30.7.10

Pensar non doe

Das miñas aulas de crítica literaria (iso debeu ser polo cretácico medio), lembro un procedemento narrativo denominado, se a memoria non me falla, perspectivismo. O perspectivismo consiste en introducir nunha realidade un narrador absolutamente alleo a ela, de xeito que os elementos desa realidade -que a ollos dos nativos son cotiáns e, polo tanto, faltos de relevo- adquiren na mirada do estranxeiro unha novidade insospeitada e con ese brillo se trasladan ao lector. Algo como o que practicou con fino humor Twain no Ianqui na corte do rei Arturo. Este tipo de imposibles literarios (que un ianqui apareza na alta Idade Media ou que toda a humanidade menos unha persoa quede cega) pode ser orixe de obras inconmensurables da literatura. É o que lle ocorre tamen a Son un gato de Natsume Soseki, novela da que algo xa barruntaban estas páxinas noutro recuncho.
Por riba da circunstancia concreta do Xapón dos primeiros anos do pasado século, a visión perspectivista do felino narrador, mascota de sufrida existencia da familia Kushami, enchoupa todos e cada un dos recantos do, ao seus ollos, poliédrico, extravagante, incomprensible, ridículo, sublime, patético, contraditorio pero sempre fascinante comportamento humano. Un dos aspectos nos que con maior incisión e acerto reflexionan Soseki e o seu gato sen nome é na ruptura dos valores tradicionais da filosofía oriental en beneficio do novo positivismo europeo, que, cos chapeus de felpa, as gravatas e os traxes de salón, ían aos poucos acantonando elementos dunha cultura milenaria.
A risco de que saia un post un pouco longo, non resisto copiar aquí algúns fragmentos da obra que me parecen maxistrais motivos de reflexión, aínda a máis de cen anos de teren sido escritos:
Nuestros ancestros japoneses actuaban de una manera mucho más sabia que nosotros, influidos por las maneras europeas y su así llamado positivismo. El problema principal con el positivismo es que no reconoce límites. Por mucho que insistas en una acción positiva, uno no adquiere ni la perfección ni la satisfacción completa. ¿Ves esos cipreses de allí? Supongamos que decides que interrumpen tu vista y decides cortarlos. Entonces te darás cuenta de que la casa que hay detras se ha convertido en un nuevo obstáculo para tu vista. Cuando consigas derribar la casa, el edificio de más allá se convertirá en una nueva molestia. No habrá final en la búsqueda de una vista perfecta. Pues bien, esa profunda instatisfacción que sientes reside en la creencia implícita, muy europea, de que existe un continuo progreso hacia un ideal imaginario.
E máis adiante:
La conciencia de uno mismo, la necesidad de vigilarnos constantemente, no nos abandona ni un momento, ni siquiera mientras dormimos. Es lógico, pues, que nuestro discurso resulte forzado y artificial. Nos imponemos restricciones e inhibiciones respecto a nosotros y a los demás, y vivimos nuestra vida como si fuéramos eternos pretendientes arreglando en su primera cita un acuerdo matrimonial. (...) El hombre moderno no deja nunca de pensar en qué le reportará un mayor beneficio o, lo que es peor, en qué le ocasionará unas menores pérdidas. No hace sino husmear y temblar, temblar y husmear. (...) Antiguamente a uno se le enseñaba a olvidarse de sí mismo, pero hoy en día las cosas son bien distintas. Se nos enseña a ser conscientes de nuestros propios actos y por eso nos pasamos el día entero dedicados a mirarnos el ombligo.
Non sei vostede, pero eu, cando leo cousas así, sinto un enorme pundonor ao recoñecerme con toda nidieza. Rematar o post recomendando vivamente a lectura da grandísima novela de Soseki fáiseme, polo tanto, un pouco cutre.

28.7.10

Gazpacho

Eu, que vivo na miña na pel de español sen complexo nin reserva algunha, confeso que colguei durante semanas unha bandeira española no balcón e sentín unha gran emoción cando a selección nacional de fútbol gañou a copa do mundo. Hei de dicir que, a respecto do fútbol, son o que tecnicamente se coñece como un paquete, que mal distingo un fóra de xogo e que, de catro veces que penso que é falta, non o é. É dicir, non son precisamente un connaisseur. Pero tampouco teño nin puta de tenis e encántame que gañe Wimbledon un tipo de Manacor (por certo, fermosísima vila). Porque algo debe haber en Manacor de común con Brión, onde habito. Por exemplo supoño que nos bares de Manacor se xoga ao subastado coa baraja española, o entrañable naipe opaco marfil, esmeradamente fabricado dende hai moitos anos por Heraclio Fournier, Vitoria. Que da capital de Euskadi teña saído un dos símbolos máis prístinos e inequívocos de España non deixa de ter a súa coña. Porque nisto dos símbolos, tan traído e levado nos días últimos coa eclosión de enseñas rojigualdas, todo é segundo e como. O símbolo é, de seu, convencional, une unha parte significante a outra parte significada en virtude dun acordo social: o branco é a cor do loito para os chineses, e que a pomba sexa símbolo da paz ou o corazón do amor non deixa de ser máis lóxico ca que o fose unha pega ou o fígado. Outra cousa son aqueles elementos que, alén de convencións máis ou menos puntuais, acadan, co paso do tempo, un valor simbólico fronte ao que ninguén reaxe, pois sería absurdo reaxir. Eu creo que aínda máis ca a bandeira -tan deostada pola esquerda e os nacionalismos periféricos tras corenta anos de ditadura e matraca nacionalista (española)-, a tortilla de pataca con l.t.s. (leituja, tomate, sebola), a ensaladilla con bistés empanados (agora rebautizados milanesas), o tute subsatado, as verbenas, o tinto con jaseosa (agora rebautizado tinto de verano), Hazañas Bélicas de Boixcar, as bolas de chicle bubble-gum, las cañitas del viernes ou a baraxa de don Heraclio son elementos culturais dun poder simbólico que ninguén discute e todo o mundo acepta, en Brión e en Manacor. Porque definen un estilo de vida específico, e, por certo, moi agradable. Coincido plenamente co spot dunha coñecida marca de gazpacho: No hay verano como el nuestro. Iso é sabedoría.

22.7.10

Creatividade lingüística

Coa súa mordacidade irrepetible, Perich deixou dito que a universalidade do esperanto reflectíase claramente en que era un idioma que ninguén coñecía no universo. Dotar artificialmente á humanidade dunha koiné ou lingua franca, capaz de conxurar o atroz castigo bíblico de Babel, é, penso eu, un intento xerminalmente chamado ao máis estrepitoso fracaso (con todos os meus respectos para Mr. Zamenhof e tanto benemérito e animoso esperantista como no mundo hai). Outra cousa é que, acó e aló, con máis ou menos fortuna, sempre teña habido quen, como entretemento maiormente, se dedicara á invención de linguaxes, actividade á que sempre fun especialmente sensible, e non só como espectador senón tamén como inventor activo. Recordo ter trazado, por volta dos meus dez ou once anos, o plano dunha megalópole futurista e tecnolóxica, na que a xente vivía demenciada polo estrés urbano, á que bauticei Neuroburg. Orixinal que é un.
Na memoria de todos está, supoño, aquela mélange chocarreira que falaban na Syldavia e Borduria dos Tintíns, con resabios eslávicos: Vengya kon nosz on gendarmaskaia. O suahili de pega das pelis de Weissmüller -o tarzán teutón- era outra especialidade: Ankawa; Pachi, pachi ou Yuyu son expresións que, con todo merecemento, fan parte do noso imaxinario colectivo. Os pastiches de romanos, espartanos, exipcios, mesopotámicos e outras culturas aínda máis enigmáticas, das sesións de infantil da miña nenez, dos que Maciste constituíuse en paradigma, facían permanente gala desta, por veces ben torpe, habilidade.
Sesión das catro, un domingo no Teatro Principal da Estrada, poñamos que por volta do 68 ou 69. A peli, hispano-italiana, ía dunha abigarrada civilización de mulleres amazonas, que "cantaban" a rimel e cruzado magico de Playtex a cen metros. As gichas falaban un idioma que quería soar impresionante pero a cousa era tan pataqueira que xa o balbordo infantil comprometía seriamente a correcta audición do filme, e ben pouco, por certo, se perdía. Mais, nun momento dado, a raíña das tipas vai practicar un sacrificio cruento cunha amazona inimiga. Aí a peña foi acougando, porque xa se sabe que se hai sangue hai acougo. Como aperitivo á inmolación da vítima, a raíña pide á bruxa da tribo que sacrifique unha enorme serpe, que lle ofrece nunha especie de gran bandexa. Se xa a peli proporcionaba a tan selecto público pouca credibilidade, no silencio expectante da escena, o que saíu da boca da raíña amazona foi o inicio dunha apocalipse poucas veces verificada naquel establecemento. Literalmente dixo:
-Méteanakona.
Crin que viña o cine abaixo.

20.7.10

O que hai

Unha crise de proporcións bíblicas e con toda a pinta de seguir aquí e seguir medrando ten acantonado contra as cordas á clase política, que vive en xeral en Occidente momentos moi baixos, incapaz de respostar unha pregunta que é un clamor, unha pregunta dotada desa sublime sinxeleza característica dos tolos, os nenos e os desesperados: para que serven os políticos? Se non só capaces de nos tirar desta situación de postración senón que, aínda, todas as trazas sinalan que a isto chegamos por unha desastrosa xestión dos recursos, cando todos os indicadores indicaban -que é o teñen que facer, por certo, os indicadores- un final calamitoso a tantos anos de derroche, como xustificar soldos millonarios e una vida chea de glamur e os meles da fama?
Eu teño a sensación de que a política é unha carreira, como as das estrelas do cine ou a música, pero, contrariamente a estas, a carreira dos políticos chega un momento en que mellor canto máis anonimamente se desenvolva. Xa saben, o caso é non perder comba. Ter noticia de que certa exministra socialista, con serias dificultades para o recto uso da linguaxe articulada e que gañou a pulso o galardón dunha impericia ilimitada, continúa unha fulgurante, malia por fortuna semianónima, carreira política cunha nómina de 22 000 euros mensuais, non contribúe precisamente a acreditar, nunha conxuntura crítica para moitos cidadáns, a unha bizarra caste de semiprofesionais na que os emolumentos semellan valorarse de xeito inversamente proporcional aos seus méritos e capacidades.

16.7.10

Imaxinación e acrónimos

Ben sabido é que todo estado de opinión xera o seu contrario. No caso do tan incruento coma estéril debate que enfronta a tecnofilia coa tecnofobia, estas páxinas procuran manterse nun prudente termo medio. O canto ás excelencias da teconoloxía atempérase, pois, cando é preciso, co atilamento dos seus inconvenientes e problemas. Un dos efectos colaterais máis negativos do noso permanente contacto con máquinas omnipotentes é, creo, a merma inevitable que tal contacto provoca na imaxinación. Eu, que proveño dunha xeración que facía unha espada de romano dun pau, dunha leira a selva amazónica e dunha modesta poza fluvial a máis marabillosa piscina, non deixo de sentir certa mágoa por nenos fillos da opulencia que, tendo catro videoconsolas, bicicletas de última xeración, TV dixital con 60 canles, internet con ADSL, canchas de deporte e piscina fronte á casa, exclaman unha fantástica tarde de verán: Papi, me aburro!!
A ausencia de imaxinación, derivada cun escaso desenvolvemento do hemisferio cerebral dereito, relaciónase, aínda, con outras moitas manifestacións da vida moderna. A nulidade de moita xente para o humor e, mesmo, para a captación dos máis elementais dobres sentidos e xogos de palabras é algo que sempre me chamou a atención. Existe un testemuño social moi concreto desta incapacidade para o desenvolvemento, digamos, lírico das actividades humanas. Antes, os negocios tiñan nomes sonoros e suxeridores: había en Ferrol unha zapataría co fermoso nome de La regeneración del calzado. Chamar O velocípedo a unha tenda de bicicletas, Espumosos Ovidio a unha humilde factoría de gasosas, Elviriña a unha pequena mercería, La caridad a unha panadaría, La casa del fumador a un estanco ou O ben me sabe a unha pastelaría, parécenme eleccións sublimes e cheas de amor ao oficio.Por contra, a nomeada tendencia patria ao acrónimo produce especimes espeluznantes: Riperfer, Macoyma, Construgal, Rodrifer, Fonelec… cantan de tal maneira aos seus correspondentes desenvolvementos léxicos (Ricardo Pérez Fernández, Manuel Costoya y Mato, etc.), que deixan pouco espazo ao maxín. Algúns como a famosa taberna baionesa Jakeyvi ("Jamón, Queso y Vino") son pezas xa antolóxicas. Outras como Pavoroso ("Pavimentos Oroso", caso real) inclasificables.
Boa finde!!

13.7.10

A levedade que se sente cando marchan as visitas

Lembran o final de Bienvenido Míster Marshall? Tras tantos preparativos, ensaios de desfiles, indios e vaqueiros de pega, fontes con chorrito, angueiras, traballos e fatigas, os coches dos americanos cruzan a pequena vila como foguetes, sen deterse, perante os atónitos pueblerinos que, en segundos, ven esfumarse tantas ilusións e soños acubillados na esperanza de que o Tío Sam chegara con sacos de dólares e a panacea que os sacaría da miseria.
O malo, creo eu, dos macrosubidóns colectivos de adrenalina é a levedade inevitable que, como aquel descorrerse o veo da realidade que sucede á extase do opio e que tanto temía don Edgardo americano, vén tras a euforia. Dicía a abuela de Pepe da Farola: noites alejres, mañás tristes, cabezas vanas, por que non durmistes? Eu non querería agriarlle a festa a ninguén, pero non se me escapa que, ao cabo, tras toda esta vesania mediática arredor dos 23 espartanos con Iker-Leónidas á fronte derrotando nas Termópilas austrais a un Xerxes loiro e de camiseta laranxa, se agocha a realidade, que non hai cousa máis túzara ca ela. Sinceramente, teño para min que botarlle o ollo ao Sres. Rajoy ou Zapatero ou ás Sras. Sáinz de Santamaría ou Fernández de la Vega, dentro de vintecatro horas, no debate consabido, tirándose os trastos á cabeza, ha ser antídoto radical e suficiente para este veleno da ledicia nacional. Un acordante, gris e aburrido, de que a rutina, como o ADN, tamén ten unha cadea: hipoteca-chegar a fin de mes-érguete que son as sete-tes quince chamadas perdidas no móbil-recolle os nenos-reunión ás 9:00-reunión ás 10:00-pasouche o prazo de entrega-isto é para onte…
Pero, como París, sempre nos quedará La Roja.

12.7.10

Wagahai da neko de aru

Eu non son lector de limiares, prefacios, adros, prólogos, introducións nin notas previas. Mesmo, malia as recomendar como editor, tampouco son moi amigo de ler as manchetas promocionais das cuartas de cuberta ou lapelas. Anóxame a teima de moitos autores e editores de querer titorizar en exceso ao lector, coma se este fose un neno ou un incapaz precisado de guía ou rodrigón vixiante. Un libro debe terse so e, como lector, teño para min que canto menos se saiba previamente del máis libre será o noso xuízo e menos nos veremos constrinxidos por ideas máis ou menos preconcibidas que, ao modo dun leito de Procusto, rematarán por limitar ou modelar a nosa lectura. Isto é un desideratum moi difícil de cumprir, pois entre a maioritariamente irresistible sedución de pedir datos a Google e o torrente de involuntaria información baixo o que vivimos, acceder a un libro e o seu autor virxes de datos previos é practicamente imposible. O cal non deixa de estar en certa contradición co feito de que o libro e o seu autor, fronte aos artistas de cine e/ou música, gozan dun sex appeal moi relativo, cando non inexistente, con limitadas excepcións na cultura (??) do best-seller.
Cando hai unhas semanas, un amigo impresor, magnífico profesional e mellor persoa, me agasallou con algún dos títulos saídos das súas prensas, caeu nas miñas mans un volume curioso. Da editorial, Impedimenta, xa falei nestas liñas a propósito doutro título.
O libro do que falo é Soy un gato (Wagahai da neko de aru, orixinalmente publicado en 1905; Impedimenta, 2010), do autor nipón Natsume Soseki. Da obra e o seu autor, á parte dos datos expresados (título orixinal e data de publicación), non sei nin de momento quero saber gran cousa. Sei que a unha amiga encantoulle; sei que, polas trazas, a versión castelá é moi boa e sei que o protagonista da novela é un gato que, a través dunha minuciosísima e erudita dissectio do comportamento dos homes e mulleres que o arrodean -nunha sociedade nomeadamente tradicional que se debate entre un inmobilismo milenario e as novas formas da afectación occidental- permite destilar unha visión gatuna e sumamente irónica do insondable fondo de irracionalidade, estupidez e necia vaidade que latexa, xorda pero irremisiblemente, na nosa condición humana.
Eu, que sempre entendín que no antigo Exipto os gatos fosen deuses, dende hai uns días, cada vez que vexo un gato, ollándome do xeito vítreo e paralizante que teñen os gatos de ollar, trago saliva e me pregunto que estará pensando. Porque -seguro- está pensando algo.

7.7.10

La roja

Contan que en tempos de Diocleciano, e en ocasión de azoutar con impiedade a hambruna a cidade de Roma, o administrador da frota imperial, aportada en Alexandría, interrogou o emperador, a través da mensaxería da época, sobre qué cargaba nas galeras, se area para o circo -pois coñecidas eran as excelentes propiedades que a area do deserto exipcio tiña de absorber as grandes cantidades de sangue que se verquían nos bestiais combates e sacrificios-­ ou trigo para atenuar a fame do pobo. Tras varios días, a resposta chegou contundente: area para o circo, por suposto.
Escribo estas liñas a apenas seis horas para que dea comezo o match histórico -hai que ver ata que punto esta devaluado o pobre adxectivo histórico!- que enfrontará en semifinais do campionato do mundo a Alemaña e España. Tras tantos e tan frutíferos anos de relación co país xermano, sinto o corazón dividido. Pódeme, en calquera caso, a patria, como, creo, non podía ser doutra maneira. Ora, falando de tópicos intemporais, non hai como a sublimación da razón co impulso, da conciencia coa emoción, das cuitas coa paixón. Diocleciano, que sabía ben onde lle apretaba a caliga ao populacho, quería area para o trigo, mal morrera a xente de fame polas rúas. E Zapatero? Ai, que quererá ese jalopín? Teño para min que se gaña España (valla a rima), adeus crise, adeus indignación dos funcionarios, adeus débacle inmobiliaria, non hai políticos corrutos, que marabillosa lei do aborto, que magnífica suba do IVE, que fantástica presión fiscal, non chegar a fin de mes é unha experiencia feliz, todos con la roja e que llean bertorella á crise.
Xa di o gato de Natsume Soseki: cousa difícil de entender son os humanos, ho!
(Nota bene: a recomendación literaria ía implícita e porque me viña ben para rematar o post. Outro día falamos de Soseki e o seu micho).

5.7.10

The Secret Life of Trees

O de menosprezo de corte e alabanza de aldea é, como cantarlle a unha namorada que non nos fai maldito o caso, un tópico literario, unha desas ideas que, con diversas formas e manifestacións , vai e vén, xa entre xentes simples, xa ilustradas, dende que o mundo é mundo. Modernamente, atopou no modelo das urbanizacións periurbanas de acaroados (v.g. adosados na lingua do imperio) un aire fresco e renovado, pois, pardoxalmente, quen gabamos a vida da aldea somos seres que vivimos umbilicalmente unidos, madia a levamos, á cidade e a vida urbana. Na medida, pois, en que habitar nunha urbanización sita nunha freguesía de vai para mil anos me proporciona elementos da vida natural que, doutro xeito, non serían accesibles, estas páxinas teñen recollido xa diversas facianas do meu gusto pola vida do campo, do meu entusiasmo polas expresións da sabedoría de Natura. Ficar pampo nunha tardiña de verán escoitando o rechouchío dun paporrubio mentres o sol deita a súa última raiola sobre o val en calma, percorrido de delicadas volutas de brétema e fume, constitúe unha emoción que ten moito de intemporal e puro. Por iso creo que deixarse seducir por cousas así, sinxelas e exentas da impostura dunha vida artificiosa, é de seu unha actitude boa e nobre.
Eu sinto unha gran admiración e agarimo polas árbores. Conste que esa humanización excesiva que Tolkien practicou con Bárbol e os seus ents sempre me pareceu un dos flancos máis febles da triloxía (e creo que Jackson tamén o sentiu na peli pero non lle quedaba máis remedio que respectar o orixinal). As árbores son seres vivos pero vexetais. A transmutación das árbores na vida móbil e animal sempre foi, na miña opinión, un fiasco literario: freixos que andan, troncos de carballo que nas súas enrugas centenarias figuran caras de persoa, vellos salgueiros cheos de falsía e maldade que agardan incautos para os zarrapechar eternamente entre as súas musculosas raiceiras… nunca prenderon en exceso na nosa antropoloxía cultural. Ora, iso non quita que, dun xeito inconsciente, atribuamos tamén cualidades case humanas ás árbores. Nos meus paseos pola Amaía teño grandes amigos aos que saúdo co afecto das amizades vellas e desinteresadas: tres eucaliptos xigantescos que abeiran a corredoira que comunica Gosende con Sanín; un carballo, un pouco máis adiante, coa raigame ao descuberto sobre un borde da estrada, que dá sombra á pista que hai preto dos muíños; un enorme chorón que treme de satisfacción cando lle dou os bos días; unha sobreira, recatada pero oronda como unha dama romana; un grupo de castiñeiros novos, fornidos, copudos, arrecendentes a mocidade e ganas de vivir, que chantan as súa raíces nun fermoso souto de par dun regato, preto de Vidaloíso… Con todos eles son cordial e afectuoso. Pero, por veces, e sen que acerte a explicarme por que, teño a sensación de que, despois de eu pasar, fican moitos deles falando en besbesellos mal de min.