29.6.06

¿Colapso do coñecemento?


Rematei estes días a revisión dun extraordinario traballo de fin de máster da alumna do I Máster en Edición (2004-06) Desirée Valera Gran, quen, moi xenerosamente, me autoriza a reproducir no meu blog algún treito do mesmo. Trátase como digo dun traballo excelente tanto en documentación como en estrutura expositiva, e, aínda por riba, magnificamente redactado. Pero o que eu máis destaco é a súa clarividencia. O título —moi significativo— é La edición revisitada. El libro en la época de su reproducibilidad electrónica. O seguinte fragmento —que hoxe propoño para a reflexión— refírese a algo moi de actualidade no contexto de dúas ideas principais: a) o proxecto da biblioteca virtual de Google; b) a expansión monstruosa e ilimitada da blogosfera. Brétemas referíase hai pouco ao mesmo asunto, nun post de título case tan apocalíptico coma o deste, pero é que a cousa non é para menos.
O texto de Desirée é un pouco longo pero recomendo vivamente a súa lectura. As grosas son miñas.

Es necesario distinguir entre los conceptos de hipertexto e hipermedios o hipermedia; el primero se refiere a textos y el segundo a la integración entre lo escrito, lo acústico e icónico. No obstante, ambos se confunden en el medio informático, se disuelven conformándose en una única textura llamada hipertexto paradigmáticamente representada por Internet, el hipertexto de hipertextos.
La innovación de la práctica hipertextual se ve limitada, sin embargo, por las restricciones clásicas y canónicas en torno a los conceptos de texto, literatura y género. En este sentido, el problema principal del uso hipertextual es la pérdida de un orden de los discursos, la no diferenciación de los géneros, la creación de un movimiento centrífugo con múltiples conexiones o enlaces no jerarquizados: un movimiento continuo y arriesgado en donde la búsqueda inicial puede desembocar en una pérdida absoluta. La dinámica propia de la red hace imposible una distinción clara entre los soportes. El proceso de la digitalización permite la incorporación del texto en la red electrónica, donde se rompe toda la economía previa de distribución de los saberes y de un orden en los discursos. La estructura cerrada propia del libro es igualmente mantenida en su versión electrónica (eBook); sin embargo, una vez puesto el texto en circulación a través de la red, queda absorbido dentro de la dinámica hipertextual. La incertidumbre que genera el uso de Internet como medio para el desarrollo cultural viene determinada por la estructura abierta del hipertexto.
Por otra parte, el gran interés del texto electrónico radica en la ventaja que supone en cuanto a la conservación e indestructibilidad de los textos, es decir, como medio de preservación del conocimiento. De ahí las distintas iniciativas que están llevando a cabo las bibliotecas en los procesos de digitalización de textos y en la creación de catálogos digitales, hecho que, por otro lado, roza ya el nivel de necesidad generalizable. La edición de textos en formato electrónico está abriendo nuevas posibilidades de acceso al conocimiento que alivia, en parte, unos de los problemas más difundidos en las instituciones de enseñanza, particularmente, en el entorno universitario. El diseño de diversos formatos (eBook, eBook Plus, pBook, eCap, eCap Plus, pCap) ha sido adaptado a las necesidades propias del lector fácilmente resueltas con las ventajas que proporciona la lectura online. Este sistema permite la adquisición parcial o total del libro, ya sea en formato digital o impreso, mediante un control absoluto sobre los contenidos digitales, esto es, mediante la aplicación de una “Administración de Derechos Digitales” (DRM) que protege la propiedad intelectual durante las operaciones comerciales. La necesidad de una estandarización de esta plataforma de protección del formato digital es una de las cuentas pendientes para asegurar el futuro de la edición electrónica. Por ello, la garantía de estos beneficios se ve descompensada por el vacío, ya no sólo legal, sino también, y mayormente, institucional, de la red.
Dentro de la libertad que genera el uso de la red, la publicación de textos online comporta también correr el riesgo de un mayor peligro y que, de hecho, ya se está dando: el exceso o masificación de textos. La proliferación compulsiva de textos en la red, la multiplicación descontrolada de bibliotecas digitales hace necesaria la intervención de expertos y profesionales (editores, críticos, bibliotecarios, filósofos, filólogos, etc.) para poner unos límites a la publicación masiva de textos con el fin de evitar un colapso del conocimiento.

26.6.06

A columna Durutti. Reivindación do insólito


The basic idea behind Durutti Column’s music is to break with whatever structure supports the foundations of musical formalism, in order to try and create a kind of music which really can belong to everyone.
Esta é a declaración de intencións que se atopa un no site de The Durutti Column, o grupo de Vincent ‘Vini’ Reilly (1953), un dos músicos, para min, máis estraños e fascinantes do panorama europeo de remates do século xx.
Deixando de lado o aspecto físico de Reilly, delicado, enfermizo, delgado ata o extremo, o propio nome do grupo (no que, para habilitalo á prosodia do inglesa, o rr dobre do nome orixinal cambia por un tt dobre) resultaba evocador, insólito e engaiolante. Como relacionar un renegado da vaga punk do Manchester dos ’80 co anarquista leonés que morreu defendendo Madrid en novembro do 36? Esta é a historia que o explica.
Apenas hoxe unha reivindicación da figura de Reilly e da súa música. Escoito Red Shoes, escrito e interpretado en solitario por Reilly e, malia gravado en Manchester, producido en Italia. Unha recomendación imprescindible para chegar ao espírito do músico: o número 8, Song for Les Preger. Escalofriante. O booklet do CD di en italiano: Vini continua il suo viaggio sonoro utilizzando gli stessi afascinanti acquarelli per chitarra. Nuove energie e sollecitazioni ritmiche sorregono a tratti il suo malinconico e liquido mundo sonoro. La musica diventa delicata e morbida poesia. Non se pode dicir mellor.

Blogocéano: para empezar


O último Ciberpaís publica un artículo de Antonio Espejo (primeira parte) sobre rudimentos e conceptos básicos na concepción e deseño de blogs. Moi indicado para iniciados e de repaso para os máis sabidos.

23.6.06

Inmoral publicidade


Establecer relacións de causa-efecto nesta sociedade nosa, tan hipertecnificada, tan contraditoria, tan tola, é moi complexo. Pero hai indicios.
Onte vin un anuncio televisivo no que o camareiro, un rapazolo de arredor da vintena que serve a cea a unha parella nun establecemento glamuroso, pregunta ao cabaleiro:
¿Qué se siente al conducir un coche así? (do que o cabaleiro é propietario, claro). A fermosísima muller que acompaña ao cabaleiro ponse en pé, arrodea cos seus brazos ao atónito camareiro e o bica na boca con paixón. En resposta á súa pregunta dille: Esto. Logo unha voz en off e a imaxe desvelan a identidade do sicalíptico vehículo.
É o mesmo modelo no que hai uns días se mataron (a unha velocidade estimada de 150 km/h nun treito recomendado de 50) tres rapazes de Bergantiños de 17, 18 e 19 anos. Sen comentarios.

19.6.06

Indiferenza


Cada vez estou máis convencido de que o que preocupa aos políticos —esta moderna caste de políticos profesionais que botan toda a vida no machito, talmente coma Vde. e eu no noso traballo— está moi lonxe das coitas e inquedanzas cotiás dos cidadáns. As razóns son variadas pero case todas apuntan a un feito inquietante, malia térmonos xa afeito a el: hai unha sorte de alianza entre os media e o discurso dos políticos, e isto sobre o argumento coñecido e impecable de que é noticia aquilo que os medios converten en noticia. Se toca dar a matraca coa reforma do estatuto en Galicia, pois prepárense para ter diariamente e por prazo indefinido ao dúo Tou-Quin nas primeiras páxinas de xornais, radioxornais e telexornais (remítome ás probas) proporcionando a sensación de ser a tal reforma a pedra de toque de todos os problemas do país: paro, siniestralidade nas estradas, vivenda inaccesible, feísmo arquitectónico, infraestruturas viarias terceiromundistas, pesca, agricultura, competitivade industrial e profesional… todos os problemas reais dos cidadáns deben someterse —quen ousará discutilo?— a cuestión fulcral, básica, moito máis trascendente ca todo o demás, de se somos ou non unha nación. Por certo, imaxino a enorme inquietude do noso presidente pola identidade nacional de Galicia de non ter a Quintana de socio, necesario, de goberno. En fin.
Isto da reforma dos estatutos é, aos gobernos autonómicos, coma os polideportivos, os paseos (fluviais ou marítimos) e as festas gastronómicas aos concellos de hai anos. Concello que non tiña polideportivo, paseo fluvial (ou marítimo) e festa do coello en gabardina non era concello nin era nada e o seu alcalde un pelagatos que non se preocupaba do porvir dos seus concidadáns.
O resultado do referendo catalán, cunha participación do 50% escaso (así de claro: a un de cada dous cataláns que reformen ou non o estatuto tráella frouxa), debera ser un espello no que ollarnos. Se ese é o resultado dunha sociedade cunha conciencia «nacional» madura e tradicionalmente asumida polas capas dirixentes, cunha situación lingüística moi favorable á lingua vernácula… non podo imaxinar os niveis de participación en Galicia. Pero abofé que Tou-Quin, inasequibles ao desalento, seguirán cifrando a felicidade dos nosos corpos e almas na reforma do estatuto. Adiante, compañeiros, Galicia enteira está convosco.

14.6.06

III Máster en Edición


A Universidade de Santiago de Compostela e a Xunta de Galicia convocan o III Máster en Edición 2006-08 - III Curso de Especialización en Edición 2006-07. O prazo de preinscrición ábrese o 5 de xullo. A matrícula: 2000 euros (Máster); 900 euros (Curso). A web do Máster aínda non está totalmente actualizada (axiña o estará).
Contacto: Secretaría Técnica do Máster. master.edicion@usc.es; 981 563 100, ext. 11909 (Antonio Guiadanes, mércores de 10:30 a 12: 30 h.).
A nova en El Correo Gallego.

As palabras máis feas da lingua galega


No concurso promovido nun blog gañaron España e español como as palabras máis feas da lingua galega.
Nun libro publicado en 1938 titulado A seta venenosa (Der Giftpilz), un dos libros de texto para as escolas alemás da época encamiñados á proporcionar cohesión ao que os nazis chamaban 'comunidade popular' (Volkgemeinschaft), ensinábaselles aos cativos que a palabra máis fea do idioma alemán, que, de feito, nunca debera ter existido no mesmo, era Jude (‘xudeu’).


Txapote


No rostro de Francisco Javier Gaztelu, Txapote, vexo unha maré de mans brancas. Lembro o estupor nunha tarde de verán, revivo a incredulidade, imaxino a angustia, oio as detonacións. Penso en Miguel, en galegos emigrados, en altos hornos, en Ribadavia, en Queiroás, en Ermua...
Txapote ten a fachenda do verdugo, a chulería do matón, a pertinacia do asasino vocacional, a xordera do fanático, a indecencia da alimaña enxaulada, que, no fondo, se sabe protexida pola gaiola á que despreza. ¡Mágoa non ter aproveitado mellor estas calidades! ¡Que gardián faría en Auschwitz!

13.6.06

Rir


¿Que nos fai rir? Que a risa é unha magnífica terapia para todo tipo de tensións e que, nesa medida, potencia o sistema inmunitario é algo arquisabido. Pero, ¿por que ou, mellor, de que rimos? ¿Por que ás veces nos avergoñamos de rir? ¿Por que os chistes lles encantan a unhas persoas e a outras non lles fan ningunha graza? ¿Por que hai xente que ri tanto e outra que non o fai nunca? ¿Por qué mesmo a risa chegou a ser pecado?
Lembro a pasaxe de O nome da rosa de Eco no que Guillermo discute con Jorge de Burgos sobre a licitude da risa. Cando este, convencido do carácter pecaminoso de rir, afirma: A risa fai deformar a cara, fai que o home pareza un mono, Guillermo replícalle: Os animais no rin. A risa é un atributo humano, ao que Jorge sentencia: Coma o pecado. Impecable argumento.
El Ciervo. Revista Mensual de Pensamiento y Cultura —xa un clásico— publica no seu último número un delicioso artigo sobre qué nos fai rir. Corenta suxerencias de diferentes autores coas que calquera pode identificarse.

Anonimato e blogosfera


Fiquen para outros ou outro momento as reflexións trascendentes sobre o presente e as prospeccións futuras da blogosfera: espazos libres de reflexión e crítica, resposta asistemática ao sistema, intercambio e urdime ad infinitum de experiencias comunicativas e informativas...
Hoxe quero a penas consignar unha percepción. O uso, o mal uso e o abuso que se fai do anonimato blogosférico provócame unha gradación de sentimentos que vai, segundo o blog, do estupor á absoluta repugnancia. Un ser humano ten que ser decente. E por decente entendo, entre outras cousas, ser valente. E por valente entendo, entre outras cousas, dar a cara cando se opina, para deste xeito asumir a responsabilidade e as consecuencias posibles desa opinión. Sobre calquera asunto. Sobre calquera persoa. Quen, movéndose na sombra coma as alimañas, ultrapasa esa delgada liña vermella que sinalan con toda claridade a decencia e a valentía para desfogar toda a mala baba e a bile acumulada que lle proe dentro, é un canalla e un cobarde. Non dou creto por veces ao nivel de infamia das descalificacións, profesionais pero tamén persoais, dos auténticos insultos, dos infundios sen base algunha, que se poden ler en certos blogs, sobre todo cando aparecen acubillados baixo un anonimato de cans de palleiro, que morden e se agochan.
Se os miserables que pululan pola blogosfera voaran non veriamos o sol. Palabra.

11.6.06

Suplemento poético dominical


O 5 fructidor de 1804, Stendhal anota no seu diario: Poeta é o que conmove.
Difícil dar cunha definición más lapidaria, breve e contundente do que eu entendo por poesía. Trátase da capacidade de premer no nervio íntimo do lector, de estremecelo, de provocalo a enfrontarse cos seus demos ou a gozar dos seus anxos interiores. A poesía é do lector, nunca do poeta.
E para mostra dous botóns. Dous dos meus poemas favoritos. Inquietantes, urxentes, estremecedores. Un en galego outro en castelán. Dous poetas dos que gusto extraordinariamente, Manuel Álvarez Torneiro —da Coruña— e José Ángel Valente —de Auria— . O de Torneiro vai en fragmento pois é longo de máis para dálo enteiro, pero recomendo vivamente a súa lectura completa.

José Ángel Valente: «Serán ceniza»
(de A modo de esperanza, 1953)


Cruzo un desierto y su secreta
desolación sin nombre.
El corazón
tiene la sequedad de la piedra
y los estallidos nocturnos
de su materia o de su nada.

Hay una luz remota, sin embargo,
y sé que no estoy solo;
aunque después de tanto y tanto no haya
ni un solo pensamiento
capaz contra la muerte,
no estoy solo.

Toco esta mano al fin que comparte mi vida
y en ella me confirmo
y tiento cuanto amo,
lo levanto hacia el cielo
y aunque sea ceniza lo proclamo: ceniza.
Aunque sea ceniza cuanto tengo hasta ahora,
cuanto se me ha tendido a modo de esperanza.


Manuel Álvarez Torneiro: «Nómina viva»
(de Luz de facer memoria, 1999)


Os profetas coa súa constelación desorientada
ao pe dos zócolos da cidade arisca e pervertida
e exhumada cada alba.

Os grandes contempladores do mar
desmesurado coma un holocausto,
coma unha eternidade.

Os que teñen no principio un hospicio,
un fumazo que cega,
noite baixa de grilos e felpa fusilada.
Os que gardan no fondo dunha caixa de óxido
aceites raros, estampas desveladas,
unhas follas de égloga.

Gustaban do pantrigo, do mel lento das tardes,
do ruído dos ríos criadores.
Abrían libros de convicción, valedores,
algo perpetuo no día a día;
soñaron a paz que acende a flor da convivencia,
o carbón do delirio
e amaron para deixar de ser anónimos
e escuros e pobres definitivamente.

Os sentados ás portas.
Os pintores de cisnes
ou de crucificados,
oleosos de océano
cando o esplendor.

Líricos das derrotas e supremos,
transparentes de patrimonio,
voceiros quizáis dun imposible.

Eles aínda posibles
nesta hora durísima do mundo.

9.6.06

Lo que las piedras enseñan















Más alla de donde el ojo alcanza,
tal vez en la profundidad de los eclipses
o en su ceguera o tal vez la osadía
de mirar de cara al sol,
lejos del riesgo de amar demasiado
o de ver cómo se arman
de ardides los deseos de mi espíritu
secreto, oculto tras las lindes
del yermo que atravieso,
de mi vida, que vengo atravesando a tientas,
más allá de donde el ojo alcanza, el yermo,
tal vez, podría asegurarlo,
en la profundidad de los eclipses
o en su ceguera se aproxima.

Y así, como tan ciegamente
lejos del riesgo de amar demasiado,
he amado la vida,
en lo gris del más hondo sentimiento,
para no ser y rebelarse
contra el más audaz de los azules,
de la luz y su serenidad,
de su limpieza,
así fue niño el sol, joven la luna,
y honrados parientes los planetas.

En todo lo gris de los mares que me alejan
de mi hogar o de todos los que tuve,
más allá de donde el ojo alcanza,
cercano al horizonte de algo nuevo,
laten ocultamente los fragmentos
del trovador frustrado, los despojos
de la isla del tesoro.
Otra vez jugaremos
a perdernos en las sombras
del jardín umbrío, aquellas tardes
viejas ya, como todo lo mío,
más allá de donde el ojo alcanza,
muy lejos de la habitación del alma,
allende las posadas del espíritu,
tras las lindes del yermo que atravieso
y sin cesar se perpetúa.

Preston


O apocalíptico número 666 -maldito onde os haxa- non lle sentou ben a Billy Preston. O 6 do 6 do 6 falecía o “quinto beatle” á idade de 59 anos, despois dun coma de varios meses. Do quinteto sobreviven Richard Starkey (alias Ringo Starr) e McCartney. Sic transit gloria mundi.
Por un curmán meu, responsable de ter contraído eu o virus beatlemaníaco a idade temperá (o meu primeiro disco foi o single de “Belter” con Let it Be e You Know My Name), souben que Preston tocaba os teclados nalgunhas composicións da última etapa dos Beatles. Hei de confesar que sentín un algo de decepción. Na mentalidade mitómana dun preadolescente, que botaba horas oíndo o devandito disco unha e outra vez ao tempo de ollar coma un parvo aqueles catro tipos melenudos ataviados á usanza dos militares nordistas americanos, este quinto beatle rompía, ou aínda mancillaba, unha sorte de equilibro, simetría ou perfección.
Na miña opinión, máis madurada, Preston aportou moito aos Beatles, especialmente no LP Let it Be e nalgúns treitos especialmente xenais de Abbey Road (para min, o mellor taballo do cuarteto de Liverpool). O aliño rythm and blues de Get Back, por exemplo, con ese chisco de Motown característico dos músicos negros da xeración de Preston, fai do tema un dos xustamente máis celebrados do grupo. Outro favorito, onde as teclas de Preston manteñen un fondo harmónico cheo de caña, é Old Brown Shoe, escrito e cantado por Harrison.
Con todo, é magoa que un músico da traxectoria persoal de Preston, con dezaoito discos publicados en trinta anos, sexa lembrado na altura do seu pasamento, simplemente, coma o “quinto beatle”. Xa saben. Esa manía das etiquetas comparativo-reductivas, tan caras aos medios de prensa. Os Beatles de Cádiz, a Madonna española, o Escorial galego...
Repouse en paz.

8.6.06

Bipartidismo. Maniqueísmo.


Hai uns días, nun post no que falaba do ano da memoria, referíame ao perigoso de andar remexendo nas feridas do pasado –no canto de ollar dunha vez cara ao futuro, cheo de desafíos– sobre todo nun clima político tan enrarecido como é, xa de xeito permanente, o español. Isto o escribía antes da escalada deste clima nos últimos días: a iracunda intervención do líder da oposición Mariano Rajoy no Congreso rompendo as relacións do seu partido co PSOE e as insensatas declaracións de Ángel Acebes de que Zapatero e ETA comparten proxecto. Cada vez máis, nesta sufrida pel de toro, o que en termos de técnica política é bipartidismo —habitual, de feito, en todas as democracias occidentais: republicanos e demócratas, liberais e conservadores..., pero á española aderezado coa persistente e, ao cabo, decisiva intervención dos nacionalismos— tradúcese en termos sociais nun maniqueísmo intolerante que, historia, mestra reverendísima, ben sabemos a onde conduce. ¿Teremos que seguir recoñecendo perante un neófito que españolito que vienes al mundo te guarde Dios: una de las dos Españas ha de helarte el corazón?
Estou, neste senso, plenamente de acordo co artigo PSOE y PP, duelo a garrotazos (La Voz de Galicia, 7 de xuño de 2006), no que o analista político Roberto L. Blanco Valdés advirte sobre os riscos da ruptura dun entendemento de base entre goberno e oposición. É magoa que a nosa clase política —obsesionada con enquisas, intencións de voto, barómetros e demais— teime en desbotar os enormes esforzos de convivencia que facemos os cidadáns, e vimos facendo dende hai trinta anos, no día a día dun país tan complicadiño coma o noso.

7.6.06

Mugre, tradición e modernidade


A lectura do libro de Trapiello Imprenta moderna (ao que me referín nun post un chisco máis abaixo), que xa obra no meu poder, prométese ricaz, amena e sumamente produtiva en datos, pareceres e puntos de vista. A cita ou lema, de Juan Ramón Jiménez, proxéctase a todo o libro: En edición diferente los libros dicen cosa distinta.
Algunhas declaracións do limiar anuncian un tratamento altamente crítico, peneira da que agardo moitos momentos de solaz:

La constatación irrebatible es esta: en el siglo XX en España la literatura se ha editado mal [...] Se diría que la decadencia impresora española marchaba pareja con la decadencia política del país y que la fealdad de sus libros se correspondía con la fealdad de una sociedad caciquil y levítica, con los valores supremos del clero y de una burguesía de corte funcionarial campando sin complejos. Dicho de una manera explícita: los libros hacia 1870 parecían impresos con la mugre de los militares y encuadernados con las sotanas de los curas.

Atopo con ledicia que as páxinas 205 a 214 están integramente adicadas á edición galega entre os comezos de século e a posguerra. Destacan, a xuízo de Trapiello —declaradamente subxectivo pero indiscutiblemente erudito—, tres figuras clave no evoluír editorial na Galicia desa altura: Valle-Inclán, Nós (editorial e fundamentalmente revista), ligada directamente con Casal como editor e Castelao como inspirador na estética tipográfica, e, logo, a partir, dos trinta, a figura inmensa, poliédrica e cosmopolita de Seoane, de biografía que, para alguien dotado para la pereza o el tedio, acompleja, porque se ve a Seoane, desde el primer momento, como un trabajador infatigable y de una gran cultura. Se aprecia en él la tenacidad de los canteros y el entusiasmo de los vanguardistas, la paciencia de los clásicos y la nerviosidad de los modernos.

Di Trapiello:

Galicia ha estado siempre a trasmano. Barcelona mira a Italia y a Francia. Galicia lo único que tiene delante de los ojos es América, y eso afinando mucho la vista. Los libros gallegos, a principios de siglo, parecían todos catálogos de comercio o prospectos de balnearios.
Las primeras grandes empresas gallegas con personalidad, desde un punto de vista tipográfico, fueron los libros de Valle-Inclán y, veinte años después, la revista
Nos. Hemos dicho que Nos reproducía el barroquismo de las catedrales gallegas. Las portadas de esa revista tienen algo de ese barroco hecho de santos, peregrinos, harpías, veneras y demás temas sacados del románico. Castelao impregnó a la revista de un espíritu puramente gallego, que antes no se conocía. Por otra parte, Nos nunca perdió el aire de la provincia, del pequeño taller, con tipografía escasa y de batalla. El papel es basto y recio y las cubiertas, a un color, le dan un tono de grabado en madera rústico y cálido. Por dentro, con sus trabajos científicos ilustrados, todo tiene un aire serio, facultativo, unas veces científico y otras clerical. Hojear un número de Nos tiene algo siempre de brétema, de tarde orvallosa, de sombría rebotica en la capital de Orense, a medio camino entre la etnografía, los cruceiros y las meigas. «A sua biblioteca no será unha biblioteca galega, mentras non adquira as obras editadas por Nos.»
También Valle-Inclán, que había llevado a las portadas de algunos de sus primeros libros un aire señorial y carlista, se pasó a las filas del barroquismo de la mano de José Moya del Pino, que le ornamentó los tomos de su
opera omnia, inconfundibles en la tipografía española por su abigarramiento magenta [véxase a imaxe].
Después, ya en los años veinte, y coincidiendo con la fiebre de revistas en Europa, España incluida, Galicia editó las suyas, Yunque, Resol, Alfar, De Mar a Mar, Ronsel, Claridad, Ser. En ese momento aparece en escena Luis Seoane.

Despois dunha análise descritiva polo miúdo do amor pola imprenta de Seoane e do seu contributo á edición, conclúe Trapiello que Seoane trajo a la historia reciente del libro español una personalidad muy fuerte y un gusto tan original que lo gallego moderno lo identificamos en buena parte con su propio trabajo, como identificamos los moderno antiguo con Valle y Castelao.

Para rematar un parágrafo suxestivo e estimulante

En Galicia se ha dado siempre un tipo de artista muy provinciano y muy universal. Es el caso de Risco, al tanto no sólo de Mitteleuropa, sino de lo que ocurrió en Oriente gace dos mil años, conocimientos que Risco se propuso contar con sencillez.
Recordemos la primera traducción de
Ulysses hecha en España por Otero Pedrayo, las evocaciones de Laforgue por Pimentel, la estampa cazadora tan británica de Castroviejo... Y así. Galicia ha conseguido aunar siempre esos extremos que en otra parte nos parecen inmiscibles: románico y barroco, universalidad y aldeanismo... Ese es su secreto: no ha habido en España más grandes viajeros que los gallegos ni más aquejados de la saudade.

Nota: é unha honra que o libro que aparece na imaxe pertenza á miña biblioteca, en boa medida herdo da do meu abó.
Alguén dixo, por certo, que a felicidade dun home reside en tres cousas: un pequeno xardín, unha gran biblioteca e unha muller compracente (perdón polo velado machismo).

6.6.06

Máis sobre tipografía


“De la columna trajana al bit”, “Tipografía clásica”, “Tipometría”, “Tipografía digital”, “Legibilidad”, “Organización del texto y maquetación”... son os títulos dalgúns dos capítulos do novo tratado Tipografía práctica. Usos, normas, tecnologías y diseños tipográficos en los inicios del siglo XXI, editado por Laberinto, froito da dilatada traxectoria de Juan Martínez-Val, profesor de Artes Gráficas, que mantén, por certo, un magnífico blog de tipografía, deseño, comunicación e experiencias pedagóxicas. Un contributo especialmente oportuno polo seu nivel de profesionalidade ao sempre engaiolante eido da tipografía.

5.6.06

Valle-Inclán en Ourense


Cuadrante, Revista de Estudos Valle-Inclanianos e Históricos, sabiamente dirixida por Gonzalo Allegue e publicada pola Asociación Amigos de Valle-Inclán, con sede en Vilanova de Arousa, publica no seu último número (12) un delicioso documento, fiel testemuña de tempos floridos da cultura e da estatura intelectual dos seus protagonistas, que, sen o saberen, estaban, non obstante, a piques de intrepretar o maior cataclismo da nosa historia recente. Trátase dun breve relato da primeira e, polo visto, única visita -a ollos de hoxe asombra a inmobilidade das xentes daqueles tempos- que Ramón del Valle-Inclán fixo a Ourense nos remates do verán de 1935, polo tanto moi preto do seu falecemento ao ano seguinte, o ano maldito. O relato é do seu tocaio Ramón Otero Pedrayo, quen nesa altura conta 47 anos. Foi publicado orixinalmente no núm. 236-237 (1966) de Ínsula. Un treito dará idea do demais:

Llegó con el patricio republicano, institucionista, chiflado y erudito don Joaquín Arias Sanjurjo; con Carlos, hijo de don Ramón, y con otro joven. Era la hora de mediodía y se metieron en el restaurante Fornos, de tipo popular en la calle del Progreso. Acudí yo. Don Ramón se peleaba con una perdiz y hacía graciosamente los honores a la comida [...] En la sobremesa, estuvo muy alegre y cordial. Se habló mucho [...] Arias Sanjurjo ya monologaba sobre su parienta “Sara la Goda”, de la familia real de don Rodrigo, y echaba chispas contra Idacio, al que calificaba de “miserable obispillo”.

Delicioso documento. Foi unha xeración excepcional. Ás veces sinto que somos ananos agochados na sombra de xigantes. Mágoa que logo viñera o que veu.

Imprescindible Woody


Supoño que tras iso que chamamos cumio, punto culminante ou, tamén, obra mestra (aquel jefe de obra valle-inclaniano, memorable e esperpéntico galicismo), ao referírmonos a determinada produción dun autor, anda esa tendencia tan humana ao reducionismo das etiquetas (que, en certos individuos proclives ao entusiasmo, pode chegar a ser un chisco esaxerada). Así, semella indiscutible que A Rapaza da pérola é a obra mestra de Vermeer ou, non sei, o Ulysses a de Joyce. Hai nestas canonizacións moito de convencional e moitísimo de subxectivo, pero non cabe dúbida de que contribúen a concentrar esforzos da memoria, sempre dispersos, nun único punto especialmente representativo dun total e, consecuentemente, a ordenar o mundo. Digamos que resulta produtivo, en fin, asumir eses picos de calidade na continuidade (ás veces enorme) da obra dun autor. A emerxencia destes puntos culminantes é, por veces, pintoresca e contradí, mesmo, os desexos e aínda intencións do autor. Robert Graves sentíase especialmente molesto (e polo visto reaccionaba incluso con certa violencia cando se mencionaba o asunto) co feito de que a súa narrativa -especialmente a súa saga sobre o emperador Claudio: Eu, Claudio e Claudio o Deus- fose moito máis coñecida (grazas, como non, á caixa tonta) cá súa obra poética, da que el gustaba moito máis.
Existen, en calquera caso, xenios de tal calibre que dificilmente se prestan a tales distincións. Sinalar, en efecto, a obra mestra de Johann Sebastian Bach, Beethoven, Velázquez ou Stanley Kubrick é evidentemente comprometido, aínda que -de novo por mor de canons arbitrarios- a Tocata e fuga en re menor, a Novena Sinfonía, As Meninas ou 2001: unha odisea do espazo gozan dunha fama e popularidade especiais.
No mesmo caso, atópase, dende o meu punto de vista, Woody Allen. Seleccionar, cando menos para min, a súa obra mestra resulta moi difícil. Gusto moito do Allen máis surrealista e desternillante: non lembro ter rido máis a cachón nun cine ca con Toma o diñeiro e corre, A última noite de Boris Grushenko ou Bananas. Aquel guiño bergmaniano (unha das obsesións do cineasta) de Interiores, as marabillosas Annie Hall, A Rosa Púrpura do Cairo, por poñer só algúns exemplos, pertencen xa a historia do cine con maiúsculas. Pois ben, a súa última película, Match Point, podería ser para min (consciente do risco de todo o subxectivo) a obra mestra de Woody Allen (ok: unha obra mestra de Woody Allen) e significa ese punto no que un profesional é quen de dar, coma quen cose, a quintaesencia dunha traxectoria rica e prolongada. Match Point recupera a esencia do gran, do grandísimo cine nunha dirección que o ten todo: sabedoría na escolla dos actores e mestría na súa adaptación aos personaxes (fantástica e engaiolante Scarlett Johansson. a nova musa de Allen: non me estraña...); contención expresiva e suma elegancia no desenvolvemento da historia; áxiles diálogos co trasfondo dun fascinante Londres; un guión excepcional cun desenlace absolutamente maxistral; exquisita urdime entre a música operística e a trama, polo demais, completamente verosímil; no fondo, pero moi no fondo (de xeito que un pode ficar coa historia externa, por certo, entretidísima), as permanentes obsesións de Allen: os límites do amor e o interese, a verdade e a mentira, o poder omnímodo do sexo e a paixón, a realidade e a apariencia, o ser humano situado no límite, o monstro que todos levamos dentro...
Entre tanto lixo, un film que reconcilia co mellor da sétima arte. Sensacional, imprescindible Woody.

4.6.06

El rescoldo del día












Sube de lo lejano hasta saciarse
de húmeda memoria
el rescoldo del día.
Ahora me veo, cercado y pálido,
interpretando los augurios
del silencio repentino. Los gritos
ahogados de los niños suenan
abajo a quien se va y odia las despedidas:
las copas manoseadas, el tufo denso del tabaco,
la ligera cefalea o el malestar de estómago.
Sola la soledad me queda,
para apurarla con la avidez del usurero
y subir de lo lejano.
Hasta saciarme
de la levedad involuntaria que se agita
en el rescoldo del día.

2.6.06

Obrigado, Miguel Anxo


Agradezo fondamente a inmerecida louvanza que Miguel Anxo Fernán Vello adica a Fragmentos da Galaxia dende as páxinas de Galicia Hoxe nun magnífico artigo que resume a actualidade da blogosfera en Galicia. Grazas, Miguel Anxo, polo alento. Aí estamos.
Algúns comentarios á escolma de Fernán Vello.

Unha historia persoal da edición en España


O outro día presentouse na Feira do Libro de Madrid Imprenta moderna. Tipografía y literatura en España, 1874-2005 (Campgràfic, 2006) de Andrés Trapiello, un percorrido persoal, subxectivo e mesmo lírico pola edición española contemporánea.
Trapiello, polígrafo da vella escola (novelista, ensaísta, editor, crítico, poeta -faceta da que gusto especialmente-, bibliófilo e tipógrafo apaixonado) pensa que o libro debe ser coma un traxe co que te atopas a gusto. Unha conclusión que -salvando as obvias distancias-, como poeta, editor, bibliófilo e apaixonado da tipografía, subscribo absolutamente.
A nova recóllea El País do domingo 28 de maio último.
Xa encarguei a obra ao meu libreiro (o querido e sempre ben disposto José que comanda con man de ferro a Libraría Fonseca). Agárdoa con impaciencia.
P.S. Por certo, parabéns a Campgràfic que está a desenvolver un contributo inestimable á literatura técnica da edición e a tipografía. ¡E ademais editan como dios!

1.6.06

Memoria


En 1999 escribín un poema —titulado O teu sangue tan cercano— adicado á memoria de Roberto Blanco Torres na Coroa literaria para Roberto Blanco Torres contra a súa morte (eds. do Castro) que promoveron e coordinaron Xesús Alonso Montero e Xosé Manuel Salgado. Agora ese poema foi incluído no libro Poemas pola memoria que, en edición de Manuel Fernández Rodríguez, foi editado pola Xunta de Galicia. Agradezo fondamente, por certo, ao antólogo a inmerecida honra que me fai ao me ter incluído a pé de tan esgrevio elenco de poetas.
A edición deste libro, por certo moi esmerada e fermosa do punto de vista técnico (non en van o deseño é de Fausto Isorna), hai que situala no Ano da Memoria. A Xunta, en efecto, declarou este 2006 Ano da Memoria, co gallo do septuaxésimo aniversario do cataclismo do 36.
Persoalmente, estou bastante cheo desta interminable rea de celebracións commemorativas que se empaquetan e se fagocitan coma un produto de consumo: ¿250 anos do nacemento de Mozart? Pois indixestión de Mozart. ¿400 anos da edición do Quixote? Indixestión de Quixote. ¿70 anos do cataclismo do 36? Imos ter represión franquista ata na sopa. O malo destas celebracións é a súa urxencia: o seu carácter sistemático e reiterativo (un ano dá para moito) estimula -especialmente en persoas pouco cultas- unha percepción tan sobredimensionada do acontecemento ou personaxe commemorado que desdebuxa os seus límites. Coincidirán comigo en que a quixotite aguda do ano pasado (cheguei a ver o puto logotipo ata nos iogures) levou á enunciación dunha impresionante morea de decontextualizacións e parvadas sobre a figura de Cervantes e a súa obra. A esta natureza xeral das comemoracións nos tempos que corren, así pois, hai que sumar o carácter certamente especial desta efeméride en concreto.
Do meu punto de vista, empaquetar nun ano a lembranza sistemática dos republicanos mortos ou exilados por unha coincidencia matemática de datas contribúe a un maniqueísmo que en nada beneficia a un clima político tan enrarecido e radicalizado coma o español. Nos anos posteriores á morte de Francisco Franco, este país noso fixo un exercicio colectivo, humilde e tácito de recuperación da memoria chamado transición. Pero disto hoxe o común da xente sabe ben pouco.
Anos da memoria foron todos os que transcorreron dende 1939 para moita xente anónima comprometida coa restauración social de tantos asasinados, xente que, no lenturento transcorrer daquela interminable longa noite de pedra, ía transmitindo aos seus a pegada da barbarie. Para min, se pode servir de exemplo, tras moitos anos oíndo os meus maiores falaren de tío Roberto -unha ferida que aínda escoaba sangue-, o ano da memoria foi 1998 en que desenterrei a figura e a dimensión civil de Roberto Blanco Torres nun libro editado polo Castro. Conste que o Día das Letras Galegas veu despois e eu non o pedín. Ano da memoria foi cada un dos viviron aquela viúva ou aquel orfo que en tal día lembraban ao seu home ou ao pai paseados. A Xunta de Galicia non ten ningún compromiso necesario coa restauración da memoria. Non hai memoria que recuperar: nunca se perdeu.
¿Por que ten unha Administración que asumir a institucionalización dun exercicio civil? Hai, no noso país (é un mal histórico para o que eu non enxergo fin), unha sobrepresenza das institucións e un déficit de sociedade. Non quixera ser malicioso, pero supoño que acertarei ao pensar que moita xente vai meter no peto bos diñeiros públicos con esta milonga da memoria, ¿non? ¿Que gañamos afondando na ferida ou lambendo nela? En fin. Persoalmente estou cheo de Guerra Civil e prefiro mirar cara a adiante.

Martínez de Sousa, always


O bo amigo, e colaborador do noso Máster en Edición, galego de terras do Condado, Pepe Martínez de Sousa, prolífico e inasequible ao desalento, vén de dar luz un novo libro —coma os derradeiros publicados por TreaLa palabra y su escritura. Eu creo que Pepe, que xa, por razóns de idade e traxectoria, evoluíu da categoría de especialista ou experto á de sabio —etiqueta que hoxe eu apoño sen dúbida a moi pouca xente—, está en condicións, tal como fixo co seu libro derradeiro Antes de que se me olvide, de achegar ao mundo da edición un coñecemento, digamos, conclusivo, ou mellor ca coñecemento, mesmo, pensamento (que é moito dicir). Unha sinopse magnífica do libro (e máis datos, entre eles, o índice completo no blog de José Antonio Millán). Parabéns, Pepe. E a por outro.