29.9.14

O nacemento dunha nación



A dous días de coller un avión para Barcelona por motivos profesionais, estou literalmente que non me chega a camisa ao colo. El deixaranme pasar? Vaia coña, se despois de tanto preparativo, arranxos de axenda e demais, atopo un cartel que di: Control de pasaportes, e fico composto e sen voda, por non ter os papeis en regra. Disque, cando nas oficinas de inmigración de EE.UU. nos anos trinta do século XX, a un tal Einstein un feo formulario burocrático obrigábao a preencher o recadro Raza, el puxo Humana. Ao mellor teñen algo así no aeroporto do Prat e, carecendo eu da retranca nin do enxeño de don Alberto, conque non poida demostrar o avoengo catalán, zarrapechan a porta e mándame coa música de volta a Compostela. Non se ría, vostede, que a un fulano que quería correr nunha maratón, non sei se en Sitges ou Palamós, se en San Feliu ou Manlleu, o papel de inscrición lle preguntaba nacionalidade e o tipo ficou tan cortado e con tanta vergoña de poñer español, non fose a linchalo un funcionario fanatizado polo señor Máis, perdón Mas (estes correctores…), que quedou sen participar na carreira: era bo atleta, polo visto, pero o pobre tiña a desgraza de ser de Vitigudino, provincia de Salamanca. 
Eu, o que é ir, xa vou preparado a todo, non vaia ser o demo: por se acaso me falan na lingua de Pla, levo días practicando a conversa posible co recepcionista do hotel e co poli (será un mosso d’esquadra porque supoño que a visión dun Garda Civil na cidade condal debe producir erisipela) do chek-in. Co taxi non creo que haxa problema porque catro de cada cinco taxistas de Barcelona son estranxeiros (galegos, moito andaluz, murcianos e por aí).
Imaxino, polo demais, que Cataluña vivirá estes días a euforia desatada que precede aos grandes acontecementos, longa, longuisimamente agardados, eses feitos irrepetibles que sinalan, cal mouteiras orgullosas, a fin de seculares inxustizas, a solución de agravios imposibles de aturar por máis tempo. Agardo, ilusionado, que, acaso na miña desventurada condición de español, me alcance algo dese entusiasmo e se me permita compartir con todos os nativos da nova nación a sensación única dos momentos históricos. Iso si, cando se me note moito o sotaque da Estrada, advertirei (e dígoo con toda sinceridade) que eu non son ningún inmigrante, faltaría máis, que aínda hai clases: Jo treball a la Universitat.

24.9.14

Os eus



Con farto alboroto de eclesiásticos e xenreira de ortodoxos, que ata chegaron a representalo como mona nas botellas dun anís, Mr. Darwin deixou establecido, mediando a centuria decimonona, que as especies evolúen e se adaptan permanentemente ao medio. Guiado de tan excelente principio, ultimamente consagro parte do meu lecer á investigación zoolóxica amateur e cultivo a extracción de interesantes inferencias. Por exemplo, en canto á regularidade das adaptacións evolutivas, resulta manifesta a tendencia á reiteración regular dos comportamentos animais. Todos os venres de mañanciña, atopo sistematicamente as pegadas do paso dunha manda de eus polo Campus Vida da nosa cidade. Un eu é un vertebrado bípede, caracterizado polo seu grito gutural que, especialmente na transición da fase de cachorro a adulto, repite constantemente diante dos seus proxenitores: Eu, eu, eu, producindo nestes unha reacción de estupor. Os eus novos tenden, como digo nas noites dos xoves, a concentrarse en grandes grupos establecendo un curioso patrón de inxesta etílica, que, en moitos casos, non remata ata a extenuación total do especime. Das miñas observacións conclúo igualmente que este patrón de comportamento responde a unha clara pauta de selección sexual dos machos, que, unha vez elixida a femia, afástanse do enorme grupo, espallándose para o apareamento en localizacións máis íntimas.Tras estas concentracións periódicas, unha peculiaridade dos eus é que abandonan a carroña á espera de que outra especie de vertebrados, denominados pringaos, a faga desaparecer.  
Como resultado, supoño, dun proceso evolutivo complexo, maiormente caracterizado por unha tutela excesiva dos proxenitores, os eus non coñecen apenas carencias materiais na súa fase de cachorros, o que conduce os individuos novos á unha peculiar renuencia a deixar o tobo familiar, desenvolvendo, ademais, pautas de agresividade, que se intensifica consonte se prolonga o período de convivencia cos pais e pode ser extrema cando non acadan unha resposta positiva ás demandas do seu instinto primario. Certos especialistas rexistraron, mesmo, episodios de agresión directa de eus novos (tanto machos como femias) a algún dos proxenitores e, o que é aínda máis raro, existen evidencias de vellos especimes expulsados polos seus fillos do tobo. O que resulta aínda unha incógnita é o xeito en que o medio natural no que estes seres se desenvolven aceptará, e por canto tempo, modelos de conducta tan insólitos.

16.9.14

José de Carboeiro



Cando tiña por volta dos 20 ou 21 anos e aínda cría nos tetos dos paporroibos, botei unha quincena dun dourado mes de setembro acampado cun coleguilla nas ruínas do mosteiro de Carboeiro,  en terras do Deza, distrito de Silleda. Tiñamos a tenda chantada no espazo que correspondía ao claustro monacal, anexo á igrexa, unha xema da arte románica en transición ao gótico, consagrada na era 1209 (é dicir, o ano 1176) e hoxe por boa fortuna magnificamente reconstruída. Nese escenario, propio dunha peli de Tim Burton ou dunha recreación fílmica do Miserere de Bécquer, Seve (o meu coleguilla) e máis eu faciamos unha vida natural, gozando dun paraíso forestal de freixos, buxos, castiñeiros e carballos vellísimos e bañándonos encoiros nas frescas augas do Deza, que por aquela parte corre, montañés e contento, entre rochedais, esfragadoiros, bucólicos relanzos e fervenzas bravas. 
Comiamos do que había, moita lata, de sardiña e mexillón, pan do día e froita que arrepañabamos; mesmo un día, matamos un gazapín dun cantazo, despelexámolo como puidemos e guisámolo botándolle algo de viño, tal e como nos recomendara un taberneiro de Fontao, aldea mineira, veciña do mosteiro unha media hora longa de camiño. Fose que a pinga de viño coa que bautizamos ao carajo do roedor máis que pinga era a súa boa media botella, fose que o guisamento ao lume foi tal vez demasiado breve, fose, en suma, que a nosa arte coquinaria era máis ben cativa, o caso é que o demo do coello atravesóusenos e trousámolo todo, dándonos moi mala noite.
Por certo que o taberneiro aquel de Fontao (aldea onde, na posguerra, houbera riquísimas minas de wolfram, ata que a alma das armas deixou de recubrirse con ese mineral) tiña unha curuxa e un día, todo fachendoso, amosóunola a Seve e a min. Tan contento estaba o home coa curuxa na man dereita, nós ollando a cara de papona que tiña, con eses ollos negros inexpresivos que semellan os dun morto, cando vai a desalmada e cágalle na man ao tipo. A min, que sempre fun moi sentimental para as cousas do pundonor e as vergoñas alleas, deume boa mágoa do taberneiro, que se avermellou da humillación, malia nós quitarlle importancia á cagadela e louvarlle moito a traza e a compostura do bicho.
Alá, naquel verán dourado, as noites baixo o manto tendido do ceo coas súas estrelas, agardando por veces medoñentos vermos saír da terra a man pelada de esquelete ou a calivera dun monxe coa conciencia traballosa de pecados e remorsos, eran de moito falar e filosofar e arranxar o mundo, axudados tanto polos efluvios da caña branca do país, que tiñamos na cantimplora, como polos transportes a que nos conducían os compostos activos do THC (tetrahidrocannabinol, se a dicir as cousas con propiedade estamos).
Polas mañáns, frescas de campo e montaña, acordabamos cun cheiro inesquecible, ligado a un son tamén de moita recordación: o cheiro era penetrante, dozón, como de leite preso mesturado co fedor de pes suados; o son era ledo, entrecurtado, evocador de medievos ou arcadias virxilianas. A orixe de tan peculiares arrecendo e ruído era un rabaño de cabuxas co seu castrón, as chocas penduradas do pescozo, que, ao pé do cenobio, guiaba todas as mañáns un cabreiro, íncola do lugarexo próximo de Carboeiro de Francia. O castrón era un animal enorme que o seu amo contrataba de castizo para semental. Tiña os cornos recurtados para lle restar bravura e as pupilas verticais, inquedantes, talmente as do demo dos aquelarres.
O pegureiro, que atendía por José, era pequenote, home forte, aínda novo, pero o brancor prematuro do pelo e o mísero, sucio e desleixado do seu atavío facíano máis vello. Fora, como todos os rillotes da zona naquel tempo, traballador da mina de wolfram de Fontao, ocupación que lle deixou unha silicose adquirida que tamén o avellentaba. Ora, o que máis chamaba de José eran os ollos, uns ollos infantís, dun azul intolerable e profundo, nos que se podía ler unha alma limpa e o corazón dun neno.
José vivía coa nai, moi velliña, encamada na súa pobrísima casoupa da aldea, onde (a amnesia dos anos acaso me faga esaxerar) creo que non tiñan luz eléctrica nin auga corrente. José gastaba pucho, un pucho de viseira sobre o que se foron superpoñendo ao longo dos anos estratos sucesivos de graxa, roña e caspa, que tornaban a prenda de cor indefinible. A cabicha eterna do Celtas nos beizos e o ollo regañado do lado que lle viña o fume, unha pel curtida á vintemper, os cañotos duros sobre as fazulas mal barbeadas e as cascarrias sempre asomando polas ventás do nariz completaban a fasquía de tan extraordinario personaxe.
José era, por suposto, un filósofo natural, unha sorte de salvaxe feliz ou Dersu Uzalá provisto dun catálogo de necesidades que esnaquizarían o esquema vital dun urbanita ata reducilo a un inventario de prioridades absurdas. Coñecía a idade dos árbores, a casa dos raposos, os tobos dos coellos, os niños dos petos, ventaba ao lonxe o porco bravo, ensinaba ás pegas a falar como os cristiáns, imitaba o canto lúgubre da curuxa e o oubeo do lobo. Gastaba José un galego puro, nunca contaminado, rico de cadencias, inflexións e risadas coas que trufaba a conversa. Sabía refráns que reflectían o seu universo de camiños, cavorcos, trebóns, invernos de brétemas, soidade e fume da parromeira, un universo chico de extensión pero sublime de sinceridade, un tempo detido nos ritmos grandiosos da natureza, ai, tan esquecidos. Tamén sabía chistes verdes que contaba nun castelán por aproximación, castrapeiro e hilarante, e que, polo visto, lle aprendera un que traballara con el na mina e que era da parte de La Bañeza, na provincia de León. 
Non podería determinar, cando axiña irán alá corenta anos do que conto, canto influíron no meu mapa do mundo as conversas, longas, pousadas (que présa podiamos ter?), as ricas conversas con aquel especime único. Mentres aspiraba o fedor do seu castrón e del mesmo, baixo o palio daquel bendito sol de setembro e á sombra das paredes venerables do convento, debullaba José a súa sabedoría, tan inxenua como infinita, perante os ollos pampos dun rapaz na flor da vida, que absorbía emocionado, e case con vergoña, unha visión da vida tan diferente á súa... un rapaz, agora xa home feito, que, seguindo acaso o exemplo de José, e mesmo sen coñecer a causa, nunca deixou de ser un neno.
 Notas
1. O retrato de José que acompaña este post (unha obra de arte) saíu do obxectivo máxico do meu benquerido amigo e compañeiro de armas Xoanma Porto. 
2. Debo, polo demais, a outro prezado amigo e camarada, Manolo Diéguez, o agasallo impagable de terme provocado esta evocación.

7.9.14

Os libros


O chiste é do grandísimo Gila: 
«–Neno, ti cantos anos tes? 
–Once. 
–Pois eu á túa idade xa tiña doce». 
Os anos van empuxándonos, inevitablemente, a botar man dese argumento, tan frecuente como inútil, na educación da prole: «Eu, á túa idade...», vitola de reaccionario inmobilismo, tributaria desoutro pensamento do poeta, por outra banda, tan fermoso: «Como a nuestro parecer, cualquiera tiempo pasado fue mejor». 
Militante no partido dos optimistas (ou, tal vez, dos pesimistas construtivos) eu creo, como don Santiago Andía vascongado, que, en xeral, os tempos evolúen a mellor. Pero nada muda sen cobrar unha peaxe de efectos non sempre desexables. Sabía vostede que en Europa, dende remates dos anos oitenta, cada xeración vai entrando na idade adulta cun nivel de lectura inmediatamente inferior ao nivel da xeración anterior? Imputar a Internet a desaparición das bibliotecas (algo que tarde ou cedo ocorrerá) é unha inxenuidade cando se compara un feito tan nimio cos insondables beneficios e vantaxes da rede, unha visión esta especialmente cara a un capitalismo feroz que atopou en portátiles e smartphones unha canle inesperadamente fértil para incrementar sen límite contas de resultados e cifras de negocio. Que a xente cada vez le menos? Que a hipertecnoloxía dixital e a adicción a Internet (malia o que afirman, ou afirmaban,  certas voces) están configurando unha sociedade cada vez máis iletrada pola deserción dos modos seculares da lectura profunda? Escrúpulos de miñaxoias e retrógrados. 
Pode que non todo tempo pasado fora mellor, concedámolo, e que, en efecto, estea configurándose unha interfaz radicalmente nova cos soportes da cultura e a comunicación. Pode que estea, mesmo, mudando o propio concepto de cultura e un día descubramos que o botellón é a excelsa manifestación dunha nova cultura urbana, máis aberta, participativa e milongas así. No entanto, cada vez máis inseguro dos meus argumentos, recorro adoito á lembranza auroral dun neno de pelo roxo que, provisto dunha rebanda de pan de molete e unhas onzas de chocolate, acudía relixiosamente á biblioteca pública municipal dunha vila pequena a perderse nos Andes, no Tíbet ou en Syldavia da man de Haddock e Tintín, mentres o Sr. Zabala, atildado bibliotecario, enfundado no seu traxe gris, custodiaba o seu reino de papel coa dignidade dun húsar. E tomo a liberdade de imaxinar un mundo futuro no que os libros sexan, para a inmensa minoría de sempre, un sublime anacronismo.