A respecto do respecto

Por veces neste blog volvo á cautelosa negación do aserto do poeta: calquera tempo pasado non foi necesariamente mellor. E volvo a tan cautelosa negación porque me anoxa imaxinarme argumentando con voz grosa aquilo de Pues en mis tiempos… perante os meus fillos ou, en xeral, xente nova. Pues en mis tiempos había cousas boas e malas, mesmiño coma nestes, algunhas mesmo moi boas, e outras moi malas. Había, por exemplo, Cesta y Puntos, presentado po Daniel Vindel, concurso no que sempre gañaban colexios de curas (los Padres Somascos, Salesianos e así), que era un concurso moi bo onde se aprendía moito; cousas non tan boas, como o peñazo das clases de Formación del Espíritu Nacional, que de costume impartían adherentes do Frente de Juventudes, por regra xeral tendentes á dipsomanía; e cousas francamente malas como o T.O.P., Tribunal de Orden Público, santo oficio do fascismo patrio, cutre e catolicón.
Ora, a asunción do argumento de vivirmos consonte a evolución dos tempos non debe conducirme tampouco, penso eu, a non recoñecer a inmanencia de certos principios, a desexable perennidade de determinadas actitudes e posicións. O respecto cara aos demais é un destes principios, actitudes ou posicións. Porque, unha vez perdido o respecto pérdese todo, como moi ben saben os maltratadores de mulleres e/ou nenos. Vale que desapareza o amor, mesmo o afecto, que son sentimentos, pero o respecto non é un sentimento libre, que se ten ou non se ten. O respecto é unha actitud perante os demais que se ensina, se aprende, se interioriza e se cultiva. E o respecto ten, ao meu modo de ver, unha manifestación externa que se chama boa educación e aínda urbanismo.
Nun contexto social onde todo se mestura e mixtifica, onde a indixestión de democracia ten conducido á máis lamentable equivocación de valores, propoñer que sexa unha norma de obrigado cumprimento que os rapaces en idade escolar se poñan en pé cando entra o profesor na aula é pouco menos que suxerir volver a dependurar da parede da clase o crucifico, e a vera effigies de José Antonio e Su Excelencia. As declaracións de Sarko están alentadas, é evidente, polo mesmo populismo que estimula toda a súa retórica de político novo que xoga a estar alén do ben e do mal e por riba das mañas habituais da clase política. Pero, con todo, fixéronme reflexionar.
Eu, e ao mellor vostede, levantabámonos ―eu cando menos durante toda a primaria e bacharelato― cando o profesor entraba en clase, e creo ter sobrevivido con ben a unha tan devastadora experiencia de submisión. Igual ca hoxe, se estou sentado, me poño en pé para saudar a alguén ou trato de Vde. a quen non coñezo, trátase de actitudes que non agochan nada especialmente reaccionario nin significan outra cousa ca unha manifestación externa do respecto debido aos demais. Entre estes, nomeadamente, a aqueles que profesan o sufrido oficio de ensinar á mocidade o que saben, oficio, por certo, ben nobre e merecente en toda época do máximo respecto. En calquera caso, nunca merecente de acosos, vexacións, insultos e, mesmo, agresións físicas. A tal chegamos.

Eu, nun corto

Aí van, coma quen di dando tres cuartos al pregonero, os resultados da analítica que hai días suxeriume facer As uvas na solaina. Conste que a idea deste strip-tease non foi miña.

O principal risco do meu carácter?
A pregunta agocha unha curiosa homonimia: risco pode ser ‘característica’ ou ‘trazo’ e ‘risco’ (cast. riesgo). O lirismo, unha especie de perigosa hiperestesia, o entusiasmo, que son armas de gume dobre (rasgo y riesgo), esan son as características principais, creo, do meu carácter.
A calidade que prefiro nun home?
A honestidade e a coherencia.
A calidade que desexo nunha muller?
A honestidade e a coherencia.
O que máis aprecio nos meus amigos?
Que o sexan de verdade, por riba de intereses e circunstancias concretas.
O meu principal defecto?
A impaciencia.
A miña ocupación preferida?
Vivir.
O meu soño de dita?
É un segredo.
Cal sería a miña maior desgraza?
É unha pregunta tan pouco orixinal coma a resposta: a enfermidade propia ou dos meus.
Que quixera ser?
Paciente, máis frío para algunhas cousas.
Onde desexaría vivir?
Convénzome todos os días de vivir no lugar máis fermoso do mundo (trátase dun elemental exercicio de reconciliación coa miña hipoteca).
A cor que prefiro?
O azul.
A flor que prefiro?
Gústanme moitas. A gardenia tal vez, por textura, cor e olor.
O paxaro que prefiro?
Nunca fun moito de paxaros. O peto é un animal que sempre me fixo graza.
Os meus autores preferidos en prosa?
Atribuír a un autor a capacidade de gustar na súa totalidade é excesivo. Lin contos, relatos, páxinas, libros marabillosos de Baroja, Chesterton, Juan Manuel de Prada, Roald Dahl, George Borrow, Hardy, Poe, Clarín, Kafka, Tolkien, Kazuo Ishiguro, Sciascia, Lovecraft, Blanco Amor, CJC, Heinrich Böll, Saramago, Fole, Mika Waltari, Milan Kundera, Scott, o anónimo autor de Lazarillo de Tormes, Defoe, Cunqueiro... (segue un interminable etcétera que muda cada día).
Os meus poetas preferidos?
Aínda que a escribo, son infrecuente e mal lector de poesía (de xeito que pouca intertextualidade poderá acharse na miña). Wilde dicía que todo poema malo é sincero. Paso da poesía como artificio, escola, militancia, espectáculo. A poesía é fundamentalmente apátrida e arrautada. Creo con Hölderlin que habitamos poeticamente a terra de xeito que a poesía non é cousa (ou non o é exclusivamente) de poetas. Quen chora a desaparición dun ser querido ou quen ri de ledicia está escribindo un poema.
Amor constante más allá de la muerte de Quevedo y las coplas que Manrique escribiu pola morte do pai son creacións belísimas, escalofriantes, inzadas de dolor e dúbida, como debe ser. Machado, Neruda, Valente escribiron poemas tremendos que, cando lidos en alta voz, póñenlle a un a pel de galiña, e, de por aquí, Manuel Álvarez Torneiro paréceme un poeta sincero, sen imposturas e tenme emocionado máis dunha vez.
Os meus heroes de ficción?
Son pouco mitómano. De neno flipaba cos superherores de Marvel, especialmente con Iron Man. De feito, estou un pouco ofendido co éxito esaxerado de Spiderman (sempre considerei a Peter Parker un papaostias).
As miñas heroínas de ficción?
Aos oito ou nove anos estiven namorado de Samantha Eggar, a prota feminina de El coleccionista de Wyler. Pero xa se me pasou.
Os meus compositores preferidos?
Quen me coñece sabe que son un melómano patolóxico. Oio (e creo) música permanentemente. Levo (por herdo familiar de dúas xeracións) a música nas veas. Toquei e toco a batería (en dous grupos, con maquetas gravadas e todo) e a guitarra (teño tres na casa: clásica, acústica e eléctrica) e coqueteo permanentemente co piano. A respecto dos gustos, pásame como cos libros. Algunhas indicacións e alicerces, necesariamente fragmentarios e incompletos: case todos os autores asociados ao selo ECM (Egberto Gismonti, Chick Corea e Keith Jarrett con mención especial); algunha xente de Tamla Motown e o jazz-rock; todo o pop nunha complexa e rica evolución que vai dos Beatles a Coldplay, con calas moi especiais en The Who, The Stranglers, Prefab Sprout, Lloyd Cole and the Conmotions, Inmaculate Fools, The Police, Smashing Pumpkins, Radio Futura e algún máis); o rock sinfónico (Camel, E, L & P, Focus, Yes, Genesis con mención especial); King Crimson e Bob Fripp son un caso á parte; o heavy (mención especial para as orixes: Black Sabbat, Led Zeppelin, Deep Purple e outras cousas brutais, e pouco comerciais, como Motörhead, Van Halen, Saxon; sempre odiei a insinceridade e o histrionismo de cousas como AC-DC, Iron Maiden ou os Scorpions); Pink Floyd; Udo Lindenberg; Rodgau Monotones; The Pretenders; Crisis what crisis de Supertramp (logo maleáronse); algunhas cousas de Queen (News of the World); o folk céltico (Alan Stivell, Clannad, Loreena McKennit…); a música atmosférica e electrónica (Tangerine Dream, Kraftwerk, Klaus Schulze) e unha infinidade máis de estilos, tendencias e músicas.
Actualmente convivo moito co minimalismo (todo Windham Hill; Ryuichi Sakamoto; Michael Nyman; Philip Glass, Vollenweider; Mertens…); música medieval (lembro traballos irrepetibles de Atrium Musicae ) e clásica (Bach e Beethoven, xenios por antonomasia de todo melómano, e a maior parte do barroco italiano; Schubert; Schumann―meu pai sempre me dixo que, musicalmente, estaba moi xermanizado―; Chopin; Satie; Heitor Villalobos).
Cousas que á xente lle gustan moito e a min non me gustan ou me gustan pouco: Mozart, a ópera, a salsa, a música de baile. Odio os musicais.
Os meus pintores predilectos?
Como melómano, teño certas dificultades e limitacións para a percepción doutras artes. Non sinto grandes predileccións na pintura. Pero Vermeer, Friedrich, Watteau, Durero, Holbein, Leonardo e Velázquez farían parte delas. Unha vez (creo que foi nunha antolóxica na Kunsthalle de Bremen) vi El grito de Munch e crín que caía de cu.
Os meus heroes da vida real?
Xa dixen que son pouco mitómano. Creo que é malo ter heroes. Están moi preto dos deuses.
As miñas heroínas históricas?
Idem.
Os meus nomes favoritos?
Hai moitos que me gustan. Laura, Clara, Ana, en nomes de muller, e Miguel, Gabriel, de home, parécenme nomes eufónicos.
Que detesto máis que nada?
A falta de rigor, a deshonestidade, a incoherencia, a estupidez pertinaz, a grosería, a mala educación.
Que caracteres históricos desprezo máis?
A prepotencia, que conduce á dominación.
Que feito militar admiro máis?
Creo que en Normandía se escribiu, co sangue de milleiros de rapaces aliados na flor da vida―fundamentalmente norteamericanos― o futuro de Europa.
Que reforma admiro máis?
Todas as que derivaron do principio fraternité, liberté, égalité.
Que dons naturais quixeras ter?
Menos vertixe.
Como me gustaría morrer?
Non me vai gustar de ningún xeito.
Estado presente do meu espírito?
Permanentemente inquedo. Creo que iso que chaman "sabedoría" é un conto chino.
Feitos que me inspiran máis indulxencia?
Os que derivan da pobreza.
O meu lema?
Amanece, que no es poco.

E, como dicía o superheroe do tempo PeMán, e máis nada, ata mañán.

The day after

Parece obrigado falar das eleccións. Cando menos dar unha impresión xeral. Dicía no meu post anterior, escrito o sábado 26 de maio, que “a xente sabe que a cousa vai soa e pasa”. Do resultado destas eleccións, eu, que son un mero cidadán de a pé, conclúo:
a) moita xente, mesmo xente tradicionalmente comprometida, está exhausta da hiperpolitización social na que vivimos. Vale a metáfora da esponxa: chega un punto no que xa non pode absorber máis.
b) en Galicia, a euforia das grandes vitorias municipais, alicerzada en boa medida na eventual mímese do bipartito das narices, non funcionou. Non quero sinalar a ninguén pero as leccións de humildade veñen moi ben a todo o mundo. Os xenerais e cónsules romanos cando entraban en triumphum na cidade levaban canda eles un liberto que lles dicía a cada pouco: Lembra que es mortal.
c) a pluralidade é bo síntoma, moi bo síntoma.
d) alégrome infinitamente de dous resultados: Ferrol e Teo (se va el caimán, se va el caimán...).
e) no meu concello, o alcalde cumprirá os 32 anos no machito, y lo que te rondaré morena.
Polo demais, e malia o mal tempo relativo de onte, gusto moito do ambiente dominical, cívico e agradable, das xornadas electorais. Iso que, nas súas declaracións nocturnas, os políticos adoitan chamar “a festa da democracia”.

Xornada de reflexión

Os especialistas din que altos niveis de abstención técnica acenan cara a réximes democráticos consolidados. É dicir, o cidadán sabe que a cousa vai soa e pasa (perdón pola contundencia). E que quere dicir que a cousa vai soa? Pois que para a maior parte dos cidadáns, no día a día, na cesta da compra, na tarifa dos carburantes, no acceso a unha vivenda digna, na presión fiscal, nas listas de espera dos hospitais, na escolarización dos nosos fillos, etc., etc., realmente apenas se aprecia que gobernen uns ou que gobernen outros. Digo para a maior parte dos cidadáns pois hai quen no día a día ten que apouchar, ademais de con todo o devandito, coa lembranza dun irmán asasinado e a geta rampante de de Juana Chaos que, a base de bo txangurro e caldereta de pitxín, está mais fermoso e louzao cada día.
Eu ríome, secretamente e para non ofender, que tampouco hai que ir pola vida de chulito, do sectarismo imperante no país, que vai subindo e subindo a temperatura nos días que andamos a lombos da hípica electoral que mañá, día do Señor, decidirá, en única carreira, quen manda no auntamiento nos vindeiros 1460 días (manda carallo, que son días! bote, bote contas, desconfiado!).
Persoalmente, creo pouco, e fío menos, en siglas e as pretensas ideoloxías que andan detrás; coñezo a nacionalistas dignos de teren deixado, mutatis mutandis, a súa pegada en El Alcázar; a familias de xentes ultrarelixiosas e de dereitas de toda a vida defenderen a ultranza a Zapatero e o PSOE, como se dunha marca comercial se tratase, e a fulanos modernos e progresistas en moitos temas adheridos ao PP de Núñez Feijoo. Resulta moi complicado ser independente neste país, sen que a frivolona e irreflexiva politiquilla de café e xornal o adscriba a un, segundo o que se diga e conforme quen o interprete, xa a unha bandería, xa á contraria.
No meu concello o candidato progresista (para entendérmonos) é un señor que leva 28 anos (sete lexislaturas) no machito e que, nos últimos, rematou por renderse á sedución poderosa do ladrillo (o concello ten a gala estar xa entre os catro primeiros de toda a provincia en bum construtor). A súa última operación foi incluír toda a súa lista (como independentes) baixo o palio protector do partido de Touriño e Zapatero, obviamente para liquidar a eventual oposición pola esquerda e sumar á súa todos os votos da candidatutra do PSOE de hai catro anos (menos o meu, claro).
É un mero exemplo. Teño moitas dúbidas éticas, compréndanme.

Aurea minoría

Ao mellor, respostando ao cuestionario Proust que tan amablemente me ten remitido en días pasados o xeneroso Marcos Valcárcel atope algunha clave que explique os meus gustos estéticos, en boa medida raros e cunha tendencia radical (é dicir, dende a raíz) a sospeitar da unanimidade. Tendendo un piadoso veo de silencio sobre a identidade real dos seus autores, confeso ter abandonado non alén da páxina 10 moitos dos produtos literarios de recente éxito que me teñen caído nas gadoupas, algúns deles nomes tinguidos de oropel no actual “sistema literario galego” [as aspas son miñas], grazas, por veces, a premios e convocatorias que tanto menudean. (By the way, os premios literarios teñen chegado a ser para os concellos o que os pavillóns polideportivos ou as festas gastronómicas; quero dicir que se un concello non ten, ademais de pavillón polideportivo, non sei, a exaltación do bisté empanado e o premio de narrativa Secundino Codesido, en lembranza do vate local de turno, está condenado á máis crasa mediocridade e indiferenza pública, e o seu alcalde a deixar o “auntamento” en brevísimo prazo).
En troques, e voltando á literatura, non son quen de explicar o escaso eco ou mesmo coñecemento máis ou menos elemental ―fóra as lindes dos especialistas, militantes culturais e adherentes de Biblos. Clube de lectores― de certos nomes que teño para min auténticos rarae aves (plural), en canto ―no fondo― ao universo literario que son quen de recrear e ―na forma― ao uso dun galego que, xa por unha razón, xa por outra, preséntase revestido de orixinalidade, aggiornamento, calidade e potencia expresiva.
Neste caso está Xosé Díaz Díaz. Mozo loiro de avantaxada complexión e aspecto xermánico, coñecino cando, facendo eu parte do xurado do Premio de Narrativa “Historias na Universidade”, lle concedemos en 2003 o galardón por un insólito e extraordinario relato intitulado O dómine indómito, recreación picaresca e alucinada dunha Compostela barroca cun irlandés herexe e botarate polo medio―baseado nun personaxe radicalmente histórico― e un estudantón de baixa estofa que ve rematar os seus días na terapéutica pira inquisitorial. Absolutamente recomendable. A xenerosidade do autor, a quen entón e agora lle agoiro un brillante porvir, levouno a agasallarme en días pasados cun exemplar de A morriña das balas (finalista de non lembro qué premio). O título acena claramente a unha lafuentestefaniana saudade do western e o seu consabido fetichismo de nomes (Flanagan, John Ribera, Jim Mahole), lugares (Mohave, Ridgecrest, o Val da Morte), tribos indias (paiutes e washoes) e demais atrezzo, pero co adubío dun galego de clara débeda (ou resoancia involuntaria) cunqueirana. A habilidade do autor ―xa o foi no Dómine― é mesturar con éxito un idioma de xurdia base popular na turmix dun orixinalísimo artificio lingüístico ao servizo dunha sorprendente ficción desenvolvida con facilidade pero con intelixencia e talento evidentes.
Outro día falamos de Cid Cabido.
O dito: fuxan da unanimidade e os nomes de moda.

Los intocables

Elliot Ness? Non! Castelao, Pondal, Rosalía: os intocables. Joder, que seriedade. Creo que tras esta reverencia de dimensións ciclópeas agóchase ―alén de moi pouco humor― un sentimento moi próximo ao máis carca e rancio nacional-literacismo (é un "palabro" ad hoc). San Castelao. Santa Rosalía. San Pondal. Tonechos: non sabedes con quen vos metestes. Agárdanvos as máis horribles penas no inferno dos irreverentes!

En fin.

Candidata

Indo o outro día para a praia, e na viravolta dunha curva, vin a propaganda da candidata nacionalista á alcaldía de Porto Dosón . Case teño un accidente.

E mira que hasta nin moito caso lle fago á propaganda electoral!

[Nota filolóxica marxinal. Así debía escribirse: Dosón; é como Dozón ―concello de Lalín― pero con seseo].

Libros recibidos

En tempos de crecente, e explicable, alarma social perante a cultura do ladrillo, a corrupción anexa aos pelotazos urbanísticos e o feísmo arquitectónico que degrada a nosa percepción da paisaxe ata a autodeprecación, non é doado atopar documentos que, na marxe de visións sectarias, politiqueiras, oportunistas ou simplemente viscerais, ofrezan ao lector unha visión desapaixonada, rica de puntos de vista e, polo tanto, intelixente sobre un problema de raiceiras tan fondas e complexas. Bordes de mar en Galicia é un percorrido en 72 clics de cámara fotográfica, e os seus respectivos comentarios, pola habitación humana na costa galega, dende Rinlo, en terras de Barreiros, ata a Guarda e o punto onde rende o Miño o seu tributo ao mar. En edición de Luciano G. Alfaya e Patricia Muñiz Núñez, e coautoría dun grupo de sete arquitectos, con fotografías ―magníficas algunhas delas― de Juan Rodríguez e José Caruncho, e coeditado polo COAG, a Dirección Xeral de Urbanismo da COTOP (agora que non anda Cuíña polo medio xa non se chama así?) e Caixanova, o libro representa un extraordinario inventario de argumentos e brillantes reflexións sobre o herdo arquitectónico e urbanístico dun país, tan poboado e vivido coma o noso, cun abochornante pasado recente en materia de destrozo e aniquilación de modelos tradicionais doadamente aproveitables, e un futuro poboado de sombras, si, mais tamén das luces que saibamos, entre todos e como sociedade que se aprecia a si mesma, acender.
Dous defectos formais da obra: a) un formato (15 x 15 cm) e unha idea de maquetación (letra de corpo moi pequeno e, para remate, branca sobre fondo negro) que consagran o deseño en claro detrimento da lexibilidade, b) un galego en ocasións deleznable, con erratas e malamente traducido do texto castelán. Ollo: descúlpanse os defectos pola excelencia do libro.

Foto: Museo de Man en Camelle. Mentres o museo auténtico, as obras de Man van deixándose levar co tempo, o novo edificio pasará a ser unha Casa da Cultura máis na que acabará por funcionar só a cafetería (p. 33).

¿Quién?

¿Quien preguntaría a las remotas
vértebras de la ausencia
qué es la ausencia?
¿Quién al pulso de la tarde
por qué se va la tarde?

¿Quién partiría sin un adiós siquiera
con las nubes hacia la lejanía?
Sin un adiós siquiera, ¿quien a la lejanía
pediría cuentas de lo que no alcanzamos,
de lo que perdimos, de la melancolía?

¿Quién preguntaría a las remotas
olas a las que dimos nombre
qué nombre les pusimos,
ahora que con la arena se marchitan,
y a golpes de día que amanece
mueren y desaparecen?

¿Quién partiría sin un adiós siquiera,
sin siquiera el ansia de la despedida,
hacia la nada, cuando ya nada se espera,
y a golpes de día renacemos
de los fragmentos del tiempo que nos toca,
del fénix que somos, como la ausencia,
como la tarde, como la lejanía?

Longos de máis

Un bo amigo e lector asiduo destas páxinas, en exercicio de agarimo e construtiva crítica, dime que os posts desta bitácora lle resultan longos de máis, apreciación que non é a primeira vez que se me fai. Deste xeito -opina el- abruma un pouco a cantidade de aspectos distintos que os artigos conteñen, producindo un efecto similar ao de entrar nunha gran libraría e non saber por ónde empezar perante tan inatinguible oferta. Ben sei canto hai de certo nisto e eu mesmo teño por veces abominado de tal exuberancia. Direi no meu descargo que o propio deseño dos blogs (de lectura vertical e scrollica, toma adxectivo!) favorecen que aquel que en Word semellaba texto breve, editado no blog devén un fárrago que convida ao abandono a media lectura. Pero isto é feble excusa. Acaso aos blogs lles pase como aos cans, que rematan por parecerse aos seus donos, e estes fragmentos galácticos sexan fiel reflexo do barroquismo expresivo do seu propietario (á parte de condicións innatas para darlle á sin hueso, sabido é que o 50% do traballo dun editor é rajar). Vacinaríanme de pequeno coa agulla dun gramófono?
O acto de contrición feito, fago tamén propósito da enmenda. A ver se é verdade.

Máis sobre letras (galegas)

El humo es mensajero del atardecer y del alborear invernal, cuando las eras se pueblan de raposas.
Un carro de bueyes pasa cerca y tiene un sonido chillón. Parece el eco de una vieja siringa hecha con camelias de invierno.
A escasos metros, un crucero yergue su melancolía.

Valle-Inclán? Non, malia o parecer. Tan poéticas palabras ―un sfumato de expresión lingüística contra o fondo do Salnés na invernía, da Ulla en primavera, da «Boa Vila», do Berbés ou de Iria e Bastavales con Rosalía (como non!) no backstage― pertencen a un libro supoño que hoxe máis ben ignoto, ou reservado a un coñecemento erudito, non tanto por o seu autor non ter feito abondos méritos para maior fama canto, creo, por os facer dende unha posición manifestamente católica e non militantemente antifranquista e (oh pecado nefando) por ter cultivado maioritariamente o castelán. É dicir, un nome con todas as papeletas para resultar irrelevante ao «sistema literario galego».
No secano cultural imperante pola época, e nos escasos 48 anos da súa malograda vida, Ramón González-Alegre Bálgoma (berciano de Villafranca, 1920-Vigo, 1968) deu ao prelo o que en conxunto representa unha achega ás letras patrias desproporcionada ―ao meu entender― no seu volume, e quero crer que tamén na súa calidade, ao silencio e esquecemento da súa figura, de non ser polas razóns expostas. Fundou en anos difíciles (1948) a revista de poesía Alba; poeta el mesmo (Los manantiales, 1958; Os namorados, 1961), crítico e antólogo (Poesía gallega contemporánea. Ensayo sobre literatura gallega, 1954; Antología de la poesía gallega contemporánea, Col. Adonais, 1959), autor teatral (Teatro galego, 1968).
Estes días disfruto, un libro realmente para degustar, da lectura de Por entre el arpa y la saudade, Viajes Gallegos de onde escolmei os treitos que daban introito a este post, poéticas viaxes no alento dunha delicada percepción de personaxes, vilas e paisaxes, que o autor sacou a luz en 1965 en Vigo. Obra contemporánea que sumar, xa que logo, á nómina de escritores in itinere aos que me referín hai non moito. Barrunto que para parte da crítica actual o uso lírico e esmerado do seu castelán constituiría un «estilo afectado» e a súa valoración, estética e subxectiva, da antropoloxía do país algo do estilo dunha «marcada tendencia a un folklorismo frívolo e carente de compromiso».
Foi González Alegre, colega profesional e amigo de meu pai. Os exemplares que conservo dalgún dos títulos devanditos, como apuntei, conteñen adicatorias manuscritas do autor ao amigo de entón, na altura alcalde da Estrada (hoxe alcalde franquista da Estrada, cousas da memoria, perdón da Memoria). No capítulo adicado á Ulla ("Por tierras del Ulla") de Por entre el arpa y la saudade refírese a el explicitamente, como compañeiro de viaxe, en moitas facetas (entusiasta e erudito das cousas da súa terra, galeguista, charlista impenitente, fotógrafo empedernido...) que eu lle lembro moi ben. Razón de máis para sentir unha fonda e íntima conexión con esas páxinas.

A votar (que son catro anos)

Confianza é futuro. Faremos máis. Pensado para ti.
O márquetin substitúe as ideas; gañar ou non gañar a prebenda de catro anos de erótica ou erotiquilla do poder é unha loita que se lidia na area dos mass-media. Un Audi-4 ou Corina Porro; López Orozco ou Pantene Pro-V: o caso é vender. Non importa tanto a xente que vai aos mitins, senón a cantidade de xente que ve na TV o mitin. De feito, xa non hai mitins; non son mitins, senón actos multitudinarios dunha estrela mediática que fala no canto de cantar (valla a coupling fonético), e que, como Shakira ou Paulina Rubio, repite na densa xira de dúas semanas machanocamente os mesmos temas, estimulando o delirio colectivo.
Os candidatos óllannos dende paneis xigantes nas estradas, dende as farolas, dende vallas de aglomerado. Saen, polo xeral, máis guapos ―ou favorecidos, pois ben certo é que de onde non hai non se pode sacar― do que son en realidade. Moito Photoshop de dios (lembran a don Manuel Fraga transmutado en Hannibal Lecter?). O semblante, a mirada, o sorriso case seráfico do candidato transmiten repouso, confianza. A tiranía dos asesores de imaxe e gabinetes de comunicación obrígano, como no leito de Procusto, a acomodarse nunha imaxe deformada, que non corresponde á do ser humano que en realidade é, senón á do prototipo que se agarda del: prototipo de honradez, serenidade de xuízo, ecuanimidade, eficacia, desinterese, solidariedade. Un os ve e, tras o arroubo inicial, exclama: carallo, algún defecto terán.
É o que hai. Supoño que esta trangallada cuatrienal (tecnicamente eleccións) é parte do menos malo dos sistemas.
Entrando en Pontevedra, hai pouco, vin un panel xigante co rostro de don Miguel Anxo Fernández Lores e a lenda PENSADA PARA TI, referida, claro, a Pontevedra, non me pensen mal. Como remata en a, Pontevedra é feminina; Santiago, por exemplo, é masculino; Ames: pensado para ti tamén é masculino, e apreciaría saber por qué. Como poñerán en Baños de Molgas ou Betanzos: Pensados para ti? E en Cangas ou Pontecaldelas: Pensadas para ti? Pero vaia o comido polo servido, pois a ambivalencia lingüística do lema serve igual para quen fala galego como castelán. Ai, ai, ai!
Ben, ao que ía; no cartel do candidato nacionalista da cidade de Teucro alguén escribiu con spray: ladrón. Pensei: un que xa votou.

Pobre Mateo!

Serei eu un bicho raro, un espírito hipercrítico, un infeliz de hipercloridria permanente, unha vítima do capital pecado da envexa, ou a "gala" (¿??!!) da entrega dos Premios do Audiovisual Galego, retransmitida hai uns días en directo pola G(aita) foi un espectáculo lamentable? A parella Manquiña-Morris: non cheira? É posible que a alguén lle poidan facer graza? De veras non hai quen conteste a unha mascarada de tan baixísimo nivel?

O razoamento é reiterado, machacón, xa aburrido: que fagan o que queiran, pero non cos meus cartos (e os de Vde.).

Letras (galegas)

Alguén de criterio rigoroso comentoumo o outro día nun agradable xantar, e estou de acordo. Na vida das familias, e para non andar en boca de todos, igual que se presume do bo, cómpre tender piadosos veos de silencio sobre as miserias, que as hai e nas mellores casas. De xeito similar, no Día das Letras Galegas igual que é importante enfatizar o que temos de brillante, orixinal, estilisticamente aceptable ―como mínimo―, anovador, suxestivo e estimulante, é fundamental agochar a mediocridade, para non someter á lingua e o seu cultivo literario á perigosísima tensión da inercia, a sospeita, e a falta de entusiasmo. Claro, puido andar este ano tras o designio dos señores académicos a Lei de Paridade?
Volvendo ás Letras, ou cambian as bases e criterios para a determinación do (barra a) creador (barra a) a galardonar no ano, esquecendo a necrofilia cultural e literaria imperante e tan cara ao país, ou isto non dá para máis (agás, claro, para a hostelería, o turismo rural, as liñas de baixo custo e Viaxes Marsáns). O deste ano é boa mostra.

Memoria. Memorias.

Evidenciar a calidade construtiva dos discursos; expoñer a complexidade dos fragmentos que conforman as memorias, moitas veces distintas, tantas veces distantes e ata contraditorias; reflexionar sobre a distancia que existe entre relatos de memoria e narrativas históricas, ás veces superpostas ou confusamente solapadas.
Eis os obxectivos de Plan Rosebud, que María Ruído e o seu equipo, dentro do Proxecto edición, ultiman estes días ―ou iso creo, ou iso cren, ou iso cremos, porque está resultando unha idea moito máis complexa no seu desenvolvemento real ca na súa pura formulación. Fago votos polo seu pronto remate.
Hai xa tempo, e como ficou testemuñado nestas páxinas, cedín a Rosebud os dereitos de reprodución de parte do fondo fotográfico da Guerra Civil que meu pai ―soldado destinado no Servicio Fotográfico del Cuerpo de Ejército de Galicia― atesourou en dous enormes álbumes que conviven comigo, nun diálogo de silencios onde o tempo e o espazo xogan ao xadrez, dende a morte do seu facedor. Agora, María, seducida polo seu valor testemuñal, pediume a cesión dunha parte ―non máis de trinta― do fondo de fotografías persoais e familiares que, fundamentalmente, dende os comezos e mediados da década dos 40 até os remates dos sesenta, meu pai foi coleccionando, saídas das venerables tripas dunha Leica primeiro, que aínda se conserva, unha xoia, e nos últimos tempos dunha Petri (unha das primeiras xeracións, segundo creo, de Reflex). Son fotos, xa amarelas polo tempo, que dan fe da historia, pequena e insignificante fóra dos seus lindes, dun grupo de persoas a quen uniu o amor, a ilusión por tirar para diante, a fe en asegurar un futuro de felicidade para os novos integrantes do grupo, e iso que vivían sobre ruínas, feridas, bágoas e ausencias e lidiaban cun universo en que todo era escaso e o silencio imposto a lei. Véndoas en conxunto son unha boa proba de que a memoria é sempre produto da vontade ―toda memoria e de seu subxectiva― e a historia é sempre filla do entendemento.
Estame resultando especialmente difícil ―teorica e metodoloxicamente difícil― escolmar nunha trintena os momentos máis significativos de tanta vida, as instantáneas máis representativas dunha época, tan dura no colectivo e, supoño, tan doce e entrañable na distancia curta para quen estaban poñendo os piares que permitiron que eu, hoxe, estea aquí contando isto.
A foto de arriba -miña nai, a finada dunha tía, na casa onde vivín ata os nove anos-, penso, fala por si. Acaso sexa quen de transmitir o que sinto.

Supoño que, hoxe, o pé podería ser: "Dúas mulleres nos primeiros anos do franquismo". Non son menores os riscos da memoria institucionalizada ca os do silencio.

Orgueil

Clausuraron o ancien régime e o poder secular dos aristos e inventaron para o mundo o Estado de Dereito. En maio de 1968 case provocan unha revolución mundial.
Legaron ao léxico das nacións cultas o termo chauvinismo. Coquetean de xeito permanente e atemporal cun dos conceptos que máis lles mola: grandeur.
Están aí, a medio camiño entre a exaltación que apoñen aos mediterráneos e o cálculo frío dos boreais.
Unha palabra que Sarko menciona con insistencia é orgueil (orgueil d’une nation; orgueil d’être français…). Dá algo de medo.

Por que? Non. A pregunta é: Por que non?

Que etica? Para quen? A partir de que valores? Para que? Por que? Por que non? Onde está o límite? Por que poñer límite?
Botellón? Claro, ostia, e que se joda o mundo se lles molesta. E que limpe o concello que son uns putos pringaos. Toneladas de lixo. Toneladas de ruído. Toneladas de violencia. Ben; non en todas partes, pero xa coñecemos o efecto chamada (meterse na fonte da Cibeles porque gaña o Madrid: meterse na Fonte de Platerias porque gaña o Lobelle). Temos que solucionalo, porque o problema de fondo é o alcol, claro. Estamos ata os putos güevos de que nos tomen o pelo nas discos e nos pubs cobrándonos o alpiste vinte veces o seu prezo. O que queremos é beber e que non nos timen. Solución hispánica, tan nosa: levar o alcol en masa do Carrefour á rúa, aos xardíns, e rompemos con todo, e que lle dean polo cu. Que non todos somos vándalos e imos só a pasar o rato, pero, en fin, se hai ruído, lixo, mascadas, e ostias, xa o solucionarán, joder, que para iso están, para dar la puta vara todo el puto día.
Sacralizamos a xuventude. Sacralizamos o sexo. Sacralizamos a liberdade (qué escuros lindes os da liberdade!). Sacralizamos o benestar. Sacralizamos a frivolidade. Sacralizamos o oportunismo e a pillaxe emocional. Sacralizamos a analxesia. Sacralizamos o diñeiro. Sacralizamos a noite como territorio idóneo para o hedonismo. Pero non nos gusta o botellón. E se lle pide á escola o que non somos quen de ensinar en casa. A escola forma. A familia educa. Trabucalo entraña un risco gravísimo.
Un amigo alemán contoume que unha vez nun súper había un neno coa nai, ambos de aspecto «alternativo»; o neno correteaba de aquí a alí, molestando a todo o mundo, propinando patadas aos clientes que facían cola, cuspindo no chan, berrando e insultando ás caixeiras, todo perante o máis absoluto mutismo e indiferencia maternas. Cando un señor maior, farto xa do neno, increpou á nai, esta lle respondeu que o seu fillo non coñecía a represión e fora educado en liberdade. Na cola, detrás do meu amigo, había un punk de dous metros longos, pelo verde e botas militares. Automaticamente saiu da cola dirixiuse a un andel do super, colleu un bote de mermelada, abriuno e botoulle todo o contido na cabeza á nai do neno, asegurándolle que el tamén fora educado sen coñecer a represión e en liberdade.
Valores. Valores?
Valores? Valores.

O agasallo da amizade

Como lle ocorre a toda persoa vencellada coa edición, son moitos os libros cos que outros editores e autores diversos teñen a xentileza de agasallarme. Ningún me deixa indiferente, sequera sexa pola inmerecida honra que se me fai co propio agasallo. Pero é que ademais, por moito que a súa tiraxe sexa de centos de exemplares, dende o momento en que o facemos noso, todo libro é en si único, e a inmanencia dos seus contidos perfílase dun xeito persoal e se acomoda á inmanencia do seu posuidor.
De moitos destes libros teño dado conta nestas páxinas dixitais, tanto que dá que pensar facer unha sección fixa no blog chamada ―ao estilo das revistas culturais― "Libros recibidos".
Hoxe deixo testemuño apenas dun libro en verdade único, fisicamente único, pois ―ao seren produtos artesanais― cada un dos cen dos que consta a tiraxe é distinto aos demais. Débese o volume ao estro poético do meu vello e prezado amigo Xavier L. Marqués, de quen lembro clases de español para estranxeiros, noites de troula, bebedelas metafísicas, unha moza loira e, sobre todo, unha xurdia amizade, inasequible á ferruxe do tempo. Nisi in bonis amicitia esse non posset, lembraba eu ao vello Cicerón na nota de gratitude a Xavier polo libro. Será que somos dos bos.
Intitúlase a obra A lúa nun ichó, nome nocturnal, lorquiano, inquietante. O ilustrador é Xerardo Crusat. Unha breve mostra:

Hai mañás que semellan creadas
Para que o vento esfiañe a néboa
E o sol berre con vergoña rabuñada
Do narciso que mantén os ollos abertos
Diante da crueldade das raigañas

(Do poema "O luscofusco dos heroes")

Lerei o o libro con gusto, de certo, e aínda dará a súa reseña para un post de máis miolo.
O factor editorial do poemario é Antonio Piñeiro, alma pater da colección Bourel, un home, como os libros que fai, único, e, na xenerosidade renacentista que o caracteriza, irrepetible na actual paisaxe da cultura. A Antonio debo a honra de ter participado nun volume poético colectivo, que deixará sen dúbida pegada na historia editorial da poesía galega, e do que daba Armando Requeixo cumprida conta hai case un ano.
A miña gratitude, Xavier, Antonio, é case, case tan grande como a miña débeda.

Mis viejas fotos mienten

Hai anos, unha das cousas que máis ilusión producía de facer fotos era ir buscalas á tenda de revelado. Era común a impaciencia de abrir o sobre aínda transaccionando co dependiente o pagamento do traballo e sentir un chisco de pundonor por non disimular a emoción diante dun estraño. En ocasións semanas, meses mesmo, despois de ter conxelado aqueles momentos experimentabamos de novo a vivencia que reflectían as instantáneas. Recoller, por exemplo, a mediados de setembro, co novo ano laboral ás costas, as fotos feitas trinta días atrás na praia, ou naquela churrascada no pinar entre amigos e cervexas, era unha auténtica tortura, unha verdadeira orxía de morriña lembrando a felicidade, tan va, tan pasaxeira dos momentos máxicos do estío.
Un botaba contas de cómo sairía nunha determinada toma (por exemplo nun fermoso solpor co mar de fondo) na que estaba certo de ter posado correctamente, ofrecendo unha imaxe atractiva, e -cruel, túzara realidade- pasado o tempo, a foto amosaba unha cara cos ollos semipechados e un sorriso de expresión estraña tirando a estúpida, e nos preguntabamos pero ese son eu?
Facer fotos non era para calquera. Había que axustar un porrón de cousas: obxectivos, lentes, diafragmas, distancia, luz. Para quen susbcribe unha cámara fotográfica era ata non hai tanto pouco menos ca un arcano inexplicable.
As fotos envellecían, os bordos gastábanse; adquirían manchas e enrugas, tactos e olores que as caracterizaban; establecían unha relación de ósmose co álbum ou vella caixa de lata ―outrora de membrillo ou cola-cao― que as acubillaba e se relacionaban caprichosamente entre si e con outros elementos: vellas cartas, postais, estampas de primeira comuñón, recortes do xornal… Botar unha aburrida tarde invernal de domingo ollando fotos era todo un clásico: os vellos parientes de América aparecían mesturados coa cachela do San Xoán de 1992; unha foto de carné do ano en que empezamos a carreira coa do tío-vivo das festas, sería sobre 1966 ou 67; o Renault de Xosé de Merda Fresca (alcume real), no Cuntis de 1925 ou 26, precedía a unha imaxe en Hamburgo no inverno de 1984; a moza aquela coa que compartimos tanto, e qué será hoxe dela, provocaba unha saudade dolorosa, por algo que puido ser e non foi, tempos luminosos de mocidade cando criamos que a vida era eterna…
Hoxe vemos as fotos ―unhas fotos medidas en megapíxeles para as que apenas se precisa a nosa intervención, agás claro enfocar e apretar un botón― xusto despois de as facer e se non nos gustan as eliminamos. Podémolas facer mesmo co móbil e, deste xeito, os móbiles son unha sorte de bitácora gráfica dos momentos inanes ou voluminosos, emotivos ou máis baldeiros, do noso periplo cotián.
Cando unha mensaxe indica Card full, confiamos a preservación das fotos ás complexas neuronas dos ordenadores e as almacenamos en carpetas que se chaman túnez_vera_06, nieve_dic_05, madr_warner_jul_04, ancares_07, cumple_rob_02 e por aí, porque facemos tantas cousas, imos a tantos sitios e conxelamos sen tasa tal cantidade de momentos que apenas temos imaxinación para titular os cartafois que os gardan. As fotos teñen nomes raros como P2000672.jpg, non envellecen, non cheiran, non se mesturan con nada, son perfectas.
Admiro a técnica. O malo son o fetichismo e a melancolía.