25.12.21

Perdón pola maiúscula

 moldes de letras grandes para imprimir recortar | Letter stencils  printables, Printable letters, Coloring pages to print 

Nunha das mellores novelas da literatura española, publicada nos estertores do pasado século (Las máscaras del héroe, 1996), o autor, Juan Manuel de Prada, cada vez que se refire a esa adusta señora que tantas cousas ensina a quen quere aprendelas, pide perdón pola maiúscula, verbi gratia: a Historia (perdón pola maiúscula). Máis que pola maiúscula (que tamén, pois a historia ten as máis das veces ben pouco de nobre e sublime que xustifique tal preminencia na escrita), á historia deberiamos pedirlle perdón cada vez que a prostituímos (perdón pola procacidade) endosándolle feitos, actos ou acontecementos máis ben prosaicos. Isto ocorre cando o locutor dunha radio municipal afirma que o equipo da localidade, que ascendeu de terceira autonómica a segunda, viviu unha xornada histórica.  Home, histórica… Diriamos, «intrahistórica», tirando de palabro unamuniano, pois que dúbida cabe que para a historia (perdón pola minúscula) íntima e persoal do porteiro ou o defensa central do tal equipo, a xornada revistiría os ouropeis da exclusividade e o brillo da chincheta de ouro coa que marcar o día no calendario. Para a nosa paisana do Ferrol, ministra e vicepresidenta do goberno, acadar coa patronal e os sindicatos un acordo para a reforma laboral é, por suposto, un feito histórico. Yolandiña: transcendental, importantísimo, moi salientable… vale, pero, histórico? Histórica foi a pestilencia de 1347-50, histórico foi o bombardeo de Pearl Harbor. Se pactar unha reforma ministerial é un feito histórico, como cualificar a defenestración de Praga ou o contacto da bota de Armstrong coa fría superficie lunar? Non é isto ofender a Historia (a historia?). Imaxina Vde. un neno de 2070 estudando no seu manual de historia (perdón, de Historia) a reforma laboral de remates de 2021? En fin, que os políticos son por liña xeral uns esaxerados e todo se lles vai en poñer unha pica en Flandres (ou en intentalo, claro), se con isto rabuñan algún puntiño no tracking do día. Ultimamente recorrese tamén á sufrida historia para reforzar o permanente pleonasmo do prezo da luz. Á parte dunha matraca informativa insufrible, o prezo do megavat serve para enfrontar a humanidade de 2021 co insondable abismo do tempo: O prezo do megavat é hoxe o máis caro da historia, di o telexornal. Home, supoño que no Neolítico ou en tempos de Carlomagno o megavat era moito máis barato. Seica certa tese de doutoramento estableceu con toda certeza a factura mensual de don Felipe II no Escorial, que ascendía, como vostede pode imaxinar, a un pastizal, claro, imaxine a de bombillas… Curiosa ou paradoxalmente, hai outra cousa que se disparou ultimamente como o prezo da luz, pero talvez esta si, probablemente, de máis peso en termos históricos: a taxa de contaxios no Vello Mundo por Sars-Cov2. Fronte á crenza xeralizada de que viviamos no mellor (e máis protexido) dos mundos), resulta que é, precisamente, a opulencia o noso talón de Aquiles. Ignoro se o prezo da luz en 2022 callará algunha vez nun fito memorable para a posteridade. Pero non me cabe dúbida de que a pandemia que naceu en 2020 pasará, con todo merecemento, á Historia (perdón pola maiúscula).

11.12.21

Ler en días de outono


Os días do outono, cando o val vira a cen matices de ocre e verde e as caducas asisten impotentes ao xenocidio das follas; as tardiñas do outono, cando dende as fiestras da casa se enxerga o curuto lonxado do Pico Sacro, téndese un veo de calma, de recollido silencio, e unha inesperada paz semella dicir ao mundo: para, mira, escoita, goza desta marabilla que che regala o outono. Nestes días, o outono suxíreme baixar ao soto da casa e perderme no santuario. Eu chamo o santuario á biblioteca do avó, aloxada en andeis que van do chan ao teito, máis de tres mil volumes editados nos últimos anos do século XIX e no primeiro terzo do XX. Un santuario porque, como os santuarios, o lugar impón un respecto, talvez mesmo un certo temor reverencial a desginios e vontades xa idas, pero herdadas a través das escuras pontes do tempo. O avó, secretario de xulgado, aproveitou uns formularios profesionais para facer o catálogo alfabético da biblioteca. A coña do asunto é que nos formularios, específicos para literalmente Presos declarados en rebeldía, figuran dende hai case un século os nomes de Gómez de la Serna, Nietzsche, Galdós, Freud, Pardo Bazán, Vilar Ponte, Azorín… primorosamente manuscritos con pulcra caligrafía de pendolista. Estes días de outono, coa súa deriva suave do solpor á noite, arrecenden a húmeda faísca e, tamén, a papel vello, ese incomparable aroma dun libro venerable, impreso acaso cincuenta ou sesenta anos antes da guerra civil. Arrodeado, neste calmo outono, no meu santuario, de tantos e tantos libros, atesourados polo amor á cultura dos meus devanceiros, medito, inevitablemente, no seu destino. Na contorna dixital, cada vez máis desenvolvida, cada vez máis perfecta, ler é un acto substantivamente diferente ao que ofrecen os meus indefensos mamotretos. Tomo unhas brillantísimas palabras do gran pensador do libro Roger Chartier, que, en breve imos publicar, coa sua autorización, no boletín (dixital, como non) da Unión de Editores Universitarios: A lóxica da viaxe que rexe a edición e a lectura dos libros impresos trae sorpresas, descubrimentos do inesperado, do descoñecido.  A lóxica do mundo dixital transforma os lectores en bancos de datos. Os seus gustos, as súas preferencias, as súas compras son previsibles e vólvense o branco das proposicións comerciais e das propagandas políticas. No universo dixital pódese achar máis rapidamente o que se busca, pero non se pode descubrir facilmente o que se ignoraba. Cantas cousas que ignoraba teño atopado nos libros! Xuro que, tras moito vivido e experimentado, aínda non atopei substituto para as emocións, intensas, puras, que O último mohicano, Shanti Andía, Moby-Dick ou Robinson Crusoe deixaban nun cativo de dez ou once anos que, nas cálidas noites estivais da nenez, beliscaba nos brazos para escorrentar o sono e seguir lendo. Logo, cos anos, lín moito, moitísimo máis pero xa nunca foi o mesmo. Pregúntome, convencido, co filósofo, de que somos a nosa infancia, quen ou que modela agora as emocións dos nenos. 

31.10.21

Rururbanitas en outono

Non sei se o adxectivo rururbano se aplica noutras latitudes pero, de ser así, non creo que teña a, digamos, semántica específica que adquire en Galicia. No seu pregón do Apóstol de 2015, a futbolista Vero Boquete recolleu (non sei se consciente ou inconscientemente) un pensamento de Pedrayo acerca da capital: Santiago é a aldea máis grande Galicia. Nada máis lonxe da miña vontade que sacralizar a filorruralia (o neoloxismo é de propria minerva) dos vellos galeguistas, que, no café do casino e nas tertulias da rebotica, moldearon o concepto de labrego asoballado que, polas mostras, lles molaba un pegote pois, como bos burgueses, se consagraron ao designio de redimilo. Con todo, tras, supoño, setenta ou oitenta anos de ter perpetrado ese argumento, coincido co venerable petrucio de Trasalba: Santiago (e outras cidades de Galicia) son, dalgún xeito, grandes aldeas. E isto, ao meu xuízo, porque a inmensa achega rural que, ao longo dos anos, foi contribuíndo ao desenvolvemento de Vigo, Ourense, Coruña… nunca se amigou de todo con xeitos de vida (urbanos) que lle eran por completo alleos. Compostela ten rúas e barrios enteiros que son  a xeito de extensións ou satélites de Touro ou Val do Dubra. O cal tivo, creo eu, unha consecuencia mala: boa parte dese continxente demográfico movido ás cidades dende os eidos nativos desertou de modos de relación seculares, baseados na sabedoría derivada dunha estreita relación coa natureza, e se abriu a moitas das peores trapisondas dunha existencia desnaturalizada en polígonos e barrios. Unha excrecencia de todo isto foi, precisamente, a emerexencia dun nova magnitude: o rururbano, un anárquico conglomerado ou perversa mixtificación de terreos rurais, dignos de mellor sorte, sobre os que se plantificaron destilados urbanísticos delirantes. Só en Galicia é posible contemplar un abominable bloque de catro plantas chantado de par dunha estrada comarcal no medio da nada e cun horrendo eucaliptal detrás.

En fin, ao que ía, que, ben vostede sabe, eu prendo nunha silva. Outro xeito de entender o adxectivo rurubano é a, en boa medida irrespectuosa, penetración da vida urbana no medio rural. Si, acertou vostede. Estou pensando na proliferación de urbanizacións (bloques de pisos, chalés pareados ou acaroados) e tamén vivendas unifamiliares, que, coa chegada da ducha diaria e o estado do benestar, comezaron a orlar os concellos rurais do país. Comentábame un amigo, usuario da máis intelixente retranca, que un seu veciño, médico na cidade, construíu no medio da aldea un casoplón, que protexeu de non se sabe que cun muro circundante de rexa cachotaría e tres metros de altura, práctica ignota nun medio humano, a aldea galega, que, en canto comunidade pechada pero aberta (non sei se me explico), probablemente sexa un dos mellores inventos de Occidente.  

Isto das urbanizacións na periferia rural das cidades, das que este menda é practicante, serviu (algo bo habían de ter), para os urbanitas de pura raza podérmonos achegar a marabillas virxilianas doutro xeito vedadas. Redescubrir as estacións; ver outonar os liquidámbares e bidueiros; aspirar o arrecendo do fume, branquísimo, espeso, aromático, do rastrollo nos solpores de outubro; a luz dourada, as volutas esquivas da brétema ornando o mato… Haberá que aceptar sen traumas sermos rururbanitas, invasores de luva branca.

2.10.21

O xogo do calamar

Malia estarmos afeitos a valorar a cantidade máis que a calidade (vaca grande, ande ou non ande), non é número senón a natureza e o potencial das cousas, independentemente de que abunden ou non, o que as fai meritorias e aínda imprescindibles. Tiña eu un compañeiro de carreira, da parte de Vea, defensor das teorías lingüísticas do formalista polaco Zawadowski, a quen por ser bazuncho e comedor alcumabamos Fabadowski, que, un día, coa fachenda dos orates, me dixo tras un exame de Lingua Española que escribira dezasete folios (eu redactei apenas catro). Cando fun ver as cualificacións, que dependuraban dunhas vitrinas no hall da vella facultade de Mazarelos, observei con asombro que o amigo Fabadowski recibira un ¡dous! Xuro a Vde. que aínda hoxe non son quen de imaxinar o que aquel home lle contaría ao profesor en dezasete folios… 

Dous premios Nobel de literatura, ambos dous peninsulares, merecerían tal galardón aínda que tiveran escrito apenas dúas  novelas (dentro dunha produción, polo demais, extensa): La familia de Pascual Duarte e La colmena abondan, ao meu xuízo, para xustificar de lonxe o Nóbel de CJC. Saramago, pola súa banda, deixou en Ensaio sobre a cegueira e As intermitências da morte o testemuño da máis sublime literatura, algo co que a Academia Sueca concordou en 1998. As dúas producións saramaguianas teñen, do meu punto de vista, algo en común coa gran novela de Defoe: Crusoe enfrontado á soidade e falta de recursos máis absolutas; unha soa persoa guiando a humanidade repentinamente cega; a morte que, tamén dun día para outro, perdoa os homes son excelsas tramas literarias que convidan, ou máis ben, obrigan, a reflexionar sobre as preguntas do millón de dólares: a vida, a morte, a dimensión das nosas prioridades, o amor, a amizade, as absurdaas necesidades creadas, os límites impostos, a capacidade de superación, o valor ou a miseria da nosa condición, a ledicia e a melancolía, a bondade e a maldade, o yin e o yan da existencia… 

Xogar con metáforas imposibles (unha cegueira ecuménica ou o perdón da morte) crea un mundo que, malia conservar as notas que o fan recoñecible, é obxecto dunha mutación que o transforma cualitativamente. Lembra vostede o escondite; a churra; a billarda; os trompos, o peletre, as chapas, o guá e as canicas? Existe algo máis inocente e de grata lembranza que os xogos da nenez? Imaxine agora que o castigo por perder no xogo fose a morte, unha morte brutal. Todos os compoñentes dun recordo entrañable viran ao vermello do sangue e a mesta escuridade da noite eterna.  Ignoro se detrás da serie O xogo do calamar (Squid Game, Corea do Sur, 2021), que o está petando en Netflix, hai unha gran novela ou simplemente o guión dun demente. Na mesma liña dos supostos imposibles, un conxunto de proscritos, despreciados polas convencións dunha sociedade obsesa do diñeiro, entréganse a unha serie de xogos violentos, pero sospeitosamente semellantes aos de cando nenos, nos que o premio para o gañador final é un pastizal inimaxinable. Conseguilo conduce a matar. Unha serie de novísima xeración, bizarra e brillante, na que nada humano resulta alleo. Hurra por Corea do Sur.

19.9.21

Niñatocracia

A un bo e vello amigo, colega editor da minerva helmántica, alcumabamos ironicamente co acrónimo das iniciais do seu nome e apelidos, JASP, pois, para alén de que, en efecto, fose joven aunque sobradamente preparado, chamábase José Antonio Sánchez Paso. Gran tipo e editor de raza, un chisco temperamental, gardo de José Antonio unha extraordinaria lembranza. Aquilo dos JASP troquelouse mediando os noventa (si, claro, do pasado século), a imitación do acrónimo supremacista e máis siniestro WASP, White Anglo Saxon Protestant, para referirse á xeración máis e mellor formada da historia de España, rapaces que, para alén de ostentaren máis dunha licenciatura universitaria, falaban idiomas e eran uns virgueros no eido das tecnoloxías da comunicación. A realidade, que é moi túzara e mesmo, por veces, cruel, veu desmentir, con datos demoledores de abandono escolar, limitacións idiomáticas e escaseza de habelencias académicas, o que, no fondo, non era máis que unha lenda urbana, en boa medida alimentada polo exitoso spot televisivo dun coñecido utilitario dirixido aos mozos, que, coa adquisición do cacharro en cuestión, testemuñaban, claro está, o ben preparados que estaban.  Tampouco é que os jasp fosen, por xeración, máis burros que os millennials que viñeron despois porque, en fin, sobre pouco máis ou menos, tanto nunha quinta como noutra hai quen vale máis para os polinomios que para os recados e tamén ao revés: o que pasa sempre. En calquera caso, dende a instalación da democracia, da ducha diaria e dos chalés acaroados, era a primeira vez que en España callaba o mito da mocidade como marchamo inequívoco da valía persoal, do poderío e da capacidade de papar o mundo. O cal, ben mirado, non estaba mal. Por idade, eu milito na quinta do tardofranquismo, unha época na cal aínda os nenos eran a excrecencia molesta das familias, de xeito que hala, fóra, a xogar sen facer ruído ou cando os maiores falan, os nenos calan eran coordenadas que debuxaban ben a infancia dun neno nacido en 1960. A adolescencia e primeira xuventude viñan, de costume, marcadas, ademais de polo acné e as urxencias sexuais, polo enfrontamento cun mundo gris, átono e que fedía a sotanas e mexo seco. Así que ti calas, na mesa non se fala de política ou a ti metíache en cintura eran mantras adoitos nos fogares de remates dos sesenta (si, recoiro, do pasado século!). Moito viraron as tornas dende entón. Tras os jasp e a xeración X, viñeron, en efecto, os millennials, unha caste de mozos domiciliados nun tobo dourado dende a súa nacencia, rapaces cos que, como adultos, cambiamos o sentido, converténdonos nos seus colegas, así de buen rollito, protexéndoos como se foran parvos e intentando soslaiar por todos os medios a posibilidade de dicirlles que non a nada, por non montala. Así é que, consonte a súa incorporación ao mercado de traballo, foron perpetuando a interfaz cos adultos á que estaban afeitos: o mérito da experiencia, o valor do esforzo, a sabedoría da madurez, a dimensión dun consello ou suxerencia baseados nunha longa traxectoria profesional… son (ou eran) elementos, máis ou menos estables, que non funcionan con eles. Ollan o mundo por riba do ombreiro e senten que, para brillar na vida, ter por riba de corenta anos é un atranco intolerable. Chegou a niñatocracia.