O destino e o camiño

 

Se vostede, prezado lector, é, coma este menda, da quinta do sesenta (magnífica anada onde as haxa, abofé, José Luis Rodríguez Zapatero incluído), talvez lembre aquelas superproducións pretendidamente históricas de Cecil B. de Mille (Cleopatra, Rei de reis, Sansón e Dalila, Os dez mandamentos…), tan desmesuradas como inspiradas polo máis descarado afán comercial, incorporando, claro está, todo tipo de delirantes distorsións e interpretacións horteras das fontes históricas con tal de encher as salas de cine de todo o mundo e colleitar un pastizal capaz de compensar o outro pastizal que costaba realizalas. A este respecto, acaso lembre tamén que, por se o sufrido espectador non ficaba abondo patidifuso despois de tres horas de profetas, emperadores, leóns, camelos, cruentos combates con sangue-ketchup, hebreos, selvas, hipopótamos, romanos, sátrapas asirios, desertos, escravos, exipcios, babilonios e exércitos inverosímiles, ao remate do filme, nos créditos a produtora tirábase aínda máis o moco desglosando as esixencias da peli: cinco mil extras; dous mil cabalos; trescentos elefantes; catro mil horas de rodaxe; cincocentos camións e catrocentos técnicos; cento cincuenta actores… Non se indicaban os bocatas de xamón consumidos porque daquela o saboroso pernil ibérico aínda non triunfara entre os anglosaxóns, que, se non, tamén. Entre tanto presumir, ben certo é que, como en todas partes cocen fabas, ás veces víaselle o plumeiro ao director e non era raro que saíra un exipcio con reloxio ou a estela dun avión no ceo de Moisés…

Tendo eu a evocar a don Cecilio americano e as súas chuscadas fílmicas cada vez que, da imprenta, chega un libro ás dependencias das prensas universitarias. Ollo ese ser indefenso, que tanta angueira e suores custou, e penso que, como cousa feita, o libro pode transmitir mesmo a sensación de ter nacido así, xurdido como da nada. Lembro entón o remate das pelis de De Mille e ganas me dan de publicar o mesmo con calquera dos meus libros: tres arquivos editados; vintecinco horas de edición e revisión; vinte e unha horas de maquetación; seis probas de maqueta; sete probas de cuberta; novecentas pranchas de offset; sete horas de impresión; dez litros de tinta de cada cor CMYK; seis horas de encadernación; oito persoas implicadas… Porque, ao cabo, como en tantas outras actividades e labores humanos, moi poucos dispoñen da sensibilidade precisa para imaxinaren os esforzos que hai tras a obra feita. Lembro eu o decano de certa facultade que me chamou un día para comunicarme a data de presentación dun libro. De que libro?, pregunteille eu. Bueno, o libro aínda hai que facelo ¾repuxo. Pero iso a ti, qué che leva, un par de días, non?, dixo. Confeso que, nunha xa prolongada existencia, tiven ben de ocasións de ver o carro diante dos bois, pero isto superaba a máis radical e pesimista previsión.

Levoume a involuntaria ousadía do decano a reflexionar sobre o pouco que valoramos o esforzo alleo e como, nesta sociedade de consumo acelerado, non estamos dispostos a esperar pois importa só o resultado, nunca o proceso. Eu non son moralista pero non podo evitar a evocación a Ulises, para quen, na súa viaxe a Ítaca, o valor non estaba no destino senón no camiño.

Vivimos hoxe afeitos aos meros resultados. Deformados por unha tecnoloxía perversa grazas a cal obtemos calquera dato ou información, dende a biografía de Diocleciano ao teléfono do pizza-móbil máis próximo, falándolle a un cacharro ou premendo un botón, non dispoñemos de tempo para detérmonos na trascendencia, na nobreza, na fermosura da construción das cousas, en como o artesán pon todo o seu coñecemento e afecto na obra ben feita para obter un resultado intachable, digno de quen, dotado da precisa sensibilidade, saiba aprecialo.

Confeso a vostede que non sabía de que ía escribir cando comecei esta columna de hoxe. Escribíndoa, gocei do camiño, despreocupado do destino. A unha liña de rematala, prególle que a próxima vez que colla un libro dedique o seu pensamento ao ourive que o creou.

Sementes do futuro

 

 

Malia que a amnesia dos anos avanza imparable, creo lembrar que tiven algún trato profesional co economista Carlos Berzosa, talvez a solicitude dun referee (que é, como no argot da edición universitaria, chamamos, por metonimia, aos informes confidenciais dos orixinais). Sexa como for, evoquei o prestixioso exreitor da Complutense polas declaracións coas que cualificou a actuación dos antropomorfos do Colexio Maior Elías Ahúja, adscrito á Complu, quen, como simpática mostra de afecto ás súas compañeiras colexialas, lles dirixiron adxectivos tan elegantes como putas, conejas e ninfómanas, coa suxestiva promesa de follar todas en la capea. Todo isto berrando como feras do monte (pido desculpas ás feras do monte), con nocturnidade e aleivosía, agochados no anonimato e formando parte dun entrañable e tradicional costume coas novatas do Colexio. Para Berzosa, se estes energúmenos son o futuro, estamos aviados. Pódese dicir máis alto pero probablemente non máis claro. Sendo reitor, o propio Berzosa recibiu amenazas, escraches e mesmo cuspiñadas por crer que, como casa da ciencia e da cultura, a universidade debe purgarse de macarras e chulos de verbena.

Disque nunca se debe discutir cun parvo porque corre un o risco de que se nos confunda con el. Non se trata aquí de parvos senón de brutarates descerebrados pero, coa mesma, nin por un segundo permitiría eu que se me asociara á súa subespecie nin que me confundiran con eles. Eu son un home, un ser humano varón, coas atribucións que aos humanos nos fan seres pensantes, sublimes depositarios de milleiros de anos de evolución. Eles non; acaso fagan parte daquel elo perdido do que falou Darwin, unha sorte de fallo evolutivo que converte certos seres con forma humana nun trasunto dos primates primixenios, para quen o sexo é un mero rito de dominio masculino, desprovisto de calquera prenda de nobreza, amor e respecto. Non sei, en calquera caso, se é máis alarmante o feito en si ou a reacción, indulxente e comprensiva, das féminas afectadas, que, coa complicidade propia dos corsarios e dos estraperlistas arraianos, desculparon os seus agresores argumentando que a cousa non foi para alén dunha rapazada, disimulada, ao cabo, nunha tradición. Nos ha merengao! Tradición tamén era cortarlle a cabeza a un parrulo nunha festa popular ata que a sensibilidade puxo fin a tan bárbaro divertimento e agora os parrulos son de goma.

Como pai de dous mozos, aos que me esforcei en transmitir un kit ético de supervivencia na procelosa selva do mundo contemporáneo, pregúntome que fixemos mal para a crianza de especimes como estes dignos colexiais, que, agardo con vehemencia, sexan a excepción e non a regra. Ben sei que calquera tempo pasado foi anterior pero, de verdade, eu non lembro da miña nenez e mocidade oír da anorexia e da bulimia; das manadas; do acoso escolar; da violencia de xénero; do bulling, do ciberacoso. Sen dúbida, algunha destas cousas existía pero, talvez, non como prácticas sociais sistematizadas, case estruturais e agrandadas no altofalante da televisión e, máis modernamente, nas redes sociais, paraíso de toda caste de anónimos maleantes, onde a máis virulenta e soez violencia verbal ten asento e raramente castigo. O estado do benestar trouxo a hiperabundancia, esta conduciu ao hiperconsumo, de onde chegamos a un culto patolóxico ao diñeiro, ao aspecto físico e, como corolario, claro, ao sexo como moeda de cambio. Fixemos de Occidente unha xungla, minada na súa liña de flotación e, probablemente, carcomida na súa raíz. Os alaridos dos colexiais de Madrid, machos alfa dunha grea primitiva e usuarios dunha impunidade que a sociedade lles serve en bandeixa, son a punta. Pero o iceberg é fondo, escuro, imprevisible.

 

Cíclicos retornos

 

Nas prensas universitarias imos editar en breve prazo o ensaio dun coñecido político, xa non en activo malia aínda con azos e abonda enerxía, sobre o momento socio-político actual de Europa. O libro leva como título El horizonte europeo e, sobre esta idea, ocorréuseme  que unha cuberta bonita e conceptualmente coherente coa liña de pensamento da obra (e admito que non foi precisamente un alarde de orixinalidade) sería unha bandeira da Unión recortada sobre un ceo azul. Azul pero tamén con nubes, non precisamente ameazadoras pero si alertando de posibles mudanzas no horizonte. Ao autor gustoulle o meu minimalismo e a limpeza do conxunto e así fardado sairá o libro á rúa. Alá veremos.

Cando morreu Francisco Franco Bahamonde, suspendéndose por fin a aburridísima emisión diaria dos informes do equipo médico habitual, eu tiña quince anos e lembro moi ben aqueles tempos. Co pasamento de su excelencia expiraba a única ditadura europea sobrevivinte do tremendo decenio 1935-1945. Primeiro en Ialta e despois en Núremberg e Hiroshima, Occidente liquidou contas coa vesania fascista, para o cal a peaxe foi, entre outras cousas, deixar facer a Stalin. Así se xestaron varias magnitudes: o telón de aceiro, a guerra fría, a escalada nuclear, o muro de Berlín, a OTAN e o Pacto de Varsovia, a primavera de Praga, o maio francés…, que non eran máis que síntomas e efectos da mutua desconfianza entre potencias que levaban séculos a paus. Pero logo, por fortuna para os contendentes e a súa descendencia, no escenario de tantos desastres foi eclosionando a idea de que había que gozar da vida e, arroupados por un tranquilizador sistema de alternancia política entre unha dereita civilizada e unha esquerda que renunciaba definitivamente á fouce e o martelo, os europeos inventamos o estado do benestar. O malo do invento é que, como normalmente o mapa do mundo de calquera ser humano é pasalo ben e a procura da boa vida non sabe de razas nin nacións, pouco e pouco fóronse sumando ás colas da prosperidade europea xentes meridionais e de pel escura, co cal o estado do benestar deu orixe a unha nova magnitude que hoxe é unha palabra chave para entendermos o mundo contemporáneo: inmigración. Esta nova marea de pretendentes a europeos, incrementada ano tras ano, avivou en moitos países unha chama que ata agora criamos apagada. O nacionalsocialismo alicerzou o seu supremacismo racial nunha idea elemental, que os nazis chamaron Volksgemeinschaft, é dicir, comunidade popular, un intenso sentimento de pertenza á caste dos superiores e un aínda máis intenso desprezo ao diferente. Semella que, no mundo das ideas, cando se trata da irresistible sedución do dominio non hai solución de continuidade e todo está sometido a un cíclico retorno.

En España, a extrema dereita que sobreviviu a Franco, depositaria sagrada dos trasnoitados valores do nacionalcatolicismo, era un conxunto de melancólicos esperpentos comandados por un notario de Madrid que celebraban a Pinochet e daban vivas a Cristo Rei. A extrema dereita de cincuenta anos despois, nutrida na Europa máis próspera e pacífica da historia, é unha ideoloxía 3.0 á que o moderno márketing electoral lle pon o rostro amable e picarón de Giorgia Meloni ou o aspecto de inofensivo burócrata de Morawiecki. Pero non nos enganemos. O de Italia non é unha broma, ben en troques, un serio aviso a mareantes. Orbán, Morawiecki, Meloni, Salvini, Åkesson, Paludan, Abascal constitúen a nova Liga Santa, son os modernos cruzados contra os inimigos do mundo, do seu mundo: feministas, inmigrantes, musulmáns, homosexuais… Agardo que Deus teña un plan B.