25.2.11

Omfálico

Omfálico ou onfálico é un adxectivo raro que non aparece nos dicionarios e que tal vez vostede descoñeza (ou coñeza). Ten un senso inicialmente médico en expresións como cólico onfálico, pois o substantivo grego o)mfalo/j significa 'embigo'. Pero tamén se emprega, creo que fundamentalmente en antropoloxía das culturas antigas e naturais, para referirse a lugares ou rexións tomadas subxectivamente como o centro do mundo, pois, ademais do devandito punto anatómico, o vocábulo podía significar, por unha contaminación semántica doadamente entendible, 'centro' (por exemplo do escudo, ou, igualmente, do mundo). É moi notable esa tendencia dos pobos antigos e das culturas naturais a considerar que a rexión que habitaban era o centro do mundo e todo o aledaño a periferia, de xeito que moitas tribos se intitulaban a si propias 'os seres humanos'. De facermos unha derivación temporal -un pouco forzada, mester é recoñecelo- supoño que Nova Iork podería ser, por execelencia, a rexión onfálica do planeta tal como vostede e máis eu o coñecemos. Pero -e por iso dicía que a extensión no método resulta forzada- non se pode obxectivar un concepto así, pois a nosa é unha civilización extradordinariamente complexa que en pouco ou nada se asemella á basáltica uniformidade das culturas antigas.
Eu, máis como individuo ca como membro dunha civilidade concreta, teño (supoño que como vostede) os meus «lugares onfálicos», subxectivamente considerados; eses emprazamentos onde se concitan todas as características e condicións que dan forma e sentido á nosa existencia dentro dun determinado cerco físico e dunha contorna paisaxística. Unha destas rexións onfálicas é para min o Pico Sacro, maxestosa atalaia dende a que se contempla toda a inmensidade da Ulla e se enxergan lonxanías ignotas. O Pico Sacro é o escenario de moitas imaxes da miña nenez; vexo correteando por entre os seus rochedos un can, ao que chamaba Roni, un can de caza que gastaba uns ollos azuis e nobres como o ceo e que un día se esvaeceu borrado entre as bágoas crueis dun meniño. Do Pico Sacro gardo fotos familares onde aparece Castelao, con chalina, acompañado de señores da Estrada fardados de chapeu e mestos mostachos. Unha vez subimos ao Pico tres veces en dous días, dende a Susana, no concello de Boqueixón, onde eu pasaba os veráns cuns curmáns que eran fillos do médico de alí, o finado de meu tío Luís. Sempre imaxinei que nunha das covas do Pico, que se abren como bocas de abismo escuro, vivía o dragón acérrrimo inimigo de San Xorxe. Ao Pico Sacro fun con amigos e novias. Alí usei palabras de querer e fumei porros. En tempos en que tocaba a psicodelia entregueime á psicodelia e cheguei coa mente a cambiar de cor as rochas, os camiños, as árbores. Disque as covas do Pico comunican coa fenda pavorosa de San Xoán da Cova, montaña e val abaixo, pasando por baixo do Castro de San Miguel. Gana de esaxerar.
Onte pola tarde, por razóns profesionais citárame eu cun xornalista. Contra as catro e cuarto chamoume para dicirme que debiamos adiar o noso encontro pois tiña que cubrir a nova dunha calamidade. Pensei nun tráfico. Díxome que non, que non era un tráfico. Resulta que nunha das covas do Pico Sacro un excursionista atopou, dentro dunha bolsa de plástico, o corpiño morto dun bebé de apenas unhas horas de vida. Alén da negrura do desespero que o acontecemento evoca, sentín algo raro, difícil de describir, como se o meu lugar onfálico, luminoso, no que moitas veces pouso o pensamento para caer no sono, se contaxiase de maldade e, blasfemo, sucio, violentado, deixase de pertencerme, Algo cercano á traizón ou ao desgarro. Como escupir na superficie inmaculada dun xogo de cama limpo.

20.2.11

Ferrete divino

Eu, que escribín a miña memoria de licenciatura sobre Palabras compostas en galego-portugués, lembro algúns especimes das cantigas de escarño especialmente procaces e aínda escandalosos. O substantivo mallo ('especie de martelo longo') engadido á raíz verbal fodi- dá o fantástico composto fodimallo, que aparece na frase fodimallo de madeira, co cal o senso final non precisa de maior comentario, e faría o trebello merecente de lugar descatado nunha hipotetica sex-shop do século XIII. Uma vella fududancúa é outro sintagma rescatado do noso cantigueiro medieval que amosa en todo o seu esplendor a inesgotable energeia creadora da linguaxe. Neste caso cunha curiosa hipercaracterización xenérica, pois ao femenino do participio forte fududa ('fodida'), cohesionado nunha única forma coa frase preposicional en cu, se lle engade aínda un morfema, redundante, de xénero femenino: fududancúa. Precioso.
En poucas áreas do léxico, en efecto, a creatividade lingüística -unha propiedade que fai, de feito, da linguaxe un sistema altamente produtivo e económico- se manifesta coa riqueza de matices, ironía, galanura ou procacidade, crueza ou discreción, que o fai no relativo ao sexo e as relacións sexuais. E isto, creo, debe ser un universal lingüístico. Lembro ter consultado para a miña tesiña, precisamente, traballos de investigación sobre o léxico sexual latino que me convenceron en pouco tempo de que, tratándose dos romanos do Imperio, estaba perante auténticos especialistas no tema, dignos devanceiros dos italianos actuais, probablemente os maiores impulsores europeos da húmeda industria do porno.
O finado de meu pai, en paz estea, utilizaba unha expresión que, como moitas outras, eu fixen miña: meter ferrete. Meter ferrete era para meu pai (e vexo que para o dicionario tamén) utilizar expresións mordaces que buscan ofender. Agora comprobo que ferrete, malia non andar nos dicionarios con tal valor, pode referirse metaforicamente ao órgano viril, que tantísimas denominacións ten en román paladino, como ben testemuñou para universal contento o enxendro musical de certo border line.
Polo visto, unha abigarrada entente de músicos, escritores, actrices, actores e produtores vai contribuír por vía xenital á normalización da lingua galega cun filme intitulado O divino ferrete -título tras o cal entendo hai un, bastante chocarreiro, guiño á satira de don Manuel Curros-, que inaugurará o noso "porniño" patrio. Ocórreseme que, invocando a incorporación da fala de base popular no proxecto, un efectivo eslogan promocional da fita podería ser o fermoso dístico pornográfico que eu recordo dun brutarate do meu instituto: Berberechiña, berberechola, apártalle os pelos que aí vai a pirola.
Ignoro se o contributo normalizador d'O divino ferrete se materializará e os seus protagonistas serán algunha vez -convenientemente mortos e enterrados, claro- galardoados co Día das Letras Galegas. Vexo, de por parte, unha limitación, pois o porno é o único xénero cinematográfico onde quitar o volume non compromete a cabal comprensión da trama.

18.2.11

Náusea

Comezar o día non é doado. Mesmo persoas de trato doce e suave son, nesas primeiras horas nas que toca sacar as lagañas e poñer as pilas, verdadeiros tigres bengalís e non hai quen lles tusa. Persoalmente, intento en tan adversa, malia cotiá e inevitable, circunstancia facer bo aquilo de que non é que día teño senón que día quero ter. Para tales efectos, procuro converter os primeiros compases da xornada en momentos máis ou menos agradables, botando man de certos recursos edulcorantes. No canto de envelenarme, a miña viaxe diaria dende o meu querido Brión ata o compostelano campus sur (digamos, vinte minutos, 1/2 hora se o tráfico está especialmente canino) devén, deste xeito, un relanzo de sosego pois, comodamente sentado no automóbil, disfruto da música e aproveito para poñer os meus pensamentos en orde e ir adminsitrando mentalmente a axenda do día. Hoxe, mentres me apabullaba coa abigarrada complicidade dos sintetizadores, percusións e alaridos de guitarra de Tangerine Dream (tiña eu un amigo que, pouco perito en inglés, lles chamaba Tandilindrín), decidín poñer a radio. A locutora estaba presentando as declaracións de Pachi Vázquez sobre que Feijoo e o narcotráfico andan aí, aí. Ao remate, a locutora indicou que o mesmo Pachi Vázquez está sendo investigado polo presunto incumprimento da disciplina urbanística nunha casa súa en non sei ónde.
Reprimín unha arcada e, decidido a non joderme o día, voltei a Tangerine Dream.

16.2.11

Stylus & Tabella

Nunhas recentes xornadas sobre e-publicacións na Administración, o co-fundador de Dosdoce.com, Javier Celaya, ditou unha interesante conferencia da que, noutro post, falarei máis polo miúdo, pois debullou temas, suscitou reflexións e proporcionou datos especialmente significativos. Para os efectos do meu pensamento de hoxe, quero salientar o que Javier, facendo seu un concepto habitual no mundo anglosaxón, denominou taxa de conversión, en referencia á ratio de lectores que progresivamente van aceptando o soporte dixital como interfaz frecuente de lectura e, na mesma proporción, abandonan o papel, ou sitúano en plano secundario. Tendo en conta que no Reino Unido existen na web, nun cálculo moi aproximativo, 500.000 títulos dispoñibles como ebook, mentres en España podemos falar de 60 ou 70.000 todo o máis, non é doado inferir qué diferenza proporcional pode existir na taxa de conversión impreso-dixital entre o noso país e a pérfida Albión.
En calquera caso, non cabe a reversión desta taxa, e que a súa dirección se invista, retornando de novo ao punto de partida? Non digo, ollo, que isto sexa desexable, nin sequera aventuro que sexa posible, pero o certo é que unha característica inherente aos procesos complexos é a súa absoluta falta de linealidade. Noutras paraxes e en varias catacumbas ás que teño transladado a miña prédica, referinme á circularidade na evolución das tecnoloxías. Unha imaxe metafórica predilecta é da semellanza física entre unha vella pizarra escolar e o monitor do máis moderno ordenador; con aquela, un anaco de lousa escura arrodeado dun bastidor de madeira, comecei eu mediando os anos sesenta a miña práctica lectoescritora; neste, accedo ao ciberuniverso e me interrogo sobre o futuro dixital, apenas corenta anos despois. Mire vostede a imaxe deste post: a belísima moza pompeiana que mordisquea coquetamente o seu stylus, mentres na man esquerda terma da súa tabella:
Si la mirada de la joven romana que nos observa desde uno de los frescos pompeyanos más conocidos, por uno de esos azares espacio-temporales a los que nos tiene acostumbrados el cine, acabara recalando en la sociedad moderna de principios del año 2010, se encontraría ante algo que le resutaría enormemente familiar. Y es que, en un momento histórico dominado por la tecnología y ante un panorama prácticamente irreconocible, vería que algunos de nuestros contemporáneos siguen practicando la vieja costumbre de tomar notas con una especie de punzón con el que escriben sobre una extraña tablilla electrónica a la que llaman PDA, Smartphone o Tablepc. En esencia, y salvando las abismales distancias que separan su época de la nuestra, esa joven del pasado grecorromano se encontraría ante los mismos gestos, el mismo instrumento y el mismo soporte que ya se utilizaban en vida de Pericles o de Trajano. Como si un soporte de escritura, que a fin de cuentas es el más antiguo que conocemos, hubiera vencido el paso inexorable de los años (J. C. Iglesias Zoido: El libro en Roma y Grecia. Soportes y formatos, Cáceres: Universidad de Extremadura, 2010, p. 21)
Comprender que a evolución tecnolóxica non é máis ca unha perpetua mudanza, de natureza basicamente circular -facer o mesmo con medios diferentes- pode axudar a non perdermos o norte e camiñar na dirección axeitada. A min, cando menos, me axuda.

13.2.11

Horno sapiens

De Deborah Harry, a cantante de Blondie, estaba enamorado eu e todos os tíos da miña quinta, e non falo de música, dios me libre, que cada vez que se me ocorre exteriorizar os meus gustos musicais nestas páxinas armo la de San Quintín. Non. Falo de Deborah Harry, neoiorquina, loira como os pavóns do millo, flexible como o vimbio e dotada dunha voz agridoce como de camioneiro afeminado. Blondie tiña unha canción que me encantaba. O refrain dicía: Accidents never happen in a perfect world. Canta razón tiña a nosa diva dos oitenta! Se o mundo fose perfecto non habería accidentes, nin erros, nin ineficiencias, nin disfuncións, nin malos entendidos, nin guerras, nin conflitos, nin sequera discusións. Pero o mundo é como é, e a imperfección está no xermolo de canto fai o ser humano, que, en troques, cre inxenuamente que o camiño cara a unha existencia sen dor, enfermidade e sufrimento está trazado e só é cuestión de tempo. Da estrutura do ADN ao mapa xenético; da válvula eléctrica ao chip de silicio; do motor de catro tempos á turbina dun reactor; dos rudimentos da medicina experimental ao transplante de órganos, toda obra humana é observada, con entusiasmo e optimismo, en clave desta constante e uniforme progresión cara ao perfecto. Pero esta progresión dista moito de ser constante e uniforme e é moito o lastre que fica no camiño. Con certo desasosego teño eu referido nestas páxinas que a permanente convivencia cos ordenadores provoca que busquemos en quen nos arrodea a aséptica perfección e cega obediencia das máquinas: cantas veces, en efecto, nos gustaría combater o estrés e o insomnio pechando o noso sistema operativo e dando nesa sorte de limbo ou sono neutro no que deben caer os computadores cando os desligamos! Pero tamén as máquinas distan de ser perfectas e, igualmente, é moito o lastre que deixan no camiño, un lastre que pode mesmo chegar a dimensións considerables. Os fans do século XIX; chegar ao colino da desesperación; é o home quen carrete fornicacións… son disparatados textos que chegan aos libros porque o home fía en demasía da máquina, neste caso dun estúpido OCR incapaz de discernir, fiando mecanicamente da forma das letras, fans de fins; colino de colmo ou carrete de comete. É moito o lastre que fica no camiño e falo só da punta do iceberg. A confusión rn por m é das máis frecuentes. Probe vostede a buscar Horno sapiens en google. Si, si: Horno sapiens. O primeiro resultado, de máis de 26.000, é un libro clásico de 1937 sobre a hominización. Como para fiarse.
En momentos de frouxeira, pregúntome que mundo estamos xerando. Non é coña.

6.2.11

Saducismus Triumphatus

Supoño que, á parte dalgún outro valor, algúns amigos e amigas deste local aprecian, segundo me expresan de cando en vez, as recomendacións literarias do patrón, o cal non pode máis ca encherme de ledicia, pois, por unha banda, con tan pouca cousa levo algo de contento aos demais e, por outra, compartir gustos endoza un algo a idea amarga de ser un bicho raro. Polo demais, os libros, como as sendas do xardín borgiano, bifúrcanse indefinidamente e xogan cos nomes, os espazos e os tempos nunha sorte de imprevisible xeometría fractal.
O outro día, nun libro raro tiven novas doutro libro, probablemente, aínda máis raro. Do primeiro libro falei hai uns días nesta bitácora e, no presente, estou extasiado coas súas truculencias, amores, aventuras e galanterías de folletón. Neste libro raro pero marabilloso como todos os libros raros (o convencional é sistematicamente aburrido, así lle loce o pelo ás letras contemporáneas...) atopo unha erudita noticia sobre outro mamotreto, que, ai, temo resultará máis maliño de conseguir (quen me dera!). O bo (ou o malo) das noticias eruditas é que aumentan a erudición e a erudición é, sen dúbida, o vasto coñecemento dun montón de cousas e datos perfectamente inútiles.
Imaxinen un predicador anglicano de remates do XVII que, farto do avance das Luces e ata o sombreiro de tanto racionalismo e de tanto Diderot, se propón poñer os seus conveciños contra as cordas do rigorismo relixioso, sinalándose como designio convencelos, sen sombra de dúbida, da existencia certa de pantasmas, bruxas, aparecidos e demais elementos malignos do Alén. A tal punto chegaba o seu intento, que tratou os escépticos, tocados do espírito da Ilustración, de saduceos, sendo que esta seita negaba a inmortalidade da alma, a resurrección dos mortos, e, polo tanto, todo xénero de espíritos, xa anxélicos, xa demoníacos. E daí o título da obra: Saducismus Triumphatus, o seu autor Joseph Glanvill, segundo a portada do libro late Chaplain in Ordinary to his Majesty, and Fellow of the Royal Society. O texto subtitular de tan insigne mamotreto é unha delicatesse de rata de biblioteca, a saber: Saducismus Triumphatus, or Full and Plain Evidence Concerning Witches and Apparitions. In Two Parts. The First Treating of their Possibility. The Second of their Real Existence [...] London. Printed by J. Collins at this shop [...] 1681.
Polo visto, era fama que as sobrenaturais ilustracións e gravados da obra enchían de temor os corazóns dos máis incrédulos.
Estas son as cousas que a un lle abren o apetito, non me dirán que non. El haberá un exemplar en eBay?

3.2.11

Chucán

Do affaire Xosé Carnero, Chucán, non quixera eu destacar o fiasco xudicial, que estimula preocupantes dúbidas. Xosé Carnero, Chucán, natural e veciño de Sober, para min representa a regandixa dunha sociedade civil, por onde esta supura os vermes lamacentos dos seus máis negros intestinos. A profesional do sexo que, por razóns do sustento, foi para a cama con Xosé Carnero, Chucán, é unha heroína, paradigma de que a razas das mulleres é infinitamente máis forte, sufrida, tolerante e resistente á adversidade ca a dos homes. Xosé Carnero, Chucán, coa súa expresión doída de esquizofrénico, co seu xersei inexplicable, co seu chabolo de Sober, coa súa corte onde disque matou a muller, co seu blíster de pílulas, das que o día de autos esqueceu facer uso, coa súa liberdade que semella non querer, co seu encarceramento que semella non importarlle, é o espello cóncavo no que se reflexa un país onde aínda é posible que Xosé Carnero, Chucán, non estea nun centro especializado dende hai moitos anos.