Cando tiña por volta
dos 20 ou 21 anos e aínda cría nos tetos dos paporroibos, botei unha quincena dun
dourado mes de setembro acampado cun coleguilla nas ruínas do mosteiro de Carboeiro, en terras do Deza, distrito de Silleda. Tiñamos a tenda chantada no espazo
que correspondía ao claustro monacal, anexo á igrexa, unha xema da
arte románica en transición ao gótico, consagrada na era 1209 (é dicir, o ano
1176) e hoxe por boa fortuna magnificamente reconstruída. Nese escenario, propio dunha peli de Tim Burton ou dunha recreación
fílmica do Miserere de Bécquer, Seve
(o meu coleguilla) e máis eu faciamos unha vida natural, gozando dun paraíso
forestal de freixos, buxos, castiñeiros e carballos vellísimos e bañándonos
encoiros nas frescas augas do Deza, que por aquela parte corre, montañés e contento,
entre rochedais, esfragadoiros, bucólicos relanzos e fervenzas bravas.
Comiamos
do que había, moita lata, de sardiña e mexillón, pan do día e froita que arrepañabamos; mesmo un día, matamos un gazapín dun
cantazo, despelexámolo como puidemos e guisámolo botándolle algo de viño, tal
e como nos recomendara un taberneiro de Fontao, aldea mineira, veciña do
mosteiro unha media hora longa de camiño. Fose que a pinga de viño coa que
bautizamos ao carajo do roedor máis que pinga era a súa boa media botella, fose
que o guisamento ao lume foi tal vez demasiado breve, fose, en suma, que a nosa
arte coquinaria era máis ben cativa, o caso é que o demo do coello
atravesóusenos e trousámolo todo, dándonos moi mala noite.
Por certo que o
taberneiro aquel de Fontao (aldea onde, na posguerra, houbera riquísimas minas
de wolfram, ata que a alma das armas deixou de recubrirse con ese mineral) tiña
unha curuxa e un día, todo fachendoso, amosóunola a Seve e a min. Tan
contento estaba o home coa curuxa na man dereita, nós ollando a cara de papona
que tiña, con eses ollos negros inexpresivos que semellan os dun morto, cando
vai a desalmada e cágalle na man ao tipo. A min, que sempre fun moi sentimental
para as cousas do pundonor e as vergoñas alleas, deume boa mágoa do taberneiro,
que se avermellou da humillación, malia nós quitarlle importancia á cagadela e
louvarlle moito a traza e a compostura do bicho.
Alá, naquel verán
dourado, as noites baixo o manto tendido do ceo coas súas estrelas, agardando
por veces medoñentos vermos saír da terra a man pelada de esquelete ou a calivera
dun monxe coa conciencia traballosa de pecados e remorsos, eran de moito falar
e filosofar e arranxar o mundo, axudados tanto polos efluvios da caña
branca do país, que tiñamos na cantimplora, como polos transportes a que nos
conducían os compostos activos do THC (tetrahidrocannabinol, se a dicir as
cousas con propiedade estamos).
Polas mañáns, frescas
de campo e montaña, acordabamos cun cheiro inesquecible, ligado a un son tamén
de moita recordación: o cheiro era penetrante, dozón, como de leite preso
mesturado co fedor de pes suados; o son era ledo, entrecurtado, evocador de
medievos ou arcadias virxilianas. A orixe de tan peculiares arrecendo e
ruído era un rabaño de cabuxas co seu castrón, as chocas penduradas do pescozo, que, ao pé do cenobio, guiaba
todas as mañáns un cabreiro, íncola do lugarexo próximo de Carboeiro de
Francia. O castrón era un animal enorme que o seu amo contrataba de castizo
para semental. Tiña os cornos recurtados para lle restar bravura e as pupilas
verticais, inquedantes, talmente as do demo dos aquelarres.
O pegureiro, que
atendía por José, era pequenote, home forte, aínda novo, pero o brancor
prematuro do pelo e o mísero, sucio e desleixado do seu atavío facíano máis
vello. Fora, como todos os rillotes da zona naquel tempo, traballador da mina
de wolfram de Fontao, ocupación que lle deixou unha silicose adquirida que
tamén o avellentaba. Ora, o que máis chamaba de José eran os ollos, uns ollos infantís,
dun azul intolerable e profundo, nos que se podía ler unha alma limpa e o
corazón dun neno.
José vivía coa nai, moi velliña, encamada na súa pobrísima
casoupa da aldea, onde (a amnesia dos anos acaso me faga esaxerar) creo que
non tiñan luz eléctrica nin auga corrente. José gastaba pucho, un pucho de viseira sobre o que se foron superpoñendo ao longo dos anos estratos sucesivos de graxa, roña e
caspa, que tornaban a prenda de cor indefinible. A cabicha eterna do Celtas nos beizos
e o ollo regañado do lado que lle viña o fume, unha pel curtida á vintemper,
os cañotos duros sobre as fazulas mal barbeadas e as cascarrias sempre asomando
polas ventás do nariz completaban a fasquía de tan extraordinario personaxe.
José era, por suposto, un filósofo natural, unha sorte de salvaxe feliz ou Dersu Uzalá provisto dun catálogo de
necesidades que esnaquizarían o esquema vital dun urbanita ata reducilo a un inventario
de prioridades absurdas. Coñecía a idade dos árbores, a casa dos raposos, os tobos dos coellos, os
niños dos petos, ventaba ao lonxe o porco bravo, ensinaba ás pegas a falar como os cristiáns, imitaba o canto lúgubre da curuxa
e o oubeo do lobo. Gastaba José un galego puro, nunca contaminado, rico de
cadencias, inflexións e risadas coas que trufaba a conversa. Sabía refráns que reflectían o
seu universo de camiños, cavorcos, trebóns, invernos de brétemas, soidade e fume da parromeira, un universo
chico de extensión pero sublime de sinceridade, un tempo detido nos ritmos
grandiosos da natureza, ai, tan esquecidos. Tamén sabía chistes verdes que
contaba nun castelán por aproximación, castrapeiro e hilarante, e que, polo visto, lle aprendera un que
traballara con el na mina e que era da parte de La Bañeza, na provincia de
León.
Non podería determinar, cando
axiña irán alá corenta anos do que conto, canto influíron no meu mapa do
mundo as conversas, longas, pousadas (que présa podiamos ter?), as ricas conversas
con aquel especime único. Mentres aspiraba o fedor do seu castrón e del mesmo, baixo o
palio daquel bendito sol de setembro e á sombra das paredes venerables do
convento, debullaba José a súa sabedoría, tan inxenua como infinita, perante os
ollos pampos dun rapaz na flor da vida, que absorbía emocionado, e case con
vergoña, unha visión da vida tan diferente á súa... un rapaz, agora xa home
feito, que, seguindo acaso o exemplo de José, e mesmo sen coñecer a causa,
nunca deixou de ser un neno.
Notas
1. O retrato de José que
acompaña este post (unha obra de
arte) saíu do obxectivo máxico do meu benquerido amigo e compañeiro de armas
Xoanma Porto.
2. Debo, polo demais, a outro prezado amigo e
camarada, Manolo Diéguez, o agasallo impagable de terme provocado esta
evocación.
