Edith & Patricia: Back to Compostela

Cito textualmente: «Un dos mellores relatos de fantasmas que teña eu nunca lido é Día de difuntos (All Souls, 1937) da autora norteamericana Edith Wharton, unha peza breve, no que a condensación do tempo, o silencio, a soidade e a sensación de abandono da protagonista chegan a converterse a ollos do lector en algo case físico, opresivo, mesto como as tebras na noite escura. Un deses contos nos que o lector non alenta ata o final. Wharton foi no seu tempo (1862-1937) unha adiantada da máis rabiosa modernidade. Déase Vde. unha volta pola súa biografía e descrubrirá unha muller culta, refinada, rompedora, progresista e encantada de vivir e experimentar. Viaxeira infatigable, Ms Wharton visitou España mediando a década dos vinte e fixo o camiño de Santiago. Agora, a curiosidade e entusiasmo da miña prezada amiga e magnífica especialista en literatura norteamericana Patricia Fra, que atopou na universidade de Yale os diarios manuscritos da viaxe, vanme facer o agasallo de publicalos nas prensas da Universidade de Santiago. O libro levará, ademais da reprodución facsimilar dos manuscrito e a súa transcrición inglesa, a tradución anotada en castelán e galego, unha introdución da propia Patricia e unha morea de material fotográfico da época. Froita en doce para calquera editor. O libro aínda non é. A partir de agora, imaxinándoo, imaxinado o libro que a Ms Wharton lle gustaría ―clásico pero moderno, canónico pero atrevido, sobrio pero vivo―, o libro empeza a ser. É a parte máis fermosa e excitante da aventura editorial: pensar o libro. Meter na túrmix todos os criterios que ao noso xuízo deben intervir en destilar un contedor final á altura do contido. O máis apaxionante do proxecto é que non o vou facer eu: pensar o libro e poñer tal pensamento por obra ata a edición final será o traballo de fin de mestrado dunha alumna do noso Mestrado en Edición, Paula Cantero, que o realizará baixo a miña titorización. De certo que eu vou aprender máis ca ela. Porque, cando un quere, nunca deixa de aprender». Fin da cita textual. Postei este artigo o 27 de marzo de 2011.  Hai hoxe unha semana, o xurado dos Premios da Crítica encargado de premiar a mellor investigación publicada en Galicia en 2011 estimou que o libro merecía tal galardón. É o momento da fría conclusión: crer honestamente no valor do que facemos. Así de simple (ou de complicado).

Un acordo razoable

Ao meu modo de ver, unha das máis perversas consecuencias de vivirmos nun mundo tan artificial-artificioso e tan subxugado ao positivismo do permanente progreso cara a un ideal, é que adoito nos sentimos insatisfeitos e, dun xeito case masoquista, antepoñemos os defectos e fealdades das cousas ás súas virtudes e eventuais belezas. Reaccionar perante unha visión tan negativa das cousas é o que moitos chaman «entusiasmo», actitude vital da cal eu me manifesto devoto seareiro, o cal non é pouco coa que está caendo. Penso, en efecto, ―e tal vez esta sexa unha boa lección que podemos tirar da crise―, que resulta moito máis produtivo o entusiasmo e as ideas con recursos limitados ca a abundancia de recursos en mans de mediocres. «If you can't be with the one you love,  love the one you're with», cantaban nos setenta Crosby, Stills & Nash, en memorable tonada. Conste que de ningún xeito quero eu facer un canto ao conformismo, pois nunca os conformistas moveron o mundo, pero, entre a pasividade do nugallán e o agravio constante do insatisfeito patolóxico debe haber, como en todo, un termo medio. Se, por exemplo, penso no país ―«miña terra galega onde o ceo é sempre gris»― moléstanme moitas cousas: anóxame o feísmo da construción; o sistemático desleixo na conservación do medio natural; a invasión de «alcolitos», uralita e cemento; os depósitos incontrolados do lixo máis inmundo aldraxando as máis fermosas paraxes; os somieres pechando as leiras; o abandono de todo aquilo de que bo tiña un sistema tradicional de vida en beneficio dunha innobre mestura de elementos rururbanos; a miseria mental que subxace a un escasísimo cultivo do espírito. Pero todo ten o seu contrapeso e, de certo, non se consola o que non quere. A quince minutos en coche desde o Brión que habito, hai un pequeno paraíso, nun recanto de bosque da ría de Noia: valoro como un privilexio ter tan a man esta Broceliande case privada, que para unha chea de xente da ruda estepa sería «un finde no campo», tras catro horas de  viaxe e abonar, claro, un pastizal. Confeso que amo Galicia, esta vella esquina verde, sen maximalismos pero tamén sen fendas, sen crer que sexa a última Thule, sen facer do meu amor ideoloxía nin levarme o traballo a casa; algo así como amar alguén a quen coñeces de toda a vida e a quen, alcanzando os dous un punto de sabedoría, transíxenselle os defectos a cambio de seguir gozando as súas virtudes.

Poesía e bricolaxe

Hai disto ben anos, na miña Estrada natal, que sempre foi vila de espíritos chocalleiros, a un que tiña un ultramarinos ocorréuselle vender puntas de piso e expoñelas na porta do establecemento. Ao dono da ferretaría de enfronte faltoulle tempo para dependurar do seu escaparate unhas follas de bacallao, argumentando, con toda sensatez, que el non fora o primeiro en ultrapasar as competencias comerciais do ultramarinos, pero que, se lle tocaban as narices, tiña todo o dereito a reaxir. En evitación destes conflitos aconsella, en efecto, o bo proverbio que  atenda o zapateiro aos seus zapatos, e, eu ao abeiro desta sabia sentenza, en ocasión das inevitables, e por demais molestas, avarías domésticas ou perante a necesidade dunha obra pequena no fogar, opto pola man perita dun profesional, asumindo a miña absoluta incapacidade, e aínda intución, para tales mesteres. Cando me afean esta ineptitude para as obras manuais, e que, en punto a habilidades domésticas, mal sei desmontar unha persiana, opoño que tampouco tocar a batería e a guitarra e, ademais, escribir poemas é gran de anís. Non sei por que se lle ha de atribuír máis mérito a montar un armario de Ikea que a interpertar o fermoso madrigal de Steve Howe "Mood for a day". Pero así é. A arte e o traballo intelectual están moi devaluados, acantoados tal vez por unha sociedade na que, tras anos de sobreestimación social das dotes do intelecto, hoxe hai universitarios a dar co pé, mentres con moitas dicifultades se atopan electricistas, fontaneiros ou albaneis que non sexan uns chafulleiros de mala morte. Porque a intelixencia é selectiva e, como lembro sempre que me deixan, un pode ser moi listo para os polinomios e un parvo para os recados. De por parte, recoñezo que as miñas calidades bricolaxísticas acadan o seu límite en cambiar unha bombilla. Manteño, por exemplo, unha curiosa relación co pegamento superglú: os meus dedos acaban sistematicamente embadurnados de dura costra mentres o obxecto a pegar remata por dobregar o meu designio e manter túzaro a súa independencia. En fin, que agradezo ao destino terme evitado formar perante os oficiais nazis que seleccionaban os cidadáns indispensables, en función dos seus coñecementos e habelencias, pois non teño dúbida da ringleira na que, cando dixera que son editor, toco a guitarra e escribo poemas, ía rematar. Pois, como ben preguntaba en certa ocasión un poeta,  à quoi sert un poète?