Plan Rosebud

Esta é unha foto do Gabinete Fotográfico do Cuerpo de Ejército de Galicia —que comandaba o xeneral Antonio Aranda— tomada o 5 de xullo de 1939. Meu pai, Mario -terceiro pola esquerda- ten nesta altura 23 anos. Aí están, entre outros, Jaime Pacheco, da coñecida familia de fotógrafos ourensá, e José Lombardía, se non erro un dos pioneiros da Televisión Española no Paseo da Habana, no Madrid dos 50. Meu pai foi mobilizado con vinte anos, no 37, e perpetuou a través do obxectivo dunha Leica momentos terribles, cotiáns, íntimos, alegres, tráxicos… da fronte de Asturias, León, Aragón e da “liberación” de Valencia. En dous enormes álbumes hoxe repousan máis de seiscentas fotos, memoria e testemuño directo daqueles días, daqueles anos, daquelas vivencias.
En verán contactei coa ourensá María Ruido, creadora e profesora de audiovosual na Facultade de Xornalismo da Universidade Autónoma de Barcelona, e o seu equipo para facer unha cesión deste material gráfico —en soporte dixital— para o Plan Rosebud, un interesante proxecto sobre imaxes, lugares e políticas da memoria. Rosebud encádrase no Proxecto Edición, que sufragan en parte o Centro Galego de Arte Contemporánea, CGAC, a Fundación Luís Seoane e MARCO, Museo de Arte Contemporánea de Vigo.
Dende a miña actitude crítica sobre os usos e invocacións gobernamentais da memoria, atraeume do proxecto de María a súa dúbida fundamental sobre o propio concepto de memoria histórica ou colectiva, dúbida que de feito é o motor do propio proxecto.

Invocar a Rosebud é convocar os fantasmas, é facer un chamamento á disensión, e á memoria como contradición e como desacordo, sospeitando xa, desde o comezo, do propio concepto e posibilidade dunha “memoria colectiva” nun sentido unívoco, e manifestando, pola mesma apelación sobreentendida no texto fílmico, á fragmentación e á fraxilidade construtiva, sempre conxuntural e cambiante.Apelar a Rosebud, pois, é decidir o punto de partida dunha investigación audiovisual e verbal, que terá nas imaxes da memoria, e por extensión, no estudo do documento e o monumento as súas ferramentas de estudo.
Plan Rosebud quere ser unha investigación sobre as relacións entre os diversos usos da historia e a revisión dos lugares de memoria en relación ás necesidades de lexitimación e reescritura desde o presente na nosa historia recente.

Durante a miña nenez e a dos meus irmáns e curmáns aqueles dous enormes álbumes eran obxectos de culto; a irreflexividade propia dos poucos anos cedía perante o influxo turbador daquelas fotos de mortos, de «paseados», de corpos calcinados dentro dos tanques, de vilas e cidades arrasadas, de prisioneiros rojos, de soldados mouros, de enfermeiras e rapazas da sección femenina, de Francisco Franco —que sabiamos era quen mandaba en España— comendo dunha escudilla metálica en campaña, xunto co seu cuñado Ramón Serrano Suñer, e alí estaba nunha foto feita por papá, de… Cando as miraba, fascinado, de neno non sabía que algún día poñería distancia entre eu e elas, a distancia que impón esa señora tan seria que se chama Historia.
Estas fotos xa non me pertencen. Deixaron hai tempo de ser miñas e da miña familia. Son patrimonio de todos. Deixan fe de cataclismos persoais e infortunios que tamén son patrimonio de todos. Nunca serán abondos os esforzos que fagamos neste país noso, tan dado aos maximalismos maniqueos, para que a historia non se repita. Nin de lonxe.