Ignatius J. Reilly, custodio

De entre o riquísimo catálogo de tipos extravagantes, atrabiliarios, inclasificables, repelentes, orates, raros, estrambóticos, inadaptados, alucinados, estrafalarios, heterodoxos, marxinados, malditos, indesexables e extraviados, co que nos brinda a literatura de todos os tempos —e hai onde elixir— sobrancea no meu imaxinario particular con lugar de honra e preferencia Ignatius J. Reilly, norteamericano de New Orleans e provisto dunha problemática válvula pilórica, nacido do maxín, torturado e suicida, de John Kennedy Toole, quen, por propia iniciativa, pasou a mellor vida sen sospeitar sequera que aquel feixe de páxinas mecanoscritas, inéditas no momento da súa morte e rexeitadas por grandes editores por non lle veren gran valor (magníficos editores, pardiez!), estaban chamadas a se converter nunha obra capital da narrativa contemporánea. Foi a teimosía da súa nai, persuadida da evidente calidade do orixinal, a que conduciu ao editor —editor, por certo, universitario— a dar ao prelo A Confederacy of Dunces (Baton Rouge, Louisiana State University, 1980) trasladada ao hispánico románce como La conjura de los necios, título derivado da cita de Swift ―xenial, dotada da brillante retranca propia de xentes atlánticas― que inicia, explica e envolve toda a obra: cando nace un verdadeiro xenio pode identificarse claramente por un sinal: todos os necios conxúranse en contra súa (pensamento que, polo demais, forma parte do meu inventario selectísimo de pensamentos que me axudan a comprender o mundo).
Reilly, adaíl de absurdas causas inevitablemente encamiñadas ao ridículo e que só cobran sentido no contexto dunha realidade perversamente percibida, é un esperpento. Permítaseme a digresión. Valle cría que unha estética sistematicamente deformada dá o esperpento, fiel (aínda que deforme) reflexo da realidade, ao estilo do espello concávo que devolve unha imaxe monstruosa pero, ao cabo, baseada nunha realidade indiscutible. Na odisea dipsómana e noctívaga do pobre, cego e sublime rapsoda Max Estrella alenta o reflexo dun país dorosamente tráxico. Pois ben, no caso de Reilly, estamos perante o espello en negativo dunha sociedade que con certeza o seu autor odiaba, ou da que, no mellor dos casos, se sentía voluntariamente marxinado. Non en van Toole contrapón a orixe irlandesa e filiación católica de Ignatius -a súa propia- coa depravación da cidade de New Orleans, sodoma e gomorra aos seus ollos medievalizantes. A obsesiva querencia de Reilly polo estoicismo de Boecio ou a simetría da existencia ascética, regulamentada e reconciliada coa ausencia de ambición, de Roswitha, representan os esperpénticos ―pero perfectamenre conscientes e calculados― antípodas da opulencia, plutocracia, frivolidade e cinismo da sociedade occidental. No espazo intermedio entre a austeridade arcádica da Idade Media e a decadencia hortera dos setenta, o caos: a historia incatalogable de Ignatius J. Reilly e do zoo humano que o arrodea, conxurados para facer virar cara abaixo a súa rota fortunae.
Como todo clásico, a obra de Toole é dunha infinita plasticidade e se prestará para a eternidade, na que sen dúbida permanecerá, a todo tipo de lecturas, intepretacións, filias e fobias, tan militantes e radicais unhas coma as outras. Pero por baixo de todo latexará por sempre unha pregunta, que, ao estilo das grandes preguntas, non ten, por suposto, resposta : quen é o necio, quen o xenio?