As uvas na galaxia

Cicerón, un vello romano, sabio e renarte, de quen todos botamos man na procura dalgunha frase lapidaria que nos veña ao caso, escribiu un tratado que, no canto das parvadas que hoxe len, debía ser texto obrigatorio para os nosos escolares. Lembro ter traballado con el, como exercicio académico de tradución no latín da carreira, coa delectación e o entusiasmo que nos inspiran certas aquitecturas textuais especialmente demoradas, doces e precisas. Este tratado é De amicitia, unha reflexión intemporal sobre o valor e características da amizade. Síntoma inequívoco da súa sabedoría, o vello tribuno non proporciona unha definición exacta do que debemos entender por amizade, pois, tal que o amor e as pulsións que atinxen ao corazón, non existe afecto máis subxectivo e difícil de graduar. Ao elixir a forma do diálogo —prístino produto da idade de ouro do pensamento humano—, o tratado non quere, conscientemente, chegar a ningunha conclusión irrefutable senón máis ben discutir, poñéndoa "en branco sobre negro", a natureza de tan nobre sentimento.
En efecto, a amizade pode ir do delirio á indeferenza, do arrebato ao esquecemento, da paixón á ingratitude. Non hai, ao meu xuízo, cousa tan contraditoria. Cantas veces recoñecemos con amargura podermos contar os nosos verdadeiros amigos cos dedos dunha man? En contraste, nas relacións sociais e laborais, tomámonos a protocolaria liberdade de dirixirnos por escrito como estimado amigo ou estimada amiga a perfectos descoñecidos (ou, vale, vale, perfectas descoñecidas). A elevación categórica do adxectivo a querido/a depende, á súa vez, de finísimos fíos cos que, en cada ocasión e dependendo de moi delicados factores, tecemos a relación concreta que nos une, ou que cremos nos une, ao destinatario.
Secomasí, coñecedores do fodida e revirada que é a congostra da vida e tendendo invariablemente ao reducionismo o inventario dos que, pola experiencia, consideramos verdadeiros, chamamos amigos a persoas que non o son. Pero ben está que así sexa, pois, alén de atizar o lume da ilusión -que é sempre mellor non poñer a proba...-, o só uso do calificativo obríganos dun ou outro xeito co interpelado, adquirindo con este un compromiso que, como todo compromiso cando se cumpre e por insignificante que pareza, nos fai mellores.
Direino dunha vez. Eu non son amigo de Marcos Valcárcel, a quen o sábado pasado a créme da cultura galega rendeu homenaxe. Non son amigo de Marcos Valcárcel de graduarmos a nosa amizade polo trato directo e persoal con el, reducido un par de encontros hai anos en actos relacionados, creo lembrar, co meu parente Roberto Blanco Torres, o periplo ourensán do cal Marcos coñece ben. Así é que, fose só por esta razón estritamente mecánica, Marcos non está nese selecto inventario dos amigos que eu conto cos dedos dunha man, do mesmo xeito que, de certo, eu non estarei no seu. En revanche, se Cicerón estaba no certo ao reputar que nisi in bonis esse amicitia non posse, eu son un grande amigo de Marcos, pois, nas devanditas ocasións e aínda dende que esta bitácora existe, non recibín del máis que mostras de bondade, alento e desinteresado afecto. El é, sen dúbida, o campión da miña liga persoal de blogs e xenerosos.
Non son amigo dos circuítos culturais que se alimentan a si propios nin milito na cultura galega. De feito, non milito en nada e fuxo das vanity fairs do país, onde, na verdade, e dito cos maiores respectos, parecen repetirse ata a saciedade as mesmas caras. Pero non podía corresponder co silenzo ao convite de tal homenaxe. Este post é o meu tributo de amizade -escaso como todo o que é sincero- a Marcos Valcárcel.