O mundo en escala de grises

Un dos problemas máis debatidos na semántica e a lexicoloxía, con consecuencias obvias na lexicografía ―a elaboración dos dicionarios―, é o das complexas relacións entre as dúas caras do signo lingüístico. Para non aburrir ao paciente lector con argumentos de retórico, vaiamos a unha das máis espiñentas cuestións neste eido ―o da polisemia―, e resumamos formulando unha pregunta de corte divulgativo: granada ‘froita’ e granada ‘bomba de man’, son unha palabra con dous significados ou dúas palabras homófonas (é dicir que soan igual)? A cousa non é baladí pois (ademais de facultar a moitos profesores a gañaren a vida respostando cuestións de tan vital importancia…) se convimos coa primeira proposta, concedemos toda a preponderancia do signo á forma, concluíndo que unha palabra é fundamentalmente o seu significante, mentres que se optamos pola segunda vía, actuamos exactamente en contrario, cargando as tintas no valor do contido e deducindo que unha palabra e fundamentalmente o seu significado. Un camiño do medio, neste, como se ve, complexo problema é o daquelas unidades que si parecen perfectamente polisémicas, é dicir, unidades de significado moi semellante por moito que difiran os contextos nos que se usan: o que, andando por casa, chamamos acepcións. Moitas destas acepcións ―especialmente nos adxectivos― xéranse en sinestesias, un tipo de metáfora moi usual na que se atribúe a un sentido a percepción propia doutro. É o que ocorre cando dicimos un carácter agrio, unha voz tibia, unha disciplina férrea, unha chuvia doce, unha aceleración suave, unha verdade amarga, un ambiente cálido, un libro escuro.
Un libro escuro? Que cousa pode ser un libro escuro? De certo que o lector curioso ten in mente xa varios candidatos. O castelo de Kafka, O livro do desasossego de Pessoa, O gran caderno de Kristoff ―do que dabamos conta hai ben pouco―, O mestre Eckhart de Bédard… son libros inquietantes, pouco amables, escritos non para evocar a luz nin a primavera, nin a calor, nin o riso, nin a esperanza, senón a noite, o inverno, o frío, o salouco e a angustia, zonas indesexadas pero inevitables da existencia. Eu escribín un libro de poemas, intitulado Ruínas, no que, supoño, saíu o máis profundo magma, as rochas plutónicas do volcán que eu, coma todos, levo dentro (Dito sexa entre parénteses, nunca a felicidade foi motor eficiente da auténtica poesía).
24 10 06, libro de prosa poética de Anxos Sumai e fotos de Manuel Martínez (Candeia Editora: 2007) é un inventario de escuridades, pulsións de dor, medos, xermolos do pesadelo, a cara b da vida onde aniñan as angueiras e o mundo amósase en escala de grises:
sitúa no universo unha dor descoñecida. O cruzamento co meu corpo desa dor absoluta nunca antes sentida deitou tamén un pranto novo, unha das múltiples variedades do chorar que conforman o meu persoal reconto de bágoas. Sempre serei aprendiz da dor, porque se presenta de cada vez cunha liguaxe anovada
Manuel e Anxos quixeron facer un libro escuro e conseguírono con creces. É ―non obstante ou xa que logo, como se queira― é un libro poético, fondamente poético, raro mérito daqueles libros de fotografías nos que cada imaxe é un poema, pero mérito aínda exquisitamente acrecentado na elegante simbiose entre texto e imaxe, entre fondo e forma. Porque, tratándose de quen se trata, a fasquía externa do volume ―quintaesencia do minimalismo e gusto tipográfico que tanto aprecio en Manolo como deseñador (e el sábeo)― conságrase a ser digno envoltorio do contido: o uso do negro como cor que o domina todo (ata as gardas), apenas rompido pola mínima tipografía do texto en branco a unha soa liña apaisada que, a xeito dunha fírgoa, atravesa o libro e o fende; a elección dun papel semimate de extraordinario tacto e calidade de soporte para o tratamento das fotos; o concepto e formato do libro-obxecto, a xeito de e inquietante caderno persoal de notas ou libro de horas...
Poeta é quen conmove. Parabéns, Anxos, Manuel. Comigo o conseguistes.