Quero aproveitar os últimos momentos do ano lembrando a Voltaire: à force de s'occuper des choses urgentes, on oublie les choses essentielles. Cando as cousas urxentes me abafan, procuro lembrarme das esenciais. É unha boa terapia.
Na miña opinión, unha das mutacións máis cruciais que se produciron na difícil e lenta progresión histórica da civilización occidental ata o presente é o papel da violencia e a guerra. Un monográfico recentemente publicado por nós trata moi oportuna e incisivamente, entre outros temas, o da necesaria función da social que ao longo da historia xogou a violencia individual, de intensidade menor, como compensadora de inestabilidades que, de se conteren, terían consecuencias colectivas de intensidade moito maior. A mutación da que falo podería resumirse, talvez de xeito excesivamente panorámico, neste aserto: ata a invención do Estado de Dereito e a democracia, en 1789, os pobos de Europa vivían para a guerra, a violencia e o sufrimento, e estes eran os alicerces da súa existencia. Non quero dicir, claro, que dende entón non se produciran en Europa acontecementos bélicos espantosos e, por razóns tecnolóxicas, de consecuencias moito máis devastadoras dos que tiñan acaecido ata entón. Falo, como dixen, dun lento progresar da filosofía social imperante cara ao recoñecemento do carácter esencialmente anómalo da guerra. Para nós, a guerra é, ou debe ser, a excepción, un estado de anormalidad colectiva do que é preciso saír canto antes. Así, unha guerra contemporánea ten -máis ou menos- unha duración: 1914-1918, 1936-1939, 1939-1945. Na Idade Media e boa parte da Moderna, a guerra era unha situación permanente, unha maneira de vivir: os nobres, xerarquías da Igrexa e militares as provocaban e os servos e simples as aceptaban como o estado natural do mundo; os enfrontamentos bélicos sucedíanse entre as nacións sen solución de continuidade de xeito tal que o intento de acoutación cronolóxica dalgúns destes enfrontamentos produce exemplos autenticamente espeluznantes: a guerra dos Trinta Anos, a guerra dos Cen Anos. Nós, ademais, habitamos unha sociedade analxésica que, como lóxica consecuencia do estado do benestar, ten desterrado a dor e instituído o hedonismo, a comodidade e a absoluta ausencia de sufrimento como pautas de vida; en contraste, a vida dos nosos devanceiros estaba marcada a nefasto lume pola enfermidade e o sufrimento, no mellor dos casos, e pola enfermidade, o sufrimento, a fame, o sometemento e as privacións, no peor.
Unha vez propuxéronme afiliarme a unha Asociación de Estradenses en Compostela. A verdade é que a existencia de tal asociación pareceume sorprendente e un chisco esaxerada, pois é o certo que este tipo de corporacións atopan o seu alento na lonxanía física da patria chica dos asociados en relación co seu lugar de residencia. Velaí como naceron todas as asociacións e centros galegos do exterior, nomeadamente en América e, en menor medida, en Europa. Pero convocar en liga fraterna a cidadáns que residen a escasos vintecinco quilómetros de onde naceron tiña no seu propio xermolo a semente do fracaso, creo eu. Cando menos, non teño noticia da vida actual da tal asociación.
De todo amante das boas producións audiovisuais son coñecidas as extraordinarias adaptacións que a BBC realizou de obras literarias memorables. A contención e unha cauta e intelixente administración das posibilidades expresivas do medio televisivo fronte ás do canal narrativo fixeron dalgunhas destas adaptacións inesquecibles fitos da historia da caixa tonta.
Sherlock Holmes e o Dr. Watson foron unha vez de cámping. Contra a tardiña cearon e, despois de trasegar unha boa botella de viño, foron deitarse á tenda de campaña. De aí a unhas horas, no medio da noite, espertaron e Holmes interrogou a Watson.
Cóntase que, nos escuros séculos altomedievais, cando o latín vulgar non se distinguía xa das variedades protorrománicas das nacións neolatinas, os párrocos consagraban In nomine patris et filiae, e non por se abandeiraren cunha nova herexía que promulgaba ser Xesús Cristo muller, senón por esqueceren o latín. Mutatis mutandis, un cristián de hoxe, desexoso de resultar politicamente correcto, debería actualizar consonte os tempos algúns principios dogmáticos da súa fe, malia o risco máis ca notable de caer en herexía. Deste xeito, a sentenza que sanciona a imprevisibilidade dos designios divinos, convenientemente actualizada, sería Os camiños do/a Señor/a son inescrutables, ou aínda Os camiños d@ Señor@ son inescrutables.
Signo inequívoco da rareza do seu propietario, ocupan lugar de preferencia neste local aqueles autores que fixeron da heterodoxia profesión (Borrow), personaxes nos que campa a extravagancia (Ignatius Reilly, custodio), obras vertebradas pola anomalía (Lovecraft) e o insondable misterio da noite e o que se nos oculta (Le Fanu & Co.) ou, en fin, editores do bizarro (Valdemar). Un pouco de todo isto ―heterodoxia, extravagancia, anomalía, noite, o que se nos oculta e bizarría― ten Guy de Maupassant, contista de gálica nación e adoecido de mal gálico, sometido á tiranía atroz da migraña, depresivo crónico e probablemente un dos autores que con máis transparencia e sinceridade teñan nunca dedicado a pluma a glosar, non a ledicia de vivir senón o sufrimento insoportable da existencia. O seu conto Suicides (1880), escrito doce anos antes do seu intento de suicidio, é un alegato terrible contra a inanidade da rutina, a insubstancia do máis extremo aborrecemento, o baldeiro da soidade.
Unha das cousas que converte un blog nunha experiencia comunicativa engaiolante é a absoluta impredicibilidade (perdón polo palabro) dos comentarios, pareceres e puntos de vista que os posts nel publicados poden suscitar. Dixen un blog e dixen mal; debera dicir este blog, ou mesmo, algúns posts deste blog, pois entendo que os blogs de liña máis exclusivamente profesional, de actualidade social, política ou cultural, crítica literaria, etc., pola súa propia natureza acoutan ou perfilan moito a natureza das reaccións lectoras. No meu caso, entendo que como derivación talvez dunha tendencia innata á dispersión e o barroquismo, non sei, de verdade, cómo fago para comezar un post falando da batalla das Navas de Tolosa e rematar dando coa fórmula I. Unha lectora benévola dicía que esta bitácora é coma unha sorte de fío que se vai desfacendo para un lado e para outro, ao estilo daquel borgiano xardín de sendeiros que se bifurcan.
Nun país onde se badúa tanto coma neste, cheo de "presenteiros" e figuróns que non teñen tempo de sentarse a traballar de tanto traballo que teñen -se vostedes me entenden- e de tipos mancornados e sinuosos que din si cando pensan non e agora cando pensan nunca, aprecio dun xeito moi especial a xente directa, executiva, que vai ao caso e non ten pelos na lingua e, sobre todo, que traballa no canto de andar todo o día en saraos, comisións, consellos, presentacións, academias, feiras, feiróns e verbenas varias.
Onte pola noite, estabamos a miña muller e máis eu falando das cousas da vida e máis da morte. Díxenlle:
Unha boa amiga sostén unha tese digna de toda consideración. Cre que o aséptico automatismo e a implacable perfección dos ordenadores inflúen de xeito definitivo nas nosas vidas ao punto inevitable de agardarmos, cando non esixirmos, idéntico automatismo e perfección en todo o que nos arrodea e, o que é máis grave, en todos os que nos arrodean. Dío a miña amiga dun xeito moi gráfico:
Poucas cousas sopréndenme tanto como a infinita e contraditoria plasticidade do ser humano. Un moralista chamaría a esta plasticidade ausencia de ética; un radical, moi satisfeito coa solidez dos seus principios, incoherencia; un fundamentalista, traizón. Eu, que me teño por persoa razoablemente intelixente ― é dicir, non son moralista, radical nin fundamentalista― vou deixalo en plasticidade.
Este post fai o número 500 dos publicados nesta bitácora. Alá vai unha morea de historias, lembranzas, narracións, noticias, curiosidades, cabreos, dúbidas, nostalxias, rexoubas, intuicións, pensamentos, opinións, contos e pareceres. O que comezou vai para tres anos coma un experimento de non se sabía qué (supoño que como a maior parte dos blogs), foi consolidándose -consolidándose cando menos para min- coma un espazo de creación e reflexión que, como o fillo que é, dá unha guerra de cojones pero se lle quere moito; un espazo de creación e reflexión que, nesta altura, levaría morto moito tempo de non ser polo afecto e alento de cada visita, de cada comentario, de cada achega de todos os benévolos visitantes deste local.
É moi humano etiquetarmos as cousas para entendelas mellor. Pasa, por veces, que o etiquetado constitúe unha realidade bastante heteroxénea que, curiosamente, gaña en homoxeneidade consonte pasa o tempo e a visión a posteriori vai limando as arestas e mitigando as disonancias que, en orixe, o fenómeno tiña. Esta constatación paréceme especialmente oportuna cando a etiqueta que usamos é a de xeración. Así, hoxe damos por sentados unha cronoloxía, uns principios ideolóxicos e un elenco de nomes máis ou menos sistemáticos para o que empaquetamos baixo o rótulo Xeración do 98, Xeración do 27 ou Xeración Nós. Coa vitola así cohesionada, e facendo pois tabula rasa de grandes diferenzas e distancias, relacionamos, aínda, lugares, textos, libros e revistas especialmente significativos, influencias, intertextualidades, momentos e mesmo institucións e incluso edificios (nalgún caso, como o da Residencia de Estudiantes e os poetas do 27, nunha sorte de indivisa res entre a institución e a casa física en canto tal). Este é un problema moi estudado pola teoría da literatura e ben pouco podería achegar este leigo, para quen a fondura do asunto graecus est, non legitur. Pero sérveme de introito a unha reflexión acerca dun tema que, como pai, me afecta por modo directo. Xa temos, polo visto, etiqueta para rotular aos fillos da opulencia: a xeración tupper, en metonímica pero gráfica, e obvia, referencia á natureza dos recursos dos se valen os seus membros para sufragar o mantemento, a saber, prolongar sine die a dependencia co fogar familiar en idade á que deberan ser por demais independentes. Dependencia co fogar e co financiamento familiar, claro. Un sociólogo (qué medo!), analiza esta situación de stand-by nun libro que, co significativo título de La voz de los adolescentes, vén a concluír que a pubertade comeza antes e remata despois nunha evidente prolongación da adolescencia.
Hoxe, un opinador de moita máis proxección pública ca este modesto blogger —opinador a quen, alén de respectar etica e intelectualmente, quero moitísimo—, contrapón a política con maiúsculas, esa que no vasto mundo decide o futuro da humanidade, á política doméstica, xa non direi con minúsculas, senón aínda de pésima caligrafía, que día a día desenvolven na escena patria os nosos representantes e gobernantes provocando xeral bochorno e un rexeitamento colindante coa náusea. A enerxía que se lle pode adicar a este lío estúpido e extenuante dos crucificos, a retirada dos honores ferroláns a Franco Bahamonde e a ministra de Educación que endosa ao franquismo o xermolo da violencia machista —máis da metade dos maltratadores son estranxeiros— son pérolas da intelixencia e dedicación absoluta dos nosos políticos aos problemas candentes e reais da peña, secundados por un xénero de cidadán hispánico nidiamente caracterizado por non ter nada mellor que facer.
Cicerón, un vello romano, sabio e renarte, de quen todos botamos man na procura dalgunha frase lapidaria que nos veña ao caso, escribiu un tratado que, no canto das parvadas que hoxe len, debía ser texto obrigatorio para os nosos escolares. Lembro ter traballado con el, como exercicio académico de tradución no latín da carreira, coa delectación e o entusiasmo que nos inspiran certas aquitecturas textuais especialmente demoradas, doces e precisas. Este tratado é De amicitia, unha reflexión intemporal sobre o valor e características da amizade. Síntoma inequívoco da súa sabedoría, o vello tribuno non proporciona unha definición exacta do que debemos entender por amizade, pois, tal que o amor e as pulsións que atinxen ao corazón, non existe afecto máis subxectivo e difícil de graduar. Ao elixir a forma do diálogo —prístino produto da idade de ouro do pensamento humano—, o tratado non quere, conscientemente, chegar a ningunha conclusión irrefutable senón máis ben discutir, poñéndoa "en branco sobre negro", a natureza de tan nobre sentimento.
Aplaudo enerxicamente a iniciativa da exposición fotográfica Faros de onte, faros de hoxe inaugurada o 27 pasado no Museo do Pobo Galego, promovida pola Xunta, o CGAI e Retegal. É magoa, neste sentido, non poñeren os poderes públicos máis en valor, como se di agora, o extraordinario potencial turístico dos faros da nosa costa, aínda que, coma sempre, estas cousas hai que levalas adiante con coidado e moderación. Quero dicir que, coñecendo a voracidade que a visión do curto prazo impón na hostelaría media do país, sería moi fácil crebar o máxico engado das solitarias torres subverténdoo á masificación característica, pero economicamente moi rendible, da atracción turística indiscriminada. O Semáforo de Bares e, tamén, o Faro de Fisterra —este en diferente dimensión a causa da enorme popularidade internacional do enclave— poden ser exemplos a seguir. Un finde no faro da hiperbórea Estaca é algo que teño pendente: estou agardando un temporal dos bos para ir alá e disfroitalo a tope.
Non parece, por certas trazas, que iso da indixestión editorial da que se fala por veces neste local sexa cousa de hoxe. Mutatis mutandis, das comedias de Lope ficou dito que más de ciento en horas veinticuatro, pasaban de las musas al teatro. É o insólito caso dun input extraordinariamente prolífico de par dun output de calidade que, xulgando por teren pasado os dramas e comedias de don Félix ao que deu en chamarse Século de Ouro das letras hispánicas, non debe dubidarse.
Un fiel aínda que anónimo amigo desta casa apuntaba hai uns días nun comentario, a propósito da eclosión indiscriminada do fenómeno blog, que entre o autobombo (miren vostedes canto leo, que listo son, que de música escoito, canto viaxo e a que sitios máis chuliguais, cantos idiomas domino...) e a autopromoción profesional (dou estes cursos, vou presentar tales libros, mañá pronuncio unha conferencia no centro sociocultural de Guldrís e pasado o pregón da festa da panga fileteada...), vanse máis da metade das bitácoras. A min, que gozo da aurea mediania do traballador público -xa saben: pouca excitación vital a cambio de poucos sobresaltos- váiseme un bledo en procurar unha promoción que, nesta altura, escaso beneficio me ía reportar. Malia iso, hei de recoñecer que un dos temas que na columna dereita desta bitácora o benévolo lector pode seleccionar é cousas nas que anda un, que, como o título indica, é máis o relato ou comentario de certas macanas nas que me vou metendo, considerando o eventual interese dalgunhas destas para algún lector, ca a fea e interesada lisonja das excelencias propias.
Nunha gratificante conversa matutina e dominical, un bo amigo, membro, a la sazón, do tribunal de certo premio literario, bautizado co nome dun insigne persoeiro da cultureta patria que aparece ata na sopa, confesábame que para dixerir a cantidade de lixo que se ve na obriga de ler hai que botarlle un peito coma un lobo; non é só, razoaba sensatamente o meu amigo, que os temas e tratamentos dos orixinais oscilen entre o abertamente absurdo ou intrascendente e a máis excelsa sublimación da pailanez, como Weltanschauung que certos "escribidores" consideran inherente ao uso do galego; é que o manexo da lingua en canto ferramenta de expresión ―minimamente― estética é tan deplorable que avergoña. E iso que, contábame bastante deprimido, a ducia de orixinais que agora le, e sobre os que o xurado terá que ditaminar, son os superviventes dunha peneira previa, na que ficaron descartados os que non reunían a calidade mínima. Habería que velos!
Está na nosa idiosincrasia, coma país, facer o que nos peta. E facer o que nos peta pode ser máis ou menos intrascendente e non ter consecuencias excesivamente graves ou pode ser orixe de gravísimos problemas sociais de consecuencias lamentables. Cando un aparca en dobre fila, no lugar reservado a incapacitados ou na porta dun garaxe coa correspondente licenza de prohibición perfectamente exhibida, alén de manifestar que é un cidadán exemplar plenamente consciente da limitación dos seus dereitos, non se produce de certo un dano siginificativo. Cando, por deixación de autoridade, se permite que xa non unha persoa senón un enorme colectivo de persoas faga o que lles sae da reverendísima, conculcando de xeito flagrante dereitos elementais, prodúcese un dano social que, se por mala ventura nos afecta, pode amargarnos literalmente a existencia. Agora, como reflexo léxico dun crescendo imparable, troquelouse o neoloxismo macrobotellón, pois as dimensións orixinais do fenómeno, como era perfectamente previsible, se dispararon. Esta mañá de venres o campus universitario sur de Compostela amencía coa terrible pegada dunha turba cegada polo alcol, e non falo só de lixo, manchas dos licores no pavimento, vomitonas, bolsas e vasos de plástico por onde queira, non: barreiras automáticas das zonas de parquin destrozadas, maceteiros rebentados, contéiners reducidos a cinzas e masas plasticas informes…
A expresión retiralo da circulación aplicada polo pater patriae D. Francisco Rodríguez ao cidadán que en Galicia quintaesencia a cerna dos valores democráticos máis puros, o noso ombdusman, fíxome lembrar un chiste. É o do neno que chega á casa do cole e, amoscado, dille á nai:
Teño para min que a dúbida existencial debe ser de enorme prevalencia na blogosfera, ao punto probable de constituír unha pandemia. Aínda que non teño datos fiables ao respecto (e seguro que existen), o número de blogs que se abandonan, sucumbindo os seus propietarios ao efecto letal da patoloxía devandita, debe ser moi, moi superior ao de blogs que sobreviven. Ao igual que os nazis falaban de darwinismo social, podiamos nós troquelar o concepto de darwinismo blogosférico. Non entendan que me inclúo implicitamente nese grupo, pero semella que só sobreviven -ou, de momento, sobrevivimos- os máis fortes, aqueles que gradúan o interese que espertan no número de seareiros que son quen de estimular (o que, mutatis mutandis, don Santiago Ramón y Cajal chamaba, en fermosísima e afortunada expresión, los tónicos de la voluntad). Entendo que sobre o convencemento de que nadie, día tras día, o le a un, pois claro, un remata por caer vítima da dúbida existencial e manda todo ao carallo. Eu mesmo teño sufrido algunha crise e reflexionado sobre o particular.
O que segue é o texto da convocatoria que dende o Consello da Xuventude de Galicia se fai para o I Certame de relatos curtos «Amigos para sempre». Ad pedem litterae:
Cando fun sabedor da existencia dun libro que facilita falar de libros que nunca se leron, veume a cabeza, así coma un arrauto, esa cousa un pouco enlouquecedora de poñer un espello diante doutro: ler un libro para aforrarse ler cen. Ou non ler trescentos e ler un para representar que se leron cen. Ocórreseme, en primeiro lugar e sen ter visto diante tan insólita obra que, se a edición prolifera moito e o libro chega a facerse moi coñecido, os editores podemos ir pensando en botar o peche, porque de certo que o autor estará ao quite do que se vaia editando e pague a pena ser incluído na súa antoloxía para darlle o libro en cuestión en pílula ao lector e aforrarlle a este a molestia de lelo. E isto lévame ao segundo corolario: é indubidable que o tal libro contén (como aquela obra tan polémica de Harold Bloom) un compoñente indudidable de canonización; é dicir, o autor dará receitas para falar dos libros dos que se fala moito, ou sexa, dos que paga a pena falar.
A combinación do meu nome co meu segundo apelido deu pé, como xa sinalei nestas páxinas, a un choteo relacionado con certo produtor de café de tierra caliente que popularizou un spot da caixa tonta. Tampouco son alleo á coña ―esta de corte máis erudito― que evoca a homonimia parcial do meu nome co daquel humanista, valente, moderno e profundamente europeo, que foi Juan de Valdés. Nunha estada por motivos laborais na fermosa cidade de Cuenca, e con motivo de aloxarme nun pequeño hotel no corazón do casco antigo, imaxinaba, en hora nouturnal e facilitado pola escasa iluminación, o meu dobre tocaio haldeando pola ruela arriba, tal vez na compaña do seu irmán Alfonso, tratando das últimas novas que sobre os progresos de Lutero lles enviaba un grande amigo dende a lonxana Rotterdam, en terra de Flandres.
El hombre por dos cosas se mueve; la primera
Este fleto reflicte. 
Xa quintaesenciado nunha literatura barroca e mesta como un seto de mirtos, xa por vía da parodia iconoclasta, xa como hebdomadario canto á pailanada, estimo que ninguén como Valle-Inclán, os Tonechos e Xosé Manuel Gayoso teñen penetrado a punto máis fondo na alma do país, no noso peculiar Volksgeist.O vinco inequívoco do xenio: intemporal. Lembran a que se armou cando querían traducilo a galego? Non, se hai cada…
Disque unha imaxe vale máis ca mil palabras.
Para un bibliófilo patolóxico como o patrón desta fonda, herdar unha biblioteca vella é como chegar a unha cidade monumental que descoñeciamos. A cada tanto xorde unha marabilla, a cada volta unha xoia; dobramos unha esquina e unha nova visión extásianos. Acabamos por ser vítimas dunha sorte de síndrome de Stendhal, e, esgotados pero entusiasmados, sentimos a vertixe de tanta beleza e interese, o medo de novos éxtases.
