29.4.09

Arcanos

Son de tradición milenaria as palabras máxicas que conxuran arcanos e abren mundos inimaxinados. Nas portas de Moria, Mithrandir, o peregrino gris, desespérase de non atopar a verba chave que dá acceso á tenebrosa mina. Podo mellon a minno, di a inscrición lítica en élfico. Fala amigo e entra, traduce Gandalf, e ordéalle á porta: Edro! ('Ábrete!' ), pero nin a tiros. Cando un dos hobbits lle pregunta qué quere dicir fala amigo e entra, o mago cae na conta de que está traducindo mal. O verbo élfico en imperativo podo non é 'fala (tell en inglés), amigo', senon 'di (say) amigo'. Cando o mago pronuncia en alta voz mellon, o cruxir das rochas abríndose é o siniestro anuncio dos subterráneos infortunios que agardan á comunidade na mina.
Ábrete, sésamo -nunca, por certo, acabei de entender a apelación ao nutritivo cereal- resulta unha versión máis popular, cercana e amable do episodio tolkieniano. Ao seu conxuro, Babá accedía a unha fascinación de xemas, brillos e riquezas que sublimaba, co elemento marabilloso característico dos contos, a miseria e sufrimento do mundo de afóra.
Hoxe as palabras máxicas do noso mundo chámanse password, user name e personal idenfitication number, PIN. Gardámolas nun segredo suspicaz e férreo, e as divindades que nolas outorgan practican a tal fin un conxunto de complicadas cerimonias secretas para que só nós as coñezamos. Temos moitas, en ocasións moitísimas, e as invocamos sottovoce ou ás agachadas, pero sempre mirando subrepticiamente ao noso derredor, sentados diante dun monitor ou de pé na rúa perante unha parede, ansiosos de novas descubertas, de novos coñecementos, agardando os favores de remotas amizades, o cálido erotismo da vaidade recompensada, ou, máis prosaicamente, o papel moeda preciso para a subsistencia e que -ai, a crise!- tantas suores custa arrepañar. Forzamos de maneira innmisericorde á nosa maltreita memoria a as lembrar e a nosa maltreita memoria resíntese: contas de mail, campus virtuais, redes sociais, blogs, metablogs, chats, messengers, tarxetas moedeiro, tarxetas de crédito, tarxetas de cliente, accesos restrinxidos, autenticacións... Somos vítimas dunha violenta rede alfanumérica que nos abre arcanos de tripas dixitais e cibernéticas. Pero o mecanismo segue sendo o de Alí Babá: un mundo paralelo, tecnoloxicamente impecable, no que buscamos sublimar moitas das eivas, taras, imperfeccións, halitoses e fealdades do mundo real.

26.4.09

Cousas que hai que dicir

As presentacións de libros teñen algo de bautismal. No bautismo, en orixe, e deixando á parte derivacións e procedementos meramente litúrxicos, reúnense deudos e amigos dos proxenitores para, entre todos, practicar un recoñecemento colectivo da nova criatura testemuñando a ledicia polo seu ingreso na comunidade e facendo votos por unha existencia frutífera, longa e feliz. Todo ata aquí podería aplicarse tamén á presentación dun neófito editorial. Pero, a cousa comeza a diverxer, cando, nas presentacións de libros, o proxenitor (ou proxenitora) toma a palabra para se referir, sequera brevemente, ao seu vástago (ou vástaga). Imaxinan que, nun bautismo, tras os ritos, óleos, rezos e augas de rigor, o presbítero cedese a palabra ao pai (ou nai)? Que diría? Que o proceso creativo do pequeno tivo lugar de noite, sen luz e sen ver moito o que se facía, e que, aínda así, non hai moita queixa, que hai que ver o ben pintado que saíu o bebé? Que lle gustaría un pouco máis tirando a loiro? Que, mirando para o ventre da nai, parecía que ía pesar máis, pero que ao cabo eran todo augas? Que para lle acabar chamando Faustino á criatura houbo os seus máis e os seus menos e non foi doada decisión por existiren trasacordos entre a liña materna e a paterna?
Disque o ollo do amo engorda o cabalo. A min débeme suceder o contrario. Será, talvez, por un espírito hipercrítico pero, con todo o que fago (e non mo tomen a falsa modestia), pásame como aos británicos cos xardíns: o meu sempre me parece peor. Presentando o pasado día do libro o meu Manual de edición técnica, xunto con Jacobo Bermejo, presidente do Clúster do Produto Gráfico e Libro Galego, e Manolo Bragado, director de Xerais -o meu editor-, e tras escoitar as súas laudatorias palabras, tan xenerosas como desproporcionadas aos meus limitados méritos, debíame, cando tomei a palabra, mover entre a miña natural humildade e o desexo de non contradicir aos meus predecesores no discurso. Ora, tamén lles digo unha cousa, co seu permiso: se imos a xulgar as calidades deste manual polo traballo que me deu, debe ser excepcional. En definitiva, os libros téñense sós e hai un criterio ineludible que os pon no seu sitio: o veredito do público. Alá veremos.
De por parte, e como podería botarse a excesiva modestia (tan excesiva que soase falsa) que non lle adicara a libro tan significativo (polo libro en si e por ser meu) un post no meu blog, consagrado especialmente aos libros e a edición, permitireime enfatizar algo que xa dixen na presentación e me parece importante: eran chegados os tempos de que en Galicia houbese unha obra así. E digo isto con total independencia de que sexa eu o seu autor. Creo que este manual de edición non é máis que -ou é principalmente- a manifestación necesaria do dinamismo e perspectivas de futuro dun sector como o editorial, que, só no país, concita a 45 editoriais privadas asociadas a Ásociación Galega de Editores (máis toda a actividade pública, por veces, como é o caso da edición universitaria, inxustamente marxinada); publicou no ano 2007 máis de 2000 títulos e case tres millóns de exemplares e dá emprego a preto de cincocentas persoas, só no sector da edición (deixando de lado o sector das artes gráficas)...
Só quería apuntar isto. O demais que se poida dicir do libro non me corresponde a min dicilo.

24.4.09

Momentos de frouxeira

Habitamos unha sociedade a tal punto sometida aos mass media que, ou un se bota ao monte, ou acaba cedendo, quéirao ou non o queira, á súa influencia. Lembro que, hai anos, cando Sito Pons era o home do momento no motociclismo patrio, cada vez que saía unha información relativa a el na caixa tonta, meu pai exclamaba extenuado: Dichoso Sito Pons! O mesmo penso eu cada vez que me mentan a Stieg Larsson: Dichoso Stieg Larsson! Pero, como de botarme ao monte, de momento, non lles teño moita gana -pois hai na chaira cousas que aínda suscitan o meu interese-, cedín, hoxe 24 de abril, ao bombardeo mediático do benemérito escandinavo e os seus best-sellers co gallo do día do libro, e merquei Los hombres que no amaban a las mujeres. O libro vén cunha cita de mérito en faixa exterior, asinada, nin máis nin menos, que por Ruiz Zafón, na que o autor de La sombra del viento se desmelena -é, claro, un dicir- cantando as loanzas do roman do seu colega hiperbórico, que en paz estea. Eu desconfío bastante dos libros con faixa, pois, como ocorría antes coas señoras, cando se lles solta, se desparraman e poden sobrevir sorpresas. Pero, en fin, xa lles contarei. O que non sei é cando será porque ando medio vago ultimamente e o libro ten 665 páxinas. Cando menos, non se dirá que o autor se fai o sueco...

22.4.09

40 velitas

Eu, cando vou, por esas obrigas veladas que impoñen os nosos diferentes papeis na vida, a tendas do estilo de Pórtico, Cosas de casa e así, comezo a bocexar aos cinco minutos. Aos dez estou loitando abertamente coa modorra. Non hai nada que me aburra máis que mirar colchas, coxíns, alfombras, espellos e menaxe. Agora que ya semos europeos e tanta afección hai ao rollo da decoración, un amigo meu moi ocorrente e zumbón cualifica como "porno light" esas revistas como Nuevo Estilo, Tu hogar, Casa y jardín, e por aí, xa que, razoa, no porno ves o que che gustaría facer e nunca farás (vamos, digo eu, en liñas xerais....) e nestas publicacións ves a cociña, sala, sofá, chalet ou casa rústica que nunca vas ter.
En fin. A min o que me gusta e onde o paso coma un indio é nas librarías. Alí un métese e pérdese. De Borges e O factor humano, de Greene, á Historia interminable, de Ende, ou A sombra do vento de Ruiz Zafón, as librarías son un cerco de acción literaria intimamente conectado co engado dos centos de millóns de palabras que acubillan, cos milleiros de historias, argumentos e ideas que atesouran. Se xa un libro é mundo, que dicir dunha libraría! Eu gusto moito das librarías de toda a vida e estomágame a hiperoferta e aséptica uniformidade dos malls, grandes superficies e librarías de cadea, que por non ter non teñen nin o inconfundible aroma que debe ter toda libraría, como xa teño contado aquí.
Por outra banda, cumprir anos e facelo con saúde é un ben polo que cada afortunado beneficiario de tal privilexio debera reconciliarse diariamente co seu kharma, divinidade secreta ou mito da índole que fose. Eu estou encantado dos 40 anos que vén de cumprir a libraría compostelá Couceiro, un símbolo de permanencia cultural do país. É ben probable que a primeira vez que vin -aló polos setenta, debía andar Su Excelencia nas últimas- un himno galego cunha bandeira branquiazul sobreimpresa fora nun almanaque de naipe de Libraría Couceiro, República del Salvador, 9. Agora, con gallo tan senlleiro, Couceiro vén de editar un pequeno volume de evocacións fermosamente ilustrado en cuberta por Baldo Ramos, co que me agasallou o bo amigo Pablo Couceiro, dignísimo herdeiro do fundador, Xesús.
Parabéns e por moitos anos máis (máis doutros corenta, seguro!!).

20.4.09

Llegar hasta la esencia

Como dicía Chiquito de la Calzada, con aquela súa prosodia extravagante e indefinible cinética, no puedo, no puedo! Pois eu, que, coma Vde. , recibo diariamente toneladas de spam estúpido e insoportable, por veces recibo cousas que no puedo con elas nin coa tentación de as reproducir nestas páxinas, para universal contento e consoladora risa, que é unha magnífica terapia para moitos males do século. Xa me teño referido aos disparates que normalmente derivan do paso dun texto por un tradutor automático. Cando o texto, ademais, contén elementos que de seu se prestan ao recochineo, o resultado pode ser sublime. Dun tal Irish Laszlo, nome de exótica, e con seguridade apócrifa, mestura de bruma hibérnica e eslava chaira­, recibo un mail cun subject que se agoira fastuoso: Energia para tu miembro sexual: adquirir y ahorrar 85 %. Metido no texto da mensaxe leo:
Sexo es mas satisfactorio que nunca. El estres y la tension han desaparecido. Ella ya no se amarga, ya no me temo que tendre que denegar su peticion. Esto es una sensacion fisica estupenda despues de que sigue el sentimiento profundo. Lo mejor de VI [nome do específico] es una confianza que puedes "volar en piloto automatico", llegar relajado y sin problemas hasta la esencia, que el miembro sigue mantenerse levantado incluso cuando se interrumpa (ninos golpean a la puerta del dormitorio, ladra el perro, se desliza su condon). Toma de VI puede hacerse tambien un regalo grande a su pareja, en el caso de tomar VI conscientemente. Solamente un consejo: no tiene que decir a ella que estas tomando VI: autoapreciacion femenina es tan vulnerable como la nuestra propia.
Cando cheguei ás circunstancias interferentes no levantamento do miembro que lle impiden llegar relajado hasta la esencia (ninos golpean a la puerta del dormitorio, ladra el perro, se desliza su condon) crin que caía da silla.
Polo visto, agora a cabeza dóenos a nós. E é que, con tanto melindre, os homes andamos medio estropeados.

Latrica Marica

Pois xa ben qué orixinal. O novo goberno galego. Concordo con algo que lin por aí. Creo que o descoñecemento público que arrodea a maior parte dos novos conselleiros responde máis a unha estratexia consciente do Premier ca a imposibilidade de ter formado un goberno de «notables». Nun país onde, á gran maioría, a forza váisenos pola boca, non ter literalmente nada que dicir dalguén —pois en tales condiciones sería xa ousadía botar a lingua a pastar (que para todo hai)— é a mellor garantía de deixalo funcionar e alá veremos. Por sus obras los conoceréis. Ben certo é que, entre o decretazo da lingua, a bendita Cidade da Cultura (da cal, por certo, hai pouco un bo amigo arquitecto asegurábame que está "chea de silicona"), o lío dos eólicos, a crise inmobiliaria… eu non lles arrendo a ganancia, pero, en fin, creo que cómpre concederlles, cando menos, o beneficio dunha dúbida construtiva.
De por parte, nesta circunstancia, tinguida da asepsia da tecnocracia, boto en falta unha cesión máis persoal, e mesmo íntima ou festiva, nas semblanzas que a prensa ofrece dos novos membros do noso executivo. Que tempos aqueles de Franco cando había novo goberno! Como reflexo de ser cada un dos novos ministros persoas de orde e como Dios manda, citábase con carácter preferente o nome das súas esposas e o número de fillos que, por regra xeral, era elevadísimo. Á parte dos apelidos (invariablemente fachas: Cotorruelo Sendagorta, Iturmendi Bañales, De Arrese Magra, López de Letona y Núñez del Pino, García del Ramal Cellalbo...), sempre me chamou a atención a cantidade de fillos que tiñan os ministros de Franco: casado con doña…. tiene nueve hijos; está casado con doña…. tiene once hijos… Gobernos había de su Excelencia que, sumada en conxunto a prole de todos os ministros, daría para alén da centena, creo eu. Agora, co rollo da protección de datos, calquera fai unha mención persoal! Unha cousa do máis aburrido. Dirá algo o Hola?

16.4.09

Barras de bar, vertederos de amor

Xa lle collín medo a falar de música neste caderno porque, cada vez que ouso expresar os meus gustos, catro ou cinco agarimosos fieis destas indefensas páxinas bótanse a min coma cans. Pero bueno, son os riscos da popularidade...
As dez cancións que compoñen Enemigos de lo ajeno de El último de la fila son outros tantos fitos na historia do pop español. Nin o desleixo na produción (que chega ao uso de caixas de ritmos, ao estilo das infames microorquestillas das vodas baratas), nin o os excesos sonoros propios dos poucos anos son quen de conter o torrente de creatividade musical e poética do dúo Portet-García. O que veu despois (agás números contados: Ruge Mistral, Sara) e a actual carreira en solitario de Garcia non me entusiasma. Pero este vinilo é un punto e á parte. As melodías e poemas de Enemigos de lo ajeno son, cada un deles, a evocación dalgún momento intenso dos vellos tempos. Cando a música é o envoltorio de emocións que, en certa altura da nosa vida, foron experimentadas en estado puro, faise parte indisoluble de nós.

15.4.09

Compostelakitsch


Non o perda, por favor! Nunca Compostela foi tan kitsch (nin eurovisiva).
Obrigado, Antonio, pola suxestión! Non ten desperdicio.

13.4.09

Kafkiano

As propiedades elementais do texto son a conectividade ou cohesión e a coherencia. Un texto cohesionado mediante o uso racional de conectores e coherente do punto de vista da harmonía entre os seus compoñentes léxicos será un texto correctamente escrito. O cal, claro está, pode distar moito da elegancia, a estética e o atractivo textuais, iso que normalmente chamamos talento e, non sabemos moi en por que, serve para distinguir un escritor que nos gusta doutro que non, un texto que "flúe", como flúe naturalmente a auga dun regato, e outro que se atranca permanentemente, ao xeito do paseo por unha trocha pina, pedreña e incómoda. Algunha outra vez (a orixinalidade constante é imposible nun blog), citei xa a Somerset Maugham, quen cría que para escribir ben existen cinco normas básicas pero ninguén sabe cales son.
En edición, hai unha proba de fogo para experimentar as capacidades textuais. Refírome aos textos da cuartas de cuberta que, a modo de sinopse, deben condensar en breves liñas o contido de todo un libro. Pénsase comunmente que estes textos os proporciona o autor ao editor. Isto é así só en ocasións. Moitas veces (máxime cando o autor non pasa de cumprir con suficiencia mínima as propiedades textuais devanditas), é responsabilidade dun bo editor a súa redacción, como broche de nobre metal para un labor editorial esmerado.
Lía hai non moitas noites, no aloxamento dunha cidade norteña e fría e entre unha nevarada que convidaba á maxia dun libro escuro e nocturnal, un destes resumos, que, na súa impecable austeridade, fría elegancia e contundencia expresiva, debera ser espello e paradigma. Trátase da sinopse de El Castillo de Kafka (Alianza Editorial, 1971, eu cito pola 13ª reimpr., 1997, edición da cal xa gabei neste caderno a cuberta, un dos mellores produtos do deseño editorial español):
El clima y la idea dramática que informan EL CASTILLO son los que nutren toda la narrativa de FRANZ KAFKA: un mundo exterior que, pese a conservar todas las notas que lo hacen reconocible, es objeto de una mutación que lo transforma cualitativamente: una secuencia de acontecimientos incomprensible para quien la padece, pero que esconde una necesidad ineluctable; la inoperancia de la voluntad y el entendimiento humanos para comprender ese medio hostil y doblegarlo.
Arrepiante. Un entende por que en moitos idiomas se troquelou un novo adxectivo: kafkiano.

4.4.09

Para avisos contacte co administrador

Había no meu pueblo un médico moi retranqueiro, home bondadoso e proverbialmente despistado. Magnífico axedrecista, disque non era raro velo revolver o café cun alfil, mentres coa outra man movía a cucharilla polo taboleiro. Unha vez, unha señora moi fina, dunha familia da vila de toda la vida, díxolle:
-Benjamín, sabrás que vamos a ser vecinos.
O outro replicou:
-E logo?
-Porque estamos construyendo el panteón al lado del vuestro.
E o bo do home, con solícita guasa:
-Bueno, pois se queredes algo, petade.
Au revoir!

1.4.09

Prosaico. Versificado


Prosaico é un adxectivo que, dende o rexistro estritamente literario, pasou ao coloquial rotulando aquilo que, sen chegar ao grao innobre do vulgar, se nos mostra desprovisto de graza ou galanura. Ten prosaico antónimo? Poderiamos, retornando ás orixes literarias da palabra, pensar que este é poético, pero, de seu, poético e poesía fan referencia ao xénero non á forma do xénero. Quero dicir que existe o que chamamos prosa poética. O antónimo de prosaico sería, polo tanto, versificado, adxectivo que non existe alén das estreitas lindes do tecnicismo.
Se prosaico saltou ao rexistro coloquial no valor que ten é porque, fronte ao verso, a prosa identifícase co carente de matices. De feito, o noso é un mundo prosaico, e dígoo agora ad pedem litterae. Non lle ten soprendido a vostede algunha vez a ausencia de versificación do noso tempo fronte a unha tradición literaria centenaria que se veu desenvolvendo no esencial en verso? E nada de verso libre: tratábase dunha versificación regular, sometida a pautas construtivas sistemáticas, case diriamos matemáticas. As oitavas reais nas que don Luis cordobés deu forma á súa mitolóxica fábula son como columnas clónicas que flanquean unha avenida a intervalos aritmeticamente exactos. Da épica a Juan de Mena, do humanismo ao Século de Oro (cunha interminable nómina de excelsos cultivadores) e de aquí ao romanticismo, prodúcese en época contemporánea unha dramática solución de continuidade que dá pábulo a chamar poesía a calquera cousa e a que pululen de xeito tan extraordinario poetas e poetisas de toda caste, entre os que se contan profesores de secundaria, funcionarios do catastro, amas de casa e mesmo médicos acupuntores. Eu, de por parte, divido os poetas contemporáneos en dúas categorías: os que escribiron un soneto (xa saben alexandrinos en esquema ABBA ABBA CDC CDC) e os que non escribiron un soneto (categoría, esta última, na que, por certo, me inclúio, xa quixera eu...).
Disque don Pedro Muñoz Seca, ao que deron matarile en Paracuellos, escribiu La Venganza de don Mendo por unha aposta, excitada precisamente por quen cría del ser incapaz de escribir unha obra teatral en verso, émula daqueles contundentes dramas que, ao estilo de El puñal del godo, inmortalizara Zorrilla. Non só don Pedro escribiu a obra senón que aínda parodiou todo un xénero en ripios conscientes, ricos de xogos de palabras e enxeñosos dobres sentidos. Creo que La venganza de don Mendo é un dos alardes de humor, imaxinación literaria e figuración paródica de maior altura das nosas letras. Debo ao patrimonio paterno a miña admiración pola obra, da que son quen de declamar treitos enteiros, producíndome agora a mesma hilaridade que me produciu cando a lin (nunha vella edición da posguerra) por vez primeira. Gardo como ouro en pano a versión en VHS que en 1961 dirixiu e protagonizou Fernán Gómez, un dos filmes máis xeniais do cine español.

* * *

Con diez cañones por banda; Volverán las oscuras golondrinas; Recuerde el alma dormida; Me gustas cuando callas; Cerrar podrá mis ojos la postrera; Cuán gritan esos malditos!; Y tú me lo preguntas? ... Quen, neste prosaico materialismo no que decorren as nosas vidas, non lembra un alento en verso, non acubilla o sabor do mel nun feixe de palabras? Un poeta e un soneto, aquel de don Fernando de Herrera que comeza Rojo sol que con hacha luminosa, resúltanme especialmente gratos. Outro día conto por qué, máis ca nada por non ser prolixo.