28.12.15

Nós, os do réxime do 78



Disque a mocidade é unha patoloxía que cura coa idade. Extremadamente enfermo de mocidade, en efecto, naquela década prodixiosa dos oitenta, e tras extenuar o vaso de extravagancias, travesuras e paraísos artificiais (ao punto de merecer sen paliativo a vitola familiar de crápula ou ovella negra), dou fe agora de que o pouso dos anos, o eterno retorno de situacións coñecidas e un certo cansazo das frivolidades do século, téñenme reducido a un estado, diriamos en termos castrenses, de reserva activa,  un a xeito de laboratorio no que destilo o mundo que me arrodea coas probetas e matraces da miña propia experiencia. Supoño que foi un filósofo adoecido dun sentimento parello quen pronunciou aquela grandísima verdade en famoso latinajo: Ninhil novum sub sole.
Nunca hai nada, é certo, totalmente novo baixo o sol, constatación da cal á mellor proba é, paradoxalmente, a obsesión social de que todo o novo é, por definición, mellor ca o vello ou de que a innovación é a nai de todo ben: hai secretarías de innovación, vicerreitorías de innovación, ministerios de innovación e premios de innovación. Este, claro, é un panorama que, combinado cunha espectacular prolongación da esperanza de vida e, consecuentemente, do avellentamento poboacional, pois vostede me dirá: unha innúmera lexión de vellos procurando non molestar demasiado a toda unha xeración de mozos que fai da súa mocidade (perecedoira, ao cabo, malia eles non o saberen) bandeira da súa valía. Foi isto sempre así? Home, non, non sempre foi así e non acepto aquí que esa puxanza dos poucos anos fose sempre traducida en insolente desprezo da senectude, que algunha virtude terá, digo eu. Eu creo que a miña quinta, criados e educados nun mundo no que ata o universo era escaso, fomos xente tocada dunha sublime rebeldía, que vehiculamos contra unha ditadura que fedía a incenso e mexo seco pero tamén da humildade de sabermos que o mundo non se gaña no primeiro asalto. Hoxe, hai que levar con paciencia que un mozo case imberbe nacido en liberdade, educado en democracia e alimentado coa opulencia teña, non sei se a chulería, se a ignorancia, se a impudicia, de tildar de ‘réxime do 78’ a Transición e a Consitución que, non sen enorme sufrimento e efusión de sangue, fixeron posible que o seu país sexa un país moderno e libre, onde mesmo se lle permite dicir necidades como esa. Ben saberá tanto revolucionario de gardarroupa o que é un réxime! Pero xa se sabe, cousas así serven para distinguirmos con nidieza a vella da nova política.
En fin, falando de novidades, por certo, e dadas as datas nas que andamos, permítame desexarlle o máis feliz aninovo.

22.11.15

Feras



Un colega editor asegura que a única diferenza entre a súa universidade, e aínda a universidade en xeral, e un zoolóxico é que nesta última instalación as feras están engaioladas e, en troques, na universidade andan ceibas e as súas vítimas permanentemente expostas aos seus, tan despiadados como imprevistos, ataques: lobos, raposas, serpes velenosas, hienas, leonas, tigres e tigresas, asnos salvaxes, tímidos mouchos, traizoeiras curuxas e agresivos diaños de Tasmania pululan por despachos, aulas, bibliotecas e laboratorios agardando o ocasión propicia de lanzar os seus colmillos, gadoupas ou letal ponzoña contra o inocente que, polas máis variopintas razóns, a fera pode considerar un inimigo. Eu dígolle ao meu colega que lle acepto o símil, acaso un chisco contundente de máis, sempre que el me conceda que non se pode limitar á universidade senón que a comparación é aplicable a calquera outra grande empresa. 
Toda grande empresa é, en efecto, unha estrutura extraordinariamente complexa na que, en definitiva, se ven obrigados a convivir inevitablemente intereses e sensibilidades moi diferentes e, por veces, realmente nos antípodas. É así que as tensións derivadas da colisión de vontades estimulan a máis feroz competitividade, a competitividade incrementa a vaidade, a vaidade conduce á envexa, esta aguilloa o odio e u odio converte un humilde funcionario nunha besta brava e un estirado executivo nun Carcharodon carcharias capaz de papar a sua nai por unha pata con tal de obter unha conta de resultados que mellore a do departamento rival. 
Se algo conseguiu este despiadado capitalismo dos nosos días, alicerzado no consumo compulsivo e na constante creación de superfluas necesidades, foi converter as relacións laborais nunha fronte de guerra, na que, como no amor, todo vale e todo está permitido. O caso do mozo británico, executivo de banca sometido a un cadro de obxectivos demencial, que morreu cando se ía duchar tras setenta e dúas horas traballando sen repouso, non é máis ca a punta dun iceberg de inhumanidade, un iceberg no que o estrés é case unha obriga moral, a marca do traballador infatigable, pois vivir reconciliado coa serenidade e dispoñer de tempo para un mesmo son signos inequívocos do mediocre, do vago ou do paleto que, por non ter, non ten nin perfil de Twitter, LinkedIn e Facebook, e así vive tan relaxado. Non sei a vostede pero a min mellor me iría cun traxe de amianto e unha mangueira porque teño a sensación cotiá de que non fago outra cousa ca apagar lumes. Ou de intentalo.

2.11.15

Os outros

Hai uns días, nun breve desprazamento a pé entre dous puntos da cidade (en Santiago todos os desprazamentos a pé entre dous puntos da cidade son breves, o cal é impagable: nunca entenderei a mitificación da gran cidade), un home e unha muller descoñecidos paráronme para preguntar por un edificio, nun caso, e unha rúa, noutro. E eu, que vivo subxugado polo feo vicio de pensar, reflexionei, tras a primeira consulta, qué da miña fisionomía foi o que levou ao preguntante a seleccionarme entre a morea de xente que naquel momento deambulaba ao noso redor. Nestas estaba, cando me asegunda a outra forasteira, co cal a base da miña reflexión multiplicouse por dous, concluíndo, de xeito provisional, que ou algo teño que inspira confianza, ou ben, que todo na vida é produto da casualidade. De por parte, como todo animista, creo pouco no azar e, ben en troques, percibo unha orde rigorosa no acontecer da nosa vida, apoñendo o que outros atribúen ao albur a unha forza inmutable semellante á que ordena as mareas ou a sucesión da estacións. Debeu ser, polo tanto, un sentimento de confianza a que levou a estes dous descoñecidos a solicitar, a xeito de Tom-Tom animado, as miñas orientacións. 
Que é, en efecto, o que nos conduce a fiarnos do aspecto dun descoñecido e non doutro? Cómo, na selva que hoxe é unha cidade, xestionamos os nosos sentimentos primarios cara aos centos de persoas coas que nos cruzamos? Non deixa de resultar paradoxal que canto maior é unha urbe, é dicir, canto meirande é o número de seres humanos obrigados a convivir nun espazo reducido, maior é igualmente a sensación de mutua desconfianza, de inhibición fronte ao desposuimento alleo, de individualismo militante. Reparou Vde. nas actitudes habituais dos pasaxeiros dun vagón de metro nunha gran capital? Ollares fuxidíos, aillamento, rostros extenuados, intensa comunicación… co móvil. Semella que, no canto de nos unir en comuñón, o estado do benestar e a hipertecnoloxía tenderon veos de silencio e enchouparon de aséptico egoísmo a maneira en que nos relacionamos. 
Hoxe, o pensamento único obriga á desconfianza do outro e quen non o fai é porque é un inxenuo, que tarde ou cedo caerá da burra percibindo que, ao cabo, todo o mundo é malo, vai ao seu e só é cuestión de tempo que nos dean a puñalada trapeira. Nunca me gustaron os moralistas e nunca farei desta columna un espazo para pontificar. Pero confeso que ás veces, tras apartar a vista cando un fulano cun tetrabrik de viño me pide un euro pola rúa, sinto que o mundo é unha merda. 

14.10.15

Épater le bourgeois

Tanto para os seus complexos comportamentos colectivos e ritos amorosos como para manifestar as xerarquías dentro do grupo, os animais (non racionais, refírome…) usan, xa do seu aspecto externo, xa dunha linguaxe xestual específica, xa dun inventario concreto de sons, xa dunha combinación de todos estes recursos. Virando para o terreo humano, deduzo que os convencionalismos en virtude dos cales, no proceder social de todos os días, moita información necesaria para as interrelacións cos demais pode extraerse directamente do noso indumento, deben ter unha base natural.
Digo eu que non se trata de pavonearse coa fachenda dun galo señorito senón do convencemento de que unha parte do atractivo que teimamos en outorgarnos a nós mesmos véndonos ben compostos e cumpridos diante do espello, debe irradiarse cara ao exterior. Nun país de pobretóns e pailáns onde ata hai nada o desaliño era norma, en canto un poñía unha gravata a estúpida pregunta era: E ló, vas de boda? Eu confeso que se poño gravata é porque me vexo ben e santas pascuas, coquetón que un é. Polo demais, postos a buscar simbolismos sobre esta inocente tira de tea, tan deostada de mareas, candidaturas populares e outras catacumbas, propoño a Vde. que vaia á ventá única de google, escriba  ‘Lenin’ e logo clique sobre imaxes.
A ideoloxía (e aló cada quen coa súa mentres respecte a dos demais) non está reñida con iso tan humano de gustarnos entre nós e resultarnos mutuamente agradables. Por outra parte, aquilo de épater le bourgeois estaba ben para poetas esfameados e anarquistas de gardarroupa nunha época de visillos de cretona, casinos municipais, pítimas de absenta e sofás infestados de cascudas. Hoxe, nunha sociedade moderna e artificiosa, que ten elevado a categorías celestiais a moda, o deseño ou a gastronomía, pretender que unha camisa a cadros arremangada, unha barba de tres días ou unhas playeras gastadas destilen rebeldía ou transgresión é, simplemente, facer o ridi, pois, por moito que un se empeñe en traducir a súa ideoloxía na súa roupa, o que os demais ven é un fulano que máis lle valera gastar cincuenta euros en Zara e ter un chisco máis de respecto. Poñamos agora que o tal fulano ou fulana representan, en virtude de universal sufraxio, ao pobo que lles deu o voto (e viste mellor ca eles) e entón a falta de respecto acada xa o nivel do puro insulto. Porque hai algo consubstancial a todo mesías que viste unha túnica para distinguirse dos demais: nun momento dado, as nubes lle estorban ver o ceo. E así lles vai. 

4.10.15

Sangue que foi semente

No expediente número de orden 187, legajo 8 do arquivo do goberno militar do Ferrol consta o alzamento de varios cadáveres, verificado polo médico forense D. Ildefonso Santalices Pérez, atopados preto da raia de Portugal, termo municipal de Entrimo. A descrición dun dos corpos di: «Hábito externo: Se trata del cadáver de un hombre cuya edad oscila entre los 40 y los 44 años, de complexión robusta y talla regular. Presenta en la parte media del arco superciliar del lado iziquierdo una herida de arma de fuego corta, con orificio de salida en parte media del occipital; y otras dos del mismo carácter y forma en la zona subauricular del lado derecho».
O cadáver do político, poeta e xornalista Roberto Blanco Torres, irmán de meu avó, foi atopado canda dous corpos máis (Rizal Villamarín Iglesias, de 28 anos, escribiente, e o de Eulogio Vázquez, de 43, ebanista) no punto coñecido como Corga da Videira, no km. 67 da estrada Ourense-Portugal. Polo informe forense dedúcese que foron tiroteados contra as 4 da madrugada do día 2 de outubro. De 1936, por suposto.
A comezos de outubro de 2010, algúns familiares de Roberto acudimos, convocados polo equipo de Santi Macías, daquela vicepresidente da Asociación pola Recuperación da Memoria Histórica, ao cemiterio de San Fiz de Galez, fermosa freguesía do Enrtrimo, onde supostamente foron soterrados os corpos dos tres infelices. Tras unha calorosa tarde de intensas emocións, as escavacións do grupo de Santi foron infrutuosas. Con certeza, na seguridade de que ninguén os ia reclamar nunca, os restos foron retirados para aloxar cadáveres moito máis recentes, que si apareceron. 
Contra a noitiña do pasado sábado día 3 de outubro, na denominada Horta do Cura, fronteira da reitoral de Santa María dos Baños de Cuntis, de onde Roberto (como toda a miña familia paterna) era natural, e organizada polo Concello da vila, houbo unha ofrenda floral no busto de Roberto, que ocupa no fermoso xardín lugar senlleiro. Setenta e nove anos despois de que o escritor dera o derradeiro alento, ao conxuro dos poemas declamados por Baia Fernández de la Torre na serenidade dunha noite de outono, o espírito do poeta voltou para encher os corazóns de ledicia e, unha vez máis, evidenciar que o seu sangue foi semente. Un mozo gaiteiro interpretou primeiro o Himno do Antigo Reino de Galicia para rematar co Fogar de Breogán, que todos entoamos con emoción. Un acto breve, elegante, sinxelo, no que me acompañaban dous Robertos máis: o meu irmán e o meu fillo. O chamado da tribo, xa sabedes, que é moi fondo. 

25.9.15

De aniversario

Hoxe, esta bitácora cumpre exactamente dez anos. 982 entradas, 2350 comentarios e case 70000 páxinas vistas. Hoxe, como aquel 25 de setembro de 2005, renovo este exercicio de solipsismo que é manter un blog, enfronto a páxina baleira e transmito para non sei quen (como non o sabía hai dez anos) os meus pensamentos, as miñas reflexións, as dúbidas, algunhas (poucas) certezas, os pros e os contras da existencia e os seus avatares. Como o náufrago desesperado, lanzo con cada post unha mensaxe pechada nunha botella, esperanzado de que a humidade non a murche antes de chegar a mans dalguén que a lea e sabia que, acaso coma el, segue existindo xente que non perdeu a esperanza. Nin as ganas de comunicar. Nin o vicio de pensar. 
Confeso que tentado estiven en moitas ocasións de renunciar e reconciliarme co máis ben escaso éxito destas páxinas. Aquel mariñeiro de Baroja, o capitán Andía, tras colaborar durante un tempo co periódico da súa vila natal, Lúzaro, comprobou, cando deixou de facelo, que ninguén lle preguntou polos seus artigos, cousa que feriu considerablemente, claro, o seu amor propio. Algo así penso que pasaría con estes Fragmentos da Galaxia. Quen os botaría de menos? Teño unha resposta: eu. E non é pouco. 

17.9.15

Corazóns partidos

Perante a tenacidade dos datos, afirman os sociólogos que en Occidente, dos últimos cincuenta para acó anos ninguén cre xa no matrimonio e que todo o mundo casa, no fondo, cunha mentalidade divorcista. O humorista José Mota clávao nun sketch que amosa a un fulano fardado de novio no altar, quen, tras a consabida pregunta do cura acerca de se quere a mengana por esposa, di: «Si, quiero», e tras un anaco, «y, si eso, luego ya yo… , pues, ya lo vamos viendo».
Resulta que no primeiro trimestre de 2015 houbo en España 34.883 nulidades, separacións ou divorcios, é dicir, agárrase, 387 parellas desfeitas por día. Atribuír este crecemento imparable á crise é tentador, claro, pois (deixando de lado que non hai mal actual que non se apoña á crise) é boa verdade que cando os cartos non entran pola porta, o amor sae pola fiestra. Pero eu, que non paro de darlle á cabeciña, intúo motivos máis fondos, que relaciono con fenómenos contraditorios. Casar non é, ao cabo, máis ca un rito de paso, como o primeiro afeitado, en orixe orientado a unha das misións máis transcendentes, cal é a perpetuación da especie. Ora ben, como vivimos nunha sociedade de gilipollas, casar converteuse na quintaesencia dunha felicidade en tetrabrik,  unha especie de película de serie b titulada o dìa máis feliz da miña vida, que, consonte a convención, debe dar comezo na voda, un botellón de luxo ao que se accede previo ingreso na conta corrente dos contraentes dun pastón, que, por regra xeral, nos trinca as vacacións ou o arranxo do garaxe.  A falsidade que se agocha en todas as memeces que hoxe se estilan para o caso (pancarta informativa do evento colgada nunha ponte da estrada cunha mensaxe de vulgaridade insuperable; vídeo musical dos novios; karaoke; disco móbil; «confesionario»…) ten o seu paradoxal correlato en que, en sete de cada dez casos, cando a parella se separa é probable que aínda estean pagando o crédito da lúa de mel en Budapest, que vén moito.
O propio dunha sociedade analxésica, na que o esforzo, o compromiso e a honesta resistencia fronte á adversidade sofren desterro é que se tire a toalla á primeira de cambio. A fin de contas, atopar espazos comúns de entendemento, unha vez se esvae a paixón de cando aínda non hai costumes, é un labor de certo sacrificio, iso tan complexo, difícil e humildemente sublime, que chamamos convivencia. Tampouco é para tanto. O matrimonio é como as mascotas: moi lindas mentres non se descobre que fan caca e pis. 

31.8.15

Calidade na universidade

Lembrado sexa cos meus máis fondos respectos para os sentimentos relixiosos de cada quen, Jaume Perich cría que  a Igrexa serve para resolver unha serie de problemas que non existirían se non existira a Igrexa. O pensamento do xenial humorista, ao xeito da pescada que morde na cola, resulta aplicable a unha manchea de actividades da vida. Por exemplo, aos procedementos de avaliación, moi de moda na universidade española de hoxe, orientados a demostrar que a calidade dunha titulación en filoloxía hebraica pódese mensurar e aínda avaliar en virtude do rigor e a sistematicidade dos procedementos que a fan posible. Ao final, cando un equipo humano se ve sometido á presión dun sistema certificado (e falo por experiencia) comeza a proer a incómoda, e por demais teimuda, sensación de que, en realidade, se traballa máis para cumprir cos preceptos dunha dinámica formal ata a extenuación que para garantir a eficiencia do produto, a calidade do cal poderíase ponderar, tal vez, sen tanta complicación. Pero, en tempos en que semella lexítimo formular en qué termos a filosofía de Sócrates resulta rendible ou tecnoloxicamente transferible, parece tamén non existir inconveniente algún en certificar a calidade dunha prestación universitaria igual ca a dun refresco de cola ou dun queixo do Cebreiro.  
Creo, non obstante, que a obsesión pola calidade, pandémica na universidade española contemporánea, é moi mala para a calidade, sobre todo cando tanta esixencia asenta nunha autognose invariablemente negativa. Levando a auga ao meu terreo déixeme, prezado lector, dicirlle algo. En todos os países que, científica e academicamente, xogan na primeira división, as editoriais universitarias son garantía de prestixio, rigor e calidade. Lembremos, apenas, que un libro, digamos, de «certa» trascendencia (A galaxia Gutenberg, de Marshall MacLuhan) foi orixinalmente publicado por unha university press, a deToronto. En España, onde é paradgimático que o ladrón pense que todos son da súa condición, ocorre exactamente o contrario: para as axencias de avaliación e acreditación as editoriais universitarias son modelos de amiguismo e ausencia de control e as editoriais académicas privadas (nas que, de costume, se paga por publicar) son dechados de transparencia, seriedade e profesionalidade.
Nos catro últimos anos, dous libros publicados polas prensas universitarias de Compostela foron editados en inglés por dúas grandes editoriais académicas multinacionais, Wiley e Springer. Pero, en España, nin a evidencia é neutral.

26.8.15

Días de furia

Unha amiga miña dedica o último domingo de agosto previo ao primeiro día laboral (cito literalmente) a deprimirme a gusto, procurando, con tal actitude, unha benéfica profilaxe das angueiras e suores que se agochan, amenazantes, no curso a piques de comezar. Non sei vostede pero eu, do catálogo de clixés estomagantes con que nos castiga periodicamente a publicidade, sinto un noxo especialmente intenso polo de volta ao cole. Xa mediando agosto, dende eses mamotretos de oito por tres metros estratexicamente colocados nas beiras das estradas, un poder oculto pero omnipotente, comeza a amargarnos as ferias co memento seguro da súa fin e o reinicio de rutinas aburridas e extenuantes. E faino con ese optimismo finxido dos hipócritas e os axentes de seguros, como se a puñetera volta ao cole fose o punto de partida dunha existencia idílica na que os cadernos cadriculados, os forros plásticos e os libros de texto semellan o pasaporte para unha illa paradisíaca do Pacífico. Perante o spot publicitario dunha margarina na que unha familia almorza ás sete da mañán dun día laboral coa mesma enerxía e ledicia de quen papa unhas nécoras con albariño nas vacacións, vaise xerando unha agresividade indisimulada contra un modelo de vida que, co tributo permanente da angustia e o estrés, zuga o mellor de nós e, aínda por riba, nos esixe unha actitude invariablemente positiva, como se a felicidade fose unha obriga e facer o gilipollas disfrazado de hippy nun clube náutico a quintaesencia dun estilo moderno e glamuroso.
Agosto é como un antroido louco e orxiástico antes das carnestolendas de setembro: vaia troula, vaia praia, verbena, combo dominicano con los ritmos tropicales, sardiñas, empanada, viño a rabiar, bailar, comer e beber ata rebentar, un programa estival do que só foxen os frikis e os amargados, que de todo hai.
Eu rindo homenaxe de admiración á sinceridade de William Foster, protagonista de Un día de furia, peli de Joel Schumacher que reflicte, coa mestría interpretativa de Michael Douglas, a náusea dun fulano farto de chorradas, que, un bo día, responde coa irreprimible violencia dun bate de béisbol a normas que el non inventou pero que se ve obrigado a cumprir. Cada vez que enxergo as ominosas sombras do outono e o peñazo dunha realidade imposta a golpe de titulares, tertulias, debates e consultas soberanistas lembro o bate de béisbol de Foster. E iso que son un tipo tranquilo e tolerante.

28.7.15

O respecto á tradición




Nun país no que, por tradición, a un corpo militar se lle chama garda civil; no que, por tradición, se matan touros, tras os escarnecer, na denominada “festa nacional”; no que, por tradición, un fato de borrachos corren pola mañanaciña, noutra festa popular, diante doutros touros para alimentar así o xornal do día con interesantes novas de dentes rompidos, costelas fracturadas e cellas purulentas; no que, por tradición, persoas que casan na igrexa, bautizan os nenos na igrexa, celebran a primeira comuñón dos nenos na igrexa, xamais se interrogaron sinceramente sobre os seus propios sentimentos relixiosos;  neste país, paradigma da coherencia, o «respecto á tradición» semella un mantra, de durísimo material, contra o que se estrelan vontades, argumentos e razóns. 
Tradicións hainas boas e malas. É bo, por exemplo, comer o polbo na Santa Minia de Brión pero malo degolar galos dependurados dunha corda nun estourido de testosterona. A tradición, que tanto engaiolou os románticos ao punto de inventaren o folklore, alicerza sempre nos ingredientes máis emocionais, e, polo tanto, subxectivos da nosa pobre cerna humana. Por iso, e na medida en que historicamente foron callando os logros da sociedade civil fronte ao peso, por veces onerosísimo, da tradición, foise establecendo tamén un difícil equilibrio entre  valores universalmente compartidos e outros suxeitos a crenzas, dignas de todo respecto, pero que, ao cabo, proceden dun credo ou confesión persoal. Un difícil equilibrio, digo, e tamén una permeación contraditoria: qué do seu valor netamente relixioso ten hoxe o Nadal, esa impúdica orxía anual de consumo? Quen, por moi laico que sexa, deixa de cear cos seus en Noiteboa? Fan todos os peregrinos por auténtica convición católica o camiño de Santiago? Encontro interior, camiño espiritual, viaxe anímico… son expresións que, dende unha concepción en orixe vencellada a un certo credo, evidencian esa permeación inevitable nun mundo no que, tras tanto sangue e sufrimento, chegamos a un acordo razoable: non compartir a túa crenza, e polo tanto as túas tradicións, non me fai nin mellor nin peor ca ti, faime, simplemente, distinto. 
Ninguén entendería que un servidor do pobo, pois para tal efecto polo pobo foi elixido, faltase a eses valores civís universalmente compartidos que fixeron da nosa unha sociedade aberta e libre. En troques, declinar a súa presenza, como autoridade civil, en ritos derivados de crenzas particulares que non son as súas alcánzaseme unha actitude, cando menos, coherente. E a coherencia é, como os billetes de 500, algo moi raro de ver por estes pagos.