7.3.07

Camiños cruzados: un Quijote de 1905 e un libro moi querido














No Centro de Estudios de Castilla-La Mancha, organismo dependente da Universidade de Castilla-La Mancha, consérvase, entre o rico acervo de materiais cervantinos e quixotescos que alí se acubilla, una curiosa colección de tarjetas-postales que en número de vintecinco foron editadas pola Unión Postal Universal España (tal e como rezan no reverso) en 1905, ano no que se cumpría ―hai que supoñer que sen a «pompa e circunstancia» do IV, de 2005― o III Centenario da publicación do Quijote. Esta deliciosa colección de postais, baixo o título de Don Quijote en el siglo XX, de formato 14 x 9’5 cm, está firmada polo ilustrador Rojas, e o título induce xa a intuír o seu teor. Trátase, en efecto, de enfatizar as peculiaridades ou satirizar os vicios dos tempos modernos a través do anacronismo consciente creado coa introdución de elementos contemporáneos (automóbiles, globos aerostáticos, os leóns das Cortes e os señores deputados de levita e chisteira, a fiesta nacional…) en coñecidas escenas quixotescas, que son consignadas no pé de cada tarxeta. Do punto de vista estético e comunicativo, creo que a excelencia da ilustración e o ben trabada que aparece a historia na secuencia das diferentes postais acena cara a un claro antecedente do mellor cómic.
Se, polo tanto, falamos dunha suxestiva colectánea que, de seu, faría as delicias dun amplo repertorio de intereses (coleccionismo, cervantismo, bibliofilia, historia da ilustración contemporánea…), o exemplar concreto que obra nos fondos do centro manchego é aínda máis interesante por unha característica moi especial. As tarxetas están manuscritas no anverso, en tinta negra e con caligrafía itálica de pendolista, de clarísima lexibilidade, cunha especie de coplillas en lingua galega (véxase a ilustración arriba), que resultan ser en cada caso fragmentos de arredor de nove versos por tarxeta do que en conxunto é unha composición unitaria e continuada da postal 1 á 25. Trátase, entón, de una larga copla popular titulada Quijotadas, de corte satírico y costumbrista, en la tradición de los cantares de ciego […] La sátira no es acerba aunque sí demoledora y con toques de humor […]. La conexión con don Qujiote viene dada por la postura ante la realidad de la que este personaje es arquetipo para el que escribe, ou sexa o idealista enfrontado a andrómenas imposibles, o inxenuo que, sen conciencia das súas limitacións, fracasa en todos os seus intentos de cambiar o mundo. A primeira coplilla dará unha idea sintética de todo isto:


Nos mundos que corren
de tanta farándula
ten que ser una gran miñaxoia
aquel que se gaba
de non ser na sua vida Quixote
ou ben Sanchopanza.

O suliñado, por certo, que antecede provén da magnífica ―insisto, magnífica― edición que da colección de postais manuscritas fixo o devandito Centro de Estudios de Castilla-La Mancha, con introdución, transcripción e tradución dos textos galegos da miña querida amiga -universitaria modélica e infatigable investigadora- Yolanda Novo, á xentileza da cal debo a honra de posuír un exemplar.
E agora, claro, a pregunta do millón de dólares. Quen é o autor de tan incisivas coplas? As postais van sistematicamente dirixidas por correo ao Sr. D. Adriano Quiñones, Puebla de Brollón, Lugo, e remitidas por Jesús Rodríguez López, o noso versificador satírico. A miña sorpresa foi maiúscula cando, por camiños imprevisibles e casuais, tan inopinada trouvaille conducíame a un nome para min moi coñecido e apreciado por outras razóns.
Jesús Rodríguez López, ilustre galeno lucense de apetitos humanistas, letriferido de estros diversos (poesía, teatro e narrativa), defensor da lingua do país e rexionalista por convición ideolóxica, é o autor dun dos textos que reputo cimeiros na historia intelectual de Galicia, alén de ser un libro de extraordinaria amenidade, erudición, e ―para o tempo en que foi escrito― rigor científico: Supersticiones de Galicia y preocupaciones vulgares, editado orixinalmente en 1895, e do que posúo unha terceira edición ―cun limiar, agarimoso pero tristeiro e melancólico asinado por Ramón Otero Pedrayo en Sant-Yago outono de 1948― de Ediciones Celta, Lugo. A máis recente edición da que teño nova é, tamén de Celta, de 1970.
As Supersticiones de don Xesús é deses libros enchoupados de fetichismo e afalagos de misterio, recendentes a papel vello, humidade e tempo, que hai que ler cuando de noche el terrible gato negro maúlla sobre el techado de la vivienda; cuando las campanas de la parroquia, movidas por el fuerte vendaval, suenan a largos intervalos lúgubremente como a toque de difuntos; cuando entre la tempestad andan los espíritus infernales (cito pola miña edición, p. 196).

Estame saíndo un post longo de máis. Outro día falamos de don Xesús e o seu marabilloso libro.

No hay comentarios: