El llanto de la hierba

Recuerdo, en lo profundo, el llanto de la hierba
sobre la superficie. Sólo mi corazón cruza
la vieja línea en busca de la luz. ¿No estás
ya en el horizonte para soplarme,
austro amigo, desde la vieja casa, desde la antigua
lejanía? ¿Qué quedó de los charcos
de nuestro último invierno? ¿O de los amantes
brazos de la tarde? ¿Han muerto ya
las olas a las que dimos nombre?

Páxina baldeira

Hoxe participei pola mañán nunha mesa redonda sobre as saídas profesionais da filoloxía e pola tarde no tribunal dun premio literario para estudantes universitarios. Na rolda de preguntas dos estudantes posterior á intervención dos poñentes na mesa houbo, sobre unha corenta persoas, tres preguntas (dúas dunha mesma persoa). O premio declarámolo deserto. Había catro ou cinco orixinais (a Universidade de Santiago ten más de trinta mil estudantes). Xa non é que non tiveran valor literario algún; simplemente atentaban contra a gramática (cando non a ortografía e a puntuación) máis elemental.
Gustaríame non soar tan pesimista e sentirme máis reconciliado con moitos dos valores que considero inmanentes —a creatividade, a participación, o entusiasmo, a ilusión, os mundos imposibles, a lectura, a busca do que non ten nome, nin etiquetas, o desinterese, a entrega— e sobre todo coa súa transmisión e conservación. Pero ao mellor estou errado.

La alambrada

Porque vivimos a golpes. Porque apenas sí nos dejan decir que somos quien somos.
Curramos como autómatas cinco días y consumimos dos. Viajar es una actividad empaquetada en celofán. La ilusión de los cumpleaños —¡ay aquellos cumpleaños de chocolate con churros y unos globos de regalo!— apesta a recinto automatizado donde los niños se facturan con una anilla compartiendo su mísero atisbo de excitación con cuatro o cinco niños más. Los libros no duran, las películas se olvidan. Debemos preguntar al ordenador del vídeoclub si ya la hemos visto porque somos incapaces de recordar nada. Nos asombramos cuando la máquina sentencia implacable que la hemos visto hace un mes y medio. Nada dura. Los libros mueren engullidos por ejércitos de otros libros. Estamos tan sobresaturados de información que optamos por la ignorancia o por la lejanía. Compramos dos periódicos y salimos con la biblioteca de Alejandría bajo el brazo. No hay manera de procesar tanta letra, tanto ruido, tanta música, tantos nombres, tantos signos, tantos signos de signos. La galaxia Gutenberg se ha desmadrado, ha milloniplicado sus límites. No nos formamos. Nos informamos. No adquirimos conocimiento. Adquirimos información. Como disponemos de tanta, no ocupa espacio, es la mejor solución: la tele no ocupa espacio; internet no ocupa espacio. La tele. Internet: la monarquía bicéfala.
Celebramos foros internacionales contra el racismo y nos gastamos un pastón en comprar un pastor alemán con pedigrí. Presumimos de la pureza del animal y encontramos muy razonable que cueste mucho más que un palleiro. El puto perro se ha convertido, como las vacaciones, como el coche, en un signo de prestigio y atractivo social.
Nos duele la espalda, nos duele todo el cuerpo. Vivimos sentados: en el despacho, en el coche, en el avión, en el cine, ante el ordenador de casa, ante el portátil, ante la tele. Vamos al gimnasio, después al fisioterapeuta, un par de días a un balneario. Luchamos contra el cansancio, la depresión, las arrugas, el estrés, la angustia, el colesterol, la gordura, el olor corporal, la ansiedad, la pobreza y los signos de la pobreza. Nuevos y patéticos Faustos, queremos que la tecnología y/o la ciencia eviten lo inevitable. Escapamos del infortunio como de la peste, musitando mentalmente el deseo de que pase de largo y no nos toque a nosotros.
Vivimos a hostias con la vida en vez de reconciliarnos con ella. Nuestro enemigo es el tiempo que nadie para, pero deseamos permanentemente que pase: que llegue pronto el verano, que llegue pronto el fin de semana. Nuestra vida está hecha de paréntesis.
Queremos consolarnos con las pequeñas cosas, pero las pequeñas cosas podrían ser una pequeña herencia, un pequeño yate, un pequeño BMW, un pequeño viaje a las Fidji… Huímos hacia delante. Los años van pasando y no adquirimos más sabiduría. Esperamos a Godot. Queremos salir del barril y no nos llega con que el sol nos caliente.
Vivimos dentro de la alambrada. Más allá de su perímetro se extiende Utopía, el cielo sin fondo donde respira sólo aquel que quiere.

Web galega de tipografía

Por un comentario que me dirixe dende Barcelona o bo amigo Pepe Martínez de Sousa entérome da existencia dun magnífico blog galego sobre tipografía: ligazóns, descargas, información, documentación e historia da tipografía, até interactividades para aprender..., e todo nunha web de deseño estético e elegante.
Parabéns ao autor da web Óscar Otero, como se pode apreciar, erudito e amante da fermosa, complexa e venerable ars typographica.

Internet como produto de consumo

Internet tiene cada vez mayor peso dentro del consumo de comunicación por parte de los jóvenes e incluso llega ya a reemplazar a los tradicionales media, aproximándose al papel que juega la televisión, el medio de masas por excelencia.
El lenguaje visual que plantea Internet como soporte se hace muy próximo para los jóvenes, que están acostumbrados a interiorizar este tipo de mensajes gracias a la herencia que deja todavía la televisión en la actualidad, aunque es cierto que otros elementos, como es la interactividad, hacen ganar enteros a la red frente a otros medios.
El soporte que ofrece Internet a los jóvenes complementa otras formas de comunicación tan habituales para este colectivo como son, por ejemplo, los teléfonos móviles.
Estas son algunhas das interesantes conclusións, e reveladoras de por ónde vai tirar o futuro, do estudo Internet y los jóvenes: un consumo cada vez más influyente, de Fernando Sabés Turmo -profesor da Facultade de Comunicación da Universidade San Jorge de Zaragoza-, que publica o úñimto número da magnífica revista dixital de cultura, edición e comunicación Dosdoce.com.

Día do libro

Como todas as viaxes, os libros comézanse con inquietude e remátanse con melancolía.

Clásicos do Pensamento e bos amigos

Hoxe presentamos na Reitoría da Universidade dous novos volumes da colección Clásicos do Pensamento Universal, que a USC coedita coa Fundación BBVA, ou, para ser exactos, a USC edita mercé ao xeneroso mecenado da Fundación BBVA. Todos os datos da presentación e dos libros aquí.
Deixando de lado o contributo cultural e científico da colección, que só o tempo será quen de graduar na súa xusta medida, a penas quero agora destacar que un dos elementos que converte o labor do editor –tan anónimo e ingrato en moitos aspectos– nunha tarefa apaixonante (e deixemos sentado que todo bo editor está enamorado da súa profesión) é a conciencia final do traballo en equipo, a gratificación do produto intachable, callado tras longos meses de adicación e entrega.
José María Gaírí, Manolo Pombo, Pepe Barro, Xosé Salgado, Javier Fernández Carvajal, Quique Harguindey, Mar Lorenzo, Marisa Melón, Herminio Barreiro, Senén Barro, Darío Villanueva, Rafael Pardo Avellaneda, Elisardo Antelo... Sería estúpido agochar o íntimo orgullo que me produce ser o elo dunha cadea de tan magníficos profesionais e mellores persoas. Ás veces o mundo é un sitio moi agradable.

A insoportable levedade do non ser

Chove. O tempo é raro: o solpor é unha quimera porque non hai sol que poñer. Anoitece cando o día é moi moi adulto, vello, e está cheo de mañas. Chegan arreo brétemas que o desdebuxan todo: os sons da alma, as chemineas, as casas e as vidas que acubillan, as lembranzas tépedas do corpo que forzaba á area a se lle acomodar. O arrecendo do verán, aí á volta deste lapso, o buscamos pero o moi jalopín agóchase na auga mansa, lene que deita o ceo, gris, inexistente.
E sinto a levedade insoportable de non ser nada, o que me induce a imaxinarme sobrevivindo no reverso deste serán serodio, case coma un sepulcro, desta cucaña, desta colmea…

O final ten truco. Non é orixinal. Algunha idea?

Antonio Piñeiro, colección Bourel e o amor puro aos libros

Na chamada era cibernética ou tecnotrónica, cando os presaxios máis alarmantes anuncian a definitiva morte do libro impreso, un visionario de Ribeira inicia a fermosa aventura de facer libros de poesía tan humanos que os debuxos se fan directamente sobre o papel en cada un dos exemplares.
Agora presenta o libro 37 poemas por man propia, pequenos poemas de trinta e sete poetas de todas as xeracións, co texto total ou parcialmente escrito polo propio autor sobre o papel. Un pode percibir e case sentir a firmeza, a fraxilidade ou mesmo o estremecemento do pulso de cada autor.
Se hoxe houber milagres diriamos que estamos ante un feito sobrenatural, pero o único milagre é a capacidade creativa, a paixón e o esquisito gusto de Antonio Piñeiro, profesor de Historia do Instituto da miña cidade de Ribeira.

Son palabras, fermosas, que eu subscribo da punta ao pé, do presidente da Real Academia Galega, e bo amigo, Xosé Ramón Barreiro Fernández no limiar ao libro –mellor será dicir aos libros, xa que non hai ningún igual a outro– 37 poemas por man propia editados (aquí “editados” quere dicir literalmente manufacturados, ademais de impresos e encadernados) mercé ao entusiasmo dun home tan irrepetible como cada un dos libros dos que falo.
Cando Antonio Piñeiro, mercé á nosa común amizade con Xabier López Marqués –poeta e amigo de hai moitos anos e profesor, igual ca Antonio, no Instituto de Santa Uxía–, me propuxo participar cun poema nun libro no que ademais de reproducirse o poema impreso debía manuscribilo, en todo ou parte, para que na edición final saísen a carón impreso e manuscrito, pensei: non pode ser.
Era unha idea tan absolutamente engaiolante; era unha honra tan desmedida aos meus pobres méritos como poeta; era un proxecto tan complicado do punto de vista técnico (como editor intuín axiña os problemas de coordinación para a compaxinación) fronte aos seus escasísimos rendementos económicos (trataríase dunha tiraxe de só 100 exemplares); era algo tan anacrónico nestes tempos de plutocracia editorial… que tentei imaxinar qué caste de marciano andaba detrás de tal designio.
Cando coñecín, hai agora arredor dun ano, nun serán de primavera, a Antonio Piñeiro descubrín un home que, simplemente, non é deste mundo: pedíame, case con desculpas polas molestias, participar no máis fermoso proxecto editorial no que teño participado coma autor. A xentileza, a cortesía, a bibliofilia militante, o desinterese (signo natural de todo intelectual honesto), o entusiasmo de Antonio transmítense de seguido e traslocen á súa expresión franca, de permanente sorriso.
O proceso iniciouse e puntualmente iamos recibindo novas de Antonio, sempre gratas e tinguidas de ilusión, a través do e-mail. No outono chegáronme as cen follas nas que debía estampar o meu manuscrito, o poema "O espírito do alpinista", no anverso, por certo, do poema impreso de María Xosé Canitrot, "Ainé". E púxenme ao labor. Lembrei aquel absurdo castigo escolar das copias: para mañana me traes escrito cien veces "no me levantaré del pupitre sin pedir permiso”…
O resultado é o libro 37 poemas por man propia editado na colección Bourel, creada e dirixida por Antonio Piñeiro e con sé en Ribeira. Unha rara avis nestes tempos de mercantilismo cultural.
Grazas, Xabier polo agarimo e amizade. E parabéns sinceros, Antonio, dende o fondo da miña alma máis auténtica, a do poeta.
Nota: 37 poemas por man propia preséntase o venres 28 de abril ás 20:30 h. na Casa de Cultura de Porto do Són, nun acto organizado pola Asociación Cultural Barbantia.

Europa /vs/ América: o combate cultural

O xornal electrónico da Universidade de Santiago de Compostela reproduce hai uns días unha interesante entrevista, orixinalmente concedida ao xornal El Correo Gallego, co Director do Consello Científico da Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes, ex-reitor da USC, Darío Villanueva, na que se relata o estado actual do proceso de dixitalización na Biblioteca –apoiada principalmente pola Universidade de Alacante e a Fundación Marcelino Botín– de obras literarias non sometidas a dereitos de propiedade intelectual. A día de hoxe, con preto de 16 000 títulos ao dispor do público, a progresión de accesos á Biblioteca é espectacular: de 288.314 páxinas servidas en 1999 a seis millóns e medio en marzo de 2005.
A idea dunha biblioteca virtual, como concepto, estaba no propio xermolo da internet e practicamente naceu coa rede. O proxecto Gutenberg comezou a almacenar obras en 1991 –menos dun ano despois de que Berners Lee editase a primeira páxina web do mundo. Hoxe anda por 17 000 títulos, ao nivel, por tanto, da Miguel de Cervantes. O propio Tim Berners-Lee –o cal é moi significativo– lanzou no mesmo ano de creación da rede o seu propio proxecto de biblioteca virtual, a WWW Virtual Library. O Million Book Project da Universidade Carnegie Mellon ou The Internet Classics Archive do Massachussets Institute of Techonolgy son máis exemplos, semellantes –mutatis mutandis– ao da Biblioteca española e hispánica.
Inevitablemente, a entrevista incide no proxecto de Google do que falamos xa varias veces neste blog: volcar 15 000 000 de títulos na rede, anuncio que no seu día provocou unha reacción loxicamente alporizada de editores e bibliotecarios europeos, que o director da Bibliothèque Nationale de France Jean-Noël Jeanneney, resumía moi ben nun artigo de Le Monde poñendo a Europa en garda perante os perigos da americanización da cultura mundial en xaneiro de 2005.
A tan mastodóntico plan, pola súa parte, opón Darío Villanueva que o proxecto da Biblioteca Miguel de Cervantes incorpora unha interfaz de usuario que inclúe opcións de contextualización, navegación hipertextual, índices, conectividade a outros portais, indizacións de todo tipo… En contraste con esta operatividade, na súa opinión, Google representa o infocaos, é dicir unha sobresaturación de información que agobia ao usuario e, en definitiva, fai que a propia información sexa, polo seu volume, inoperante.
Os intentos de Europa por contrarrestar unha «americanización» da cultura, como clamaba Jeanneney, que está de feito provocando a frívola mudanza de xeitos de razoar e ver o mundo que tantos beneficios teñen proporcionado ao desenvolvemento da humanidade, son absolutamente necesarios e eu serei o primeiro en aplaudilos. Pero negar o que vén é inxenuo. Hai cinco anos, Google era unha ferramenta aínda con carencias, precisamente pola ausencia de xerarquización na información (o infocaos ao que se refire Villanueva) e relativamente descoñecida fóra dos ciberentornos máis ou menos especializados; hoxe o buscador é dunha extrema fineza na ordenación e xerarquización da información (de xeito que o máis importante sempre está arriba) e ata os cativos se serven do buscador para atoparen, sen dificultade algunha, os seus videoxogos preferidos. O que hai quince anos se lle encomendaba a un documentalista, nun prazo laboral de días, faino hoxe Google en décimas de segundo.
Google non é, polo tanto, un mero buscador: Google é o referente da web; un estilo de acceder á información; un elemento vital da rutina cotiá dos cidadáns de Occidente, e, cada vez máis, do mundo. Con estes presupostos, o seu monopolio do acceso planetario virtual á creación literaria mundial está xa sobradamente preparado.
Consonte anunciaron en marzo de 2005, Sergey Brin y Larry Page (na foto, de hai xa uns anos), creadores e propietarios de Google Inc., van destinar 150.000.000 de dólares a creación da monstruosa biblioteca; ou moito erro ou intúo que, coñecedores do problema do buscador dende os inicios (en realidade de todos os buscadores: a xerarquización e ordenación da información), os técnicos da empresa contemplan o desenvolvemento dunha interfaz de usuario que non se vai limitar a un acceso máis ou menos desordenado e caótico da información. Algo á americana, vamos: rápido, intuitivo, doado, útil,... á medida do que hoxe quere a xente.
No terreo da edición, ao cabo, e máis amplamente no do acceso á información e a cultura, Google non fai senón representar na rede unha situación que no mundo real xa existía: André Schiffrin, nun libro tantas veces louvado, A edición sen editores, anunciaba en 1999 a fin dun concepto editorial secular en Europa -de compoñente basicamente cultural- e a emerxencia dun sistema caracteristicamente americano, onde, introducida a edición na industria do entertainment (o paradigma deste sistema é o best-seller), priman só as cifras de negocio. Así é que hoxe en España poden atoparse nas feiras do libro antigo e de ocasión títulos publicados dous anos atrás…
Lembran o lío monumental que organizou Harold Bloom co seu Canon occidental? Cada país, cada lingua a mirarse o embigo e ver quén estaba incluído no catálogo do polémico libro. Por qué só Cervantes, Neruda e Borges? Por qué non Calderón, Clarín, Lorca?
Hoxe é Google quen canoniza; eis o risco. Frivolamente, a xente avalía o seu nivel de "importancia" polas entradas que devolve o buscador ao introducir o seu nome. Funcionamos así, que se lle vai facer, dun xeito tan irreflexivo e superficial.
Que pensar, polo tanto, do poder canonizador que pode representar a súa biblioteca virtual na literatura? O razoamento será: se Sempre en Galiza de Castelao non aparece entre os 15 000 000 de libros da Google Virtual Library por algo será... É moi difícil loitar contra iso.

Deconstruír. Destruír. Reconstruír

Nunha web promóvese a retirada do doutorado honoris causa pola Universidade de Santiago a Francisco Franco, concedido en 1965. É algo moi à la mode deconstruír a historia. Ben sei que o verbo non existe nos dicionarios, pero debera exisitir pois expresa moi ben que non se trata exactamente de destruír nin de reconstruír senón dun híbrido dos dous, é dicir reescribir, amoldar segundo conveña. E a historia, claro é, non se pode reescribir, nin amoldar segundo conveña. É historia. Que a Universidade de Santiago de Compostela concedera unha distinción tan delirante a un tipo como o ditador, cuxo paradigma na séptima arte, valla como exemplo, era Paco Martínez Soria non é máis ca o o reflexo histórico do que entón era a universidade española –e por ende a de Santiago– e do que entón era este país noso, que, nos guste ou non, viviu corenta anos baixo a férula del Caudillo. Non hai que deconstruír a historia; hai que explicala, e cando o meu fillo me pregunte quen foi Franco e, ao mellor, por que a nosa universidade o fixo honoris causa, explicareille o que veña o caso.
Hoxe movémonos nas marxes estreitas e abafantes do politicamente correcto, que leva a análises urxentes e alicerzadas no fácil si ou non, pero as cousas adoitan ser moito máis complexas. Neste ano 2006 toca demonizar o franquismo e, a lombos da supeficialidade, deconstruír corenta anos de historia.
Eu nacín en 1960, de xeito que cando o ditador espichou, eu tiña quince anos. Tiven a nenez máis feliz que poida imaxinarse. Terei que avergoñarme? A miña familia foi neses anos, como moitas do país, razoablemente feliz. Meu avó foi expedientado e suspendido como funcionario por pertencer a Izquierda Republicana. Ao seu irmán, o xornalista e poeta Roberto Blanco Torres –Día das Letras Galegas 1999–, metéronlle dous tiros na cabeza no outono de 1936. A un meu tío, Mundo, rapárono ao cero con vinte anos por ter feito campaña, baixo as instrucións de Antonio Fraguas e Fermín Bouza Brey, a prol do Estatuto de xuño do 36. Librou da guera por tuberculose. Pero meu pai foi mobilizado en 1937 –tiña vinte anos– e fixo a guerra no bando que lle tocou, o nacional. En 1959, xove avogado con bufet instalado na Estrada, un excompañeiro de armas, nesa altura gobernador civil de Pontevedra, fíxoo alcalde da Estrada e foino ata 1971. Levou auga e luz á practica totalidade de aldeas do rural estradense, construíu a Biblioteca Pública Municipal, o Instituto de Ensino Medio...Fixo o que puido. Viviu. Á luz dunha historia deconstruída, hoxe supoño que sería simplemente un alcalde do franquismo, cando non un alcalde franquista. Si. As cousas son moito máis complexas.
Pregúntome canta xente en Galicia, xa non digamos en España, sabe hoxe que a Franco se lle concedeu un doutoramento honoris causa por Santiago. Dúas de cada cen? De cada mil? O proverbio latino aconsellaba non espertar ao león que dorme.
Idea: vou promover no meu blog que se lle retire a José Echegaray o Premio Nobel de Literatura que lle concederon en 1904. Foi totalmente inxusto porque era moi mal escritor.

Accidentes

Os índices de siniestralidade xuvenil na circulación por estrada en Galicia son simplemente estarrecedores. É algo que comento con frecuencia con moitas persoas, con especial preocupación no caso de pais e nais —incorrerei con isto de pais e nais nalgunha incorrección política?— que teñen, como é o meu caso, nenos pequenos ou, o que preocupa máis, rozando a adolescencia.
Na política tan nosa, tan entrañable, do aquí te pillo aquí te mato, cando os datos pasan do gravisimamente preocupante —situación dos últimos anos: 98 falecidos/millón de habitantes de media na franxa de 15 a 34 en España fronte a 201 en Galicia, El Correo Gallego, 21.03.06, páx. 10— ao cuantitativamente intolerable —144 persoas atendidas polo 061 en accidentes de tráfico na última fin de semana: máis da metade tiña entre 15 e 34 anos, ibidem—, os persoeiros de turno reúnense con carácter de urxencia, pregúntanse corteses pola parentela, meten a dieta no peto, constitúense en imprescindible comisión —que achegará a solución defnitiva do tremendo problema—, posan para foto moi arregladiños que dá gusto velos, coa nonchalance de quen está afeito aos flashes, e declaran por esas boquitas que dios les dio cadansúa frase lapidaria, coa esperanza de que algún medio a recolla —con foto, claro— en La frase del día (sección, por certo, nutricia do que algún día puidera ser unha riquísima Antoloxía da parida patria, Floresta de memeces, ou título por un estilo). Algo así como aqueles "destacados" do fútbol na liga de modestos, vamos.
“Tenemos que hacer frente a una auténtica guerra y por eso es necesario que contribuya toda la sociedad para ganarla” (Manuel Ameijeiras, Delegado del Gobierno en Galicia, ao lado da foto, claro, cun sorriso de orella a orella que desentona un algo co dramatismo da declaración, ibidem). “La seguridad debe llevarse a las escuelas para usar el vehículo con responsabilidad hacia uno mismo y hacia los demás” (María José Caride, Conselleira de Política Territorial, foto tamén, monísima, ibidem).
Franz-Josef Strauss, aquel político bávaro tan reaccionario e intelixente, recomendaba aos políticos pensaren de xeito complexo e falar de xeito sinxelo. Velaí dous exemplos do contrario, e non é que a señora Caride nin o señor Ameijeiras sexan máis parvos nin máis listos ca o resto dos seus colegas. En declaracións coma as devanditas, perfectamente representativas da linguaxe media dos políticos do momento, a vaciedade de contidos vese patética e insuficientemente sublimada en desiderátums de alcance tan monstruoso (toda la sociedad movilizada, llevar las autoescuelas a la escuela, conducir con responsabilidad) que morren en si mesmos. Nin unha chispa de orixinalidade, de intelixencia, de compromiso humilde co que se pode facer a curto prazo.
En Galicia, onde o lixo non se ve nin estorba, onde o ruído non molesta —o outro día xantei, xuro que por última vez, nun sitio con TRES televisións accesas e os 40 principais de fondo—, onde moitos seres humanos utilizan coma sistema oral de comunicación cos seus conxéneres un xogo de sonidos de gran potencia pero a penas modulados, onde o deterioro do medio ambiente (incendios, feísmo arquitectónico, eucaliptos...) chega a niveis de sadismo, onde o feito de que as estradas crucen as vilas é considerado un elemento crucial de desenvolvemento... o problema da siniestralidade xuvenil nas estradas é un elo máis dunha cadea colectiva, cun secular e, polo momento, insalvable déficit de sociedade civil: a traumática peaxe da transición dunha sociedade rural a unha sociedade moderna que leva por apelido o adxectivo -tan noso, tan enxebre- rururbano. E aí se ceba a morte: noite de copas/botellón+gomina no pelo e peiteado á moda+probables pendentes na orella e/ou piercing (máis as chicas)+coche supertuneado+drogas de deseño+pubs para empezar+discos para terminar...; A Estrada, Noia, Boiro, Ribeira, Malpica, os territorios de caza.
O conxunto é un cóctel mortal adubiado por unha absoluta superficialidade na visión do mundo, que estimula a centrar a existencia arredor do coche, unha completa ausencia de valores (nomeadamente o respecto pola vida propia e, de engadido, pola vida dos demais), valores que ou son transmitidos ex ovo na casa (e non na escola, señora Conselleira: a escola forma, a familia educa) ou simplemente non se adquiren.
Eu non son optimista. Os optimistas son os pesimistas mal informados. Non hai sociedade que mobilizar: a sociedade mobilízase, ou máis ben, móbese polo consumo, a televisión oferta cabalos de potencia —autoemoción e consignas por un estilo— a baixo prezo de forma permanente; hai unha cadea de TV especializada en tunning (que ao meu fillo de once anos o ten fascinado).
Contábame o propietario dun concesionario oficial de coches que a avoa dun mozo de dezaoito anos, recén retornado de Suíza cos pais, tivo a brillante idea de celebrar a maior idade do rapaz co agasallo dun vehículo GTC con DTI e non sei cantas cousas máis. Dous meses despois, no abrente dun domingo, matouse. Darlle un revólver a un chimpancé.
Creo que esta sangría de vidas na flor vai continuar. Non é máis ca o síntoma da corrente. E é moi difícil ir contra a corrente. Eu procuro, con todo, seguir aí, poñendo o lombo.
Sorte á neófita Comisión de Seguridade Vial.

Just a beautiful day

Nació como en un útero de flores o plenario
de pétalos, sereno y nuevo, el aire.
Hoy parece el día
provocar un universo entero,
una completa anatomía
para romperme el alma,
y en añicos ser testigo
del viejo organigrama de mi cuerpo
a la espera del tsunami que se acerca.

Los editores se inmunizan con los libros (Jaime Salinas)

Interesantísima y llena de motivos para la reflexión la entrevista con Jaime Salinas que El País publica el lunes pasado. Hijo del poeta Pedro Salinas, el editor, de 80 años, pertenece a esta casta de editores tan bien definidos por André Schiffrin en su imprescindible La edición sin editores: aquellos que concebían su oficio de forma fundamentalmente vocacional, casi artesanal cuando no familiar, persiguiendo un modesto beneficio que les diese para seguir con la empresa, que, así, cumplía un necesario papel cultural en una sociedad que tenía a la edición impresa -lo que hoy ya no ocurre- como uno de sus pilares. Seix-Barral (con el gran Carlos Barral), Alianza (con Ortega Spottorno y Javier Pradera), Alfaguara, siempre en puestos de dirección y responsabilidad, la Dirección General del Libro... Una trayectoria editorial indispensable.

Galaxia

Chégame a través do mail a nova de que Galaxia inaugura nova páxina web. Parabéns a todo o equipo, en especial aos queridos Pilar Sampil, Pepe Soutullo e Víctor Freixanes, amigos e colaboradores en moitas cousas dende hai moito.
Ademais do indiscutible papel paradigmático de Galaxia no seo da cultura galega contemporánea, para min ten un valor emotivo e persoal moi especial que me vencella directamente á lembranza de meu pai, Mario, subscritor da editorial dende o seu nacemento, e da miña nenez e primeira adolescencia. Vexo a un neno entusiasmado entre libros (se hai un editor vocacional ese debo ser eu), facendo un arquivo mecanografado nunha venerable Olympia con fichas de toda a «biblioteca gallega» que era como chamabamos na casa a estantería de oito andeis onde se depositaban os libros de Galaxia, xunto con outros moitos volumes, libros, libriños, folletos e follas de menor contía, en calquera caso relacionadas co país: zaragozanos, moitos libros de Nós, aqueles libeliños de Terra a Nosa! tan mal editados, e cousas aínda máis antigas e curiosas.
Por idade e xeración, meu pai (nado no 17) era coetáneo de toda a vella garda de Galaxia e amigo persoal de moitos deles, vencellos estreitados se cabe polo parentesco co mártir seu tío Roberto Blanco Torres. Os nomes de Illa Couto, Del Riego-Lorenzana, Piñeiro, Cunqueiro, García-Sabell, o gran Valentín... e outros como Dónega, Martínez-Risco (don Bastián para meu pai, con quen traballou como pasante na Coruña), Fole, Xohana Torres, Carmen Kruckenberg, Silvio Santiago, Casares, Cortezón... éranme familiares dende moi neno, coma para os meus irmáns. A percepción temperá daqueles títulos, tan engaiolantes —As calexas do zigurath, Cambio en tres, Vento ferido, O silenzo axionllado, Salnés, Illa Nova, Mito e realidade da Terra Nai, As crónicas do sochantre, Morte na Catedral, Como calquer outro día, Vilardevós, As covas do Rei Cintolo... — foron imperceptiblemente modelando unha bibliofilia que aos poucos, paseniño, íase facendo rabiosa, fanática, militante.
Hoxe sinto o xusto orgullo de ter todas as primeiras edicións de Galaxia e unha colección completa da primeira época de Grial, no que foi unha traslación física ritual da querida «biblioteca gallega» a unha estantería do meu despacho, dende onde os libros de Galaxia miran agora ao val inmenso da Amaía... O tacto do seu papel rugoso, os bordos dentados polo uso da cartolina das cubertas, o aroma a humidade e tempo que desprenden, seguen transportándome ás orixes, aos tempos dourados nos que un neno pelirroxo catalogaba os libros naquela vella Olympia que meu pai me acostumou a poñer sempre enriba dun tapetiño de feltro verde para non raiar a mesa...
Kierkegaard dixo que somos a nosa infancia. E Richard Burton —vai de citas lapidarias— que un é de onde ten os libros. Concordo cos dous.

Dios que te crew

Ceibarse da sedutora idea de que a nuestro parecer cualquiera tiempo pasado fue mejor –é dicir, evoluír- é un dos exercicios máis complexos, e individualmente menos frecuentes, da existencia. É enorme o apego que lle atribuímos ás ideas, actitudes, xeitos de xulgar... só polo feito de térmolos por válidos, xa experimentados, comprobados, antigos, tradicionais ou mesmo rutinarios. Vén isto a conto porque hai un par de semanas, unha amiga da Universidade, a profesora de Filoloxía Inglesa Cristina Mourón, tivo a xentileza de me convidar a xantar, a fin de presentarme a un seu irmán, Javier, ilustrador, con estudos superiores de deseño gráfico e de son, por se na miña man estivera botarlle un cable do punto de vista profesional.
Folleando o seu currículo reparei na data do seu nacemento: 1981, cando eu tiña 21 anos. Ou sexa que, malia non ser moi frecuente esta continxencia, ben podería ser o meu fillo. Atopeime cun mozo de avantaxada estatura, longa melena e indumentaria informal. Resulta que, ademais de magníficos traballos editoriais (ilustración, deseño gráfico, confección de maquetas en libros, folletos, carteis, flyers, etc.) Javier, ten, no seu Ordes natal, un grupo de hip-hop, Dios que te crew, do que el é parte básica (ocupándose, ademais doutros mesteres, dos soportes musicais dos temas). Javier -Mou no mundo musical- agasalloume co seu último (e non sei se, de momento, único) CD Ghamberros, feito todo por eles: deseño, gravación, replicación…
Confeso que eu –formado, como paciente pero tamén como axente (tiven dous grupos de música, onde tocaba a batería), no pop máis ortodoxo: dos Beatles a Coldplay- era a primeira vez que escoitaba, voluntaria e conscientemente, un disco de hip-hop. Nunha viaxe longa en coche puxen o CD e, simplemente, fiquei estupefacto, porque, ademais dun grupo de obvio talento, descubrín un xeito de cultura e unhas mensaxes que me eran descoñecidos. Si, cultura, digo e o repito: cultura. Mozos que non dan nada por sentado, que se rin dos pringados que traballamos coma autómatas cinco días para consumir dous (o esquema: semana-fin de semana), que non aturan máis o rollo malo e hipócrita de políticos progres obsesionados por mantérense no machito...
Hoxe sabemos que o rock, o movemento beat, o pop foron xeitos de cultura que determinaron no seu momento rupturas mesmo violentas coas formas establecidas. A prensa española de mediados dos sesenta, a prensa dun país que fedía a pis e naftalina, recibiu os Beatles coma a monos chegados dunha illa lonxana que pouco ou nada tiñan que ver coa rectitude moral de Julito Iglesias ou Jaime Morey.
Hai unha mocidade que emerxe, con problemas substancialmente distintos aos nosos cando eramos mozos, con xeitos de enfrontarse aos retos do futuro renovados, e o distinto non é necesariamente malo. Estou persoalmente farto de acatar por sistema a consigna de que os mozos de hoxe son violentos, están instalados na cultura do hedonismo, rexeitan o esforzo, só pensan en follar e drogarse (por certo, obxectivos prioritarios da miña propia mocidade, ¡e da de tantos benpsantes actuais, algúns con altas resposabilidades políticas: qué axiña esquecemos que fomos nenos, que fomos mozos!). Non digo que non haxa algo, bastante diso; pero tamén descubro, como en Mou, moita sinceridade, moito compromiso, moita solidariedade (véxase, no disco, o número 3. Estranxeiros?), unha acomodación sen fanatismos nin nacionalismos absurdos nin complexos na lingua do seu país, moita gana de traballar e tirar para adiante…
Sei que a suciedade e o ruído derivados do botellón son absolutamente criticables, pero que un país coma España, onde cada 10 casas 3 son bares, cafetarías, baretos, tascas, mesóns, tabernas, parrilladas, clubes, cafés, pubs, discos, disco-pubs, vinotecas e demais do catálogo ludo-etílico, rache as vestiduras perante o botellón non deixa de ser rechamante. Ou é que toda a xente que vai aos bares se emborracha e queima containers? O outro día a miña muller contábanme dunha moza compañeira de traballo que non falta a ningún botellón cando pode e que,
a) non bebe.
b) asegura que as conversas máis interesantes da súa vida as tivo en botellóns.
Evoluír, cambiar, rachar fronteiras e non poñelas, abrirse ao mundo e non pecharse, crer que o outro é o paraíso e non o inferno: eis o reto.
Nota musical: do disco recomendo especialmente os números 2, e 6 e a excelente e relaxante despedida musical final. Obrigado, Mou. Adiante.

O coñecemento humano en Google

O sempre activo José Antonio Millán transmite na súa lista de distribución información sobre a celebración na Residencia de Estudiantes de Madrid do seminario Libros hechos bits. El debate sobre la digitalización de las bibliotecas, dirixido polo propio Millán e Carlos Wert, que terá lugar o vindeiro 30 de marzo dende as 10 da mañá (inscrición gratuíta chamando ao 915 636 411).
Polo interese e a actualidade do tema (sobre o que, por certo, eu tamén teño reflexionado), inclúo a información que remite Millán:

El lanzamiento mundial de Google Booksearch y su proyecto de digitalización de 15 millones de libros (sumado a la iniciativa anterior, pero menos llamativa, de Amazon) provocó una conmoción sin precedentes en todo el mundo del libro: desde las editoriales hasta las bibliotecas. El detonante fue la publicación, por parte del director de la Bibliothèque Nationale de France Jean-Noël Jeanneney, de un artículo en Le Monde amenazando de los peligros de americanización de la cultura mundial en enero del 2005.
Entre las muchas reacciones suscitadas hubo una consecuencia política inmediata: el comienzo de los planes para crear una biblioteca digital europea, e incluso un buscador europeo. E iniciativas desde el propio mundo editorial, como la creación por parte de McMillan de un proyecto similar al de Google.
Lo mejor de estos acontecimientos, sin embargo, ha sido la amplia y rica discusión a tres bandas que se ha generado entre el mundo de la edición, de las bibliotecas y de los buscadores en la web, seguido de cerca por todo el mundo de la cultura, sobre los fines de la acumulación cultural y los medios de difundirla en los albores del tercer milenio.
Este seminario quiere poner en contacto a representantes de todas las partes implicadas en un diálogo abierto y activo sobre los numerosos retosimplicados en la digitalización de la cultura.
PROGRAMA
10:00 Apertura: José Antonio Millán y Carlos Wert
1ª parte: Bibliotecas (mañana)
Teresa Malo de Molina (Biblioteca Nacional) "La Biblioteca Digital Europea, una apuesta por la multiculturalidad"
Juan Manuel Abascal (Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes) "Las bibliotecas digitales en el ámbito de la educación"
Miguel Jiménez (Residencia de Estudiantes) "Usando las bibliotecas digitales"
José Cervera (periodista) “Bibliotecas digitales y liberación del conocimiento”

2ª parte: Editoriales (tarde)
16:00
Marco Marinucci (Google Booksearch) "El proyecto de Google Booksearch"
Mesa redonda: “La posición de las editoriales”
Jesus Badenes (Grupo Planeta); Riccardo Cavallero (Random House Mondadori); Lluís Miró (Servei de Publicacions, Universitat de València); Marco Marinucci (Google Booksearch).

Aniversario

A Asociación de Editoriais Universitarias Españolas, AEUE, -da que a Universidade de Santiago de Compostela, a través do seu Servizo de Publicacións, onde, por certo, traballo- cumpre vinte anos. Creada en 1986 o seu obxectivo fundamental era, e segue sendo, aunar esforzos en proxectos comúns, server de foro de intercambio de ideas e formas de traballar, e habilitar unha plataforma de profesionalización tanto cara a adentro (cadros de persoal cada vez máis competitivos en materia editorial e de produción) canto cara a afora (rigor, seriedade e especialización na comercialización e distribución). A realidade está aí: o 6% da produción editorial total de España corresponde á edición universitaria. Lonxe quedan os tempos nos que a edición universitaria vivía, ao dicir dalguén, unha "existencia catacumbática".
Un estado da cuestión na nova que hoxe publica o xornal El País. O titular: El sector busca una nueva imagen para darse a conocer y ampliar su presencia en el mercado.

Morderse la lengua

María Vilasó, ex-alumna do Máster en Edición e agora metida a complexos labores editoriais, faime chegar a referencia a unha hilarante exposición on-line que vén de montar o Centro Virtual Cervantes. Trátase de Morderse la lengua, unha antoloxía de disparates, gazapos e erros (moitas veces baseados no descoñecemento e mal uso da lingua: embestir por investir, un exemplo entre moitos) dos medios de comunicación. Recomendadísima visita. Se rir é saúde, ides saír sanísimos. Obrigado, Vilasó.

Humanidades

Estes últimos días cambiei impresións con varias persoas de criterio rigoroso acerca da tan actual crise das humanidades (a cursiva indica o que hoxe é un clixé conceptual). O meu amigo, profesor de Lóxica na Facultade de Filosofía compostelá (e compañeiro de fatigas titoriais no Centro da UNED de Pontevedra) Alejandro Sobrino, intelectual repousado e de opinión sempre reflexiva, é pesimista: a obrigada converxencia universitaria europea, o deseño dos planos de estudo, a ausencia practicamente total de transversalidade dalgunhas materias de humanidades (lóxica, filosofía… tan necesarias como alicerce de tantas cousas), a escasísima importancia concedida ás humanidades polos propios gobernos universitarios e autoridades en materia de educación secundaria e superior (lémbrese, por exemplo, a aniquilación do latín: para que demo serve o latín?) son síntomas evidentemente preocupantes. Dicía que Alejandro Sobrino é pesimista e lembro aquilo de que todo optimista é un pesimista mal informado. É obvio que os tempos non son bos a pouco que se mire arredor: a plutocracia social imperante (a obsesión polo diñeiro en España, con todo, é algo anormal, obviamente relacionado co feito de que hai corenta anos eramos uns miserables) converte en inútil todo empeño, todo estudo que non teña unha tradución rápida como fonte de diñeiro (isto é, de acceso ao consumo). Eu quero crer, aínda así, que terá que seguir habendo quen ensine a Platón (foto), o aoristo ou os adxectivos de tres terminacións (bonus, bona, bonum).
Nesta conversa con Alejandro participou tamén Marisa Melón, directora do Servizo de Publicacións da USC -onde traballo-, amiga da alma e colega queridísima, quen introducía un punto de reflexión moi suxestivo: a irrupción de Asia, como protagonista de primeira orde, no actual escenario social, económico e financeiro internacional deseña unhas perspectivas de futuro para Occidente, non sei se boas ou malas, pero de certo que de gran calado. Apuntaba Marisa precisamente o tremendo papel que no weltanschauung destas civilizacións e culturas teñen as humanidades e o pensamento (a filosofía, a lingua, a arte...).
Interesoume moito o punto de vista do profesor da Universidade de Roma Tor Vergata, especialista en escritura e edición dixital e en web, Domenico Fiormonte -autor do excelente tratado Filologia e scrittura nell'era digitale-, que, xa por segunda vez, pariticipou como docente no noso Máster en Edición. Domenico está convencido de que a web e a edición dixital, lonxe de representaren un perigo para a tradición humanística, supoñen proporcionar a esta novas bases e novas canles de desenvolvemento. Se en época tardolatina e medieval foi o pergamiño o soporte amanuense da transmisión humanística (grazas á cal, por certo, hoxe sabemos quen foi Platón), hoxe é o blog no que escribo: caracteres carolinxios por bitios; a rugosa pel do carneiro trocouse no papel impreso do humanismo (Lutero sempre lembraba, agradecido, nos brindis a maese Gutenberg), e o papel na globalidade planetaria destas liñas, que poderán ser lidas en calquera punto da Terra en canto as publique.
Mercedes Brea, amiga e paisana da Estrada, catedrática de Filoloxía Románica e eximia filóloga, co-directora do noso Máster e tantas cousas máis, coincide con Domenico no seu punto de vista. Non hai que negar o avance dos tempos; antes ben, debemos poñer todo da nosa parte para axeitar a riquísima tradición humanística e filolóxica de Occidente ás inmensas potencialidades do mundo dixital. Eu argumentei que, en calquera caso, na evolución do pensamento non existe solución de continuidade: cómpre, polo tanto, seguirmos cultivando o fondo, e deixar que as formas evolúan segundo os tempos. Os modi dos tomistas, a separación entre trivium e quadrivium (Mercedes Brea comentou, con ironía, cánto se gañaría de volvermos a eles)... deron paso a novas formas de concibir, tratar e transmitir o coñecemento. O Humanismo preconfigurou o Racionalismo e a Ilustración, e na Revolución Francesa se sentaron as bases do pensamento moderno. Ao cabo, da man da revolución dixital, estamos asistindo a outra mudanza, que, de todos depende, pode ser altamente suxestiva e enriquecedora. Sobre a crise, por tanto, das humanidades, pensemos que o propio vocablo crise provén do grego, onde siginfica 'cambio'. Nin máis nin menos.