Civility enforced

Non facer caso a quen busque bronca; reaccionar cando alguén estea sendo atacado dun xeito excesivamente agresivo ou mesmo persoal; non dicir nada na Rede que non se diría en persoa; non tolerar comentarios anónimos; establecer, se non, como responsable destes, ao blogueiro propietario do local onde aparezan…
Quen se apunte, que colgue unha estrela de sheriff en parte visible do seu blog coas palabras Aquí respéctase o civismo. A idea, do gurú tecnodixital, Tim O’Reilly oriéntase a definir un código ético blogosférico, tras as graves ameazas de morte e graves insultos sexistas dirixidas en comentarios anónimos á blogueira Kathy Sierra. Algún día tiña que pasar. A proposta de elaboración e aceptación dun código ético para bloggers, baseado no simple (pero tan complexo!) principio do respecto mutuo, non tardou en levantar airadas críticas. Porque, é que só hai unha ética? Cantas formas de civismo se coñecen? Aceptar tal código canonizaría ao blog e estigmatizaría ao que non o fixera? E, ademais, de aplicalo, quen vixilaría ao vixilante?
Hai tempo, referinme ao anonimato na blogosfera, carauta tras a que se agocha moito mal nacido para regurxitar a negra bile que leva dentro, e algún comentarista indicoume que na súa filosofía xenética a blogosfera naceu e se foi desenvolvendo como vehículo comunicativo da expresión anónima, o cal en certos réximes ditatoriais foi de extraordinario rendemento político.
Como en todo, non hai unha única lectura nin un único camiño. Eu non teño inconveniente en asumir as cousas que digo e en dicilas con nome e apelidos. Entendo que haxa quen, polas razóns que sexa, prefira facer reserva da súa identidade. Resulta así que a blogosfera (xa se apunta a deniminación blogalaxia non só polas súas dimensións senón aínda pola súa universalidade en mundos e rexistros) non é máis ―non podería ser máis― ca un fiel reflexo do mundo real, e, como no mundo real, dicir cousas e emitir xuízos e opinións coa cara descuberta obriga a unha modulación dos mesmos ou a afrontar as consecuencias de non facelo. O anonimato, como antes dicía, estimula indubidablemente (ollo: estimula, non implica necesariamente) á toda sorte de excesos verbais, xuízos temerarios, argumentos febles ou de auténtica pata de banco, no mellor dos casos; no peor, ao insulto, e, como no grave caso comentado, á chantaxe emocional e a ameaza. Tirar a pedra e agochar a man.
Sempre teño defendido que quen é capaz de pegar cruelmente a un can é quen de facelo cun fillo ou cunha muller. Só é unha cuestión de medida, unha vez cruzada a liña. Do mesmo xeito, quen é un mal bicho, éo diante dun ordenador e en calquera outra circunstancia, dependendo, unha vez cruzada a liña, só do medio e as posibilidades, que module ―aumentándoas, diminuíndoas, disimulándoas― a súa carraxe e xenreira, frecuentes puntas de iceberg da mediocridade e a baixa autoestima.
Non sei ata que punto, en calquera caso, pretendemos na Rede unha asepsia e un control que non existen de feito na vida real. Concordo coa opinión de que nos blogs, como fóra deles, chegado o caso, o que hai que facer é aplicar a lei e listo. A legislación vigente, vamos,

Día do libro. Outra reflexión

Quen mo enviou, en fotocopia, incluía un post-it no que comentaba: Insuperable!

Estou de acordo. Eu engadiría: Incendiario!

Item más: cando os ortodoxos moveron o mundo?
Noutro post referinme a El Roto (antigo Ops), e outros vitriólicos humoristas hispánicos.

Máis sobre erros e erratas

Que de cada dez pulsacións sobre o teclado dun ordenador, un mínimo de catro son retrocesos para corrixir erros é unha verdade que probablemente o 90% dos usuarios de informática laboral ou doméstica, "bidixitígrados" coma Vde. ou coma min, terá que recoñecer. O que levo escrito, por caso, (ata o o de escrito) supuxo 12 correccións (o di o propio ordenador, que é así de cruel).
Moitas veces téñome referido a que, no eido concreto da edición, a posibilidade ad infinitum de corrección textual e esta bidixitación da que a maior parte dos autores facemos gala para a mecanoscritura constitúen un cóctel de efectos simplemente devastadores. O que argot editorial chamamos limpar o texto, é dicir expurgalo de erros tipográficos como paso previo á súa maquetación―supoñan, por exemplo, ao autor dun orixinal que non respecta con sistematicidade a obrigatoriedade de deixar espazo tras signo de puntuación ou que aquí si e alá non dá entre palabras máis dun golpe de barra espazadora, e agora multipliquen por catrocentas páxinas DIN A4― pode resultar unha operación extenuante.
Isto que comento ten un reflexo moi fiel, e aínda intensificado pola natureza efémera e inmediata do procedemento, no absoluto descoido que impera na redacción e escrita das mensaxes de correo electrónico. Non sei a Vde. pero a min cáusame unha pobre impresión ―deformación profesional?― recibir mails pragados de erros tipográficos, que falan non precisamente do rigor e coidado do seu redactor. Nin o máis pintado, porén, pode ceibarse de erros neste mester, algúns deles fonte de ambigüidades, coincidencias e homonimias curiosas e, mesmo, hilarantes. Este menda, profesional da corrección lingüística e editorial, que a profesa, predica e ensina, ten neste sentido verdadeiras pérolas. Velaí algunha delas:
-No encabezamento dunha mensaxe dirixida a unha persoa chamada Mercedes:
Merdeces.
Un caso para a psicanálise, sen dúbida.
-Adxuntando un arquivo que o destinatario, de nome Celso, agardaba:
Celos:
Aí che vai iso. Un brazo.
Quería dicir Un abrazo. Semella que lle adxuntaba a devandita extremidade.
-Facendo indicacións a un autor:
Tes que falar co maquetitas da Imprenta.
Por maquetista, claro. O de maquetitas podería pasar polo típico alcume de base profesional.
-Como o acento está a carón do ñ saiume nunha despedida unha cousa rarísima e contraditoria:
Un cordial sañudo.
-Noutra ocasión, enfatizando o meu compromiso:
Constitúe para min un comprimoso que non quero, nin podo, deixar de cumprir.
-A un destinatario de nome Claudio:
Prezado Caludio.
O afectado chamoume, rindo, dicindo que iso de caludio parece un insulto.

Agora teño unha reunión (?!!!?) e non hai tempo para máis. Pero haivos máis destas na artesa.

Llueve. Momentos de flojera

Creo que pocas veces el cine ha ofrecido una imagen más poética.
Mediados del XIX. Ada, habitante de un autismo voluntario, con su hija llegadas desde Escocia, para un matrimonio de conveniencia, y su piano abandonado en una playa de Nueva Zelanda.
Una obra maestra de Jane Campion, una de las películas más exquisitamente líricas que se han hecho jamás.
Recomendación especial de la b.s.o. (otro «jefe de obra» de Michael Nyman): el número 14, «Little Impulse». Violines navegando por el cielo. En una ocasión vi, por cierto, a Nyman en directo con su orquesta: minimalista hasta el vestuario, la puesta en escena, la gesticulación, la contención del agradecimiento.

Habitar poéticamente la tierra. A eso al menos, ya que no a otra cosa, quisiera ayudar este blog.

Día do libro: unha reflexión

O libro, tal como o coñecemos ata agora, é un producto demasiado perfecto, culminación na súa estrutura dun complexo e longuísimo proceso histórico, como para que estea chamado a ser totalmente substituído por outro artefacto que -chámese como se chame- na fin de contas, serve para o mesmo. De igual maneira, a Web, a edición dixital e os seus estándares supoñen indubidablemente a culminación de anos de desenvolvementos técnicos e hoxe resultaría dunha absoluta candidez discutir que estean contribuíndo directamente á emerxencia dun novo paradigma de interacción cos tradicionais soportes da cultura. Pero as expectativas e o clima social xerados ao seu redor son simplemente excesivos, e sei de seres humanos que, do mesmo xeito que non saen de viaxe en Semana Santa nin lavan o coche a fin de semana, son felices sen saber que é un CD-ROM ou manexarse co correo electrónico. Se van poder seguir sorteando a presión da nova alquimia, ou por cánto tempo máis van poder facelo, é algo imposible de contestar; pero, alén de macrointereses financeiros, globalización e índices de dominación económica internacional, sobre os que obviamente non teño ningún control, non vexo ningunha razón para enfatizarmos máis o valor social, xa non digamos histórico, de Bill Gates que o de Torricelli, Thomas A. Edison ou Marconi. Na miña condición de profesional da edición preciso diaria e inescusablemente do contacto coa rede e cos soportes dixitais e teño perfectamente claro que non podo concibir xa un mundo sen o meu ordenador e o universo babilónico que se atopa tras o seu monitor. Pero tampouco podo imaxinarme a min mesmo con sete anos sen pizarra e pizarrín. Asumirmos necesariamente a condición de cidadáns analóxicos ou dixitais é unha cuestión subxectiva que depende de moitos factores e avaliacións individuais. Despois de todo, quizais exista aínda outra alternativa: ser só un cidadán que vive consonte o seu tempo pero non acepta etiquetas. E ver qué pasa. (Publicado orixinalmente en Grial, 146, 2000: sete anos despois, mutatis mutandis e con permiso de Google, no fundamental sigo pensando o mesmo).

Exercicio de tradución sen dicionario

Dixo o poeta hago mías las penas
dixo sentir nel a cuántos sufren
e cantar respirando. Eu non teño
moral autoridade para tanto. Nin forza
para cargar con máis penas alleas.
Pero canto, como todos, respirando
ou deteño por veces o respiro
e canto sen me importar perder o alento.
Estas limitacións recoñecidas,
eu fago, non obstante, miñas as estradas,
tal e como declarei recentemente
con gatos e porcoespiños rebentados,
oníricas preas dun universo único.
Eu reivindico as lavadoras oxidadas,
cíclopes poéticos por teren un só ollo,
mais na verdade ferralla nauseabunda
amante dos neumáticos,
cos que conviven na adúltera concupiscencia
que late maldita nos escombros.
Eu sinto cheos os containers
do lixo que a cidade envorca
e gomita, e regurxita na alborada
e recobro as volutas de fume repugnante
que levan canda eles os camións.
Eu son o bardo errante
que canta a beleza palafítica
de casas con patas, habitadas
por homes-can e palleiros case humanos,
irreverentes productos
dun doutor Moreau pailán e fato.
Non quero
redimir a ninguén do sufrimento.
Non canto
na verdade respirando.
Canto gomitando,
soporto a arcada e desfágome da náusea
de sentirme partícipe de todo
disfrazando o noxo con palabras.

Cines de pueblo

Está por escribir a epopea dos cines de pueblo. Cinema paradiso, aquela marabillosa peli de Giuseppe Tornatore ―que ten conmovido a freba máis sensible de moitos, ata o momento considerados verdadeiros «icebergs»― aproximouse moito, na miña opinión, á media das lembranzas de varias xeracións de seres humanos, habitantes dun universo duro e gris cocido ao lume dalgunha posguerra, para quen as salas de cine eran os territorios onde vivían os soños, onde a felicidade e a luz eran posibles, onde había xustiza, as mulleres eran belísimas, os homes guapísimos e os malos inexcusablemente castigados pola súa perversidade. Os cines, de feito, tiñan nomes rotundos e un pouco desproporcionados á mediocridade ambiente; chamábanse Odeón, Capitol Metropol, Salón Novedades, Fantasio, Victoria, Universal, Salón Novedades… No cine había calor, pois tiñan de costume calefacción en épocas en que esta era un luxo; no cine había escuridade, por se a peli non pagaba moito a pena e se podía aproveitar o tempo en escarceos eróticos ―o que en román paladino era meter mano o darse el lote―; pero, fundamentalmente, no cine había maxia, probablemente, en razón do contexto e da actual produción en masa, moita máis da que hai hoxe, ou doutro tipo. Esta maxia é a que explica que, para moitos, a nenez teña como estado xeral do recordo un vencello tan estreito coas salas de cine e a sesión infantil, na sobremesa dos domingos.
Na Estrada, o cine chamábase Teatro Principal, o cal non deixa de ser chamativo pois era, por suposto, o único que había. Eu, os meus irmáns e curmáns entrabamos de balde, pois o finado dun meu tío era o xerente. O portero dos últimos anos era un tipo grande coma un armario, bruto e boa xente. Chamábase, claro, Pepe. Un día de entre semana, estaba o home medio aburrido agardando alguén na porta e chegamos meu irmán maior e eu. Custaba a entrada cincuenta pesestas. El, ilusionado ao oír xente que chegaba, cando nos veu ―como non pagabamos― exclamou:
―¡Pensei que viñan vinte pesos e veñen vinte ostias!
Nunca esquecerei o engado, por riba reservado para moi poucos, de entrar na sala das máquinas de proxección, unhas ciclópeas máquinas marca Ossa, como as motos. Funcionaban cunhas barras de grafito que eu lembro moi ben, que ían envoltas nunha especie de papel brillante. Cando por descoido do maquinista o grafito da barra se consumía, perdíase o contraste do filme na pantalla e producíase unha escena clásica dos cines de entón. O respetable comezaba a ouvear, silbar e mentar o nome do maquinista, cando non o de su puta madre.
Nos retretes olía a zotal. No gran hall da taquilla poñía o seu carriño de chucherías unha señora, sogra dun calamidade que andaba pola vila, de orixe sureña, alcumado Machiño, que botaba a vida na rúa de tasca en tasca e tiña por costume botarlle unha rumba de Manolo Escobar a canta señorita ou señora, mesmo de idade valetudinaria, se lle cruzaba: Es la muneda, es la muneda, en que grabé tu nombre niña rumbera, niña rumbera.
Comprabamos Pipas La Pilarica (qué rica la Pilarica repita) ou Facundo (Y dijo el toro al morir…), bananas de zucre e chicles bazooka. Viamos as pelis de Maciste, El Santo. El enmascarado de Plata, Fu-Manchú… en dobraxes mexicanas irrepetibles, non sen antes tragarnos o No-Do coa inauguración do último pantano por su Excelencia el Jefe del Estado ou a semana santa en Zamora, transida de religiosidad y fervor popular, en aquela voz tan cursi e característica do noticiario cinematográfico da época.
Os comentarios, eséxeses e interpretacións do personal acerca das películas eran máis ben rudimentarios, rozando por veces a obviedade. O feito de ser A Estrada capital dun distrito rural moi grande (52 parroquias) favorecía que as fins de semana menudease polo cine unha fauna de pelaxe rural. Lembro que, á saída desa malísima remake de King-Kong dos oitenta, con Jessica Lange, un tipo comentaba a berros co grupo:
―Me cajo no mono de maría santísima, qué jrande era!
Se saía un barco, alguén exclamaba Ostia, un barco; se un tren outro dicía Carallo, mira que tren; se aparecía unha tía buena, un terceiro apuntaba Ai, como me doe a vista!
Un grande amigo e máis eu estabamos unha vez vendo La mujer del teniente francés e xusto detrás tiñamos a dous sujetos desta índole, con pinta de non teren conectado, precisamente, coa romántica sensibilidade da peli. Creo lembrar unha escena especialmente emotiva na que os protas, Meryl Streep e Jeremy Irons, tras faceren o amor falan deitados. Cando ela lle confesa:
―Cuando hicimos el amor por primera vez, tú no lo sabías pero yo era virgen,
un dos tipos, sen ánimo ningún de facer gracia, só por comentar, lle dixo ao compañeiro:
―Destas ajora xa se ven poucas.
Aínda me estou rindo.

Accidents never happen

El pasado 31 de marzo fue uno de los 10 días más negros de los últimos cinco años en la carretera. Murieron veinte personas […] No existe ninguna circunstancia común que pueda explicar qué pasó. Ni siquiera Tráfico acierta a avanzar una hipótesis (El País, 15 de abril de 2007).
Un home en Zaragoza, outro en Badaxoz, dous rapaces de 19 e 16 anos en Sevilla, un matrimonio e a súa filla de 13 anos en Burgos…
Fóra un patrón común, constituínte dun cóctel letal ao que xa me teño referido (poucos anos+idolatría do coche como centro dunha existencia baldeira de contidos+drogas+noite, ademais dunha agresiva publicidade de efectos catastróficos), non hai circunstancia común, non hai hipótese algunha, non hai explicación que poña valados ao aire. Alguén que saiu un minuto despois ou un minuto antes de cando debera e bateu do coche que o matou; alguén que mirou o reloxo cando non debía e cando recuperou a mirada sobre o capó era demasiado tarde; alguén a quen o zapatón dereito lle pesou máis ca outros días; outro que queceu lembrando a Fernando Alonso; unha zona do vial con xelo que o sol non chegou a derreter… no fondo, un conxunto de seres firmemente convencidos de que non me vai pasar a min.

Hai un inimigo mortal da estatística chamado azar, ao que despreciamos a miúdo. Inimigo frontal tamén da nosa vaidade humana ―tantas veces castigada!― que nos leva, na era da perfección e a asepsia tecnolóxicas, a crer que o controlamos todo, que o podemos cuantificar e prever todo, que podemos influír na sistemática redución de algúns dos nosos problemas derivados de características que, como a innata tendencia á velocidade, a competitividade e o risco ―que existen de sempre, o malo é que agora hai coches― están no alicerce, supoño que mesmo psicanalítico, deste andacio horrible que sega tantas vidas como os accidentes de tráfico. E non vai parar.
Lembran aquel magnífico tema de Deborah Harris? Accidents never happen in a perfect world, complications disappear. O malo é que, por moito que os anuncios de iogur e os presidentes de goberno nos debates sobre o estado da nación se empeñen, o noso dista moito de ser un mundo perfecto.

Zeca

Neste voluntario retiro do século no que vivo, entérome pola prensa da homenaxe que Galicia rendeu en Pontevedra a José Zeca Afonso no vinte aniversario da súa morte, que levou ás televisións galega e a primeira canle portuguesa (RTP) a asinaren un convenio para a emisión conxunta do programa, o día 25 claro está, do acto, no que participaron artistas de aquén e alén Miño. Ben sei, por testemuños directos de persoas moi próximas e queridas, da querencia que o Zeca e Célia tiñan pela Galiza e a súa lingua, a cal, polo que me contaron, lles lembraba unha sorte de primitivo portugués medieval.
Para min, José Afonso, a quen nunca vin en directo, sempre será unha figura de referencia, non só no compromiso social e político senón tamén no eido estritamente musical. O disco que me segue parecendo máis fascinante da súa obra é Venham mais cinco, e, dentro deste, un tema que creo marcou para min unha forma de entender o pefecto vencello de dúas linguaxes como a poesía e a harmonía musical é Era um redondo vocábulo (pelos degraus de Laura a tinta caia num móvel vazio...), un poema surrealista, onírico e evocador ―escrito, por certo, na cadea, que o Zeca visitaba con frecuencia― complementado por un universo harmónico surrealista, onírico e evocador, pero de sólida, e belísima, arquitectura.
O disco, do 73, corresponde a un autor fundamentalmente desenfadado, irónico, nihilista ou iconoclasta (Rio largo de profundis; A formiga no carreiro; Nefertite não tinha papeira; Gastão era perfeito), anque haxa tamén espazo para o máis exquisitamente tradicional (Adeus ó Serra da Lapa, un tema a capella que sigo lembrando como cantar asociado a diversas actividades menores: ducha, traballos lixeiros, camiñatas…). Unha das cousas máis chamativas e características do LP era aquel comezo inexplicable, xenial e engaiolante no que tras oírse a voz ronca do Zeca preguntar Está tudo?, unha mestura de instrumento popular de corda e a propia voz do autor interpretaban, a xeito do que parecía un ensaio, unha salmodia monostrófica: a garrafa vazia de Manuel Maria.
Outro elemento fascinante do disco era a foto do Zeca, rompedora, antiheroica, familiar, con gorra pristinamente lusa, camisa de por fóra, as sempiternas gafas de pasta grosa, zapatillas de casa, sentado nunha hamaca e coa expresión indefinible e intelixente de quen botou a sonda na perversidade e na estupidez humana e non deu fondo.
Era frecuente na miña mocidade (por volta de remates dos setenta e os oitenta) saber tocar coa guitarra cancións do Zeca (e de moitos máis: Llach, Fausto, Paco Ibáñez…) e estimular ao canto colectivo e compartido en xuntanzas de noctívagos, troulas e veladas subversivas e outras reunións etílicas. Eu me sabía moi ben, e aínda as recordo, Era um redondo vocábulo, Traz outro amigo também, Moda do entrudo e algunhas máis que hoxe non lembro. Imposible imitar a voz inimitable e irrepetible do Zeca ―de masculinidade case sensual, agria e doce, profunda e próxima, que tanto podía ser a voz do máis excelso poeta coma o canto atávico dun labrador alentexano.
Logo, cando tanto en España como en terra lusa se foi vendo que a democracia ía asentando, veu na miña existencia ―e na de moitos― o abandono da militancia política e o ingreso en paraísos artificiais e sicodelias diversas amenizadas no musical por inspiracións maioritariamente anglosaxonas. Pero nunca renunciei, nin entón nin agora, ao recoñecemento do xenio que latexaba baixo a pel humana, tan humana, daquel cronista do seu tempo con cara de sacerdote e alma de trobador.

A mellor

En ás do balsámico efecto que me produciu unha breve visita ao Courel, da que falaba no meu post anterior, leo en Terra Brava de Fole ―obra e autor dos que tamén me lembraba no artigo― algo que me incitou ao que considero un suxestivo exercicio literario. Os cultos circunstantes do diálogo de Fole, reunidos no pazo tras a cea e convenientemente dotados de cigarros e coñá, caen ―na liña desa tendencia que tanto obsesionaba a Borges ao absoluto― na pregunta de ¿Quenes son as tres meirandes figuras da nosa literatura de arestora? [a obra desenvólvese no verán de 1950]. A resposta dun dos personaxes, que acada a unanimidade dos demais, é Rosalía de Castro, Castelao e Otero Pedrayo.
A min, ao fío da lectura, veume a cabeza un convencemento que quero compartir con quen me lea, case coma estímulo a unha sorte de concurso: ¿cal é a obra cumio da literatura galega contemporánea? Aí vai o meu convencemento: A esmorga de Eduardo Blanco-Amor, sen dúbida algunha.
E, para Vde.?

Desconectar

Foto: O río Pequeno, afluente do Lor, preto da aldea de Paderne, freguesía de Meiraos, no Courel.
Se hai un país que quintaesencia o cerne máxico, atlántico e ―por que non dicilo― céltico de Galicia ese é o Courel. Non só o Courel en si, como bisbarra oficializada por un concello, senón o país en xeral: os montes de Lóuzara, a terra do Incio (A Cruz, Hospital, Ferrería; Incio: existirá un topónimo máis fermoso?), Triacastela, O Cebreiro…, cadro espacial e humano das historias de Terra Brava de Fole, un libro especialmente querido, e do que xa teño falado.
Claro que hai unha estética da paisaxe, relacionada por modo directo con factores subxectivos e con modos de percibir o entorno que van alén da propia paisaxe, en canto foto fixa apreixada nun momento determinado. Unha vizosa campa caíndo en pendente cara a un regato, ornada de lonxe pola figura dun rabaño de vacas rubias e coa luz esplendente do sol dunha mañá de primavera pode provocar o arrobo horaciano dun urbanita coma quen subscribe e deixar indiferente ao patrón que pastorea as reses, como vén facendo dende que ten lembranzas os últimos cincuenta e cinco anos. Este ten un tempo interno, unha medida da existencia alicerzada na natureza e nos traballos que os ritmos da mesma impoñen. Eu teño un tempo interno, unha medida da existencia alicerzada basicamente no permanente consumo e nos traballos que os ritmos do mesmo impoñen. Non quixera soar a papanatas nostálxico dunha utópica Arcadia, nin facer xuízos de valor baratos e superfluos. Só constato ―cando menos así o sinto― que mesmo iso que chamamos desconectar, introducíndonos nun medio no que os tempos e os ritmos son radicalmente diferentes dos nosos, no van intento de borrar estes temporalmente da nosa cabeza, non deixa de ser un produto máis de consumo.
Cando, fardado de turista rural e facendo iso que chamamos sendeirismo, cruzo un buenos días co lugareño que conduce o gando ―e que leva, por certo, toda a vida facendo sendeirismo― non podo deixar de atribuírlle o pensamento de Obelix: Están tolos estes romanos.
Un amigo contoume unha anécdota deliciosa que trascende non só a honesta e sana retranca do país senón aínda a medida das diferenzas entre un xeito de vivir reconciliado coa natureza e outro xa e definitivamente afastado dela. O meu amigo, que ten unha casa nunha aldea do Courel das máis apartadas ―e máis fermosas tamén―, andaba unha mañá dando unha volta cun can caro que ten, cando se parou a botar un párrafo cun patrón que o saudou. Cando lle dixo:
-Pois nada, ando paseando o can.
El razoou, con toda a retranca do mundo:
-Bueno. Aquí os cans pasean solos.

Erratas e psicanálise

Sigmund Freud foi un doutor vienés de comezos do pasado século que legou á posteridade o convencemento de que estar zumbado é o estado natural do ser humano e que tal tolemia asenta nun trauma, nun 95% dos casos, de carácter sexual. En consecuencia, o que cómpre facer é gastar moreas de cartos en pagarlle a un señor ―que normalmente xoga ao golf e ten un Porsche― a quen, dende unha chaise long, lle contamos, persuadidos de que aí reside a orixe de todas as nosas angustias, cómo a nosa nai nos descubriu un día baixándolle os pololos a unha curmá de Madrid. Iso chámase psicanálise. A min lémbrame aquel marabilloso e intelixente chiste:
-Doutor, doutor, teño dobre personalidade.
-Non se preocupe. Pase e falamos os catro.

Freud, que o psicanalizaba todo, cría (véx. a segunda conferencia da primeira parte da súa Introdución á Psicanálise) que as erratas de imprenta poden ser concibidas como actos falidos do linotipista. Como é ben sabido, os actos falidos son atribuídos pola psicanálise á expresión dun conflicto inconsciente por un desexo reprimido que, en todo caso, se substancia en que unha intención alteradora, polo tanto non voluntaria, modifica o contido dunha intención volitiva. Lembro esta argumentación lendo, coma quen non quere a cousa, unha «Carta aberta a Carlos Aymerich», con motivo dunha liorta sionista coa que andan estes días no BNG, de autoría de don Xosé Manuel Rama Trillo, publicada en El Correo Gallego e na que o maquetista deslizou un erro inquietante:

Carlos, non dubido de que se este sen sentido camiña cara a diante como xa camiñaron moitos outros antes do nacemento do BNG e despois do nacemento do mesmo […] mais sempre dentro do noso amado nacionalismo galego, sexamos garantes dun proceso impío e cristalino, mellor non for, mais se for, Xustiza, que menos pedir, verdade amigo Carlos.

Folga dicir que a cursiva é miña. Todo un exemplo para Freud, non?

Valdemar

Creo que o xermolo da miña devoción pola literatura fantástica está nas lendas de Bécquer, moi en especial en tres delas: La Cruz del diablo e El Monte de las Ánimas, e, por suposto, a que representa un arquetipo do terror gótico hispano, culminación dun aglutinado entre tradición popular e elaboración febril e enfermiza característica do autor, El Miserere.
Logo, puntualmente, sobre alicerzes tan ben botados, viñeron outras lecturas. Os terrores opiáceos, viaxes celestes, aventuras mariñas e misterios de Poe, renacidos cal fénix na tradución de Cortázar, e o descubrimento, contundente, de Chesterton e o seu humilde crego investigador (do que, por certo, lembro con delectación unha serie británica de TV ―producida por Thames ou a BBC?― de hai ben anos). Os anos sucesivos foron modulando, perfilando este gusto cos textos clásicos doutros grandes: Stoker, Wollstonecraft, Le Fanu, Collins, Meyrink, Bierce, James (Henry e Montague Rhode), Lovecraft.
Pero os devotos da evasión por vía do enigmático e extraordinario, dotados, coma quen subscribe, dun senso anormalmente lírico da existencia, constituímos lexión e precisamos ―tras a dixestión dos clásicos devanditos― dun fondo de lectura acaso menos coñecido, regularmente renovado e posto ao noso dispor sen grave entorpecemento. É dicir, un nicho de demanda. Porque cando no mundo da edición falamos de grandes éxitos editoriais -non tanto de títulos concretos canto de proxectos tomados no seu conxunto e considerados na súa pervivencia no tempo-, referímonos invariablemente a aqueles co mérito indubitable de teren ocupado nichos de demanda non satisfeita, ou non totalmente satisfeita. Daí, mesmo algúns deses proxectos remataron por se converter xa non en proxectos editoriais de éxito senón en referentes culturais dos contextos sociohistóricos nos que se desenvolveron. Innúmeros son, por fortuna, os exemplos. Quen podería negar, secomasí, tal valor aos libros de La Pléiade, a Penguin Books, Taschen, ou, en entorno máis próximo, a Prometeo, Saturnino Calleja, á colección Austral e Espasa en xeral, Aguilar, o Fondo de Cultura Económica, Losada, ou Bruguera ―esta última un dos contributos máis sólidos, malia non recoñecidos, á cultura na España do momento? Todos, e os seus empresarios detrás, tiveron a perspectiva e sensibilidade necesarias para satisfacer a solicitude dun público que percibiron non atendida. E, xa se sabe, unha vez atendida tal solicitude inicial trátase de ir xerando a necesidade da mesma, de xeito que nun momento dado comezan a confundirse ―para lícito beneficio do empresario― necesidade real e necesidade máis ou menos alimentada.
Creo que nun país tan contraditorio como o noso, con 70.000 títulos editados por ano e uns índices de lectura abochornantes ―indixestión editorial e indixencia lectora en palabras do director xeral do Libro, Rogelio Blanco― é difícil atopar exemplos recentes do que digo. Un destes felices exemplos é, para min, a editorial Acantilado, fundada en 1999 polo sabio editor Jaume Vallcorba, á cal debo algunha das lecturas non literarias máis satisfactorias e ricas dos últimos anos (como o Diccionario crítico de símbolos y mitos del nazismo, de Rosa Sala Rose). E outro, sen dúbida, é Valdemar, fundada en 1986, premio 2001 do Ministerio de Cultura ao mellor labor editorial. O propio nome da empresa supoño que acena ao coñecido relato mesmérico do grande Edgar.
No coidado editorial, deseño, tipografías (cunha recorrencia notable á Sabon Roman, sen dúbida unha das familias de tipografía libraria máis fermosa e lexible), caixas de texto, estetica e acerto das cubertas… falamos dun labor, en efecto, impecable e de fina sensibilidade. Verbo da liña editorial, unha visita aos eidos temáticos dispoñibles para consulta na súa web porporciónanos a clave: mundos perdidos, piratas, horror sobrenatural, drogas e paraísos artificiais, viaxes, aventuras no mar, esoterismo, espectros, fantasmas e aparecidos… Todo xénero de heterodoxia, segredo, fantasía, transgresión, enigma, malditismo, rareza e marxinalidade ten asento no seu amplísimo catálogo, unha das máis sólidas e indispensables experiencias editoriais españolas dos últimos tempos, moi especialmente representada no buque insignia da casa, a colección «El Club Diógenes». La madriguera del gusano blanco de Stoker, El brazo marchito de Hardy, Historias de fantasmas de un anticuario de M. R. James, Cuentos de crímenes, fantasmas y piratas de Defoe, La habitación tapizada de Scott… son, entre moitísimos, algúns deses títulos menores que o peso dos grandes (Dracula, Jude the Obscure, Robinson Crusoe, Ivanhoe…) eclipsaron.
A Valdemar débese tamén o éxito inicial de Juan Manuel de Prada (Coños e Las máscaras del héroe, novela esta última tan excepcional que debera ser de lectura obrigatoria) e a recuperación de personaxes tan extravagantes e pouco coñecidos hoxe como Emilio Carrere (autor de historias góticas e dunha novela logo levada ao cine, La torre de los siete jorobados) e o ultraísta, íntimo de Huidobro e Borges, xudeu, bohemio, misóxino, pobre e infeliz, Rafael Cansinos Assens, autor dun texto (que posúo en primeira edición, e serve de ilustración deste post) reeditado por Valdemar en 1996 e de título asombroso e acojonante: El divino fracaso.
A edición sen editores? A fin do libro impreso? A decadencia definitiva dun modelo de interacción coa cultura? Contas de resultados? As editoriais non son ONG's? Sempre nos quedará Valdemar.