Valdemar

Creo que o xermolo da miña devoción pola literatura fantástica está nas lendas de Bécquer, moi en especial en tres delas: La Cruz del diablo e El Monte de las Ánimas, e, por suposto, a que representa un arquetipo do terror gótico hispano, culminación dun aglutinado entre tradición popular e elaboración febril e enfermiza característica do autor, El Miserere.
Logo, puntualmente, sobre alicerzes tan ben botados, viñeron outras lecturas. Os terrores opiáceos, viaxes celestes, aventuras mariñas e misterios de Poe, renacidos cal fénix na tradución de Cortázar, e o descubrimento, contundente, de Chesterton e o seu humilde crego investigador (do que, por certo, lembro con delectación unha serie británica de TV ―producida por Thames ou a BBC?― de hai ben anos). Os anos sucesivos foron modulando, perfilando este gusto cos textos clásicos doutros grandes: Stoker, Wollstonecraft, Le Fanu, Collins, Meyrink, Bierce, James (Henry e Montague Rhode), Lovecraft.
Pero os devotos da evasión por vía do enigmático e extraordinario, dotados, coma quen subscribe, dun senso anormalmente lírico da existencia, constituímos lexión e precisamos ―tras a dixestión dos clásicos devanditos― dun fondo de lectura acaso menos coñecido, regularmente renovado e posto ao noso dispor sen grave entorpecemento. É dicir, un nicho de demanda. Porque cando no mundo da edición falamos de grandes éxitos editoriais -non tanto de títulos concretos canto de proxectos tomados no seu conxunto e considerados na súa pervivencia no tempo-, referímonos invariablemente a aqueles co mérito indubitable de teren ocupado nichos de demanda non satisfeita, ou non totalmente satisfeita. Daí, mesmo algúns deses proxectos remataron por se converter xa non en proxectos editoriais de éxito senón en referentes culturais dos contextos sociohistóricos nos que se desenvolveron. Innúmeros son, por fortuna, os exemplos. Quen podería negar, secomasí, tal valor aos libros de La Pléiade, a Penguin Books, Taschen, ou, en entorno máis próximo, a Prometeo, Saturnino Calleja, á colección Austral e Espasa en xeral, Aguilar, o Fondo de Cultura Económica, Losada, ou Bruguera ―esta última un dos contributos máis sólidos, malia non recoñecidos, á cultura na España do momento? Todos, e os seus empresarios detrás, tiveron a perspectiva e sensibilidade necesarias para satisfacer a solicitude dun público que percibiron non atendida. E, xa se sabe, unha vez atendida tal solicitude inicial trátase de ir xerando a necesidade da mesma, de xeito que nun momento dado comezan a confundirse ―para lícito beneficio do empresario― necesidade real e necesidade máis ou menos alimentada.
Creo que nun país tan contraditorio como o noso, con 70.000 títulos editados por ano e uns índices de lectura abochornantes ―indixestión editorial e indixencia lectora en palabras do director xeral do Libro, Rogelio Blanco― é difícil atopar exemplos recentes do que digo. Un destes felices exemplos é, para min, a editorial Acantilado, fundada en 1999 polo sabio editor Jaume Vallcorba, á cal debo algunha das lecturas non literarias máis satisfactorias e ricas dos últimos anos (como o Diccionario crítico de símbolos y mitos del nazismo, de Rosa Sala Rose). E outro, sen dúbida, é Valdemar, fundada en 1986, premio 2001 do Ministerio de Cultura ao mellor labor editorial. O propio nome da empresa supoño que acena ao coñecido relato mesmérico do grande Edgar.
No coidado editorial, deseño, tipografías (cunha recorrencia notable á Sabon Roman, sen dúbida unha das familias de tipografía libraria máis fermosa e lexible), caixas de texto, estetica e acerto das cubertas… falamos dun labor, en efecto, impecable e de fina sensibilidade. Verbo da liña editorial, unha visita aos eidos temáticos dispoñibles para consulta na súa web porporciónanos a clave: mundos perdidos, piratas, horror sobrenatural, drogas e paraísos artificiais, viaxes, aventuras no mar, esoterismo, espectros, fantasmas e aparecidos… Todo xénero de heterodoxia, segredo, fantasía, transgresión, enigma, malditismo, rareza e marxinalidade ten asento no seu amplísimo catálogo, unha das máis sólidas e indispensables experiencias editoriais españolas dos últimos tempos, moi especialmente representada no buque insignia da casa, a colección «El Club Diógenes». La madriguera del gusano blanco de Stoker, El brazo marchito de Hardy, Historias de fantasmas de un anticuario de M. R. James, Cuentos de crímenes, fantasmas y piratas de Defoe, La habitación tapizada de Scott… son, entre moitísimos, algúns deses títulos menores que o peso dos grandes (Dracula, Jude the Obscure, Robinson Crusoe, Ivanhoe…) eclipsaron.
A Valdemar débese tamén o éxito inicial de Juan Manuel de Prada (Coños e Las máscaras del héroe, novela esta última tan excepcional que debera ser de lectura obrigatoria) e a recuperación de personaxes tan extravagantes e pouco coñecidos hoxe como Emilio Carrere (autor de historias góticas e dunha novela logo levada ao cine, La torre de los siete jorobados) e o ultraísta, íntimo de Huidobro e Borges, xudeu, bohemio, misóxino, pobre e infeliz, Rafael Cansinos Assens, autor dun texto (que posúo en primeira edición, e serve de ilustración deste post) reeditado por Valdemar en 1996 e de título asombroso e acojonante: El divino fracaso.
A edición sen editores? A fin do libro impreso? A decadencia definitiva dun modelo de interacción coa cultura? Contas de resultados? As editoriais non son ONG's? Sempre nos quedará Valdemar.