21.7.12

Un clamor


Son un cidadán medio deste país, nin rico nin pobre, nin alto nin baixo, nin máis listo ou preparado ca unha inmensa maioría da xente da miña quinta. Represento a xeración que serviu de ponte entre a ditadura e o sistema democrático, pois comecei os meus estudos universitarios no ano das primeiras eleccións libres, 1977, e os rematei cando a primeira vitoria socialista, 1982;  un espécime co adn puro do que demos en chamar a Transición, anos engaiolantes dos que, como cidadán, como galego e como español, sinto xusto orgullo, pois contribuín, como tantos cidadáns, a construír a realidade contemporánea que chamamos España, un espazo común de convivencia no que, tras séculos de vitriólicas xenreiras, o óleo goiesco dos dous tipos, fundidos na lama ata os xeonllos pero, aínda así, a trancazo limpo, representa pouco mais ca unha imaxe tópica. Mediando a década dos 80 comecei a establecer vínculos laborais, febles e provisorios ao principio, coa mesma alma mater onde me fixen universitario e na que, ao cabo, veño desenvolvendo o meu labor de editor pronto fará vintecinco anos. Véndoa en perspectiva, a miña singradura permíteme dar fe dun sector que coñezo ben, o da edición na universidade pública, cunha evolución en termos de crecemento, profesionalización, rigor e compromiso que non dubido en cualificar de modélica. Sinto que vivo nun país no que, se isto foi posible, foi non só polos esforzos do sector senón pola sintonía dunha sociedade aberta, construtiva e sensible, algo que estou certo pode ser directamente aplicado a moitos outros segmentos da actividade socioeconómica española. Pero opino tamén que, consonte unha sociedade civil que proviña da liga de modestos veu consolidando o seu posto na primeira división, un tumor, arteiro, réptil, foi igualmente espallándose pola súa epiderme, pudrindo órganos e corrompendo humores. Corsarios obsesos do diñeiro, indocumentados ambiciosos, inmorais oportunistas e getas provistos dun discurso con catro tópicos mal fiados son a punta do iceberg. O fondo somerxido é unha clase política incapaz, dende hai moitos anos, de reflectir a calidade dos cidadáns que profesan gobernar, zarrapechada nunha turris eburnea cunha única pretensión: sobrevivir ás proximas eleccións. E mentres, dende o único lado da barreira que eu coñezo —traballar e confiar na utilidade do meu traballo— percibo, con intensidade cada vez máis perigosa, que o atropelo ao que se somete todos os días a miña dignidade é, xa, un clamor. 

12.7.12

O código clandestino


Vou falar do códice. Non porque toque, pois me resulta un asunto carente de todo interese, senón movido por un exercicio de autocorrección sincera. Se Bill Gates afirmou a mediados dos 80 que 640 Kbytes deberan ser abondo para calquera e aí o teñen, asquerosamente millonario, non vou eu temer ingresar na confraría dos pensadores estúpidos. O noso códice é algo moi «de aquí», como os chocolates Raposo, os sampancracios da cerería do Villar ou oír á dependenta dunha tenda da Algalia «ay, neniño, yo esto no te lo trabajo». Non é que o códice sexa ―contra o que a nosa habitual pailanez nos quere facer crer― unha obra impresionante da arte amanuense, pois, a dicir verdade, do punto de vista temático é, na súa maior parte, un auténtico tostón litúrxico e, do punto de vista artístico, está lonxe das verdadeiras xoias miniadas medievais. Home, que é unico, pois si, tan único como calquera outro códice manuscrito anterior á arte mecánica da imprenta. Pero, en fin, é o noso códice e, como a todo herdo do pasado, os anos vano enchendo de nobreza e sublimidade. Pois ben, é o caso que hai agora un ano, co conto do arroubo, este crocodilo chorón atribuía na columna de certo xornal, con lirismo de enamorado, unha paradoxal ledicia ao vello mamotreto, que a mans do gatuno fuxía por fin de séculos de tutela clerical: «El non se sentirá afortunado de vivir, tras centos de anos de mortal aburrimento, novas experiencias, contento de coñecer novos ambientes, de oír algo máis ca o roer da couza e voces diferentes das estatuarias salmodias dos curas, de respirar algo máis ca o arrecendo penetrante do incenso? Os libros deciden o seu destino, vontade contra a que se estrelan todos os intentos humanos de mudalo. Como o anel maldito da Terra Media, acaso o Codex, despois de tantos séculos, quixo desprenderse da crisálida e voar por conta propia. Cando dentro de mil anos, o propietario que entón o posúa conte a súa historia, de certo que o roubo de 2011 ha de ser un episodio interesante». Cando vin no televexo que o vello volumen obraba, envolto en bolsas de mercadona, nun «jaraje» amiense, xustísimo espécime do máis siniestro feísmo do país, arrodeado de plaquetas, po de cemento e vil ferralla, sufrín unha conmoción e a punzada penetrante do pudor: como puiden ser tan inxenuo? Ao día seguinte, un pícaro veciño meu díxome entusiasmado: «¡Juan, ya encontraron el código clandestino!». E é que vexo moitas películas.

5.7.12

Mata, mata!


Nun verán especialmente caloroso que abrasaba as colleitas, a cidade de Roma morría coa fame. O comandante da frota imperial, aportada en Alexandría, preguntou ao césar, por medio dos correos, qué xénero cargaba nas galeras, se gran de pantrigo ou area para o circo. O emperador non o dubidou e a frota transportou toneladas da area da máis fina de Nubia, unha area que disque enchoupaba especialmente ben o sangue, que, de homes e bestas, manaba en abundante efusión durante os xogos. O ser humano leva decenas de miles de anos reiterando comportamentos e actitudes, que, consonte as modas e usos de cada época, remiten sempre á nosa cerna irracional, imperfecta, contraditoria. Xa aprete a fame ou a prima de risco; xa preocupe a invasión dos xermanos ou a petulancia de frau Merkel; xa escandalicen os fastos de Nerón ou as viaxes de Dívar, todo pode zarrapecharse nun saudable stand-by mentres damos renda solta ao instinto primixenio: Mata! mata! bramaba aos gladiadores o populacho do Coloseo. Hoxe, é a caixa tonta a vítima inocente de toda sorte de execracións: «Gilipollas!»,  bérralle enardecido un honrado dentista a Ronaldo; «puto inútil!», un avogado de éxito a Arbeloa canda perde un balón; «fillo dunha cadela!», unha funcionaria do catastro a Buffon cando atrapa o esférico. Imaxino que Séneca, capaz das máis excelsas reflexións sobre a vida, babeaba co gusto vendo como unha leona papaba un cristián igual que, dous mil anos máis tarde, «es don Pancracio Sabino, un señor la mar de fino, pero el domingo en la grada es un tigre de bengala». Berrei emocionado cos meus fillos e amigos cando lle empaquetamos catro goles como catro soles a Italia,  e compartín a ledicia do país, pois, entre outras razóns, os frikis incapaces de facer o que fai a maioría só polo gusto de tocar a paletilla sempre me produciron hipercloridria. Pero nin a irracionalidade basal nin o medo a parecer un vello lobo, solitario e cascarrabias, son quen de reprimir certos escrúpulos: que sexan once tíos arreándolle a unha pelota os directos responsables de ter sublimado (entendo que puntualmente) a vergonza colectiva da nosa propia bandeira é algo que, no fondo, debera ser motivo de reflexión para unha sociedade civil. Por outra banda, sempre estimei como trazo fundamental dos heroes a súa xenerosidade e sublime desprendemento. A heroicidade da roja ten tarifa: 300000 napos por heroe. Esa exemplar nobreza do deporte, que tanto aplaudimos estes días.

4.7.12

Sobre acceso abierto y edicion

[Participación en un congreso: avance de abstract]

Repositorios en acceso abierto: la perspectiva del editor universitario 
Desde la emergencia y estandarización de la Internet, y las consecuentes iniciativas internacionales en materia de acceso abierto al conocimiento (Iniciativa de Budapest, 2002; Declaración de Berlín, 2003), los países del primer mundo han ido adaptando a esta nueva filosofía sus prácticas y acciones en cuanto a la difusión de los resultados de la investigación científica, que se desarrollan, de un modo muy especial, en sus universidades y centros públicos. En el caso concreto de España, el preámbulo de la Ley 14/2011 de la Ciencia, la Tecnología y la Innovación, enfatiza «el compromiso con la difusión universal del conocimiento, mediante el posicionamiento a favor de las políticas de acceso abierto a la información científica», declaración de carácter genérico que se hace eco del desarrollo exponencial que los repositorios de contenidos digitales de las universidades españolas han conocido en los últimos años, hasta el punto de que en algunos ránkings internacionales tres repositorios españoles aparecen entre los 35 primeros del mundo (UAB Dipòsit Digital de Documents; UPC Commons; Digital CSIC). El papel de los editores universitarios, en cuanto productores de contenidos científicos y responsables de transferir buena parte del conocimiento generado en sus universidades, es, por lo tanto, clave en el desarrollo de los repositorios, pues entre sus estrategias está traducir las potencialidades de Internet y al acceso abierto en términos de impacto, visibilización y calidad. Pero la propia naturaleza de la actividad editorial (protección de derechos patrimoniales derivados de la propiedad intelectual y búsqueda legítima de un retorno económico de la inversión en producción) impone limitaciones, o cuando menos ineludibles matices, a la difusión en acceso abierto.