Rematei estes días a relectura dunha das miñas novelas favoritas, Cumbres borrascosas —direino en castelán; por certo, unha proba de fogo para un tradutor: Wuthering Heights, en inglés: Cumios borrascosos?— de autoría dunha muller moi infeliz, Emily Brontë, irmá de Charlotte e Anna, autora aquela dunha novela tamén de grande sona, Jane Eyre. Emily faleceu de tuberculose con trinta anos, tras coidar durante catro anos do seu irmán Branwell, quen, entregado á bebida e o opio, faleceu en 1848 nun violento acceso de delirium tremens. Emily non chegou a sobrevivilo catro meses.
A novela popularizouse aínda por unha película clásica, dirixida por William Wyler e protagonizada por Laurence Olivier, no papel do diabólico Heathcliff, David Niven e a belísima Merle Oberon, no papel de Cathy.
Relín Cumbres na mesma edición na que a lín por vez primeira, alá polos trece anos: un vello exemplar da colección «Áncora y Delfín» —marca, por certo, do impresor de Aldo Manuzio, pouca xente hoxe sabe cal é a orixe do nome desta tan coñecida colección— de Ediciones Destino, 2ª ed., maio de 1943, con tradución do inglés de Juan G. de Luaces. Este libro, editado cando España iniciaba unha longa noite de pedra e que pertenceu a unha miña tía, sobrevive hoxe co caixo de follas desprendido do lombo (terei que reencadernalo calquera día), as páxinas amarelas e ese arrecendo a libro vello e papel húmedo, imprescindible para certas lecturas. Na prosa dun tempo no que aínda se escribía ben, con gusto, estilo, rigor e propiedade —hoxe a escribir así se lle chama estilo afectado— o autor da nota introdutoria di:
No es este un libro amable. En la obra de Emily alienta un pozo supremo de amargura. Su pluma corre rápida, lacónica, cuando describe los momentos de felicidad que la vida concede a sus protagonistas; es, en cambio, más lenta y minuciosa al sugerir el escalofriante vendaval de tragedia que arrastra estas existencias en su torbellino.
Lembro que cando lín Los pazos de Ulloa, da vigorosa condesa de Pardo Bazán, houbo moitos elementos que me trouxeron á memoria Cumbres, empezando polo título que fai nambos os casos referencia á propiedade onde se desenvolve a trama. Logo os personaxes (Primitivo nos Pazos, de significativo nome), marcados a lume por un medio natural hostil que os empurra a seren como son. O naturalismo, con todo, descarnado e brutal en Brontë aparece moito máis edulcorado na condesa, como corresponde a unha muller dunha vida —dun contexto literario, dunha época— moi diferente.
No seo dunha produción editorial en masa, de autores que compiten entre si por unhas migallas de popularidade, dunha literatura do momento fagocitada en moitos casos —cada vez máis— polos media (a veces con auténtica indixestión: véxase o fiasco de Alatriste), dunha grave descompensación entre empacho editorial e indixencia lectora, un pregúntase qué sentido ten hoxe estimular lecturas como a novela que veño de describir, ou, mesmo, traducilas ao galego para seren editadas. Para que público?
Unha boa amiga, profesora da Universidade compostelá, contábame que impartindo aulas universitarias de historia do libro, falaba de cómo nos distintos momentos históricos das sociedades varían moito as percepcións sobre a literatura. Así, exemplificaba, Robinson Crusoe pasou de ser percibida na súa época como a obra dun ilustrado racionalista, que, coa peripecia do seu personaxe, indagaba no máis fondo e trascendente da condición humana, a ser contemporaneamente un título imprescindible nas coleccións de aventuras e xuvenís. Chegada a explicación a este punto preguntou aos seus alunmnos cantos leran nunha edición completa Robinson Crusoe. Ninguén de entre os corenta rapaces dixo nin fixo nada. Intrigada, e cun algo de alarma, a miña amiga inquiriu entón quen podía dar o nome do autor de Robinson Crusoe. Un rapaz, coa timidez da inseguridade, aventurou: Daniel Defoe?
Neste enorme desequilibrio entre a esixencia de coñecementos escolares que se exerce sobre os nenos e os adolescentes—teño un cativo de oito anos que a xulgar polo nivel e volume dos deberes que trae para casa vaise licenciar con catorce anos…— e a práctica inexistencia de vontade de adquirilos como exercicio meramente lúdico fonte á avalancha do tecno-lecer, só podo pensar que quen, con trece, catorce ou dezaseis anos, non se emocionou con Robinson Crusoe, Viernes e a súa illa ou cos amores imposibles de Heathcliff e Catherine Linton non sabe o que se perde.
No hay comentarios:
Publicar un comentario