20.4.14

Inercia, historia, política, literatura



Na nota preliminar á cuarta edición de La Colmena, asinada en maio de 1962, opina CJC que a política é a arte de encanar a inercia da historia e a literatura a arte de reseñar a mareira daquela inercia. Quero supoñer que o noso esgrevio Nobel se refería á política no seu máis xeral estrato e que non pensaba, en concreto, na política española de 1962 ou, moito menos, na de 1942, ano en que decorre o seu inmenso relato. Entre 1939 e 1975, a arte política en España, máis que encanala, colleu a inercia histórica polo pescozo e obrigouna a deterse hasta nueva orden. Pasado o xerifalte a mellor vida, e de novo os cidadáns donos (máis ou menos) do seu presente, era tempo de botar contas coa inercia da historia, e a inercia da historia configurou moitas das inevitables eivas que tiveron aqueles anos que hoxe chamamos a Transición. Pero esa é outra historia, que, ao final, prendo nunha silva, e o que quería era falar de literatura. Pois a literatura é, en efecto, como don Camilo me ensina, a arte de reseñar a mareira da inercia histórica. Pero, que pasa cando non hai mareira na historia senón máis ben unha ondada túzara, tan monótona que, contrariamente á violencia do vendaval, semella non ter fin? Observo que, independentemente do talento do creador, existe, en efecto, en todo tempo unha relación entre o devir da historia e as calidades da literatura que a narra. Apunta Cela, de feito, que La colmena é un libro de historia, non unha novela. O que ocorre, claro, é que a historia era tremenda e o escritor o fedatario dun torvo universo onde, por barba e semana, tocaban a 1 decilitro de aceite, cen gramos de zucre, cincuenta de lentellas, trinta de café e setenta e cinco de bacallao. Quero dicir con isto que, para a gran literatura, sexan necesarias as cicloxéneses da historia? Deixo para o chaleque de cada quen a resposta, pero non sei de ningún desastre histórico que, dende Simplicissimus a Guerra e Paz, dende La Chanson de Roland a As benévolas, non deixase un ronsel de narracións inesquecibles, auténticos monumentos da literatura universal. En troques, a vulgaridade de vidas uniformadas pola abundancia e o consumo e unha política que ten moi pouco de arte de calquera clase constitúen hoxe en día pobre nutrimento para unha narrativa facilona e intrascendente, que, como as tisanas de melisa, favorece a dixestión do que se le. Por iso, eu, que abomino da cultura das novidades literarias, son un gran relector, non un gran lector.

5.4.14

Leunos todos?



En ocasión de instalar na casa unhas estanterías con que dar acubillo a case tres mil venerables libracos herdados do avó por via parental, o carpinteiro que me facía a obra, home apousado e, polas trazas, ben sabido das cousas do mundo, unha vez rematado o labor e botando unha ollada panorámica á biblioteca, preguntoume: E ló usté, leunos todos? Gabei para ao meu chaleque a súa elegante retranca e caín en que aquela sobreabundancia debía causar, en efecto, asombro nun home probablemente pouco letrado, para quen, de certo, a luxuria bibliográfica, tan cara aos amantes do libro, constitúe un pecado ignoto. Considero lexítimo dubidar de que a descomunal capacidade de almacenamento dun lector de ebooks constitúa, en efecto, algunha vantaxe, pois nin en dúas vidas teriamos tempo para ler tanto. Pero, stricto sensu, a única novidade da tecnoloxía dixital foi reducir ao mínimo o espazo físico dos libros: o que antes precisaba de sesenta metros de andeis, métese agora nunha minúscula superficie electrónica. As consecuencias non son intrascendentes: o texto dixital representa un órdago a categorías coas que adoitamos manexar a cultura escrita e a excesiva tecnificación das prácticas (non só da lectura senón aínda do propio feito educativo, baseado cada vez máis no mero manexo de aplicación informáticas) pode ter, tal vez está tendo, efectos nocivos. A pregunta é a do millón de dólares: non sería mellor retirar todo vestixio de ordenadores e tablets das escolas? Non estaremos, sen querelo, fomentando unha sociedade de iletrados, expertos, porén, na interacción con máquinas, na interpretación de ideogramas dixitais e mensaxes curtas e textos por natureza efémeros e inconsistentes? Cada vez resulta máis difícil inocular nos rapaces o docísimo virus da lectura. É un feito comprobado que en Europa en xeral (pois, malia o Informe Pisa, en todas partes cocen as fabas) dende os anos oitenta do século XX cada xeración vai entrando na idade adulta cun nivel de lectura inferior ao nivel da xeración anterior.  Cal será, ao cabo, o último chanzo desta perversa evolución? Non o sei. Como inmigrante dixital, saltei a valla en 1985, cando por primeira vez sentei diante dun ordenador. Vinte anos antes, aprendera a escribir cunha pizarra e un pizarrín. E agora… agora, comezo a sufrir de nostalxia polos libros, os de toda a vida, sentindo que, tal vez, a biblioteca do avó, tristeira como can sen dono, non vale o que un chip de silicio.