máis machista ca viril nos «curros» e rapas do país, dos que tanta xente sente orgullo. Os encerros e carreiras do San Fermín, onde o espanto da res brava que foxe enlouquecida é da mesma intensidade que a chulería insensata do antropomorfo que a excita, testemuñan unha dinámica, atávica e irracional, na que o combate coa besta supura un ritual de sangue gratuitamente derramada. Como as «Hazañas Bélicas» de Boixcar ou as novelas de Lafuente Estefanía, os touros representan para unha colectividade de persoas que os perciben con gusto un elemento de identidade e cohesión e non, malia Bildu, de afastamento. Porque, tal e como a ikurriña convertida en capote ilustra de xeito case onírico, non existe baixo os ceos do mundo nada tan discutible, subxectivo, mestizo, contraditorio e indomable como o propio concepto de «cultura». Algo así como dependurar nun dos «toros» de Osborne que flanquean as estradas do país un pano branco cruzado en diagonal por unha banda azul.