Inercia, historia, política, literatura

Na nota preliminar á cuarta edición de La Colmena, asinada en maio de 1962, opina CJC que a política é a arte de encanar a inercia da historia e a literatura a arte de reseñar a mareira daquela inercia. Quero supoñer que o noso esgrevio Nobel se refería á política no seu máis xeral estrato e que non pensaba, en concreto, na política española de 1962 ou, moito menos, na de 1942, ano en que decorre o seu inmenso relato. Entre 1939 e 1975, a arte política en España, máis que encanala, colleu a inercia histórica polo pescozo e obrigouna a deterse hasta nueva orden. Pasado o xerifalte a mellor vida, e de novo os cidadáns donos (máis ou menos) do seu presente, era tempo de botar contas coa inercia da historia, e a inercia da historia configurou moitas das inevitables eivas que tiveron aqueles anos que hoxe chamamos a Transición. Pero esa é outra historia, que, ao final, prendo nunha silva, e o que quería era falar de literatura. Pois a literatura é, en efecto, como don Camilo me ensina, a arte de reseñar a mareira da inercia histórica. Pero, que pasa cando non hai mareira na historia senón máis ben unha ondada túzara, tan monótona que, contrariamente á violencia do vendaval, semella non ter fin? Observo que, independentemente do talento do creador, existe, en efecto, en todo tempo unha relación entre o devir da historia e as calidades da literatura que a narra. Apunta Cela, de feito, que La colmena é un libro de historia, non unha novela. O que ocorre, claro, é que a historia era tremenda e o escritor o fedatario dun torvo universo onde, por barba e semana, tocaban a 1 decilitro de aceite, cen gramos de zucre, cincuenta de lentellas, trinta de café e setenta e cinco de bacallao. Quero dicir con isto que, para a gran literatura, sexan necesarias as cicloxéneses da historia? Deixo para o chaleque de cada quen a resposta, pero non sei de ningún desastre histórico que, dende Simplicissimus a Guerra e Paz, dende La Chanson de Roland a As benévolas, non deixase un ronsel de narracións inesquecibles, auténticos monumentos da literatura universal. En troques, a vulgaridade de vidas uniformadas pola abundancia e o consumo e unha política que ten moi pouco de arte de calquera clase constitúen hoxe en día pobre nutrimento para unha narrativa facilona e intrascendente, que, como as tisanas de melisa, favorece a dixestión do que se le. Por iso, eu, que abomino da cultura das novidades literarias, son un gran relector, non un gran lector.